DE INVLOED VAN OMGEVINGSFACTOREN OP HET BEANTWOORDEN VAN EEN VRAGENLIJST

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR DE INVLOED VAN OMGEVINGSFACTOREN OP HET BEANTWOORDEN VAN EEN VRAGENLIJST Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master in de Toegepaste Economische Wetenschappen Bianca Puttemans onder leiding van Prof. M. Geuens

2 Vertrouwelijkheidsclausule Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef niet mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden. Bianca Puttemans

3 Voorwoord Deze masterproef is de voltooiing van vier toffe, leerrijke maar soms ook moeilijke studiejaren. Tijdens mijn studies heb ik veel interessante, nieuwe zaken aangeleerd. Dankzij deze thesis kon ik dit allemaal in de praktijk omzetten. Deze masterproef had echter nooit tot stand kunnen komen zonder de hulp van enkele belangrijke personen, die ik op deze manier wil bedanken. Eerst en vooral gaat mijn dank uit naar Prof. M. Geuens. Zij gaf mij de kans dit interessant onderwerp bij haar te onderzoeken. Vervolgens zou ik mijn thesisbegeleidster, Elke Cabooter, willen bedanken voor de fijne samenwerking, haar kritische adviezen en snelle antwoorden op mijn vragen. Een bijzondere dank gaat uit naar mijn ouders. Zij stonden steeds klaar voor mij en boden mij de nodige steun en motivatie. Hartelijk dank aan mijn papa voor het nalezen van mijn thesis en voor het opstellen van de planningsopdracht in Microsoft Excel. Vervolgens wil ik mijn vriend, Lode Vlaminck, bedanken voor zijn optimistische kijk en enthousiasme. Hij slaagde er steeds in me te motiveren om deze thesis tot een goed einde te brengen. Tenslotte wil ik mijn vele respondenten bedanken voor hun bereidwillige deelname aan mijn onderzoek

4 I Inhoudsopgave Lijst van gebruikte afkortingen... III Lijst van tabellen... IV Lijst van figuren... V Hoofdstuk 1 Inleiding... 1 Hoofdstuk 2 Antwoordstijlen Definitie Algemeen overzicht antwoordstijlen Acquiescence Response Style (ARS) en Disacquiescence Response Style (DARS) Extreme Response Style (ERS) Midpoint Response Style (MRS) Hoofdstuk 3 Omgevingsfactoren Situering Keuze van de omgevingsfactoren Toelichting bij de omgevingsfactor printer Toelichting bij de omgevingsfactor mentale vermoeidheid Need for closure Hoofdstuk 4 Hypothesen Hypothesen voor ARS en DARS Hypothesen voor ERS Hypothesen voor MRS... 24

5 II Hoofdstuk 5 Empirisch Onderzoek Beschrijving experiment printer Beschrijving experiment mentale vermoeidheid Toelichting bij de planningsopdracht Gegevensverwerking Resultaten experiment printer Resultaten experiment mentale vermoeidheid Samenvatting resultaten twee experimenten Discussie A. Bibliografie... I

6 III Lijst van gebruikte afkortingen ARS Acquiescence Response Style DARS Disacquiescence Response Style ERS Extreme Response Style MRS Midpoint Response Style NARS Net Acquiescence Response Style NCR Noncontingent Responding NFCL Need for closure RR Response Range SPSS Statistical Package for the Social Sciences TLI Task Loading Index

7 IV Lijst van tabellen Tabel 2.1: Evolutie antwoordstijlen Tabel 3.1: Literatuuroverzicht voor de omgevingsfactor printer Tabel 3.2: Literatuuroverzicht voor de omgevingsfactor mentale vermoeidheid Tabel 5.1: Negen need for closure vragen Tabel 5.2: Berekening vier antwoordstijlen volgens Baumgartner en Steenkamp (2001) Tabel 5.3: Cronbach s alfa analyse: interne betrouwbaarheid van beide experimenten Tabel 5.4: Significantie van cognitive load (Gemiddelde TLI) Tabel 5.5: Richting van de resultaten bij cognitive load (gemiddelde_tli) (zie mean) Tabel 5.6: Significanties van de vier antwoordstijlen bij het printerexperiment Tabel 5.7: Richting van de resultaten bij DARS, MRS en ERS (zie mean) voor printer Tabel 5.8: Manipulatiecheck mentale vermoeidheid Tabel 5.9: Richting resultaten variabele Mental fatigue Tabel 5.10: Significanties van de vier antwoordstijlen voor mentale vermoeidheid Tabel 5.11: Verschillen in DARS tussen de drie mentale vermoeidheid condities Tabel 5.12: Richting van de resultaten bij DARS (zie mean) voor mentale vermoeidheid Tabel 5.13: Verschillen in Need for Closure (gemiddelde_nfcl) tussen de drie condities Tabel 5.14: Samenvatting resultaten beide experimenten

8 V Lijst van figuren Figuur 5.1: Task Loading Index (TLI) van Marcus, Cooper en Sweller (1996) Figuur 5.2: Voorbeeldoefening planningsopdracht in Excel Figuur 5.3: Grafische voorstelling resultaten DARS, MRS en ERS voor printer

9 1 Hoofdstuk 1 Inleiding In de literatuur wordt vaak verondersteld dat respondenten, bij het beantwoorden van een vragenlijst, een zo nauwkeurig mogelijk beeld van hun opvattingen weergeven. Uit de praktijk blijkt echter dat dit niet altijd het geval is. Volgend voorbeeld kan dit verduidelijken: Je komt thuis van je werk, vermoeid van een lange werkdag. Je wordt opgebeld met de vraag om deel te nemen aan een korte enquête. Terwijl je de vragen beantwoordt, word je aandacht plots afgeleid door een goed nummer op de radio Je wordt dus continu door allerlei omgevingsfactoren verstoord, met een aanzienlijke impact op de nauwkeurigheid van je antwoorden tot gevolg. De antwoorden die we formuleren, zijn dus niet altijd een perfecte weerspiegeling van onze mening. De onderzoeker moet er zich dan ook van bewust zijn dat deze onnauwkeurigheden of fouten de data kunnen vertekenen. Fouten die kunnen optreden, worden ingedeeld in twee categorieën: toevalsmatige en systematische fouten (De Pelsmacker & Van Kenhove, 2006). Toevalsmatige fouten zijn fouten die optreden zonder dat de respondent hier de intentie toe heeft. De respondent duidt bijvoorbeeld 3 aan op een 7-punt Likertschaal, terwijl hij 4 bedoelde. Deze fouten brengen onnauwkeurige metingen met zich mee. Evenwel mogen we hier niet uit besluiten dat de meetresultaten in een bepaalde richting vertekend zijn. De respondent had immers even goed het cijfer 5 kunnen aanduiden (De Pelsmacker & Van Kenhove, 2006). Een fout die zich op systematische manier herhaalt tijdens de (hele) vragenlijst is een systematische fout. De respondent gaat bijvoorbeeld niet één keer, maar bij de meeste of alle vragen steeds de middelste antwoordmogelijkheid aanduiden. In tegenstelling tot toevalsmatige fouten, leiden systematische fouten wel degelijk tot een vertekening van de meetresultaten in een bepaalde richting (De Pelsmacker & Van Kenhove, 2006).

10 2 Systematische fouten kunnen worden opgesplitst in twee soorten (Rorer, 1965): Inhoudsgerelateerde fouten: Sociale wenselijkheid behoort bijvoorbeeld tot deze categorie. Sociale wenselijkheid is de neiging van respondenten om een sociaal geaccepteerd antwoord te formuleren (De Pelsmacker & Van Kenhove, 2006). Als een interviewer een respondent bijvoorbeeld vraagt of hij vroeger al iets heeft gestolen, zal de respondent dit ontkennen om aan sociale normen te voldoen. De respondent verkiest een sociaal wenselijk antwoord boven een correct antwoord. Niet- inhoudsgerelateerde fouten, zoals antwoordstijlen. Een antwoordstijl is een tendens om items uit een vragenlijst op een systematische manier te beantwoorden, los van de inhoud van de items (Rorer, 1965). De verschillende soorten antwoordstijlen worden uitvoerig in volgend hoofdstuk besproken. Volgens Baumgartner en Steenkamp (2001) zijn er twee theoretische verklaringen die de verschillen in antwoordstijlen tussen respondenten toelichten: Individuele verscheidenheid waarbij de persoonlijkheidskenmerken van het individu een rol spelen bij de keuze voor een bepaalde antwoordstijl. Situationele verscheidenheid waarbij de situatie een belangrijke invloed uitoefent. Omgevingsfactoren, zoals muziek, tijdsdruk, hinderen ons in onze concentratie of nemen een deel van onze cognitieve capaciteit in beslag, hetgeen het gebruik van verschillende antwoordstijlen met zich meebrengt. Baumgartner en Steenkamp (2001) wijzen erop dat antwoordstijlen het resultaat zijn van de interactie van deze twee factoren. Mensen verschillen van elkaar qua persoonlijkheid waardoor ze andere antwoordstijlen zullen prefereren. Deze preferentie wordt echter versterkt of ontmoedigd door omgevingsfactoren. Deze masterproef zal zich beperken tot de invloed van omgevingsfactoren op het gebruik van antwoordstijlen. Het is ons doel om na te gaan in welke mate bepaalde omgevingsfactoren een invloed uitoefenen op onze manier van antwoorden. Concreet zullen we onderzoeken of bepaalde omgevingsfactoren meer of minder antwoordstijlen tot stand brengen.

11 3 We limiteren ons tot de analyse van omgevingsfactoren aangezien verscheidene onderzoeken het belang van omgevingsfactoren reeds benadrukt hebben. Belk (1975) stelt dat omgevingsfactoren ons kunnen helpen bij het begrijpen en verklaren van consumentengedrag. Engel, Kollat & Blackwell (1969) onderstrepen het belang van omgevingsinvloeden om zicht te krijgen in de keuzes van consumenten. Krosnick (1991) wijst op het feit dat situationele invloeden zoals vermoeidheid leiden tot satisficing behaviour. De respondent kiest het eerste antwoord dat hij aanvaardbaar acht, hetgeen een grote impact heeft op de manier waarop respondenten vragen beantwoorden. Tot op heden heeft echter geen enkel onderzoek de rechtstreekse link gelegd tussen omgevingsfactoren en antwoordstijlen. Deze masterproef is dan ook van groot belang voor onderzoekers om een glasheldere kijk te krijgen op dit verband. Bovendien zijn antwoordstijlen een bron van bekommernis in marketing onderzoek aangezien ze de validiteit van het onderzoek bedreigen (Cronbach, 1946; Baumgartner & Steenkamp, 2001). Antwoordstijlen leiden immers tot een vertekening van data (Craig & Douglas, 2000). Daarenboven beïnvloeden ze de betrouwbaarheid van het onderzoek (Cronbach, 1946). Ondanks hun vertekenende effecten is er tot nog toe weinig aandacht besteed aan antwoordstijlen in de literatuur. Dit is vooral te wijten aan het feit dat onderzoekers niet goed weten hoe ze juist moeten omgaan met antwoordstijlen. Overigens heerst er de onterechte overtuiging dat antwoordstijlen geen effect zouden hebben op de validiteit (Baumgartner & Steenkamp, 2001). Dit alles benadrukt het belang van dit onderzoek. Alvorens het volgend hoofdstuk aan te vangen, zal ik kort de structuur van deze masterproef toelichten. Hoofdstuk 2 beschrijft de verschillende soorten antwoordstijlen en hun belang. In hoofdstuk 3 gaat alle aandacht naar het begrip omgevingsfactoren. Bovendien zal toegelicht worden welke omgevingsfactoren wij concreet zullen onderzoeken. Hoofdstuk 4 handelt over de hypothesen waarop wij ons onderzoek baseren. Het empirisch onderzoek wordt uitgebreid beschreven in hoofdstuk 5. De resultaten van het onderzoek worden hier ook vermeld. We eindigen hoofdstuk 5 met een discussie, beperkingen van het huidige onderzoek en aanbevelingen voor toekomstig onderzoek.

12 4 Hoofdstuk 2 Antwoordstijlen Het doel van dit hoofdstuk is het belang van antwoordstijlen uit te leggen. Bovendien wordt duidelijk gemaakt waarom deze scriptie zich verder zal focussen op volgende vier antwoordstijlen: Acquiescence Response Style of ARS Disacquiescence Response Style of DARS Extreme Response Style of ERS Midpoint Response Style of MRS Elk van deze vier antwoordstijlen wordt ook verder toegelicht in een aparte paragraaf. 2.1 Definitie Een antwoordstijl wordt gedefinieerd als een tendens om items uit een vragenlijst op een systematische manier te beantwoorden, los van de inhoud van de items (Rorer, 1965). Ik zou hierbij willen verwijzen naar de inleiding van deze thesis, waar er uiteengezet werd dat antwoordstijlen deel uitmaken van de systematische, niet- inhoudsgerelateerde fouten, hetgeen duidelijk tot uiting komt in deze definitie. Het niet- inhoudsgerelateerde karakter van antwoordstijlen betekent dat respondenten antwoordstijlen zullen hanteren om vragen te beantwoorden ongeacht de inhoud van de vragen. De inhoud van de vragen of stellingen heeft dus geen invloed op de mate waarin antwoordstijlen worden gehanteerd.

13 5 Om het gebruik van antwoordstijlen te meten, krijgen de respondenten stellingen voorgeschoteld die heterogeen van aard zijn. Heterogeniteit betekent dat de items ongerelateerd zijn en niet onderdeel uitmaken van slechts één construct. Deze items worden geselecteerd door vragen of stellingen te kiezen uit verschillende schalen, die weinig gemeen hebben (Couch & Keniston, 1960). Men veronderstelt hierbij dat de respondent sommige items zal aanvaarden of verwerpen. Echter, door het heterogene karakter van de items gaat men ervan uit dat het onwaarschijnlijk is dat de respondent op een systematische en consistente manier deze antwoordstijlen over alle items heen zal toepassen. Voor dit onderzoek werden 68 items geselecteerd uit verschillende schalen van Bruner, James en Hensel (2001). Per item kon de respondent één cijfer aanduiden op een 7- punt Likertschaal, namelijk 1, 2,, 6 of 7. Via de antwoorden op deze 68 items wordt nagegaan welke antwoordstijlen de respondenten gehanteerd hebben. 2.2 Algemeen overzicht antwoordstijlen Antwoordstijlen vinden hun oorsprong in het artikel Response Sets and Test Validity van Cronbach (1946). Cruciaal om hierbij te vermelden is het verschil tussen response sets, waar Cronbach (1946) het over heeft, en response styles (antwoordstijlen). Jackson & Messick (1958) verschaffen ons meer inzicht in dit onderscheid. Zij stellen dat response sets onstabiel zijn over de tijd. Ze zijn een kortstondige reactie op een bepaalde situatie. Response sets zijn vergankelijk van aard. Wanneer de respondent immers in een andere situatie terechtkomt, kunnen andere response sets optreden. Response styles, daarentegen, zijn wel stabiel over de tijd. Een bepaalde respondent zal dezelfde antwoordstijl hanteren ongeacht de situatie of het tijdstip waarop hij ondervraagd wordt. Deze thesis focust zich op de invloed van omgevingsfactoren op antwoordstijlen (response styles), aangezien deze een stabieler karakter vertonen.

14 6 Baumgartner & Steenkamp (2001) geven een beschrijving van de verschillende soorten antwoordstijlen. Zij classificeren antwoordstijlen in zeven categorieën: 1. Acquiescence response style (ARS): De tendens om akkoord te gaan met items, los van hun inhoud (Cronbach, 1946). Rorer (1965) en Bachman & O Malley (1984) noemen deze antwoordstijl yeasaying. Concreet zal een respondent hoog scoren op ARS indien hij vaak een 5, 6 of 7 aanduidt op een 7- punt Likertschaal (Hui en Triandis, 1985). 2. Disacquiescence response style (DARS): De tendens om niet akkoord te gaan met items, los van hun inhoud. Cronbach (1946) noemt respondenten die meer DARS hanteren critical, aangezien zij sneller geneigd zijn om niet akkoord te gaan met een stelling. Terwijl Rorer (1965) en Bachman & O Malley (1984) naar deze antwoordstijl verwijzen met de benaming naysaying. Een respondent zal hoog scoren op DARS indien hij regelmatig de cijfers 1, 2 of 3 aankruist op een 7- punt Likertschaal (Hui en Triandis, 1985). 3. Net acquiescence response style (NARS): Het verschil tussen ARS en DARS (Baumgartner & Steenkamp, 2001). 4. Extreme response style (ERS): De tendens om de meest extreme antwoordmogelijkheden te selecteren, los van hun inhoud (Rorer, 1965). Dit is met andere woorden gelijk aan de standaarddeviatie. Om extreem te antwoorden, moet een respondent vooral een 1 of een 7 aanduiden op een 7- punt Likertschaal (Hui en Triandis, 1985). 5. Response Range (RR): De tendens om een nauwe of wijde reeks antwoordmogelijkheden te selecteren (Hui en Triandis, 1985). 6. Midpoint Response Style (MRS): De tendens om de middelste antwoordmogelijkheid te selecteren, los van de inhoud (Cronbach, 1946). Om hoog te scoren op MRS, dient een respondent vaak een 4 aan te duiden op een 7- punt Likertschaal (Hui en Triandis, 1985). 7. Noncontingent responding (NCR): De tendens om items op een onnauwkeurige of willekeurige manier te beantwoorden, los van hun inhoud (Baumgartner & Steenkamp, 2001).

15 7 Dit onderzoek baseert zich op de classificatie van Baumgartner & Steenkamp (2001). We zullen ons echter beperken tot vier antwoordstijlen, namelijk ARS, DARS, ERS en MRS. NARS zullen we niet behandelen aangezien deze gewoon het verschil is van ARS en DARS. Het is dan ook niet noodzakelijk om deze antwoordstijl apart te bestuderen. Response Range (RR) wordt verwacht hoog te correleren met ERS. Immers, mensen die de neiging hebben om extreem positief te antwoorden, vertonen ook de tendens om extreem negatief te antwoorden (Bachman & O Malley, 1984; Hamilton, 1968). Aangezien ERS wordt bestudeerd in ons onderzoek, is het niet noodzakelijk om bovendien de Response Range te onderzoeken. Noncontingent responding, tenslotte, beschikt over een lage interne betrouwbaarheid (namelijk Cronbach Alpha = 0,55) (Baumgartner & Steenkamp, 2001). NCR is met andere woorden een slechte meetmethode en wordt bijgevolg niet opgenomen in dit onderzoek. Tabel 2.1 bevat een duidelijk overzicht van de vermelde literatuur. Per auteur is aangeduid welke antwoordstijlen hij/zij voornamelijk onderzocht heeft. Er is een duidelijke evolutie waar te nemen doorheen de tijd. In 1946 beschreef Cronbach drie omgevingsfactoren, namelijk ARS, DARS en MRS. Terwijl Baumgartner en Steenkamp in 2001 reeds zeven antwoordstijlen formuleerden.

16 8 Cronbach (1946) Rorer (1965) Bachman& O Malley (1984) Hui & Triandis (1985) Baumgartner& Steenkamp (2001) ARS DARS ERS MRS RR NARS NCR X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Tabel 2.1: Evolutie antwoordstijlen

17 9 2.3 Acquiescence Response Style (ARS) en Disacquiescence Response Style (DARS) ARS werd gedefinieerd als de tendens om akkoord te gaan met items, los van hun inhoud. Terwijl DARS werd gedefinieerd als de tendens om niet akkoord te gaan met items, los van hun inhoud. Deze definities werden ontleend aan Couch & Keniston (1960). In wat volgt geef ik voor beide antwoordstijlen enkele theoretische verklaringen die het bestaan van ARS of DARS trachten uit te leggen. Theoretische verklaringen ARS: Karakteristiek van stimulatiezoekende extroverte personen die de neiging vertonen stellingen impulsief te aanvaarden (Couch & Keniston,1960). Kenmerkend voor respondenten met beperkte cognitieve vaardigheden of met een lage status. Zij zullen sneller geneigd zijn de stelling weinig kritisch te benaderen en deze dan ook gewoon te aanvaarden (Schuman & Presser, 1981). ARS treedt meer op wanneer de vragen of stellingen ambigue of vaag zijn of wanneer ze handelen over kwesties die ongekend of onzeker zijn voor de respondenten (Messick, 1967) Een laatste verklaring is het Spinoza-effect (Gilbert, 1991). Deze stelt dat er steeds in een eerste fase aanvaarding van de stelling optreedt. Het aanvaarden van een stelling zal dus steeds plaatsnemen alvorens men de stelling verwerpt. Om de stelling te kunnen verwerpen, heeft de respondent de nodige tijd en cognitieve capaciteit nodig (Gilbert, 1991). Wanneer echter omgevingsfactoren, zoals tijdsdruk, een printer, de cognitieve capaciteit beperken, is het hoogstwaarschijnlijk dat we de fase van verwerping niet kunnen bereiken (McGee, 1967). We blijven met andere woorden in de eerste fase waardoor we de stelling automatisch aanvaarden.

18 10 Theoretische verklaring DARS: Karakteristiek van gecontroleerde en reflectieve respondenten met een introverte persoonlijkheid. Zij trachten externe stimulatie te vermijden. Deze personen zullen eerst kritisch reflecteren over de stellingen alvorens een mening te uiten (Couch & Keniston,1960). Baumgartner en Steenkamp (2001) formuleerden twee methodes om ARS en DARS te verminderen. De eerste methode is een gebalanceerde schaal. Een schaal is gebalanceerd indien even veel items in de schaal positief als negatief verwoord zijn. Een voorbeeld van een positief verwoord item is Ik ben een merkentrouwe consument. Een negatief verwoord item wordt dan Ik ben geen merkentrouwe consument. Indien de respondent hoog scoort op deze items, zal de respondent een hoge ARS vertonen. Als de respondent laag scoort op deze items, zal hij, daarentegen, een hoge DARS vertonen. Antwoordstijlen staan immers los van de inhoud of richting van de items. Via deze methode kan de onderzoeker ex ante of vooraf controleren voor ARS en DARS (Baumgartner & Steenkamp, 2001). Een tweede methode is post hoc of achteraf controleren voor antwoordstijlen. Er wordt eerst een vragenlijst afgenomen, waarbij men de antwoorden op de vragen later gaat zuiveren van antwoordstijlen. De vragenlijst dient te bestaan uit heterogene items om mogelijke antwoordstijlen te kunnen berekenen. Indien men bepaalde patronen in de antwoorden terugvindt, wordt er een correctie uitgevoerd door middel van regressie- analyse. Op deze manier worden de antwoorden gezuiverd van antwoordstijlen (Baumgartner & Steenkamp, 2001). Baumgartner en Steenkamp (2001) leidden uit hun onderzoek af dat een gebalanceerde schaal gedeeltelijk maar niet volledig de variantie die te wijten is aan ARS en DARS kan opheffen. Dit is in lijn met voorgaande studies van Jackson (1967) en Messick (1991) die tot dezelfde conclusie kwamen.

19 Extreme Response Style (ERS) Greenleaf (1992) definieert de Extreme Response Style als volgt: De tendens om de meest extreme antwoordmogelijkheden te selecteren, los van hun inhoud. Hieronder volgen enkele theoretische verklaringen die verduidelijken waarom deze antwoordstijl zich manifesteert. Theoretische verklaring ERS: Weerspiegeling van rigiditeit, nood aan zekerheid en intolerantie voor een onduidelijke vraagstelling (Hamilton, 1968). Geassocieerd met hogere graden van angst en afwijkend gedrag (Hamilton, 1968). Karakteristiek van respondenten met weinig gedifferentieerde cognitieve structuren en capaciteiten (Shulman, 1973). ERS komt meer voor bij stellingen of vragen die betekenisvol zijn voor de respondent of waar de respondent zich sterk bij betrokken voelt (O Donovan, 1965). Hui en Triandis (1985) stellen dat de Extreme Response Style gerelateerd is aan de motivatie en zekerheid van de respondent, zijn graad van angst en zijn persoonlijkheidskenmerken. Ten slotte geeft de Jong (2008) twee drivers van ERS weer, namelijk sociodemografische variabelen en culturele variabelen. o Socio- demografische variabelen: Volgens de Jong (2008) scoren vrouwen hoger op ERS dan mannen. Bovendien antwoorden zowel jongeren als ouderen meer extreem. o Culturele variabelen: Extreem antwoorden kan niet alleen verschillen van individu tot individu maar ook van land tot land. De cultuur van een land is een sterke determinant van verschillen in ERS tussen verschillende landen. Zo stelt de Jong (2008) dat individualistische landen extremer zullen antwoorden. Hij haalt hierbij het voorbeeld aan van de Amerikanen die individualistisch zijn en meer ERS hanteren, in tegenstelling tot de Chinezen die minder extreem antwoorden aangezien ze niet individualistisch ingesteld zijn.

20 Midpoint Response Style (MRS) De Midpoint Response Style is gelijk aan de tendens om de middelste antwoordmogelijkheid te selecteren, los van de inhoud (Schuman en Presser, 1981). Bovendien formuleerden Schuman en Presser (1981) drie theoretische verklaringen waarom respondenten de middelste, neutrale antwoordmogelijkheid kiezen. Theoretische verklaringen MRS: Ontwijking: De respondent wil zijn opinie niet openbaren. Besluiteloosheid: De respondent is onzeker over zijn positie ten aanzien van het onderwerp. Hij heeft met andere woorden geen duidelijk mening wat betreft het onderwerp. Onverschilligheid: De respondent is onverschillig en ongeïnteresseerd ten aanzien van het onderwerp. Om Midpoint Responding te vermijden, zou men de neutrale antwoordoptie kunnen elimineren uit de antwoordmogelijkheden en de respondent op deze manier verplichten een duidelijk standpunt in te nemen. Dit is volgens De Pelsmacker en Van Kenhove (2006) echter ten sterkste af te raden. De respondent die een neutrale opinie heeft wordt immers verplicht een standpunt in te nemen. Op deze manier zal zijn antwoord zijn werkelijke mening niet weerspiegelen. Bovendien zal de respondent bij afwezigheid van een middelste antwoordmogelijkheid andere antwoordstijlen hanteren. Dit onderzoek gaat na in welke mate omgevingsfactoren een invloed uitoefenen op antwoordstijlen, waaronder MRS. Het is dan ook vanzelfsprekend dat wij de neutrale antwoordmogelijkheid in onze schalen hebben opgenomen.

21 13 Hoofdstuk 3 Omgevingsfactoren Zoals reeds vermeld, is het doel van deze scriptie om de invloed van omgevingsfactoren op antwoordstijlen na te gaan. De intentie van dit hoofdstuk is om duidelijkheid te scheppen over het begrip omgevingsfactoren. Concreet zullen wij twee omgevingsfactoren onderzoeken, namelijk de invloed van een operationele printer en van mentale vermoeidheid. Voor elke omgevingsfactor zullen wij een apart onderzoek opzetten (zie hiervoor Hoofdstuk 5: Experimenteel Onderzoek). Dit hoofdstuk verklaart ook waarom we juist voor deze twee omgevingsfactoren geopteerd hebben. Bovendien wordt er een bijkomende toelichting gegeven per omgevingsfactor. Om af te ronden wordt het begrip need for closure geïntroduceerd. 3.1 Situering Vooraleer er verder wordt ingegaan op de twee onderzochte omgevingsfactoren is het van belang deze op een correcte manier te situeren binnen het geheel van omgevingsfactoren. Daarom wordt eerst en vooral een onderscheid gemaakt tussen situationele invloeden en omgevingsinvloeden. Een situatie kan beschreven worden als een moment in tijd en ruimte (Belk, 1975). Een omgeving kan dan gezien worden als een min of meer permanente situatie, waarbij tijd en ruimte verder uitgestrekt worden (Lewin, 1933). In dit opzicht zijn situaties momentopnames van de gehele omgeving. Kenmerkend voor situationele invloeden is hun occasioneel karakter. Ze komen slechts voor in bepaalde situaties maar zijn niet permanent aanwezig. Mentale vermoeidheid is hier een voorbeeld van. Mensen zijn immers niet continu vermoeid maar alleen in bepaalde omstandigheden.

22 14 Bovendien maakt de aanwezigheid van een printer ook deel uit van deze categorie. Immers, de respondenten worden enkel aan het geluid van de printer onderworpen in een welbepaalde situatie, gekenmerkt door een specifiek moment in tijd en ruimte. Eens de respondenten de vragenlijst vervolledigd hebben en het lokaal verlaten, wordt de invloed van de printer weggenomen. Omgevingsinvloeden, daarentegen, hebben een permanent karakter (Lewin,1933). Ze beïnvloeden de respondenten niet alleen in een welbepaalde situatie. Hun invloed strekt zich uit over meerdere tijdstippen en meerdere plaatsen. Verder maakt Belk (1975) een onderscheid tussen vijf categorieën van situationele invloeden: Het fysiek kader van de situatie: Hiertoe behoren de fysieke kenmerken van de situatie, zoals de locatie, de belichting, het geluid, Het geluid van de printer valt onder deze categorie. Het sociaal kader van de situatie: De invloeden van andere personen die aanwezig zijn, de rollen die zij vervullen, Ook de interacties met andere personen behoren tot deze categorie. Het tijdelijke perspectief: Aangezien situaties momentopnames zijn, kunnen verschillende situaties doorheen de tijd met elkaar worden vergeleken. Zo kunnen we bijvoorbeeld het verschil in aankopen bij een respondent vergelijken van situatie tot situatie. De taak definitie: We verduidelijken dit begrip aan de hand van een voorbeeld: een cadeau kopen voor de trouw van een goede vriend is een andere situatie dan een cadeau kopen voor de verjaardag van je moeder. In elke situatie zal de koper andere rollen vervullen, namelijk de rol als vriend of als kind, Deze rollen worden geanticipeerd door het individu, hetgeen de taak definitie van de situatie wordt genoemd. Voorgaande staat: Dit is de staat waarin de persoon zich bevindt net voor de situatie zich voordoet. We denken hierbij aan een tijdelijke stemming (zoals acute angst, plotse opwinding, ) of een tijdelijke toestand (zoals vermoeidheid of ziekte). Mentale vermoeidheid kan in deze categorie worden ondergebracht.

23 Keuze van de omgevingsfactoren Zoals blijkt uit bovenstaande uiteenzetting zeer er heel wat soorten omgevingsfactoren. De voorkeur ging uiteindelijk uit naar printergeluid en mentale vermoeidheid. Printergeluid is immers een stabiele manipulatie van het fysiek kader van de situatie (de eerste categorie van situationele invloeden), terwijl mentale vermoeidheid een stabiele manipulatie is van de voorgaande staat (de laatste categorie van situationele invloeden). Wij zullen dan ook het effect van deze twee omgevingsfactoren op antwoordstijlen onderzoeken. Zowel voor de printer als voor mentale vermoeidheid is hierna een tabel opgenomen die een samenvatting weergeeft van de belangrijkste onderzoeken inzake de invloed van de omgevingsfactor. Per onderzoek is aangegeven of er significantie bereikt werd.

24 16 Referentie Onderzoek Manipulatie Significant of niet 1. Kruglanski, Webster & Klem (1993) Het effect van een printer op overtuiging. De respondenten werden in een kleine ruimte onderworpen aan printergeluid. Significant. 2. Webster, Kruglanski & Pattison (1997) Het effect van een printer op need for closure. De respondenten werden in een kleine ruimte onderworpen aan printergeluid. Significant. 3. Kruglanski & Webster (1991) Het effect van een printer op de mate waarin we akkoord gaan met iemand die een gelijkaardige visie heeft en de mate waarin we een tegengestelde visie zullen verwerpen. De respondenten werden in een kleine ruimte onderworpen aan printergeluid. Significant. 4. Jost, Kruglanski & Simon (1999) Het effect van een printer op need for closure en op politieke intolerantie. De respondenten werden in een kleine ruimte onderworpen aan printergeluid. Significant. 5. Rubini & Kruglanski (1997) Het effect van een printer op need for closure en op het niveau van abstractheid bij de keuze van vragen. De respondenten werden in een kleine ruimte onderworpen aan printergeluid. Significant. Tabel 3.1: Literatuuroverzicht voor de omgevingsfactor printer

25 17 Referentie Onderzoek Manipulatie Significant of niet 1. Webster, Richter & Kruglanski (1996) 2. Hockey, Maule, Clough & Bdzola (2000) Het effect van mentale vermoeidheid op need for closure en op het primacy effect. Het effect van vermoeidheid op risicogedrag. Drie vermoeidheidscondities: - voor een les - na een les - na een twee uur durend eindexamen Gedurende een bepaalde periode vulden de respondenten drie keer per dag een stemming dagboek in. Op deze manier werd gekeken op welke momenten de consument vermoeid was. Significant. Significant. 3. van der Linden, Frese & Meijman (2003) Het effect van mentale vermoeidheid op flexibiliteit (gemeten door de Wisconsin Card Sorting Test) en op planning (gemeten door de Tower of London test). De respondenten werden vermoeid via een planningsopdracht op de computer (Taatgen, 1999). Bij deze opdracht was het de bedoeling dat respondenten taken toewezen aan fictieve werknemers. - Wisconsin Card Sorting Test: Significant - Tower Of London: Niet Significant 4. Lorist, Klein, Nieuwenhuis, de Jong, Mulder & Meijman (2000) Het effect van mentale vermoeidheid op planning en voorbereiding. Vermoeidheid werd opgewekt door een time on task opdracht, waarbij respondenten een veranderende taak gedurende twee uur moesten oplossen. Significant. Tabel 3.2: Literatuuroverzicht voor de omgevingsfactor mentale vermoeidheid

26 Toelichting bij de omgevingsfactor printer Environmental noise, zoals printergeluid, is een standaardmanipulatie van cognitive load (Kruglanski, Webster & Klem, 1993; Lalwani, 2008). Cognitive load, of cognitieve belasting, wordt gedefinieerd als zijnde een multidimensioneel construct die de belasting weergeeft die een bepaalde taak legt op de cognitieve capaciteit van de persoon die de taak uitvoert (Meshkati, 1988). Cognitieve belasting kan gemanipuleerd worden door printergeluid aangezien dit geluid een deel van de cognitieve capaciteit van een persoon in beslag neemt. Daar de cognitieve capaciteit van een persoon begrensd is (Paas & Van Merriënboer, 1994), zal er slechts een beperkte capaciteit overblijven voor andere taken, zoals het invullen van een vragenlijst. 3.4 Toelichting bij de omgevingsfactor mentale vermoeidheid Terwijl printergeluid een gekend fenomeen is, is het begrip mentale vermoeidheid iets moeilijker te bevatten. Een definitie schept echter de nodige duidelijkheid. Vermoeidheid wordt omschreven als het bewustzijn van een afgenomen capaciteit voor het verrichten van lichamelijke en/of mentale activiteit door een onevenwichtigheid in de aanwezigheid, het gebruik en/of het herstel van de middelen die noodzakelijk zijn om activiteiten uit te voeren (Aaronson et al., 1999). Mentale vermoeidheid maakt deel uit van het begrip vermoeidheid en wordt gedefinieerd als een verandering in de psychische staat van een persoon. Deze verandering is te wijten aan een aangehouden prestatie (Desmond & Hancock, 2001; Job & Dalziel, 2001). Deze masterproef onderzoekt de invloed van mentale vermoeidheid op het gebruik van antwoordstijlen aangezien mentale vermoeidheid een stabiele manipulatie is bij het afnemen van vragenlijsten. Bovendien kan mentale vermoeidheid op een gecontroleerde manier geïnduceerd worden.

27 Need for closure Need for closure (kortweg: NFCL) wordt gedefinieerd als een verlangen om snel een beslissing te nemen en op deze manier cognitieve informatieverwerking gerelateerd aan de beslissing te beëindigen (Webster & Kruglanski, 1994). Er wordt een onderscheid gemaakt tussen twee groepen, namelijk personen met een hoge need for closure versus personen met een lage need for closure. In wat volgt, worden enkele kenmerken van beide groepen beschreven. Personen met een hoge NFCL vertonen een preferentie voor orde en structuur. Ze zullen hun gedachten en ideeën ordenen en structureren (Kruglanski et al., 1997; Webster & Kruglanski, 1994). Kruglanski en Freund (1983) stellen dat ze situaties verkiezen die voorspelbaar en zeker zijn boven het onvoorspelbare en onzekere (preferentie voor voorspelbaarheid). Personen met een hoge NFCL worden bovendien gekenmerkt door kortzichtigheid of close- mindedness aangezien ze niet bereid zijn om tegengestelde meningen in acht te nemen (Kruglanski et al., 1997; Webster & Kruglanski, 1994). Ze hebben ook een verlangen om te beschikken over een duidelijk omschreven antwoord wat betreft een bepaald onderwerp. Men verkiest eender welk duidelijk omschreven antwoord boven verwarring of onzekerheid, hetgeen door Kruglanski (1989,1990) omschreven wordt als het zich ongemakkelijk voelen met ambiguïteit. Tenslotte stellen Kruglanski et al. (1997) en Webster & Kruglanski (1994) dat een hoge need for closure samengaat met beslissingsdrang. Aangezien need for closure een verlangen is om snel tot een besluit te komen (Webster & Kruglanski, 1994) hebben personen met een hoge NFCL een grote beslissingsdrang.

28 20 Personen met een lage NFCL, daarentegen, houden er niet van om hun gedachten en ideeën te ordenen of structureren (Kruglanski et al., 1997; Webster & Kruglanski, 1994). Lage need for closure gaat samen met een afkeer voor voorspelbaarheid en zekerheid (Kruglanski en Freund, 1983). Webster & Kruglanski (1994) stellen dat personen met een lage NFCL bereid zijn om tegengestelde meningen in beschouwing te nemen. Ze kunnen bovendien onzekerheid of ambiguïteit waarderen aangezien ze zich niet willen binden aan een eenduidig, duidelijk omschreven antwoord (Kruglanski, 1989,1990). Tenslotte maken personen met een lage NFCL met tegenzin een beslissing. Ze zullen heel wat informatie verwerken om zo hun beslissing te kunnen uitstellen (Webster & Kruglanski, 1994). Need for closure wordt opgewekt door environmental noise, zoals printergeluid (Kruglanski, Webster & Klem, 1993) en door mentale vermoeidheid (Webster, Richter & Kruglanski, 1996).

29 21 Hoofdstuk 4 Hypothesen In dit hoofdstuk worden de hypothesen van ons onderzoek beschreven. Deze hypothesen geven de veronderstelde link tussen de omgevingsfactoren en antwoordstijlen weer. Per antwoordstijl worden de hypothesen opgesomd. Eerst worden de hypothesen voor ARS en DARS beschreven, vervolgens de hypothesen voor ERS en ten slotte worden de hypothesen voor MRS geformuleerd. 4.1 Hypothesen voor ARS en DARS Om de hypothesen voor ARS te formuleren, wordt gebruik gemaakt van het Spinoza-effect (Gilbert, 1991). Volgens het Spinoza-effect zal de respondent in een eerste fase de stelling aanvaarden. Men zal dus eerst de stelling aanvaarden alvorens men deze verwerpt. Om naar de volgende fase, namelijk de fase van verwerping, over te gaan heeft de respondent de nodige tijd en cognitieve capaciteit nodig (Gilbert, 1991). McGee (1967) stelt echter dat omgevingsfactoren, zoals printergeluid en mentale vermoeidheid, onze cognitieve capaciteit beperken, hetgeen tot gevolg heeft dat de fase van verwerping hoogstwaarschijnlijk niet kan bereikt worden. De respondent blijft dus in de eerste fase waardoor de stelling automatisch wordt aanvaard (McGee, 1967). Bijgevolg kan men verwachten dat ARS hoger is bij de aanwezigheid van omgevingsfactoren zoals printergeluid en mentale vermoeidheid. H 1 : Meer ARS bij printergeluid H 2 : Meer ARS bij mentale vermoeidheid

30 22 Bovendien hebben we in wat volgt per omgevingsfactor een bevestiging van bovenstaande hypothesen voor ARS geformuleerd. Printer: Environmental noise, zoals printergeluid, is een standaardmanipulatie van cognitive load (Kruglanski, Webster & Klem, 1993; Lalwani, 2008). Het printergeluid zal immers een deel van onze cognitieve capaciteit in beslag nemen waardoor er slechts een beperkte capaciteit overblijft voor andere taken. Deze hoge cognitive load zal er dan ook toe leiden dat respondenten satisficing behaviour (en dus niet optimizing behaviour) zullen toepassen (Santanen, Briggs & de Vreede, 2002). Bij optimizing behaviour probeert de respondent optimale antwoorden te geven, t.t.z. antwoorden die zijn mening zo nauwkeurig mogelijk verwoorden (Krosnick, 1991). Dit vergt echter de nodige mentale inspanning. De respondent zal dan immers zijn geheugen grondig doorzoeken naar alle relevante informatie (Krosnick, 1991). Echter, bij hoge cognitive load blijft er slechts een beperkte cognitieve capaciteit over. De respondent zal zich in dit geval tevreden stellen met een satisfactory of bevredigend antwoord, hetgeen Krosnick (1991) satisficing behaviour noemt. Verder vermeldt Krosnick (1991) dat satisficing behaviour kan resulteren in een hogere ARS, waarbij de respondent elke stelling zal aanvaarden. Bevestiging H 1 : Meer ARS bij printergeluid Mentale vermoeidheid: Hockey (1997) stelt dat mentale vermoeidheid leidt tot de keuze van low effort strategies of satisficing behaviour. Er zal dus ook bij deze omgevingsfactor satisficing behaviour ontstaan, waarbij de respondent zich tevreden stelt met een antwoord dat niet optimaal maar goed genoeg is. Dit satisficing behaviour brengt volgens Krosnick (1991) een hogere ARS met zich mee. Bevestiging H 2 : Meer ARS bij mentale vermoeidheid

31 23 Printergeluid en mentale vermoeidheid kunnen dus leiden tot een hogere ARS. Indien de respondent meer positief antwoordt, zal hij minder negatieve antwoorden geven, hetgeen een lagere DARS met zich meebrengt. De volgende hypothesen zullen toetsen of DARS lager is bij printergeluid en bij mentale vermoeidheid. H 3 : Minder DARS bij printergeluid H 4 : Minder DARS bij mentale vermoeidheid 4.2 Hypothesen voor ERS Bij de formulering van deze hypothesen wordt gebruik gemaakt van het begrip need for closure. Need for closure wordt immers opgewekt door environmental noise, zoals printergeluid (Kruglanski, Webster & Klem, 1993) en door mentale vermoeidheid (Webster, Richter & Kruglanski, 1996). Printergeluid en mentale vermoeidheid zullen er dus voor zorgen dat de respondenten een hogere need for closure ervaren. Personen met een hoge need for closure vertonen een intolerantie voor ambiguïteit en rigiditeit (Kruglanski, De Grada, Manetti, Pierro, Atash & Webster, 1997; Webster & Kruglanski, 1994). Deze intolerantie voor ambiguïteit en rigiditeit zal, volgens Hamilton (1968), leiden tot meer extreme responding of tot een hogere ERS. Bijgevolg verwachten we een hogere ERS bij de omgevingsfactoren printergeluid en mentale vermoeidheid. H 5 : Meer ERS bij printergeluid H 6 : Meer ERS bij mentale vermoeidheid

32 Hypothesen voor MRS Zoals hierboven reeds vermeld, is environmental noise, zoals printergeluid, een standaardmanipulatie van cognitive load (Kruglanski, Webster & Klem, 1993; Lalwani, 2008). Aangezien het printergeluid een deel van onze cognitive capaciteit opeist, blijft er slechts een beperkte capaciteit over voor andere taken (in dit geval het invullen van een vragenlijst). Printergeluid veroorzaakt dus een hoge cognitive load. Volgens Santanen, Briggs & de Vreede (2002) leidt een hoge cognitive load tot satisficing behaviour. De respondent zal dus, bij het invullen van de vragenlijst, satisficing behaviour toepassen en genoegen nemen met satisfactory of bevredigende antwoorden (Krosnick, 1991). Ook mentale vermoeidheid brengt satisficing behaviour of low effort strategies met zich mee (Hockey, 1997). Zoals hierboven aangetoond, leiden beide omgevingsfactoren tot satisficing behaviour. Satisficing behaviour resulteert, volgens Krosnick (1991), in een hogere MRS, waarbij de respondent de neutrale, middelste antwoordmogelijkheid meer zal aanduiden. Wij veronderstellen dus dat printergeluid en mentale vermoeidheid een hogere MRS met zich meebrengen. H 7 : Meer MRS bij printergeluid H 8 : Meer MRS bij mentale vermoeidheid

33 25 Hoofdstuk 5 Empirisch Onderzoek Dit hoofdstuk is een uiteenzetting van het kwantitatief onderzoek dat werd uitgevoerd. Dit onderzoek beoogt te achterhalen in welke mate omgevingsfactoren een invloed hebben op antwoordstijlen. Twee experimenten zouden ons in staat moeten stellen de nodige conclusies te trekken. Het ene experiment gaat de invloed van een printer na, terwijl het andere experiment de impact van mentale vermoeidheid onderzoekt. Om te beginnen wordt het experiment voor de printer en voor mentale vermoeidheid beschreven. Vervolgens wordt de gegevensverwerking toegelicht. Aansluitend volgen de resultaten van de twee experimenten en een discussie. 5.1 Beschrijving experiment printer De respondenten van dit experiment zijn studenten van 18 tot en met 24 jaar. Er namen 28 mannen en 32 vrouwen deel aan het experiment. We zullen leeftijd en geslacht opnemen als controlevariabelen. De Jong (2008) stelt immers vast dat socio- demografische variabelen (zoals leeftijd en geslacht) een invloed kunnen hebben op het gebruik van antwoordstijlen. De respondenten werden gevraagd een vragenlijst in te vullen. Deze vragenlijst werd opgesteld in Inquisit 3. De vragenlijst bestaat uit 68 heterogene items (Bruner, James en Hensel, 2001) om na te gaan welke antwoordstijlen de respondenten hanteren. Als manipulatiecheck voegden we de Task Loading Index (TLI) toe van Marcus, Cooper en Sweller (1996) om cognitive load bij de respondenten te meten. Op deze manier zullen we nagaan of de printer in staat is om cognitive load te genereren, hetgeen zal bepalen of onze manipulatie geslaagd is. Deze Task Loading Index staat afgebeeld in figuur 5.1. Wij vertaalden deze index naar het Nederlands.

34 26 Figuur 5.1: Task Loading Index (TLI) van Marcus, Cooper en Sweller (1996) Alle vragenlijsten werden afgenomen op computers van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde om de invloed van andere omgevingsfactoren uit te sluiten. Indien de respondenten de mogelijkheid hadden gekregen om de vragenlijst thuis in te vullen, konden andere omgevingsfactoren, zoals muziek, een invloed uitoefenen op hun manier van antwoorden. Door het experiment uit te voeren in de faculteit konden we dit voorkomen en de respondenten enkel aan de omgevingsfactor printergeluid onderwerpen.

35 27 We verdeelden de respondenten in twee groepen: een controlegroep die de vragenlijst invulde zonder printergeluid en een testgroep die wel werd onderworpen aan printergeluid. Bij de testgroep zal de printer continu en onophoudelijk papier printen. De concrete uitvoering van het experiment staat uitvoerig beschreven in de literatuur (Kruglanski, Webster & Klem, 1993; Webster, Kruglanski & Pattison, 1997; Kruglanski & Webster, 1991; Jost, Kruglanski & Simon, 1999; Rubini & Kruglanski, 1997). Wij hanteerden dezelfde onderzoeksopzet: Er werd de respondenten verteld dat de opzichter een groot document moest printen voor haar thesis. Vervolgens werd hen gevraagd of ze het erg vonden dat dit document nu werd afgeprint. De respondenten kregen ook de mogelijkheid om de printer af te zetten indien het geluid te storend zou zijn. Deze optie werd aangeboden aangezien Donnerstein en Wilson (1976) vaststelden dat dit de respondenten een gevoel van controle gaf, hetgeen stressreacties die ontstaan bij confrontatie met environmental noise (zoals printergeluid) vermindert. Geen enkele respondent vond het erg dat het document werd afgeprint en niemand heeft de printer afgezet. In de bovenstaande literatuur werd het experiment steeds uitgevoerd in een kleine ruimte, dit teneinde de invloed van het geluid te maximaliseren. Wij hebben er dan ook voor geopteerd de vragenlijst af te nemen in het Consumentenlabo van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde. Dit lokaal is voldoende klein waardoor het geluid van de printer zeker storend was. De printer werd bovendien in het midden van het labo geplaatst. De controlegroep bestaat uit 31 respondenten, terwijl de testgroep 29 respondenten telt.

36 Beschrijving experiment mentale vermoeidheid De doelgroep van dit experiment bestond uit 50 mannelijke en 67 vrouwelijke studenten van 18 tot en met 24 jaar. We zullen controleren voor geslacht en leeftijd aangezien deze sociodemografische variabelen het gebruik van antwoordstijlen kunnen beïnvloeden (de Jong, 2008). De respondenten werden gevraagd een vragenlijst in te vullen. Deze vragenlijst werd opgesteld in Inquisit 3. Buiten 68 heterogene items (Bruner, James en Hensel, 2001) om de gehanteerde antwoordstijlen te achterhalen, bestond de vragenlijst ook uit een manipulatiecheck en uit 9 need for closure (NFCL) vragen. De eerste vraag van de Task Loading Index (TLI) van Marcus, Cooper en Sweller (1996), namelijk In welke mate vond je de taak (invullen van de vragenlijst) mentaal vermoeiend? werd gebruikt als manipulatiecheck. Er werden tenslotte 9 NFCL vragen aan de vragenlijst toegevoegd aangezien we voorspellen dat de omgevingsfactor mentale vermoeidheid een hogere need for closure zal genereren. Deze NFCL vragen werden reeds gehanteerd door Webster, Richter & Kruglanski (1996); Rubini & Kruglanski (1997); Webster, Kruglanski & Pattison (1997) en Jost, Kruglanski & Simon (1999) om need for closure te meten. Deze need for closure vragen zijn niet onderhevig aan antwoordstijlen. Een overzicht van deze vragen is opgenomen in tabel 5.1. Alle vragenlijsten werden afgenomen op computers van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde om het effect van andere omgevingsfactoren uit te sluiten.

37 29 1. In welke mate hebt u moeilijkheden ervaren bij het vormen van uw antwoorden? (5-punt Likertschaal) 3. Zou u sommige vragen anders beantwoorden indien u de vragenlijst opnieuw zou invullen? (5-punt Likertschaal) 5. Hoeveel moest je nadenken om tot je antwoord te komen? (5-punt Likertschaal) 7. Hoe zeker bent u van de gegeven antwoorden? (schaal van 0 tot 100) 9. Hoeveel vertrouwen hebt u in uw antwoorden? (5-punt Likertschaal) 2. In welke mate bent u snel tot uw antwoorden gekomen? (5-punt Likertschaal) 4. In welke mate was u gehaast om uw antwoorden te geven? (5-punt Likertschaal) 6. Hoelang heeft deze vragenlijst tot nu toe volgens uw gevoel geduurd? (de respondent werd gevraagd het aantal minuten te noteren) 8. In welke mate zou u willen dat deze vragenlijst afgelopen is? (schaal van 0 tot 100) Tabel 5.1: Negen need for closure vragen De manipulatie die we bij dit experiment gebruiken, leidden we af uit het onderzoek van Webster, Richter en Kruglanski (1996). Zij onderzochten drie vermoeidheidscondities: Geen vermoeidheid: Voor deze conditie werden studenten ondervraagd die geen les hadden gevolgd. Gematigde vermoeidheid: Hier werden studenten ondervraagd vlak na het volgen van een les. Zware vermoeidheid: De studenten legden eerst een twee uur durend eindexamen af en werden dan gevraagd deel te nemen aan het experiment. Wij zullen dezelfde drie groepen onderscheiden. We hadden echter niet de mogelijkheid om studenten te ondervragen na het afleggen van een examen. We zullen dan ook gebruik maken van een andere manipulatie die een examensituatie zo goed mogelijk tracht na te bootsen: De respondenten dienden eerst les te volgen en vervolgens een planningsopdracht op de computer uit te voeren alvorens hen werd gevraagd een vragenlijst in te vullen. Op deze manier trachtten we zware vermoeidheid bij de respondenten te creëren. Deze planningsopdracht werd reeds door van der Linden, Frese en Meijman (2003) gebruikt om vermoeidheid op te wekken. Deze planningsopdracht werd door Taatgen (1999) voor het eerst opgesteld. Wegens gebrek aan de originele versie van de opdracht, hebben wij deze opdracht zelf geprogrammeerd in Microsoft Office Excel.

38 Toelichting bij de planningsopdracht De opdracht bestaat uit het toewijzen van taken aan arbeiders. Er zijn telkens 2 of 3 arbeiders die elk een maximum aantal uren mogen werken. Er zijn een aantal taken (met elk een duurtijd) die te verdelen zijn over de arbeiders. Wat betreft de volgorde waarin de taken dienen uitgevoerd te worden, zijn er een aantal voorwaarden. In figuur 5.2 is een voorbeeldoefening opgenomen. Nummer Oefening 1 Arbeider 1 Arbeider 2 2 Arbeiders die elk max. 8 uur mogen werken Taken: A 2 uur B 2 uur C 2 uur D 3 uur E 3 uur F 4 uur Voorwaarden: A moet voor B D moet voor C E moet voor A F moet voor C Figuur 5.2: Voorbeeldoefening planningsopdracht in Excel Om mentale vermoeidheid op te wekken, moesten de respondenten meerdere oefeningen, gelijkaardig aan de bovenstaande voorbeeldoefening, oplossen. Het experiment duurde in totaal één uur, waarvan gedurende een 10-tal minuten een vragenlijst werd ingevuld. Om te bepalen hoeveel oefeningen een respondent gemiddeld zou kunnen uitvoeren gedurende de resterende 50 minuten, werd een pretest uitgevoerd bij 18 personen.