Apotheker in de WGBO. Praktijk, kennis en verwachtingen van apothekers en apothekersassistenten vóór opname van de apotheker in de WGBO

Transcriptie

1 Apotheker in de WGBO Praktijk, kennis en verwachtingen van apothekers en apothekersassistenten vóór opname van de apotheker in de WGBO

2

3 Apotheker in de WGBO Praktijk, kennis en verwachtingen van apothekers en apothekersassistenten vóór opname van de apotheker in de WGBO

4 Colofon Dit rapport beschrijft een onderzoek in samenwerking tussen KNMP/WINAp en SIR Institute for Pharmacy Practice and Policy. Auteurs: Drs. K.C. Cheung, SIR Institute for Pharmacy Practice and Policy en KNMP/WINAp Dr. J. de Bie, SIR Institute for Pharmacy Practice and Policy Advisering: Universiteit Utrecht, Farmaceutische Wetenschappen Prof. dr. M.D.B. Schutjens KNMP Mr. J.A. Rendering SIR Institute for Pharmacy Practice and Policy Dr. M.L. Bouvy Dr. H. Buurma Leiden, Oktober 2007

5 Inhoudsopgave 1 Samenvatting 7 2 Inleiding 11 3 Methode Aanpak Moment Privacy Onderzoekspopulatie Inhoud vragenlijst 14 4 Resultaten Onderzoekspopulatie Respons Kenmerken van de apothekers en apothekersassistenten Bekendheid en toepassing van bestaande normen in de praktijk Huidige praktijksituatie vanuit het perspectief van apothekers en apothekersassistenten Geven van informatie en instructie Omgaan met ophalers in de apotheek Toestemming van de patiënt voor het afleveren van geneesmiddelen Dossier van de patiënt in de apotheek Omgang met patiëntgegevens Ruimtelijke privacy in de apotheek Voorstel tot wijziging van recept Kennis, opvattingen en verwachtingen over de WGBO Kennis over de WGBO van apothekers en apothekersassistenten Opvattingen over de huidige rol van apothekers en de samenwerking met huisartsen Opvattingen over veranderingen na de opname van de apotheker in de WGBO 36 5 Beschouwing onderzoek en methode 38 6 Discussie en conclusie 39 7 Aanbevelingen 43 8 Literatuur 44 9 Bijlage 47

6

7 1 Samenvatting Dit rapport beschrijft een onderzoek naar de praktijk, kennis en verwachtingen van apothekers en apothekersassistenten vóór de opname van de openbare apotheker in de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO). De WGBO is op 1 april 1995 in werking getreden in de Nederlandse gezondheidszorg. Destijds is het werkgebied van de openbare apotheker expliciet uitgesloten van de WGBO. Per 1 juli 2007 is deze passage geschrapt en sindsdien zijn de betreffende bepalingen ook van toepassing voor de openbare apotheker. De WGBO schept een juridisch kader voor de relatie tussen patiënt en hulpverlener en is bedoeld om de rechtspositie van de patiënt in de gezondheidszorg te versterken (zie kader Hoofdlijnen van de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst op blz. 13 en bijlage tekst WGBO). Het formaliseert onder meer het recht van patiënten op voldoende informatie over de eigen behandeling en het recht van patiënten om inzake hun behandeling een geïnformeerde beslissing te nemen. De opname van de apotheker in de WGBO wordt binnen de beroepsgroep en in de politiek gezien als een wettelijke verankering van de apotheker als zorgverlener. De opname van de apotheker in de WGBO vormt mogelijk een extra aansporing voor apothekers om deze zorgverlenende rol verder te ontwikkelen. Voor het onderzoek werden apothekers en apothekersassistenten benaderd met een online vragenlijst. In totaal werden de vragenlijsten van 206 apothekers en 222 apothekersassistenten geanalyseerd. Uit het onderzoek komt naar voren dat de apothekers en apothekersassistenten hoge verwachtingen hebben van de effecten van de WGBO in de praktijk. Zo verwacht de meerderheid van de apothekers dat deze opname een verbetering geeft voor het apothekersvak en dat apothekers meer als zorgverleners zullen worden gezien. Meer dan de helft van de apothekersassistenten verwacht (daarnaast) dat de rol van de apothekersassistent als zorgverlener wordt versterkt en dat zij hierdoor vaker informatie aan patiënten zullen geven. Meer dan de helft van de apothekers is op de hoogte van enkele belangrijke bepalingen van de WGBO. Hoe de bepalingen uit de WGBO in de dagelijkse praktijk vormgegeven moeten worden is voor apothekers nog niet altijd duidelijk. De kennis van apothekersassistenten varieert sterker. De helft van de assistenten heeft vóór het ontvangen van de vragenlijst ook nog niet gehoord van de WGBO. De dagelijkse praktijk komt wat betreft een deel van de bepalingen ook nu al overeen met de WGBO. Desondanks sluit de praktijk op bepaalde onderwerpen nog niet aan op de WGBO. In de WGBO staat een geïnformeerde beslissing over de behandeling van de patiënt centraal. De WGBO geeft niet exact aan wanneer apothekers en apothekersassistenten informatie moeten geven aan patiënten. Het merendeel van de apothekers en apothekersassistenten geeft deze informatie momenteel bij het afleveren van het geneesmiddel. De meerderheid van de apothekers en apothekersassistenten geeft - voorafgaand aan het eerste gebruik van een geneesmiddel - ook nu al mondeling informatie over de wijze van gebruik van het geneesmiddel, de aard en/of het doel van de behandeling en de te verwachten (positieve en negatieve) effecten van de farmacotherapie. Informatie over de alternatieven van de behandeling wordt minder vaak gegeven en behoeft meer aandacht. Iets meer dan een derde van de apothekers vindt het onduidelijk welke informatie zij moeten geven. Bij de overwegingen om geen informatie te geven aan patiënten speelde vooral dat patiënten aangaven al voldoende te hebben gehoord of dat deze informatie al was gegeven door de voorschrijver. Afstemming en afspraken over de inhoud en plek van de informatie met (huis-)artsen in het verzorgingsgebied van de apotheek zijn hierbij van belang. De omgang met ophalers, anderen die voor de patiënt een geneesmiddel komen ophalen, is specifiek voor de apotheekpraktijk. Bijna driekwart van de apothekers en een vijfde van de apothekersassistenten vraagt naar de identiteit van ophalers, als deze voor het eerst een geneesmiddel ophalen voor de patiënt. De helft van de apothekers en apothekersassistenten geeft mondelinge informatie aan de ophaler. Het is de vraag of in de apotheek kan worden volstaan met het voldoende informeren van de ophalers van de geneesmiddelen, of dat meer activiteiten vanuit de apotheek nodig zijn om de patiënt zelf de mondelinge informatie te geven. 7

8 De meeste apothekers registreren verschillende soorten gegevens van de patiënt in het dossier. Deze gegevens variëren van medicatiehistorie tot administratiegegevens. Een meerderheid van de apothekers vindt het onduidelijk welke gegevens in het dossier moeten worden geregistreerd. Tweederde van de apothekers en apothekersassistenten vraagt toestemming aan de patiënt voor uitwisseling van patiëntgegevens tussen apotheken, terwijl een kwart dit vraagt als er patiëntgegevens uit worden gewisseld tussen apotheken en artsen. In bepaalde gevallen mag een zorgverlener de toestemming van een patiënt voor het verstrekken en opvragen van diens patiëntgegevens veronderstellen. Deze veronderstelde toestemming moet echter in elk geval bekend zijn gemaakt aan de patiënt. Om de ruimtelijke privacy te waarborgen hebben bijna alle apothekers in het verleden één of meer maatregelen getroffen, terwijl veertig procent plannen heeft om in de komende 12 maanden maatregelen te nemen om de ruimtelijk privacy te verbeteren. De kennis van de WGBO is voor apothekers, maar zeker voor apothekersassistenten, te verbeteren. Apothekers en apothekersassistenten moeten zich vooral bewuster worden van de rechten van de patiënt en de centrale rol van de patiënt in de besluitvorming. De praktijk vóór de opname van de apotheker in de WGBO komt voor een deel al overeen met de bepalingen van de WGBO. Desondanks sluit de praktijk, zoals verwacht, vóór de opname van de apotheker in de WGBO, nog niet geheel aan bij de bepalingen van de WGBO. Verschillen zitten met name in het moment van informatie geven, de inhoud van de informatie, het afstemmen van informatie met andere zorgverleners, de toestemming voor afleveren, de omgang met ophalers, en het uitwisselen van patiëntgegevens. Om de praktijk beter aan te laten sluiten op de bepalingen van de WGBO is verdere ondersteuning voor apothekers aan te bevelen, met name gericht op de toepassing van de bepalingen in de praktijk. Daarnaast is tussen apothekers en (huis-)artsen een goede afstemming belangrijk over het geven van informatie en de samenwerking vanuit de eigen zorgrelatie met patiënten. Extra aandacht hiervoor is niet alleen nodig op niveau van de individuele apotheek, maar ook op koepelniveau. Bepaalde onderdelen van de Wet zijn lastig rechtstreeks in de huidige apotheekpraktijk in te passen. Een factor die daarbij een rol speelt is de zorgrelatie tussen patiënt en apotheker, die niet altijd direct en persoonlijk is. Het maken van een vertaalslag voor de praktijk, die tegelijkertijd recht doet aan de bepalingen van de WGBO, is hierbij van groot belang. Inmiddels heeft de KNMP hiertoe een eerste aanzet gemaakt in een implementatieprogramma. Een concretere uitwerking is nodig om de vertaalslag van de Wet naar de praktijk in te kunnen vullen. Aanvullend praktijkonderzoek met juridische interpretaties kan hierbij meer duidelijkheid bieden. Dit rapport beschrijft de uitgangspositie van de apotheekpraktijk vóór de opname van de apotheker in de WGBO. Het is van belang om de praktijk te blijven volgen, in elk geval met één of meerdere vervolgmetingen, met name gericht op die punten waar de praktijk nog verschilt van de bepalingen in de WGBO. Dit is nodig om de ontwikkeling van de zorgverlenende rol van apothekers en apothekersassistenten in kaart te brengen. Daarnaast is het de vraag of de praktijk zich in één keer zal aanpassen aan de WGBO. Het blijven volgen van de praktijk en de manier waarop de praktijk invulling geeft aan de WGBO kan verdere input geven voor het optimaliseren van ondersteuning aan apothekers waar dit nodig is voor de implementatie van de WGBO in de praktijk. 8

9 Aanbevelingen 1. Verbetering van de kennis van apothekers en apothekersassistenten over de inhoud van de WGBO en de centrale rol van de patiënt in de besluitvorming over zijn behandeling. Door: - Gerichte informatie voor apothekers en apothekersassistenten. Mogelijke manieren om gerichte informatie te geven, zijn via de opleiding en nascholing, door een voorlichtingscampagne, publicatie van informatiemateriaal, via een congres, via departementbijeenkomsten of door publicaties in vakbladen voor apothekers en apothekersassistenten. - Aandacht voor de WGBO en de implicaties voor de praktijk in de individuele apotheken, bijvoorbeeld tijdens werkoverleg met het apotheekteam. 2. Verdere ondersteuning aan apothekers bij de implementatie van de WGBO, zodat zij op een zorgvuldige manier de WGBO in de praktijk kunnen brengen. Deze ondersteuning zou zich inhoudelijk met name moeten richten op: - Het moment van informatie geven - De inhoud van de informatie - De toestemming voor afleveren - De omgang met ophalers - Het uitwisselen van patiëntgegevens Welke activiteiten apothekers het beste hierbij kunnen ondersteunen, moet verder worden uitgezocht. Mogelijkheden hiervoor zijn bijvoorbeeld het verder uitwerken van het implementatiedocument van de KNMP, maar ook verder gaande begeleiding van apothekers is denkbaar. 3. Afstemming tussen apothekers en (huis-)artsen over het geven van informatie en de samenwerking vanuit de eigen zorgrelatie met patiënten. Extra aandacht hiervoor is nodig vanuit individuele apothekers en artsen. Aandacht op koepelniveau voor de mogelijkheden om dergelijke afstemming en samenwerking tussen apothekers en artsen te bevorderen is hierbij ook van belang. 4. Bepaalde onderdelen van de Wet zijn lastig rechtstreeks in de huidige apotheekpraktijk in te passen. Verder praktijkonderzoek is nodig om de vertaalslag van de WGBO naar de praktijk te kunnen maken. In dit onderzoek moet rekening gehouden worden met de zorgrelatie die de apotheker als zorgverlener heeft met de patiënt, de apotheekpraktijk en de juridische interpretaties 5. Blijven volgen van de praktijk in de komende jaren, in elk geval door één of meerdere vervolgmetingen, met name gericht op die punten waar de praktijk nog niet aansluit op de WGBO. Met als doel: - Het in kaart brengen van de ontwikkelingen in de zorgverlenende rol van apothekers en apothekersassistenten. - Het geven van input waar verdere ondersteuning aan apothekers nodig is bij de implementatie van de WGBO in de praktijk. - Het geven van input welke onderdelen van de ondersteuning het meest effectief toegepast kunnen worden. 9

10 10

11 2 Inleiding Het beroep van apotheker is traditioneel gericht op de distributie en productie van geneesmiddelen. Vanaf de jaren 70 van de vorige eeuw is de zorgverlenende rol van de apotheek in de Nederlandse gezondheidszorg steeds zichtbaarder geworden. Een belangrijk moment in deze ontwikkeling was het eindrapport en de slotbeschouwing van de Commissie 2000: De apotheker nu en straks. 1 2 Halverwege de jaren tachtig startte de beroepsorganisatie van apothekers, de KNMP, de campagne Klaar om te wenden om de farmaceutische patiëntenzorg meer onder de aandacht te brengen van praktiserende apothekers. Sindsdien begon de apotheker zich steeds meer te ontwikkelen tot een patiëntgerichte farmacotherapeut en geneesmiddelspecialist In 1999 was deze veranderde beroepsopvatting één van de redenen voor het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) om in een Akkoord op Hoofdlijnen met de KNMP vast te leggen dat de apotheker, naast de patiënt en de arts, verantwoordelijk is voor het resultaat van de behandeling met geneesmiddelen. In deze zorgverlenende rol speelt voorlichting een steeds prominentere rol. 7 Ook de toegenomen mondigheid en kennis van de patiënt zorgt voor meer vraag van de patiënt naar een zorgverlenende apotheker. Deze ontwikkelingen vragen bovendien om een intensievere samenwerking met de voorschrijvende artsen op het gebied van geneesmiddelen, zoals in farmacotherapeutische overleggen. De KNMP beschrijft in haar beleidsplan KNMP dat deze samenwerking een primaire voorwaarde is om de patiënt te laten ervaren dat er voor hem wordt gezorgd. 6 De veranderende rol van de apotheker vindt plaats binnen de kaders van meerdere wetten voor de beroepsuitoefening van apothekers: de Geneesmiddelenwet, de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG), en de Kwaliteitswet zorginstellingen. Per 1 juli 2007 is de openbare apotheker ook opgenomen in de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO). Ondanks de alom gebruikte naamgeving is de WGBO feitelijk geen aparte wet, maar onderdeel van het Burgerlijk Wetboek. De WGBO gaat specifiek in op de relatie tussen patiënt en zorgverlener. Om begripsverwarring te voorkomen wordt in dit rapport telkens gerefereerd naar de Wet of de WGBO. Hoewel de WGBO al sinds 1995 van kracht is in de Nederlandse gezondheidszorg, werd het werkgebied van de openbare apotheker in de oorspronkelijke wettekst expliciet uitgesloten. 8 Het uitsluiten van het werkgebied van de openbare apotheker leidde tot veel discussie in het veld en in de politiek Het opnemen van de openbare apotheker in de WGBO is altijd actief bepleit door de KNMP. De WGBO is bedoeld om de rechtspositie van de patiënt in de gezondheidszorg te versterken. Een zorgvraag van de patiënt leidt hierbij tot een contractuele relatie met een zorgverlener, die tot uitdrukking komt in een zogenaamde behandelingsovereenkomst. 11 Hierbij zijn de hulpvrager (zorgvrager, patiënt) en hulpverlener (zorgverlener, behandelaar) juridisch gezien gelijkwaardige partijen met rechten en plichten jegens elkaar (zie kader Hoofdlijnen van de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst op blz. 13 en bijlage tekst WGBO). De relatie tussen de patiënt en de zorgverlener wordt in de WGBO benadrukt. In de Wet wordt uitgegaan van een direct en persoonlijk contact tussen zorgverlener en patiënt. De zorgrelatie tussen een patiënt en een apotheker is echter wel een bijzondere, in vergelijking met de relatie die patiënten hebben met andere zorgverleners, zoals artsen. Dit heeft onder meer te maken met een grote patiëntenpopulatie, de contacten met patiënten die veelal niet door apothekers, maar door apothekersassistenten worden onderhouden, en situaties waarbij geneesmiddelen voor de patiënt door anderen worden opgehaald of thuis worden bezorgd. Vanwege deze specifieke zorgrelatie tussen patiënt en apotheker is het de vraag op welke manier apothekers de Wet in de praktijk zullen toepassen. 11

12 De opname van de openbare apotheker wordt beschouwd als een erkenning van de rol van de openbare apotheker als zorgverlener. 12 In de behandeling in de Eerste Kamer werd ook benadrukt dat de apotheker als zorgverlener moet worden gezien. De opname van de apotheker in de WGBO betekent een wettelijke verankering van de medeverantwoordelijkheid van de apotheker voor het resultaat van de behandeling met geneesmiddelen. 13 Naast een formalisering van de bestaande zorgverleningrelatie met de patiënt, kan de opname van de apotheker in de WGBO mogelijk dienen als een extra aansporing voor apothekers om hun zorgverlenende rol verder te ontwikkelen. Hierbij kan worden gedacht aan extra activiteiten op gebied van medicatiebewaking, het begeleiden van patiënten, meer aandacht voor patiëntenvoorlichting in de apotheek en de uitbreiding van de documentatie van deze activiteiten. Er zijn dus veel verwachtingen ten aanzien van de rol van de apotheker na opname in de WGBO. In het verlengde hiervan zal ook de rol van de apothekersassistenten zich ontwikkelen. Er zijn op dit moment weinig gegevens over hoe de apotheker vóór opname in de WGBO zijn zorgverlenende rol invulde en over de verwachtingen van apothekers ten aanzien van hun opname in de WGBO. Doel van het huidige onderzoek is om inzicht te verkrijgen in de mate waarin apotheken voorafgaand aan de opname van de apotheker in de WGBO, omgaan met aspecten die gerelateerd zijn aan de bepalingen van de WGBO. Daarnaast wordt nagegaan wat de kennis en opvattingen zijn van openbare apothekers en apothekerassistenten over de bepalingen in de WGBO. In dit onderzoek wordt ingegaan op de volgende specifieke vraagstellingen: 1) Op welke manier verhoudt de huidige praktijk in openbare apotheken zich tot de te verwachten bepalingen in de WGBO? a. Op welk manier gaan apothekers en apothekersassistenten in de huidige praktijk om met aspecten die gerelateerd zijn aan de te verwachten bepalingen van de WGBO? b. In hoeverre sluit de huidige praktijk aan op de te verwachten bepalingen van de WGBO? 2) Wat is de kennis van apothekers en apothekersassistenten van de bepalingen van de WGBO en huidige relevante normen? 3) Wat zijn de verwachtingen en opvattingen van openbare apothekers met betrekking tot de opname van de apotheker in de WGBO? 12

13 Hoofdlijnen van de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst Aangezien de WGBO zich richt op de bescherming van de rechtspositie van de patiënt, zijn in de WGBO hoofdzakelijk rechten van de patiënt opgenomen. Het gaat daarbij om recht op informatie, toestemming en geheimhouding alsmede een aantal rechten in verband met het dossier. 14 De WGBO is onderdeel van het Burgerlijk Wetboek boek 7 titel 7 afdeling 5 en bestaat uit 22 artikelen, artikel 446 tot en met artikel 468. Voor de apotheekpraktijk zijn de meeste artikelen relevant en deze hebben direct invloed op de activiteiten in de apotheek. Globaal kan de WGBO in vijf onderwerpen worden verdeeld, namelijk informatie verstrekken, toestemming voor behandeling, dossier, ruimtelijke privacy en overige artikelen. In dit kader worden de hoofdonderwerpen die relevant zijn voor het huidige onderzoek kort samengevat. Informatie verstrekken Toestemming voor behandeling Dossier Ruimtelijke privacy Overige voor het huidige onderzoek relevante artikelen - Zorgverlener dient informatie over de behandeling te geven - De patiënt kan aangeven geen informatie te wensen - De patiënt geeft naar beste weten inlichtingen aan de zorgverlener - (Geïnformeerde) toestemming van patiënt is nodig voor een behandeling - Vertegenwoordigers van patiënten kunnen in bijzondere situaties (minderjarigen en wilsonbekwame) ook toestemming geven - Een patiëntendossier moet worden aangelegd en bijgehouden - Inhoud van het dossier moet voldoen aan eisen - Patiënt heeft recht op inzage van het dossier - Patiënt kan verzoeken dossier te vernietigen - Er is toestemming van de patiënt nodig voor inzage dossier door derden - Er is toestemming van de patiënt nodig voor beschikbaar stellen van gegevens voor wetenschappelijk onderzoek - Het dossier moet minimaal 15 jaar worden bewaard - Ruimtelijke privacy patiënt dient te worden gewaarborgd - Handelingen dienen buiten waarneming van derden te gebeuren (algemeen geldend) - Handelingen dienen buiten gehoorafstand van derden te gebeuren (geldend voor apothekers) - Na aangaan van een behandelingsovereenkomst is patiënt loon verschuldigd - Afwijking van de WGBO mag alleen ten gunste van de patiënt - Zorgverlener dient te handelen volgens de geldende professionele standaard 13

14 3 Methode 3.1 Aanpak Het betreft een beschrijvend onderzoek waarbij gebruik is gemaakt van vragenlijsten via internet onder twee belangrijke beroepsgroepen in de openbare apotheek: apothekers en apothekersassistenten. Het onderzoek vond medio april tot en met medio juni 2007 plaats voor de apothekers. De apothekersassistenten konden de vragenlijst tussen eind juni en medio augustus invullen. 3.2 Moment De vragenlijsten voor apothekers zijn uitgezet voordat de apothekers in de WGBO zijn opgenomen (1 juli 2007). De vragenlijsten voor apothekersassistenten zijn ook vóór 1 juli 2007 uitgezet maar de sluitingsdatum was nadat de openbare apotheker twee weken was opgenomen in de WGBO. 3.3 Privacy De antwoorden zijn vertrouwelijk behandeld en anoniem verwerkt. 3.4 Onderzoekspopulatie Er werd eenmalig een steekproef getrokken uit het actuele KNMP ledenbestand. Inclusie van apothekers vond plaats als zij als gevestigd of tweede apotheker werkzaam waren in een openbare apotheek in Nederland, als een adres beschikbaar was en als de apotheker jonger was dan 60 jaar. Aangezien geen adressen van apothekersassistenten beschikbaar waren is deze groep benaderd via apothekers. 3.5 Inhoud vragenlijst Op basis van literatuur en de inhoud van de bepalingen van de WGBO werden de vragenlijsten voor apothekers en apothekersassistenten opgesteld. Om de resultaten van de vragenlijsten met elkaar te kunnen vergelijken, werden de vragen waar dit relevant was zo veel mogelijk op elkaar afgestemd. Vragen die gerelateerd waren aan het beleid en bedrijfsvoering van de apotheek werden alleen aan apothekers gevraagd. Deze vragen waren verwijderd uit de vragenlijst van apothekersassistenten. De vragenlijsten werden op inhoud en het niet missen van relevante onderdelen doorgenomen door 2 apothekers en 2 juristen. Voor de vragenlijst van apothekersassistenten werd aanvullend een pilot gehouden onder 14 apothekersassistenten om na te gaan of de formulering van de vragen voldoende duidelijk was. De apothekersvragenlijst bestond uit 58 vragen, de apothekersassistentenvragenlijst uit 41 vragen. In beide vragenlijsten werden achtergrondvragen gesteld over de apotheker of apothekersassistent en de apotheek waar zij werkzaam zijn. Vervolgens werden vragen gesteld over de huidige praktijksituatie. Deze vragen gingen in op het verstrekken van informatie en instructie, het vragen van toestemming, het dossier, omgang met patiëntgegevens, de ruimtelijke privacy en het voorstellen tot wijzigingen van recepten. Daarnaast werden vragen gesteld over de kennis van de WGBO en opvattingen en verwachtingen ten aanzien van de opname van de apotheker in de WGBO. 14

15 4 Resultaten 4.1 Onderzoekspopulatie Na toepassing van de inclusie criteria bleef een steekproefkader van 2401 apothekers over. Hieruit werd vervolgens een steekproef van 1000 apothekers getrokken, die aselect werd verdeeld in twee groepen van elk 500 apothekers. Beide groepen werden per benaderd. De eerste groep apothekers werd verzocht zelf een internetvragenlijst in te vullen door middel van een directe verwijzing naar de vragenlijst. De tweede groep apothekers werd verzocht de uitnodiging onder de aandacht van de apothekersassistenten in de apotheek te brengen met het verzoek aan hen om de vragenlijst in te vullen. Via een algemeen wachtwoord konden apothekersassistenten via een website de internetvragenlijst benaderen. 4.2 Respons Van de 500 apothekers die per zijn benaderd vulden 231 de vragenlijst geheel (186) of gedeeltelijk (45) in (respons 46%). Vijfentwintig vragenlijsten van apothekers zijn van analyse uitgesloten omdat de apothekers niet (meer) werkzaam waren in een apotheek in Nederland (4) of niet voldeed aan de gestelde inclusiecriteria (1, ouder dan 59 jaar). Twintig apothekers begonnen aan de vragenlijst, maar lieten na het raadplegen van de vragenlijst alle of bijna alle vragen onbeantwoord (minder dan 3 vragen over de huidige praktijksituatie beantwoord). Uiteindelijk werden de antwoorden van 206 apothekers (41%) meegenomen in de analyses. Het respons percentage voor de apothekersassistenten kon niet worden berekend, omdat het aantal apothekersassistenten dat een uitnodiging heeft ontvangen via de apotheker niet bekend is. Uiteindelijk vulden 296 apothekersassistenten de vragenlijst geheel (202) of gedeeltelijk (94) in. Van de apothekersassistenten waren 74 vragenlijsten niet bruikbaar, omdat zij niet door apothekersassistenten waren ingevuld (10), of omdat geen of onvoldoende vragen werden ingevuld om de antwoorden mee te nemen in de analyses (64, minder dan 3 vragen over de huidige praktijksituatie beantwoord). Uiteindelijk waren 222 ingevulde vragenlijsten beschikbaar voor analyses. 4.3 Kenmerken van de apothekers en apothekersassistenten In tabel 1 en 2 wordt een overzicht gegeven van de achtergrondkenmerken van apothekers en apothekersassistenten. De groep responderende apothekers is in grote lijnen vergelijkbaar met het actuele ledenbestand van de KNMP ten aanzien van leeftijd, werkervaring en geslacht. De gemiddelde leeftijd van de apothekers was 40 jaar en de gemiddelde werkervaring was 13 jaar. De apothekersassistenten waren gemiddeld 3 jaar jonger en hadden eveneens gemiddeld 13 jaar werkervaring. De verdeling van man en vrouw is voor de apothekers vrijwel gelijk (49% respectievelijk 51%), terwijl 98% van de apothekersassistenten vrouw is. Ruim tweederde van de apothekers (69%) is werkzaam als gevestigd apothekers, zowel in loondienst als eigenaren. De meeste apothekersassistenten werken op schaal 6 (79%). Een groot deel van de apothekersassistenten (82%) heeft een aandachtsgebied. Hierbij zijn de meest genoemde aandachtsgebieden weekdozen/medicatie verzorgingshuis (31%), OTC/handverkoop (29%) en diabetes mellitus (27%). Apothekersassistenten konden aangeven meerdere aandachtsgebieden te hebben. 15

16 Tabel 1 Achtergrondkenmerken van de apothekers (n=206) % gemiddelde Leeftijd 40 Werkervaringjaren 13 Geslacht - Man 49 - Vrouw 51 Functie apotheker - Gevestigd apotheker/eigenaar 31 - Gevestigd apotheker/loondienst 38 - Tweede apotheker/eigenaar 6 - Tweede apotheker/loondienst 26 Aanvullende functies apotheker - Onderzoeker 2 - Docent 1 - Overige functies * 3 * Vier overige functies werden elk éénmaal genoemd, namelijk: HKZ auditor, branchedeskundige certificerend bedrijf, regiomanager apotheekketen en projectmanager. Tabel 2 Achtergrondkenmerken van de apothekersassistenten (n=222) % gemiddelde Leeftijd 37 Werkervaringjaren 13 Werkuren per week 28 Geslacht - Man 2 - Vrouw 98 Functie apothekersassistent - Apothekersassistent, schaal Apothekersassistent, schaal Teamleider, schaal Farmaceutisch manager, schaal Overige functies * 1 Aandachtsgebied *** - Weekdozen/medicatie verzorgingshuis 31 - OTC/handverkoop 29 - Diabetes mellitus 27 - Incontinentie 22 - Astma/COPD 19 - Reizigersvaccinatievoorlichting 15 - Klachtenafhandeling 14 - Financiën/administratie 13 - Wondverzorging 10 - Hypertensie 3 - Voeding 3 - Cholesterolemie 5 - Andere aandachtsgebieden ** 52 * Als overige functies werd driemaal genoemd farmaceutisch consulent (in opleiding) ** Als andere aandachtsgebieden werden o.m. genoemd: folderbeheer, kwaliteitszorgsysteem, administratie/archivering, FPZ, hormonen en (speciale) bereiding. *** Meerdere antwoorden waren mogelijk, antwoorden tellen niet op tot 100%. 16

17 Tabel 3 Achtergrondkenmerken van de apotheken waar de apothekers en apothekersassistenten werkzaam zijn. (Apothekers: n=206; Apothekersassistenten: n=222) Apothekers Apothekersassistenten % % Apotheek is aangesloten bij een: - Formule Keten Weet niet (formule) * 3 - Weet niet (keten) * 5 Apotheek maakt deel uit van een: - maatschap met andere apotheken 19 * - gezondheidscentrum 14 * - AHOED constructie 11 * - ander samenwerkingsverband 9 * - gezondheidscentrum of AHOED * 20 Apotheek is gecertificeerd Apotheek informatie systeem - Pharmacom (Pharmapartners) Aposys (Microbais) Mira/APCOS(EuroNed) Caresoft (Farma) Ander apotheek informatie systeem ** - <1 - Weet niet welk apotheek informatie systeem * 1 * Dit onderdeel is niet gevraagd aan de apothekers/apothekersassistenten. ** Als andere apotheek informatie systeem werd genoemd: Valintra 4.4 Bekendheid en toepassing van bestaande normen in de praktijk De Modelregeling openbare apotheker patiënt en NAN 2006 bevatten onderdelen die afgeleid zijn van de bepalingen van de WGBO. Aan de apothekers is gevraagd in hoeverre zij bekend zijn met de Modelregeling en NAN 2006 en bijbehorende richtlijnen. Naast de bekendheid is ook gevraagd of apothekers deze normen toepassen in de apotheekpraktijk. Meer dan de helft van de apothekers (57%, n=206) geeft aan te hebben gehoord van de modelregeling openbare apotheker patiënt. Tweederde van deze apothekers past de modelregeling geheel of gedeeltelijk in de praktijk toe (respectievelijk 12% en 57%, n=117). Bijna alle apothekers hebben gehoord van de NAN 2006 en bijbehorende richtlijnen, 97% (n=206) van de apothekers is hiermee bekend. Van de 199 apothekers die gehoord hebben van de NAN 2006 past een meerderheid de NAN geheel of gedeeltelijk in de praktijk toe (respectievelijk 43% en 56%). 17

18 4.5 Huidige praktijksituatie atie vanuit het perspectief van apothekers en apothekersassistenten De volgende resultaten gaan in op de praktijksituatie van de apotheek vóór de inwerkingtreding van de WGBO. Om de huidige praktijksituatie in de openbare apotheek in kaart te brengen werden verschillende aan de WGBO bepalingen gerelateerde aspecten uitgevraagd (zie kader op blz. 13). Gevraagd werd naar het verstrekken van informatie en instructie, het vragen van toestemming, het dossier, omgang met patiëntgegevens, de ruimtelijke privacy en het voorstellen tot wijzigingen van recepten Geven van informatie en instructie Relevante bepalingen van de WGBO Artikel De hulpverlener licht de patiënt op duidelijke wijze, en desgevraagd schriftelijk in over het voorgenomen onderzoek en de voorgestelde behandeling en over de ontwikkelingen omtrent het onderzoek, de behandeling en de gezondheidstoestand van de patiënt. De hulpverlener licht een patiënt die de leeftijd van twaalf jaren nog niet heeft bereikt op zodanige wijze in als past bij zijn bevattingsvermogen. 2. Bij het uitvoeren van de in lid 1 neergelegde verplichting laat de hulpverlener zich leiden door hetgeen de patiënt redelijkerwijze dient te weten ten aanzien van: a. de aard en het doel van het onderzoek of de behandeling die hij noodzakelijk acht en van de uit te voeren verrichtingen; b. de te verwachten gevolgen en risico s daarvan voor de gezondheid van de patiënt; c. andere methoden van onderzoek of behandeling die in aanmerking komen; d. de staat van en de vooruitzichten met betrekking tot diens gezondheid voor wat betreft het terrein van het onderzoek of de behandeling. 3. De hulpverlener mag de patiënt bedoelde inlichtingen slechts onthouden voor zover het verstrekken ervan kennelijk ernstig nadeel voor de patiënt zou opleveren. Indien het belang van de patiënt dit vereist, dient de hulpverlener de desbetreffende inlichtingen aan een ander dan de patiënt te verstrekken. De inlichtingen worden de patiënt alsnog gegeven, zodra bedoeld nadeel niet meer te duchten is. De hulpverlener maakt geen gebruik van zijn in de eerste volzin bedoelde bevoegdheid dan nadat hij daarover een andere hulpverlener heeft geraadpleegd. Artikel 449 Indien de patiënt te kennen heeft gegeven geen inlichtingen te willen ontvangen, blijft het verstrekken daarvan achterwege, behoudens voor zover het belang dat de patiënt daarbij heeft niet opweegt tegen het nadeel dat daaruit voor hemzelf of anderen kan voortvloeien Het moment en de wijze waarop informatie wordt gegeven In de apotheek zijn verschillende momenten om informatie te geven. Deze momenten zijn afhankelijk van de receptgang in de apotheek. In de eerste stap wordt het recept aangeboden, vervolgens wordt het verwerkt in het apotheek informatie systeem, in de apotheek wordt dit proces aanschrijven genoemd. Daarna wordt het geneesmiddel klaargemaakt met bijbehorende etiketten en folders en uiteindelijk wordt het afgeleverd aan de patiënt. Het merendeel van zowel de apothekers (91%, n=206) als de apothekersassistenten (88%, n=222) geeft aan dat patiënten die voor het eerst een geneesmiddel gaan gebruiken in de regel informatie krijgen bij het afleveren van dit geneesmiddel. Momenten waarop niet of nauwelijks informatie wordt gegeven volgens de apothekers en apothekersassistenten zijn vóór het aanschrijven (0% en 1%) en meteen na het aanschrijven (3% en 1%). Tijdéns het aanschrijven gaven respectievelijk 5 en 8% van de apothekers en apothekersassistenten in de regel informatie. Twee apothekers (1%) geven aan dat de informatie wordt gegeven wanneer zij pas een contactmoment hebben met de patiënt of naar de behoefte van de patiënt. Drie apothekersassistenten (1%) hebben nog andere momenten opgegeven namelijk: bij een (interactie-)signaal, zowel tijdens het aanschrijven als bij het afleveren, en wanneer aanvullende informatie voor thuis nodig is. 18

19 In tabel 4 staat beschreven op welke manier apothekers en apothekersassistenten informatie geven. De vraagstellingen bij apothekers en apothekersassistenten verschilden van elkaar. Het is daardoor niet helemaal mogelijk om de antwoorden met elkaar te vergelijken. Een meerderheid van de apothekersassistenten geeft altijd mondelinge informatie (63%). De helft van de apothekers geeft altijd mondelinge informatie, hierbij zijn de percentages opgeteld van alléén mondeling en mondeling én schriftelijk. Tabel 4 Manier van geven van informatie aan de patiënt die voor het eerst een bepaald geneesmiddel gaat gebruiken. Apothekers die alléén mondeling, alléén schriftelijk of mondeling én schriftelijk informatie geeft. (n=206, percentages) Apothekersassistenten die mondeling en schriftelijk informatie geeft. (n=222, percentages) Nooit Soms Meestal Altijd Apothekers Alléén mondeling Alléén schriftelijk Mondeling én schriftelijk Apothekersassistenten Mondeling Schriftelijk Informeren over de behandeling voorafgaand aan het eerste gebruik Het nemen van een geïnformeerde beslissing over de eigen behandeling door de patiënt is een centraal onderdeel van de WGBO. Hiervoor is het nodig dat patiënten voldoende zijn geïnformeerd over relevante onderdelen van de (farmacotherapeutische) behandeling. Aan de apothekers en apothekersassistenten is gevraagd in welke mate patiënten die voor het eerst een geneesmiddel gaan gebruiken, worden geïnformeerd over bepaalde onderdelen van de farmacotherapeutische behandeling. Het gaat hierbij om onderdelen die worden genoemd in de WGBO. Hierbij is specifiek ingegaan op de mondelinge informatie die wordt gegeven. Het overgrote deel van de apothekers en vrijwel alle apothekersassistenten geeft aan patiënten voorafgaand aan het eerste gebruik van een bepaald geneesmiddel altijd of meestal te informeren over de wijze van gebruik van het geneesmiddel (82% respectievelijk 99%) (Tabel 5). Een meerderheid van de apothekers en apothekersassistenten geeft bovendien aan dat hetzelfde geldt voor de aard en het doel van de farmacotherapie (74% en 63%), de te verwachten effecten van de farmacotherapie (63% en 50%) en de te verwachten risico s en/of bijwerkingen van de farmacotherapie (58% en 51%). Informatie over de alternatieven voor het voorgeschreven geneesmiddel (zowel medicamenteus als niet-medicamenteus) wordt minder vaak gegeven. Het overgrote deel van de apothekers (96%) en apothekersassistenten (91%) geeft deze informatie nooit of soms voorafgaand aan het eerste gebruik. Desgevraagd geeft 78% van de apothekersassistenten aan meestal of altijd aan patiënten te vragen of de gegeven informatie is begrepen (n=222). Ook 62% van de apothekers (n=206) geeft aan dit meestal of altijd te vragen. 19

20 Tabel 5 Welke mondelinge informatie wordt gegeven aan een patiënt die voor het eerst een bepaald geneesmiddel gaat gebruiken. Apothekers die onderstaande informatie geven. (n=206, percentages) Apothekersassistenten die onderstaande informatie geven. (n=222, percentages) Aard en/of doel van de farmacotherapie Te verwachten effecten van de farmacotherapie Te verwachten risico s/bijwerkingen van de farmacotherapie Alternatieven voor het voorgeschreven geneesmiddel Betekenis van de farmacotherapie voor de gezondheid van de patiënt De wijze van gebruik van het geneesmiddel Apothekers Apothekersassistenten Nooit Soms Meestal Altijd Nooit Soms Meestal Altijd * * * * * Dit onderdeel is niet gevraagd aan apothekers/apothekersassistenten Redenen om voor het eerste gebruik geen informatie te geven In tabel 6 wordt een overzicht gegeven van de redenen die in de recente praktijk van apothekers en apothekersassistenten een rol spelen bij het niet geven van mondelinge informatie aan de patiënt voorafgaand aan het eerste gebruik. De reden dat de voorschrijver de informatie al heeft gegeven, speelt voor 41% van de apothekersassistenten meestal of altijd een rol om geen informatie te geven. Onder de apothekers is dat percentage 29%. Wanneer de patiënt aangeeft voldoende gehoord te hebben is dat voor de meeste apothekers een reden om geen informatie te geven (37%, meestal of altijd). Dezelfde reden staat bij de apothekersassistenten op een tweede plaats als reden om geen informatie te geven (37%, meestal of altijd). Redenen die direct zijn gerelateerd aan de patiënt, zoals de patiënt zal de informatie niet begrijpen, de informatie is te verwarrend voor de patiënt en de patiënt ziet daardoor waarschijnlijk af van de noodzakelijk behandelingen worden door het merendeel van de apothekers en apothekersassistenten nooit of soms als reden gegeven om informatie achterwege te houden (>90%, nooit of soms). 20

21 Tabel 6 Redenen voor apothekers en apothekersassistenten om mondelinge informatie achterwege te laten bij een patiënt die voor het eerst een bepaald geneesmiddel gaat gebruiken. Mate waarin de onderstaande redenen voor apothekers in de recente praktijk een rol speelden. (n=200, percentages) Mate waarin de onderstaande redenen voor apothekersassistenten in de recente praktijk een rol speelden. (n=215, percentages) Apothekers Apothekersassistenten Nooit Soms Meestal Altijd Nooit Soms Meestal Altijd Geneesmiddel gerelateerd: - De effecten zijn bekend De risico s/bijwerkingen zijn algemeen bekend De kans op risico s/bijwerkingen is heel klein De alternatieven voor het voorgeschreven geneesmiddel zijn algemeen bekend Patiënt gerelateerd: - De patiënt geeft aan voldoende gehoord te hebben * Geen vraag van de patiënt * De patiënt ziet daardoor waarschijnlijk af van de voor hem noodzakelijke behandeling * - Ik verwacht dat de patiënt de informatie niet begrijpt * De informatie is verwarrend voor de patiënt * <1 Zorgverlener gerelateerd: - Deze informatie vloeit logisch voort uit de (eerdere) behandeling - Deze informatie is al gegeven door de voorschrijver Ik ben onvoldoende op de hoogte van het doel van de <1 behandeling * - Hiervoor is geen tijd in de apotheek * * 7 missende waarden bij dit onderdeel (n=193). De redenen werden in twee delen voorgelegd aan apothekers.

22 Knelpunten rondom het geven van informatie Bij het geven van informatie kunnen in de praktijk allerlei knelpunten ontstaan. In de afgelopen 12 maanden heeft tweederde van de apothekers (68%, n=194) regelmatig of incidenteel knelpunten ervaren bij het geven van informatie aan de patiënt die voor het eerst een bepaald geneesmiddel gaat gebruiken (11% regelmatig en 57% incidenteel). Onder de apothekersassistenten is het percentage 64% (5% regelmatig en 59% incidenteel, n=214). In totaal werd door apothekers 102 maal een toelichting gegeven van het laatst ervaren knelpunt. (Tabel 7) De meest genoemde knelpunten zijn het niet of onvoldoende duidelijk zijn van de indicatie van het voorgeschreven geneesmiddel (21%) en taalproblemen die het geven van informatie bemoeilijken (15%). Tien procent gaf (daarnaast) aan de laatste keer een knelpunt te hebben ervaren met (verwachte) therapieontrouw na het geven van informatie over bijwerkingen en interacties of omdat de patiënt buiten de apotheek onjuiste, tegenstrijdige of onvolledige informatie kreeg. Van de apothekersassistenten hebben 103 apothekersassistenten een knelpunt kort beschreven. De meest genoemde knelpunten zijn taalproblemen die het geven van informatie bemoeilijken (20%) en onvoldoende deskundigheid van de apothekersassistenten (14%). Tabel 7 Ervaren knelpunten bij het geven van informatie aan een patiënt die voor het eerst een bepaald geneesmiddel gaat gebruiken, laatste keer dat een knelpunt werd ervaren, percentages Apothekers (percentages, n=102) Apothekersassistenten (percentages, n=103) Apothekers Apothekersassistenten - Indicatie is niet of onvoldoende duidelijk voor apotheek Taalproblemen bemoeilijken geven van informatie (Verwachte) therapie ontrouw na geven informatie bijwerkingen en of 10 4 interacties - Patiënt heeft onjuiste, tegenstrijdige of onvolledige informatie 10 5 gekregen (buiten de apotheek) - Verschil van inzicht voorschrijver en apotheker m.b.t. rolverdeling bij 9 - informatie geven - Knelpunten met het geven van informatie bij afhalen of bezorgen van 6 4 medicatie - Verschil van inzicht tussen voorschrijver en apotheker over 5 - farmacotherapie - Patiënt heeft geen behoefte aan informatie van de apotheek Informatie geven bij off-label gebruik Patiënt is niet of onvoldoende geïnformeerd door de voorschrijver Patiënt volgt advies van de apotheek niet op Bepaalde onderdelen zijn lastig uit te leggen Onvoldoende deskundigheid apothekersassistenten Patiënt begrijpt informatie niet Overige knelpunten * * Hierbij werden onder meer knelpunten vermeld met: substitutie van specialité naar generiek, patiënt wordt beïnvloed door informatie van buitenaf, patiënt is al geïnformeerd, privacy bij het geven van informatie en tijdsgebrek in de apotheek 22

23 Afspraken over het geven van informatie In de vragenlijst voor apothekers is ingegaan op de afspraken die apothekers hebben gemaakt met de huisartsen in het verzorgingsgebied. Aan apothekersassistenten is gevraagd naar de afspraken die in de apotheek zijn gemaakt over het geven van informatie (tabel 8). Een groot deel van de apothekersassistenten geeft aan dat er in de apotheek schriftelijk afspraken aanwezig zijn over het geven van informatie over een deel of alle geneesmiddelengroepen en/of aandoeningen (84%). Meer dan de helft van de apothekers (56%) heeft vergelijkbare afspraken gemaakt met de huisartsen in het eigen verzorgingsgebied. Tabel 8 Gemaakte afspraken met de huisartsen in het verzorgingsgebied over de informatie die aan patiënten wordt gegeven, percentage apothekers dat aangeeft afspraken te hebben gemaakt. (n=193) Aanwezigheid van schriftelijke afspraken in de apotheek over de informatie die aan patiënten, percentage apothekersassistenten. (n=214) Apothekers met huisartsen Apothekersassistenten in de apotheek - Ja, afspraken over (vrijwel) alle geneesmiddelengroepen 4 29 en/of aandoeningen - Ja, afspraken over een deel van de geneesmiddelengroepen en/of aandoeningen - Nee, geen afspraken gemaakt Weet niet of er in de apotheek schriftelijk afspraken zijn * 8 * Dit onderdeel is niet gevraagd aan apothekers. Vervolgens is aan de apothekers gevraagd welke inhoudelijke onderwerpen over het geven van informatie worden vastgelegd met de huisartsen in het verzorgingsgebied (tabel 9). De meeste apothekers maken afspraken over de wijze van gebruik van een geneesmiddel (89%), de werking en werkingsduur van het geneesmiddel (61%), en de bijwerking van het geneesmiddel (59%). Tabel 9 Welke afspraken zijn gemaakt met de huisartsen in het verzorgingsgebied over de verdeling van ieders taken inzake informatie geven, percentages apothekers. (n=108)* - Afspraken gemaakt wie informatie geeft over: - De wijze van gebruik van een geneesmiddel 89 - De werking en werkingsduur van het geneesmiddel 61 - De bijwerking van het geneesmiddel 59 - Ziekte, behandeldoelen, periodieke controle 34 - De keuze van het geneesmiddel 29 - Zelfmanagement van de aandoening 20 - Levenswijze en dieet 17 - De alternatieven voor het voorgeschreven geneesmiddel 14 - Andere afspraken ** 11 * Meerdere antwoorden mogelijk, antwoorden tellen niet op tot 100%. ** Bij andere afspraken werden o.m. afspraken genoemd over: beschikbaarheid van algemene folders en vergoeding van geneesmiddelen. 23

24 4.5.2 Omgaan met ophalers in de apotheek In de apotheek komt het regelmatig voor dat iemand anders het geneesmiddel ophaalt voor de patiënt. Dit kunnen familieleden zijn, maar ook de buren en collega s. In de apotheek wordt ook wel gesproken van ophalers. Deze term is gebruikt in de vragenlijst. Ook hier is gevraagd naar het geven van informatie voorafgaand aan het eerste gebruik van een geneesmiddel. Apothekers en apothekersassistenten verschillen in hun omgang met ophalers die voor het eerst een geneesmiddel ophalen voor de patiënt. Desgevraagd geeft tweederde van de apotheker (71%) aan dat zij zelf in de apotheek in zo n geval altijd of meestal vragen naar de identiteit van de ophaler of naar de relatie van de ophaler met de patiënt (tabel 10). Van de apothekersassistenten geeft 17% aan altijd of meestal te vragen naar de identiteit van de ophaler of de relatie van de ophaler met de patiënt. Het merendeel van de apothekers geeft aan dat in de apotheek meestal of altijd schriftelijke informatie wordt meegegeven (95%), ook 91% van de apothekersassistenten geeft aan dit altijd of meestal te doen. Bij mondelinge informatie ligt dat percentage een stuk lager, 57% van de apothekers en 60% van de apothekersassistenten geeft aan dat dit altijd of meestal wordt gegeven aan de ophaler. Huisbezoeken of het bellen van de patiënt om mondelinge informatie door te geven, komt minder vaak voor. Minder dan een vijfde van apothekers en apothekersassistenten geeft aan dit altijd of meestal te doen. Tabel 10 Activiteiten als een ophaler geneesmiddelen ophaalt voorafgaand aan het eerste gebruik van een geneesmiddel door een patiënt. Apothekers die aangeven dat in de apotheek nooit, soms, meestal of altijd op deze manier informatie wordt gegeven. (n=188, percentages) Apothekersassistenten die aangeven nooit, soms, meestal of altijd op deze manier informatie te geven. (n=214, percentages) Apothekers Apothekersassistenten Nooit Soms Meestal Altijd Nooit Soms Meestal Altijd - De identiteit/relatie van de ophaler wordt gevraagd - Schriftelijk informatie wordt meegegeven aan de ophaler - Mondelinge informatie wordt gegeven aan de ophaler - De patiënt wordt gebeld en informatie wordt telefonisch gegeven - Een huisbezoek wordt gedaan om de patiënt in thuissituatie te informeren - De patiënt wordt gevraagd in de apotheek te komen om de informatie te geven - De patiënt wordt gevraagd de apotheek te bellen om de informatie te geven <1 < <

25 4.5.3 Toestemming van de patiënt voor het afleveren van geneesmiddelen Relevante bepalingen van de WGBO Artikel 450 Voor verrichtingen ter uitvoering van een behandelingsovereenkomst is de toestemming van de patiënt vereist. Artikel 451 Op verzoek van de patiënt legt de hulpverlener in ieder geval schriftelijk vast voor welke verrichtingen van ingrijpende aard deze toestemming heeft gegeven. Omdat de WGBO uitgaat van toestemming voor de behandeling wordt gestart, is in de vragenlijst voor apothekers gevraagd of in de apotheek in de huidige situatie dergelijke toestemming wordt gevraagd. Een meerderheid van de apothekers (93%, n=188) geeft aan dat geen toestemming wordt gevraagd aan de patiënt om een geneesmiddel af te leveren. Enkele apothekers (6%) geven aan dat éénmalig toestemming wordt gevraagd voor alle toekomstige afleveringen. De toestemming voor de aflevering van een geneesmiddel voorafgaand aan het eerste gebruik of bij elke aflevering van het geneesmiddel wordt zelden (2%) respectievelijk nooit gevraagd Dossier van de patiënt in de apotheek Relevante bepalingen van de WGBO Artikel De hulpverlener richt een dossier in met betrekking tot de behandeling van de patiënt. Hij houdt in het dossier aantekening van de gegevens omtrent de gezondheid van de patiënt en de te diens aanzien uitgevoerde verrichtingen en neemt andere stukken, bevattende zodanige gegevens, daarin op, een en ander voor zover dit voor een goede hulpverlening aan hem noodzakelijk is. 2. De hulpverlener voegt desgevraagd een door de patiënt afgegeven verklaring met betrekking tot de in het dossier opgenomen stukken aan het dossier toe. 3. Onverminderd het bepaalde in artikel 455, bewaart de hulpverlener de bescheiden, bedoeld in de vorige leden, gedurende vijftien jaren, te rekenen vanaf het tijdstip waarop zij zijn vervaardigd, of zoveel langer als redelijkerwijs uit de zorg van een goed hulpverlener voortvloeit. Artikel De hulpverlener vernietigt de door hem bewaarde bescheiden, bedoeld in artikel 454, binnen drie maanden na een daartoe strekkend verzoek van de patiënt. 2. Lid 1 geldt niet voor zover het verzoek bescheiden betreft waarvan redelijkerwijs aannemelijk is dat de bewaring van aanmerkelijk belang is voor een ander dan de patiënt, alsmede voor zover het bepaalde bij of krachtens de wet zich tegen vernietiging verzet Inhoud van het dossier Apothekers zijn verantwoordelijk voor het beleid ten aanzien van de onderdelen die in het dossier van de patiënt moeten worden geregistreerd. Daarom is alleen aan apothekers gevraagd welke informatie zij in het dossier registreren. Aan de apothekersassistenten is gevraagd welke onderdelen van het dossier zij kunnen raadplegen (tabel 11). Bijna alle apothekers registreren de onderdelen medicatiehistorie (98%), intoleranties (97%) en contra-indicaties (95%). Onderdelen die iets minder voorkomen maar toch door een grote meerderheid van de apothekers worden geregistreerd, zijn: afhandelingen van bewakingssignalen (93%), communicatie met de patiënt of behandelende arts (respectievelijk 91% en 90%) en administratie zoals betalingsvoorwaarden en declaratiegegevens (89%). De onderdelen die het meest worden geregistreerd, worden ook door de meeste apothekersassistenten geraadpleegd. De meeste apothekersassistenten raadplegen medicatiehistorie (99%), intoleranties (94%) en contra-indicatie (95%). De afhandelingen van bewakingssignalen wordt door 84% van de apothekersassistenten geraadpleegd. De communicatie met de patiënt of behandelende arts wordt respectievelijk door 54% en 36% van de apothekersassistenten geraadpleegd. 25