70-jarig jubileum. Paaswandelingen. Boerenzwaluwen. Helwerder Wierden. Voorjaar e jaargang nummer 1

Transcriptie

1 Voorjaar e jaargang nummer 1 70-jarig jubileum Paaswandelingen Boerenzwaluwen Helwerder Wierden kwartaalblad van de Stichting Het Groninger Stichting Landschap Het Groninger Landschap

2 Seizoen in beeld Lente! De eerste jonge hazen zijn geboren. De hazen worden met open ogen geboren, zijn al behaard en kunnen meteen lopen. Ze verspreiden geen geur waardoor ze veilig in het nest liggen. De moeder drinkt de urine van haar jongen op om ieder reukspoor uit te wissen. KINA Floris Hofman KINA Kina In de tweede week van januari werd in de Kropswolderbuitenpolder het eerste konikveulen van het jaar geboren. Moeder en kind maken het goed. Zij maken deel uit van de kudde van koniks in de polders bij het Zuidlaardermeer. De paarden worden ingezet voor de begrazing van het gebied. Bij de Dollard is afgelopen winter de raaf waargenomen. De kraaiachtige vogel is zeldzaam in Nederland en staat op de Rode Lijst van beschermde diersoorten. De meeste Nederlandse raven leven op de Veluwe. De raaf die in de Dollard gezien is, was waarschijnlijk een wintergast uit Scandinavië. In het Zuidelijk Westerkwartier woont sinds kort een das. Dassen komen reeds voor in de nabijgelegen gebieden in Noord-Drenthe en Zuid-Friesland. Mogelijk verspreiden ze zich, op zoek naar meer woonruimte. Kennelijk heeft ons jarenlange consequente natuurbeheer geleid tot de juiste leefomstandigheden. 2 Golden Raand voorjaar 2006

3 Foto: Omke Oudeman Actueel Bestuurslid gevraagd Het bestuur van de Stichting Het Groninger Landschap zoekt per 1 november 2006 een nieuw bestuurslid. Wij zoeken iemand met: - betrokkenheid bij en visie op natuur, landschap en cultuurhistorie - affiniteit met een vrijwilligersorganisatie - ervaring met het besturen van een organisatie - oog voor publieke verantwoording en open werkwijze van een non-profit organisatie - relevante netwerken in de provincie Groningen Het bestuur stelt het beleid van de Stichting Het Groninger Landschap in hoofdlijnen vast. Het komt circa zes keer per jaar bijeen. Voor deze vacature zoeken wij een kandidaat die affiniteit heeft met of kennis van ecologie. Gezien de huidige bestuurssamenstelling gaat de voorkeur uit naar een vrouw. Belangstellenden wordt verzocht om voor 15 april een brief en een curriculum vitae te sturen aan de Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333, 9752 CG Groningen. Foto: Omke Oudeman Heideterrein bij de Coendersborgh Heide anders beheerd Het heideterrein op het landgoed de Coendersborgh gaan we anders beheren om te proberen de kwaliteit van de heide te verbeteren. We hebben het pijpestrootje gemaaid en zullen de ontwikkeling nauw gezet volgen. Afhankelijk van de situatie zullen wij weer maaien of in een korte periode het gebied intensief door schapen laten begrazen. Om de ontwikkeling van heide te stimuleren is het van belang dat het pijpestrootje kort wordt gehouden en wordt teruggedrongen. Het maaisel wordt op bulten langs de rand gezet. Die bulten zijn goede plekken voor de ringslang om eieren in te leggen. De twaalf Schonebeker schapen die op het landgoed graasden, zijn toegevoegd aan de kudde van natuurgebied Meerland bij de Ennemaborgh. Onderhoud landgoed de Ennemaborgh De Stichting Het Groninger Landschap heeft één van de bruggen op het landgoed de Ennemaborgh vervangen. Het gaat om de brug ten westen van de borg die over de gracht ligt vlakbij het restaurant het Koetshuis. Het is een nieuwe brug van eikenhout. Bovendien zijn de wandelpaden onlangs verhard en enigszins opgehoogd. Daardoor zijn de paden beter berekend op de vele bezoekers die het landgoed wekelijks trekt. De versterkingsmaatregelen zijn belangrijk om de recreatieve functie van het landgoed te behouden. We verwachten dat er nog meer bezoekers zullen komen als de nabij gelegen Blauwe Stad gereed is. Versterking gevraagd voor het Leekstermeerteam De Stichting Het Groninger Landschap zoekt vrijwillig medewerkers voor het Leekstermeerteam. We zoeken mensen die enthousiast zijn voor de Groninger natuur en cultuurhistorie. Iets voor u misschien? We zijn op zoek naar vrijwillig medewerkers die zich willen inzetten voor één of meer van de volgende taken: - Meewerken aan de opzet en uitvoering van het jaarprogramma en excursies - Inzetten van kennis op het gebied van flora en fauna - Inventariseren van met name weidevogels in het gebied - Organiseren jeugdexcursies om de jeugd te betrekken bij de natuur Wij zoeken mensen uit de regio met affiniteit met het Groninger Landschap die graag in een team werken, goed met publiek om kunnen gaan en die beschikken over organisatorische vaardigheden. Kennis van de omgeving, flora en/of fauna is een pré, maar ook mensen die hierover niet beschikken, maar wel de bereidheid hebben deze kennis op te doen, worden uitgenodigd te reageren. Het takenpakket wordt vanzelfsprekend in onderling overleg samengesteld. De Stichting biedt, waar mogelijk, opleiding op maat aan. Het team verzorgt een inwerkprogramma. Meer informatie bij Siemie Zandvliet van de Stichting Het Groninger Landschap, telefoon (050) , info@groningerlandschap.nl Nieuwe brug op landgoed de Ennemaborg Stichting Het Groninger Landschap

4 70 jaar liefde voor het tekst: Siep Huizinga De Stichting Het Groninger Landschap viert dit jaar haar 70-jarig jubileum. Sinds de oprichting in 1936 is er veel veranderd. De 5 hectare natuurgebied van het allereerste begin wist de stichting uit te breiden tot meer dan 7500 hectare. In de jaren 50 waren er nauwelijks 200 donateurs, inmiddels zijn het er meer dan Wat niet veranderd is, is de liefde voor het Groninger landschap. De statuten uit 1936 melden dat het doel van de Stichting het bevorderen van het behoud van het natuur- en landschapsschoon in de provincie Groningen. Die doelstelling staat ook na 70 jaar nog recht overeind. De oprichting van de stichting is mede een initiatief van de landelijke Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten, die in de provincies nog niet veel voor elkaar krijgt. Provinciale landschappen zouden meer resultaat kunnen boeken. De eerste voorzitter van de Stichting Het Groninger Landschap, Commissaris der Koningin Dr. J.P. Fockema Andrea, wijst tijdens de oprichtingsvergadering op het belang van het eigen karakter, het eigen cachet van de provincie Groningen en daarom wordt niet gekozen voor het Groningsche maar voor Het Groninger Landschap als naam. Het is zover: de stichting kan haar eerste aankoop doen. De Linie en de Redoute Bakoven bij Bourtange worden aangekocht van het toenmalige Ministerie van Oorlog. Het gebied is ruim 5 hectare groot en zal lange tijd het grootste gebied van de stichting zijn. De Linie was oorspronkelijk een verdedigingswal die aangelegd is door de Fransen ten tijde van Napoleon. Sinds jaren is het een mooie bosstrook, waar je de grote bonte specht hoort roffelen. Inmiddels is het natuurgebied bij Bourtange uitgebreid tot meer dan 100 hectare. Afgelopen jaar is de inrichting voltooid. Foto: Omke Oudeman Golden Raand voorjaar 2006

5 Groninger Landschap De stichting kan een borg met landgoed aankopen: de Coendersborgh te Nuis, hier getekend door Johan Dijkstra in Het is de grootste aankoop tot dan toe. Het landgoed wordt direct herbeplant, aldus het verslag van dat jaar. Beplanting is in die jaren een belangrijk thema. Nu waarderen we het open, weidse landschap, maar toen schreef secretaris-penningmeester Jonkheer Mr. S.M.S. de Ranitz over de gevolgen van de jarenlange ontvening en ontbossing: ( ) is het treurige resultaat per heden een boomloos land, waar de harde wind ongerept grijpt naar de eroderende grond en de stank van het drab der kanalen wijd verspreidt. De stichting roept op tot erfbeplanting en pleit voor de aanleg van luwteschermen langs landerijen. Wie een hectare bos plant, zou vrijgesteld moeten worden van waterschapsbelasting. De Stichting Het Groninger Landschap koopt alle 168 aandelen van de N.V. Ennemaborg voor f252,000,--. De stichting neemt ook de schulden over en sluit een lening van f1,7 miljoen gulden. Enkele jaren na aankoop lijdt het landgoed flinke schade door een zware storm. De eerste beheerder in vaste dienst, de latere directeur Gerard Sterkenburg, kan meteen aan de slag en een beheerplan maken voor het landgoed. Uiteindelijk leidt dat tot een natuurlijk beheer waarbij omgevallen bomen blijven liggen. Het Konikpaard wordt vanaf beginjaren 80 ingezet voor de begrazing. Het is voor het eerst in Nederland dat wilde paarden onderdeel zijn van natuurbeheer. Nu is de beuk van het Iwema Steenhuis de trotse boom van de stichting, maar vele decennia was dat de oude, machtige eik Harm Hesse te Ellersinghuizen, nabij Vlagtwedde. De eik met 30 vierkante meter grond werd in 1940 aangekocht. Al vanaf het begin is het tobben met de imposante, maar verzwakte boom. Reeds in 1948 trekt de stichting de conclusie dat de boom omgehakt zou moeten worden. Het leven van de eik wordt gerekt tot Foto: Groninger Archieven Foto: Groninger Archieven Stichting Het Groninger Landschap

6 Waar de Stichting zich in het begin richtte op redden wat er te redden valt, concentreert de organisatie zich vanaf de jaren 80 op herstel van ecologische systemen. Een opvallend project daarin is Water over Wolfsbarge dat in 1999 van start gaat. In Leinwijk wordt een veldlaboratorium ingericht om te kijken hoe wisselende waterstanden van invloed zijn op de ontwikkeling van waterplanten, de kwaliteit van het water en de visstand. Voor het project wordt een oude poldermolen gerestaureerd en herdoopt tot de molen Kikkoman, vernoemd naar de sponsor van het project, Kikkoman Foods Europe BV. Een baan- en dijkdoorbrekend project is in 2001 de inrichting van Polder Breebaart bij de Dollard. Voor het eerst in Nederland wordt een zeedijk doorgestoken om de zee weer toegang te geven tot het binnenland. Polder Breebaart is een belangrijke verbinding tussen zout en zoet en het resultaat mag er zijn. Het gebied is in enkele jaren tijd veranderd van een gewone polder tot een uniek brakwatergebied met glasaalde lepelaar heeft het gebied ook ontdekt en kan zich tegoed aan de driedoornige stekelbaars. En polder Breebaart is uitgegroeid tot de grootste West-Europese broedkolonie van de kluut. In Pieterburen, Termunten en Bourtange zijn bezoekerscentra geopend om aan het publiek te laten zien hoe belangrijk behoud van natuur en cultuurhistorie is. De stichting is van plan om ook in de andere grote gebieden een bezoekerscentrum te openen. Voor ieder gebied heeft de stichting een visie ontwikkeld die de komende tijd in de regio gepresenteerd gaan worden aan overheid, bedrijven, boeren en bewoners. Er is in 70 jaar al veel bereikt, maar er is nog heel veel te doen! Foto: Omke Oudeman Foto: Omke Oudeman Foto: Aerophoto Eelde 6 Golden Raand voorjaar 2006

7 Dagblad van het Noorden PAASWANDELINGEN 2 e bij het Drentse en Groninger Landschap PAASDAG 17 APRIL Op 2e Paasdag maandag 17 april organiseren we in nauwe samenwerking met Dagblad van het Noorden Paaswandelingen in verschillende natuurgebieden van de Stichtingen Het Drentse en Het Groninger Landschap. Bij inlevering van de bon op de lezersservicepagina van de krant van vrijdag 14 april bij één van de genoemde vertrekpunten, ontvangt u een leuke attentie. In Groningen kunt u onder begeleiding van deskundige gidsen genieten van de volgende wandelingen: Groningen Bourtange Wandeling Zuidlaardermeer Wandeling Vroege vogels in de Oosterpolder Leekstermeer Rondwandeling Met Pasen naar buiten, NATUURLIJK Ennemaborgh Paaswandeling bij de Ennemaborgh Pieterburen Paaswandeling Er gaat niets boven Groninger wolkenluchten in Pieterburen Drente Landgoed Lemferdinge te Paterswolde Stapelerveld bij de Wijk Z I E V O O R M E E R I N F O R M A T I E P A G I N A 2 0

8 Het wonder van de B ovenin de provincie, vlak onder Usquert, liggen de Helwerder Wierden. Vanaf de weg zijn ze onttrokken aan het oog. Ze liggen verstopt achter een groep bomen en achter theaterboerderij Bernlef. Dit voorjaar echter gaat de Stichting Het Groninger Landschap de toegang tot de voormalige woonheuvels verbeteren en zullen de wierden opengesteld worden voor het publiek. Wat maakt deze twee heuvels zo bijzonder? Wie op het zandpad naar de wierden loopt, ziet nog niets van de twee heuvels. Bochten en bomen verhullen het zicht. Maar kom je bij het grote toegangshek, dan doemen ineens twee flinke heuvels van zeker drie meter hoog op. Wie het hek opent en over de wierden loopt, betreedt een gebied met eeuwenoude bewoningsgeschiedenis. Ooit lag in Noord- Groningen een grote baai waarin de voormalige rivier de Fivel uitmondde. Wat nu het Hoogeland is, was 500 jaar voor Christus open water omringd door zompige, onbegaanbare kwelders. Er waren nog geen dijken en de zee had het land in de greep. De eerste bewoners lieten zich niet afschrikken door het water en ze verhoogden hun woonplaatsen om de huizen droog te houden. Daartoe gebruikten ze alles wat voorhanden was: afval, mest, plaggen en klei. Zo legden ze meters hoge wierden aan. Aan het begin van onze jaartelling lag langs de Fivel een snoer van wierden, waaronder ook Helwerd. Sommige wierden groeiden uit tot grotere dorpswierden, zoals het nabijgelegen Warffum. Helwerd is altijd een kleine wierde gebleven, een zogenaamde huiswierde waarop enkele boerderijen hebben gestaan. Dijken in plaats van wierden Met de komst van de zeedijken, verloren de wierden hun functie. De vroegmiddeleeuwse dijk de Oldiek bood nog geen al te grote garantie op droge voeten maar met de komst van de Middendijk, na de Kerstvloed van 1717, was die zekerheid al een stuk groter. De wierden werden overbodig en toen bleek dat ze op een andere manier van waarde waren. De vruchtbare grond was zeer gewild in Drenthe waar de boeren slechts beschikten over voedselarme zandgronden. Veel wierden werden afgegraven en ook de wierde van Helwerd moest er deels aan geloven. Zo veranderde de woonheuvel in de huidige tweekoppige wierde. Wierden en Waarden De Stichting Het Groninger Landschap is sinds 1970 eigenaar van de Helwerder Wierden. De stichting wil de wierden behouden omdat ze van groot belang zijn voor het landschap. Hier kan iedereen zien hoe de eerste bewoners van Groningen letterlijk het hoofd boven water wisten te houden. De provincie Groningen heeft in 1997 het project Wierden en Waarden opgezet om waardevolle landschapselementen te beschermen en een functie te geven. In het kader van dit project en in samenwerking met Landschapsbeheer Groningen is het mogelijk gemaakt de Helwerder Wierden open te stellen voor het publiek. Er komt een parkeerplaats, er worden twee informatiepanelen geplaatst en er word een bankje neergezet op een prachtige plaats: achter de wierden met zicht op het kerkje van Rottum, het dorpje ten zuiden van Helwerd. In de middeleeuwen keken de bewoners van In 1872 werd de laatste boerderij op Helwerd afgebroken en een eindje verderop werd de huidige boerderij Nieuw Helwerd gebouwd. In de achtergevel werd een gedenksteen geplaatst die naar het wonder van Helwerd verwijst. 8 Golden Raand voorjaar 2006

9 tekst: Siep Huizinga, foto s Omke Oudeman Helwerder Wierden de wierde niet uit op een kerkje, maar op een groot klooster, het St. Julianaklooster dat in de 13e eeuw gesticht was door de Benedictijnen. Het klooster bezat veel grond tot ver buiten het dorp. Zelfs het waddeneiland Rottum (vernoemd naar het dorp) behoorde tot de bezittingen. Na de reformatie werd het klooster in delen gesloopt en op het kloosterterrein werd aan het eind van de 19e eeuw het huidige kerkje van Rottum gebouwd. Apostel van de Ommelanden Helwerd is niet zomaar een wierde, er zit een oud verhaal aan vast over een wonderbaarlijke genezing. In de 8e eeuw trok de Friese prediker Liudger door het het noorden van Nederland en Duitsland om heidenen te bekeren. Liudger heeft zich goed van zijn taak gekweten en het wonder van Helwerd heeft volgens de overlevering veel aan zijn succes bijgedragen. Op Helwerd ontmoette Liudger de blinde bard Bernlef. De zanger en verteller was populair onder de bevolking dankzij zijn liederen waarin hij de heldendaden bezong van Friese koningen en krijgsheren. Liudger wilde hem bekeren en Bernlef vroeg hem om een teken. Liudger, zo wil het verhaal, schonk hem weer het licht in de ogen. Sinds zijn bekering volgde Bernlef zijn meester op zijn reizen en hij verruilde de heldendichten voor psalmen. Liudger stichtte vele kerken in Groningen, onder andere in Leens, Oldehove, Baflo en Usquert. Het is dan ook niet voor niets dat hij de apostel van de Ommelanden werd genoemd. Liudger werd later benoemd tot de eerste bisschop van Münster en de Ommelanden zouden lang onder invloed van dit bisdom blijven. Illustrator Johan Herman Isings maakte in 1912 een tekening van Liudger die predikt in de Groninger gouwen. Isings maakte in opdracht van uitgever Wolters ruim 40 grote schoolplaten over de vaderlandse geschiedenis. De platen werden op school gebruikt bij de geschiedenisverhalen. Wolters-Noordhoff BV Stichting Het Groninger Landschap

10 Mien Laifste Stee foto Omke Oudeman Jhr. Ir. Cornelis de Ranitz Directeur van de Maatschappij tot Exploitatie van het Onverdeelde Munnikeveen BV in de Dollard en de Carel Coenraadpolder. Tevens oud-docent chemie en technologie aan het Van Hall Instituut (Groningen/Leeuwarden). Mien laifste stee is het Notarisbos op de Reitdiepdijk in de buurtschap Schilligeham westelijk van Winsum, waar mijn grootvader een boerderij bezat. Het vogelbosje is aangelegd door mijn vader, die door zijn jarenlange werk als secretaris-penningmeester (en later als voorzitter) van de Stichting het Groninger Landschap (SGL) een voorvechter was van erfbeplantingen rond boerderijen en het aanbrengen van accenten met bomen in het open Hunzelandschap. Ook hij was als landschapsbeschermer geïnspireerd door zijn vader, die voor de oorlog één van de oprichters van de SGL was en in het bestuur de functie van penningmeester bekleedde. Samen met de tuinman, de heer P. Korringa, hebben vader en ik het bos gepoot op de dijk, ter plaatse van een vroegere uitmonding van één der vroegste verzande Hunze-meanders. Nu het bos is volgroeid, is het een geliefde inspiratiebron geworden voor landschapschilders. De accentuering van dit markante punt in het landschap is gelukt. Ik wens dat ik het beheer over het bosje nog lang mag blijven uitvoeren. 10 Golden Raand voorjaar 2006

11 Eenrum Uitneembare wandelroute! Op pad met Wigbold Waar je ook bent in Noordwest-Groningen, bij helder weer zie je overal de kerktoren van Eenrum. Na de Martinitoren in Stad was vroeger de Eenrumer toren een goede tweede in het Groningerland als oriëntatiepunt. Ook Wadschippers gebruiken tot op de dag van vandaag het iets uit het lood staande bouwwerk als referentiepunt. Het open landschap in dit deel van Groningen laat het op de meeste plaatsen gelukkig nog toe dat de skyline van Eenrum al van ver bewonderd kan worden. Hier, in een van de kleurrijkste dorpen van Groningen, gaan we een wandeling maken. Eerst door het dorp en dan door het dorpsbos, dat in voorjaar en zomer beslist de moeite waard is. De wandeling is 4 kilometer lang. Het startpunt is de kerk. tekst Wigbold Wierenga foto s Omke Oudeman Stichting Het Groninger Landschap 11

12 Op pad met Wigbold Wandelen door dorp en bos 1 Een gave wierde Je merkt het duidelijk als je richting de kerk loopt, door een van de intieme straatjes: je wandelt omhoog. Steile hellingen zul je hier niet vinden, want de wierde van Eenrum is ontkomen aan de afgravingswoede van een eeuw geleden. Het dorp was heel dicht bebouwd en dat is het nog steeds. Uiteraard staat de kerk op het hoogste punt. Met dit gebouw als startpunt krijg je een heel aardig beeld van het dorp door een van de straatjes af te dalen die bij de kerk uitkomen en dan vervolgens over de oude rondweg, de voormalige ossenweg, rondom de historische dorpskom te wandelen. Deze rondweg geeft al aan dat Eenrum enkele kenmerken heeft van een zogenaamd radiaal wierdedorp. Vroeger lag er ook een drinkdobbe op de flanken van de wierde en nabij de pastorie lag een visvijver, een zogenaamde viskenij. 2 Twee apostelen gaven er de brui aan Eenrum was tot het midden van de vorige eeuw het centrum van een voorname landbouwstreek. Voorname voormalige renteniershuizen geven het dorp dan ook cachet. Rondom het dorp laten veel boerderijen met soms nog oude stijlvolle tuinen zien dat de welvaart in de akkerbouw gezien mocht worden. Toen de bruine beuk zo n 150 jaar geleden in de mode kwam, maakten de rijke Eenrumers daar volop gebruik van. In Noord-Groningen vonden de boeren-kerkvoogden dat ook het terrein rondom de kerk voornaamheid moest uitstralen. Een monumentale treurbeuk staat vlakbij de toren. Dichter bij het koor van de kerk staat een groepje van maar liefst tien rode beuken. De twaalf apostelen werden ze vroeger genoemd. Twee hebben het niet gered, en er is een exemplaar bij die, zo te zien aan de dode takken, eerdaags eveneens zijn zegenrijk werk gaat staken. 3 Drie molens, drie pompen en drie raadhuizen Voordat we de dorpskom uitwandelen, raden we u aan wat door de kleine straatjes te wandelen zodat u op den duur bij het haventje uitkomt. U moet er dan wel op stuiten: de oude dorpspompen van Eenrum. Ze zijn er dus nog, net als het haventje, met de bloeiende kastanjebomen. Niet ver van de haven staat molen de Lelie, de laatste van de drie windmolens die dit deel van Eenrum tot het meest bedrijvige gedeelte van het dorp maakten. De drukste tijd in de jaren dat de binnenvaart nog floreerde, was de periode rond Hemelvaart. Veel kermisattributen werden dan per schip naar Eenrum gevaren. De Hemelsvaartmarkt wordt nog elk jaar gehouden en is met afstand de drukste markt annex kermis van Noord- Groningen. Misschien niet de meest geschikte dag om deze wandeling te maken, maar er staat tegenover dat dan wel de toren van Eenrum beklommen mag worden. Bij helder weer kun je dan zelfs enkele Waddeneilanden zien. Tot de laatste decade van de 20e eeuw was Eenrum de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente. Op korte afstand van elkaar kun je ze 12 Golden Raand voorjaar 2006

13 EENRUM zien, de drie raadhuizen die dit dorp heeft bezeten. Het kleurrijke ietwat verwaarloosd pandje in de Hoogstraat, daar vlakbij het café Het Oude Raadhuis, en iets verder, tegenover de supermarkt, het laatste gemeentehuis. 4 Honderden soorten bomen en struiken Toen het Eenrumerbos werd aangelegd in de jaren 70, werd op initiatief van notaris Smit aan de oostkant een arboretum aangeplant. Honderden soorten rododendrons, pijnbomen en andere exotische boomsoorten kregen hier een plek. Werd dit deel van het park de laatste jaren door de hoog opgaande begroeiing enigszins aan het oog onttrokken, inmiddels heeft een vrijwilligersteam het bomenpark opgeschoond. Zeker in mei en juni als veel rododendrons in bloei staan, is het een feest om over de smalle paadjes te lopen. Zeker 1500 soorten bomen en struiken staan hier te bewijzen dat de zavelgrond van Eenrum nog zo slecht niet is. 5 Waar kikkers kwaken en blaarkoppen waken De meningen zijn verdeeld over de vele dorpsbossen in Groningen die de laatste decennia zijn aangeplant. Het Eenrumerbos kan er echter mee door. Door de goed gelukte vijverpartijen en niet in de laatste plaats het pas opgeknapte arboretum is het hier, zeker in het voorjaar, prima wandelen. Honderden kikkers in het vrij heldere water, waarin je meestal ook visjes kunt zien zwemmen, laten al van ver horen dat er aan nieuwe generaties gewerkt moet worden. Bij zonnig weer scheren soms tientallen blauwe waterjuffers over het water of langs de oevers waar nota bene enkele orchideeën bloeien. Sta niet verbaasd als er zo maar een koe voorbij komt sjokken. Enkele echte Groninger blaarkoppen doen hier een deel van het onderhoud. 6 Ernstheem Als we het bos uitkomen, gaan we linksaf en vervolgens het bruggetje over. Korte tijd lopen we nu in de gemeente Winsum. Op de Eenrumerweg uitgekomen gaan we rechtsaf. Maar eerst bekijken we de twee prachtige omgrachte boerderijen, met monumentale windsingels, die samen het gehucht Ernstheem vormen onderdeel van de gemeente Winsum. De twee schitterende boerderijtuinen zijn vanaf de weg heel goed te bekijken. 7 Een Schiedammer in Mensingeweer Adel trouwt adel. Zo ging dat vroeger. Zo kwam ook de Schiedammer Willem van Mathenesse bij Mensingeweer terecht. Hij was de zoon van een watergeus die samen met Diederik Sonoy de Spanjaarden bevocht. Sonoy woonde de laatste jaren van zijn leven bij zijn dochter in, op Huis ten Dijke in Pieterburen. Willem trouwde de kleindochter van Sonoy en kocht onder andere de borg die ooit achter deze boerderij gestaan heeft. Pieterpad lopers uit Zuid-Holland, waar in Rotterdam en Schiedam iedereen de naam Matenesse kent, vragen zich vaak af hoe deze naam in het noorden is terechtgekomen. U weet het nu. Over het Pieterpad gesproken, we lopen terug naar Eenrum langs een klein deel van de beroemde route. Misschien ziet u lange-afstand-wandelaars wel lopen: rugzakje op de rug en het groene boekje in de hand. Op weg naar de Sint Pietersberg. Wij gaan terug naar de heuvel van Eenrum. Stichting Het Groninger Landschap 13

14 Zoepmbrijklokje Net als in veel Groninger dorpen had de kerk van Eenrum eeuwen geleden vermoedelijk een losstaande toren. Halverwege de 17 e eeuw werd de huidige toren gebouwd, 48 meter hoog. De toren van Eenrum heeft twee klokken, een grote en een kleine. De kleine klok wordt net als vroeger geluid om 8, 12 en 18 uur. De hele agrarische bevolking wist dan dat het werk begonnen kon worden of gestaakt. Vooral voor landarbeiders ver in het veld was dat handig, want niet iedereen had een horloge. Vaak kwam er, vooral bij de mensen met lage inkomens drie keer per dag karnemelkse pap op de tafel. Zoepmbrij op zijn Gronings. U zult het klokje misschien horen tijdens de wandeling. Ach, en als u op een ander tijdstip wandelt, stel u dan tevreden met het gekwaak van de kikkers in het bos. 14 Golden Raand voorjaar 2006

15 Steun de Stichting Het Groninger Landschap Hoe kunt u ons steunen? U kunt de Stichting Het Groninger Landschap op verschillende manieren helpen. U kunt Beschermer worden voor 15,88 per kalenderjaar. U kunt Beschermer voor het Leven worden voor het eenmalige bedrag van 340,33 (als u 50 jaar of jonger bent) of voor 226,89 (als u 50+ bent). Daarnaast kunt u kiezen voor een gift of legaat. Ook kunt u de Stichting laten opnemen in uw testament. Meer daarover vindt u in de speciale brochure over erfenissen en legaten. Deze brochure krijgt u op aanvraag thuisgestuurd. Voor meer informatie kunt u terecht bij de heer H. Dokter, hoofd Algemene Zaken, tel. (050) De Postcode Loterij deelt uit Onlangs ontvingen de Landschappen een gift van de Nationale Postcode Loterij. De twaalf provinciale natuurorganisaties ontvingen gezamenlijk het mooie bedrag van 12,5 miljoen euro. De Stichting Het Groninger Landschap ontvangt daarvan ruim één miloen. Het geld wordt onder andere gebruikt voor de ontwikkeling van nieuwe natuur. Eerdere giften van de Nationale Postcode Loterij werden onder andere gebruikt voor de inrichting van de Schans Bourtange en de Klutenplas. Henkjan Kievit, voorzitter van de Landschappen, ontvangt de cheque van 12,5 miljoen euro uit handen van Ellen Damsma, Managing Director van de Nationale Postcode Loterij. De afgelopen periode mocht de Stichting Het Groninger Landschap vele giften ontvangen van 100 euro en meer. Alle gevers hartelijk dank voor deze extra steun. Legaat erven mevrouw A.J.G. Klunder 4.537,80 Legaat erven mevrouw G.F.T. van Stockum 5.000,- Anoniem 150,- De heer J. Warta, Zandeweer 200,- J. van Oord, De Bilt 1.000,- Mevrouw J.G. Talens-Mulder, Groningen 100,- Mevrouw M. Stoppels, Leutingewolde 100,- De heer J.H. Heeres, Nieuwolda 136,- De heer P. Dijkshoorn en mevrouw E. Loijkens, Groningen 200,- G. Hofman, Niezijl 100,- Anoniem 2000,- De heer B.G. Smith, Delfzijl 400,- (40-jarig jubileum) De heer Oolthuis 200,- Mevrouw E. Nieboer, Haren 100,- A. Teunissen, Niebert 100,- ATB comite Zevenhuizen (Groningen) 100,- Anoniem 230,- Stichting Het Groninger Landschap 15

16 Boerenzwaluw een honkvaste muggenverdelger tekst: Siep Huizinga, foto s Kina N og even en ze zijn er weer: de boerenzwaluwen. Begin april schieten de eerste zomergasten pijlsnel door ons luchtruim, op jacht naar vliegen en muggen. De boerenzwaluw is misschien wel de bekendste zwaluw van Nederland. De vogel met de vorkstaart prijkt op het overbekende luciferdoosje van Zweedse makelij. Toch lijkt het erop dat we de energieke vogel meer en meer gaan missen. Geschikte broedplaatsen zoals oude koeienstallen verdwijnen en de grote loopstallen die er voor in de plaats komen, mogen dan praktisch en efficiënt zijn, voor de boerenzwaluw zijn ze een ramp. De boerenzwaluw is een kleurrijke vogel: kop en rug zijn staalblauw gekleurd, de vleugels zijn grijs, de keel is roodbruin en de borst is roomwit. Als een luchtacrobaat jaagt de vogel achter vliegen, muggen en andere insecten aan en vangt ze in de lucht. Dat is de reden waarom de vogel graag bij veebedrijven te vinden is: waar vee is, is mest. En mest betekent insecten. De boerenzwaluw is van oudsher geliefd bij boeren, juist omdat hij een effectieve muggenverdelger is. Per week vangt hij tot wel muggen. En dat bij snelheden van boven de 30 kilometer per uur. Het schijnt dat mannetjes aantrekkelijker zijn, naarmate hun staart langer is. Hoe langer de staart, hoe sneller de zwaluw kan wenden en hoe meer vliegen hij kan vangen. En daar is het de dames natuurlijk om te doen. Een mannetje dat voldoende voedsel bijeen weet te brengen voor haar jongen, is een goede partij. Hebben man en vrouw elkaar gevonden, dan wordt in strak teamverband het nest gebouwd. Het mannetje zorgt voor de aanvoer van de stenen: kleine kluitjes modder, niet groter dan een erwt. Het vrouwtje is de metselaar en plakt de modderbrokjes aan elkaar met speeksel en verstevigt het met takjes. De binnenkant wordt netjes afgewerkt met veren. Honkvast In de provincie Groningen komt de boerenzwaluw eigenlijk overal voor, ook aan de kust. Opmerkelijk is het zwaluwnest bij de Kiekkaaste, de vogelkijkhut van de Stichting Het Groninger Landschap in de Dollard. Al vele jaren lang broedt daar een boerenzwaluwpaartje, steeds op dezelfde plek. Het komt regelmatig voor dat paartjes vanuit Afrika naar exact dezelfde broedplaats trekken als het voorgaande jaar. Het mannetje, zo blijkt uit onderzoek, is nog iets honkvaster dan het vrouwtje. Geen tocht De plaats van het nest steekt nogal nauw. Anders dan de huiszwaluw, die aan de buitenkant van gebouwen nestelt, wil de boerenzwaluw naar binnen. De vogel nestelt het liefst in een stal. Daar zoekt hij een donker hoekje waar rovers zoals kerk- en steenuil niet makkelijk bij kunnen komen. De lichaamswarmte van koeien en ander vee zorgt voor een aangename temperatuur. Tocht is uit den boze. Dat is een van de redenen waarom de huidige, open loopstallen niet meer voldoen. De tocht is funest voor pasgeboren boerenzwaluwen. Op koude, winderige dagen verkleumen ze en sterven ze in het nest. 16 Golden Raandvoorjaar 2006

17 Mede daarom zoekt de boerenzwaluw andere, kleinere ruimtes binnen het boerderijgebouw, bijvoorbeeld de melkstal. Maar ook daar wordt de zwaluw verdreven, zij het om een heel andere reden. Hygiëneregels, bijvoorbeeld van de productorganisatie Keten Kwaliteit Melk (KKM) schrijven voor dat vogels niet meer mogen broeden in melkveebedrijven. Boerenzwaluw-kenner Bennie van de Brink verwerpt die regels. Hij is initiatiefnemer van het Project Boerenzwaluw Nederland en brengt broedgedrag en aantalontwikkeling in kaart. Hij stelt dat melkproductie vanaf de koe tot en met vervoer naar de fabriek een gesloten circuit is. Van den Brink: Vogelpoep zal dus nooit in de melk terecht kunnen komen. De koeien laten de hele dag door hun poep in de stal vallen. En dan zouden de zwaluwen met hun kleine beetje uitwerpselen ineens een gevaar zijn. Een belachelijke regel. Het verwijderen van nesten vanwege hygiëne is echt niet nodig. Boeren vinden het zelf ook niet noodzakelijk. Maar als ze controle krijgen van de KKM riskeren ze een boete als ze het nest niet verwijderen. En het is nota bene een beschermde vogel! De boerenzwaluw heeft het dus niet makkelijk in Nederland. Volgens Van den Brink is de populatie sinds 1980 gehalveerd. Gezien de verdere intensivering en schaalvergroting van de veebedrijven zal het aantal eerder afdan toenemen. Stallen worden groter en de draagbalken zijn van staal. Die zijn minder geschikt voor nestbouw. Staal krimpt en zet uit en de kans dat het nest met jongen naar beneden kiepert, stijgt daardoor aanzienlijk. In het moderne boerenbedrijf wordt mest direct afgevoerd en daardoor zijn er minder insecten. In de graslanden komen steeds minder kruiden voor en daardoor ook steeds minder insecten. Een levensbedreigend probleem overigens voor alle weidevogels. Kijk ook op en Reidehoeve In de Reidehoeve bij polder Breebaart van de Stichting Het Groninger Landschap neemt de boerenzwaluw graag haar intrek. Toen de voormalige werkschuur in 2004 verbouwd werd tot practicum- en opslagruimte, zijn er in het opslagdeel speciale raampjes geplaatst die de hele zomer open kunnen blijven staan. De zwaluwen hebben zo een ideale aanvliegroute naar hun nesten aan de balken.

18 Zaterdag 8 april uur ALLE leeftijden welkom! De Stichting Het Groninger Landschap en Waterschap Hunze & Aa s organiseren op zaterdag 8 april de Eems-Dollard Expeditie. De dag wordt gehouden bij gemaal Rozema in Termunterzijl en in het Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve. Alles staat deze dag in het teken van zoet en zout. Het gaat over water en waterbeheer, kwelders, planten, vissen en vogels. Gemaal Rozema is te bezichtigen en u kunt daar de enorme hoeveelheden stekelbaarsjes zien die landinwaarts trekken om te paaien. De Reidehoeve is eveneens geopend en er is een excursie over de Punt van Reide. Ook voor de kinderen is er veel te doen. Een greep uit de activiteiten: Bezichtiging gemaal Rozema. Hoe werkt het gemaal en wat is het belang voor het achterland? Spectaculair: vistrek van de stekelbaars. Wandeling door Termunterzijl Wandeling over de Punt van Reide: 13.00, en uur. Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve: film en expositie Wandeling Polder Breebaart Voor de kinderen: zelf onderzoek doen, kleien, kleuren, buttons maken Busexcursies vertrek bij gemaal Rozema om: 12.00, en uur. Voor meer informatie kunt u tijdens kantooruren bellen met (050) Golden Raand voorjaar 2006 Stichting Het Groninger Landschap 18

19 voor Stad en Ommeland Historische Atlas Groningen Bij Uitgeverij Nieuwland is de Grote Historische Atlas Groningen verschenen met originele topografische kaarten van de eerste decennia van de 20 e eeuw. De atlas is deel van een serie historische atlassen van alle provincies van Nederland. De kaarten in de atlas zijn reproducties van de originele stafkaarten van rond De schaal is 1: Het verschil tussen de kaarten in de historische atlas en de meest recente topografische atlas van Groningen is enorm. De provincie bestond honderd jaar geleden nog voornamelijk uit veenkoloniën, met daar doorheen kilometers aan kanalen, greppels en sloten. De vele scheepswerven wijzen op het belang van de scheepvaart in die tijd. Er was zo veel water in Groningen, dat in natte winters grote delen van de provincie helemaal blank kwamen te staan. Vele watertjes zijn inmiddels gedempt. Kronkelende rivieren werden rechtgetrokken, wegen werden aangelegd. De atlas is een fraai vormgegeven gebonden boek op A4- formaat, met informatieve inleidende teksten van Wigbold Wierenga. De atlas kost in de boekhandel 39,90. De Stichting Het Groninger Landschap heeft 100 atlassen besteld en biedt deze aan Beschermers voor slechts 30,- aan (zolang de voorraad strekt). U kunt op vertoon van uw Beschermerspas terecht bij het kantoor in Haren, bij Waddencentrum Pieterburen en bij de Reidehoeve in Termunten. Golden Raand voorjaar e jaargang nummer 1 Uitgave van de Stichting Het Groninger Landschap Rijksstraatweg 333, 9752 CG Haren. t (050) , f (050) kantoor@groningerlandschap.nl Postbanknummer: Verschijnt eenmaal per kwartaal bij Beschermers van de Stichting Het Groninger Landschap. Gedrukt op chloorvrij papier Eindredactie: Siep Huizinga Ontwerp: Klaas Huizenga bno dollard Bezoekerscentrum Dallingeweersterweg TB Termunten t (0596) Openingstijden: Iedere zaterdag en zondag van tot uur Avond van de Steenuil Natuurboerderij Lammerburen te Oldehove organiseert vier maal de Avond van de Steenuil. Het programma omvat een film. De tocht is twee kilometer lang. Het infocentrum van de natuurboerderij is gehuisvest in de oude paardenstallen. Deze stallen zijn de oudst bekende broedplaats van steenuilen in Groningen. De Avond van de Steenuil wordt steeds op een vrijdag gehouden: 16 juni, 28 juli en 4 en 11 augustus. Aanvang is telkens om uur. De organisatie adviseert laarzen of wandelschoenen mee te nemen plus een verrekijker. Waddencentrum pieterburen Hoofdstraat AB Pieterburen t (0595) Openingstijden: vanaf 1 april dagelijks, van tot uur. maandag gesloten Kosten voor Beschermers zijn 5,- en niet-beschermers 6,-, inclusief koffie/thee en koek. Adres: Natuurboerderij Lammerburen, Electraweg 4, Oldehove. Opgave en info: (0594) , , info@lammerburen.nl. De boerderij is van mei tot oktober iedere zaterdagmiddag open, entree 1,-. Kijk op voor groeps- en school arrangementen, workshops en excursies. Foto-expositie in Pieterburen Waddencentrum Pieterburen organiseert een tentoonstelling met natuur foto s van Klaas Kreuijer. Kreuijer is medewerker Wadden bij het Ministerie van LNV en vaart op het schip De Harder. Daarnaast is hij fotograaf en in Pieterburen is hij geen onbekende. De huidige diavoorstelling die al enkele jaren in het bezoekerscentrum draait, is gemaakt met foto s van zijn hand. De expositie wordt geopend op Tweede Paasdag, maandag 17 april, om uur, aansluitend op de Paaswandeling (zie Agenda). De tentoonstelling is te zien tot 1 augustus. foto: Klaas Kreuijer Stichting Het Groninger Landschap 19

20 Agenda Alle excursies zijn gratis en u hoeft zich van tevoren niet op te geven.* Honden zijn niet toegestaan, ook niet aangelijnd.* Aanmelden bij: Stichting Het Groninger Landschap, telefoon (050) of kantoor@groningerlandschap.nl op werkdagen van 9.00 tot uur. * Tenzij anders vermeld Zaterdag 25 maart Voorjaarsbloeiers plus molenbezoek Iwema Steenhuis Vertrekpunt: parkeerplaats t Pad 15 in Niebert. Tijd: uur, duur: 2,5 uur, afstand: 2 kilometer. Kosten: 2,50. We combineren deze wandeling met een bezoekje aan de korenmolen. Na afloop is er gelegenheid voor een consumptie in de schuur bij de Vrienden van de Nieberter molen. Zaterdag 25 maart Weidevogels in de Oostpolder Vertrekpunt: pompstation, Waterleidingweg 8 in Onnen. Tijd: 9.00 uur, duur: 2 uur. Tijdens de wandeling zijn er verrekijkers te leen. Zondag 2 april Vogelkijkexcursie Pieterburen Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: uur, duur: 2 uur. Kosten: Beschermers en kinderen tot 12 jaar 1,50, niet- Beschermers 3,-. Vooraf aanmelden bij het Waddencentrum, telefoon (0595) Openingstijden: dagelijks, behalve maandag, van tot uur. Zondag 2 april Meerland in het voorjaar Vertrekpunt: bij het hek van het terrein bij de schaapskooi aan de Clingeweg in Oostwold. Tijd: uur, duur: 1,5 uur. Vooraf aanmelden. Zaterdag 8 april Eems Dollard Expeditie Locatie: Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve, Dallingeweersterweg 30 in Termunten. Van tot zijn er diverse activiteiten. Zie pagina 18 Zondag 9 april Vogels kijken in het Coendersbosch Vertrekpunt: parkeerplaats, Oudeweg 15 in Nuis. Tijd: 7.00 uur, duur: 2 uur, afstand: 3 kilometer. Kosten: 1,-. Dinsdag 11 april Lezing geschiedenis en ontwikkeling Polder Breebaart en Punt van Reide Locatie: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: uur, duur: 2 uur. Vooraf aanmelden. Zaterdag 15 april Rondleiding en bezichting Korenpelmolen Zeldenrust Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen en uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen. Er zijn ook diverse soorten meel te koop. Foto: Omke Oudeman Zondag 16 april Wat leeft er in de sloot in het Zuidlaardermeergebied? Actieve doe-excursie met schepnet voor kinderen en ouders. Vertrekpunt: Pompstation Onnen, Waterleidingweg 8 (slagboom kan op afstand geopend worden, kies: Call ) Tijd: uur, duur: 1,5 uur. Maandag 17 april Tweede Paasdag Paaswandeling bij de Ennemaborgh Vertrekpunt: werkschuur naast de borg, Hoofdweg 100a in Midwolda.Tijd: uur, duur: 2 uur. Paaswandeling Er gaat niets boven Groninger wolkenluchten Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: uur, duur: 2 uur, afstand: 6 kilometer. Weerman Geert Molema vertelt over weer, wolken en luchten. Aansluitend om uur wordt de fototentoonstelling van Klaas Kruijer geopend (zie ook blz. 19). Graag vooraf aanmelden bij het Waddencentrum, telefoon (0595) Openingstijden: dagelijks, behalve maandag, van tot uur. Paaswandeling Vroege vogels in de Oosterpolder Vertrekpunt: Hoek Ruigelaan Oude Middelhorst in Haren. Tijd: 6.30 uur, duur: 1,5 uur. 20 Golden Raand voorjaar 2006

21 Paaswandeling door natuurgebied Bourtange Vertrekpunt: Informatiecentrum Stichting Het Groninger Landschap, Bisschopsweg 1 in Bourtange. Tijd: uur, duur: 2,5 uur, afstand: 9 kilometer. Bij voldoende belangstelling is er een apart programma voor de kinderen. Rondwandeling Leekstermeergebied Vertrekpunt: informatiepaneel, Hooilanden 12 in Lettelbert. Tijd: uur, duur: 2 uur. Na afloop koffie en paasbrood. Donderdag 20 april Wandeling door de tuin De Vennen Locatie: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: uur, duur: 1 uur. Zondag 23 april Excursie eendenkooi Nieuw Onrust Locatie: Verzamelpunt is het Waterschapsgebouwtje, in Hornhuizen. Vanaf Groningen (Winsum) eerst Lauwersoog aanhouden. Bij afslag Zoutkamp rechtsaf (kleine weg) de parallelweg op, richting Westpolder. Bij T-Splitsing rechts. Dan eerste weg links (richting Lauwersoog) Adres: Westpolder na huisnummer 24 in Hornhuizen. Tijd: uur, duur: 1 uur. Kosten: 1,-. Vooraf aanmelden. Zondag 23 april Ontluikend leven in Leinwijk Vertrekpunt: parkeerplaats aan de Meerweg 62 in Kropswolde (bij Paviljoen De Leine). Tijd: 9.00 uur, duur: 2 uur, afstand: 3 kilometer. Zaterdag 6 mei Wandeling naar het Hemrik Vertrekpunt: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: uur, duur: 2 uur. Vooraf aanmelden. Zaterdag 6 mei Strunen in de Westerbroekstermadepolder Vertrekpunt: Fietstunnel aan de Dr. Ebelsweg bij de spoorwegovergang. Tijd: 9.00 uur, duur: 2 uur. Zaterdag 6 mei Fietstocht verkenning Wierdengebied Vertrekpunt: Museum Wierdenland, Torenstraat 12 in Ezinge. Tijd: uur, Afstand: 30 kilometer. Kosten: Beschermers 2,-, kinderen tot 12 jaar 1,- en niet-beschermers 3,-. Vooraf aanmelden. Zaterdag 6 mei Jeugdexcursie bij de Ennemaborgh (voor kinderen van 8-12 jaar) Vertrekpunt: werkschuur naast de borg, Hoofdweg 100a in Midwolda. Tijd: uur, duur: 3 uur. Vooraf aanmelden. Zaterdag 6 mei Excursie eendenkooi Nieuw Onrust Locatie: Verzamelpunt is het Waterschapsgebouwtje, in Hornhuizen. Vanaf Groningen (Winsum) eerst Lauwersoog aanhouden. Bij afslag Zoutkamp rechtsaf (kleine weg) de parallelweg op, richting Westpolder. Bij T-Splitsing rechts. Dan eerste weg links (richting Lauwersoog) Adres: Westpolder na huisnummer 24 in Hornhuizen. Tijd: uur, duur: 1 uur. Kosten: 1,-. Vooraf aanmelden. Zondag 7 mei Jeugdexcursie bij het Waddencentrum Locatie: Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: uur, duur: 2 uur. Kosten: 1,50. Vooraf aanmelden bij het Waddencentrum, telefoon (0595) Openingstijden: dagelijks, behalve maandag, van tot uur. kwartel KINA Zaterdag 13 mei Varen van Leinwijk naar het brinkdorp Noordlaren Vertrekpunt: parkeerplaats aan de Meerweg 62 in Kropswolde (bij Paviljoen De Leine). Tijd: uur, duur: 2,5 uur. Kosten: Beschermers en kinderen 6,-, niet-beschermers 7,50. Vooraf aanmelden. Er wordt gevaren met de open fluisterboot De Doeker. Zaterdag 13 mei (Nationale Molendag) Rondleiding en bezichting Korenpelmolen Zeldenrust Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen en uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen en er zijn diverse soorten meel te koop. Zondag 14 mei Wandeling door tuin De Vennen Locatie: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: uur, duur: 1 uur. Zondag 14 mei Vroege vogelexcursie Leekstermeergebied Vertrekpunt: informatiepaneel aan de Hooilanden 12 in Lettelbert. Tijd: 5.00 uur, duur: 2,5 uur. Stichting Het Groninger Landschap 21

22 Agenda Dinsdag 16 mei Wandeling naar het Hemrik Vertrekpunt: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: uur, duur: 2 uur. Vooraf aanmelden. Zaterdag 20 mei Rondleiding en bezichting Korenpelmolen Zeldenrust Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen en uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen en er zijn diverse soorten meel te koop. Zaterdag 20 mei Op de fiets rond het Zuidlaardermeer Vertrekpunt: Haventje, naast de kerk, in Noordlaren. Tijd: 9.00 uur, duur: 3 uur, afstand: 25 kilometer. Vooraf aanmelden. Zaterdag 20 en zondag 21 mei Lentewandeling Coendersbosch Vertrekpunt: museum achter de Coendersborgh, Oudeweg 15 in Nuis. Tijd: uur, duur: 2,5 uur. Kosten: 3,50 incl. koffie en bezoek museum. Kinderen tot 12 jaar gratis, consumptie 1,-. Deze wandeling wordt georganiseerd in samenwerking met de vereniging Even Omkieken. Zaterdag 20 mei Excursie eendenkooi Nieuw Onrust Locatie: Verzamelpunt is het Waterschapsgebouwtje, in Hornhuizen. Vanaf Groningen (Winsum) eerst Lauwersoog aanhouden. Bij afslag Zoutkamp rechtsaf (kleine weg) de parallelweg op, richting Westpolder. Bij T-Splitsing rechts. Dan eerste weg links (richting Lauwersoog) Adres: Westpolder na huisnummer 24 in Hornhuizen. Tijd: uur, duur: 1 uur. Kosten: 1,-. Vooraf aanmelden. Zondag 21 mei Activiteitendag bij de Dollard Diverse jeugdactiviteiten en een presentatie voor de ouders Locatie: Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve, Dallingeweersterweg 30 in Termunten Voor kinderen vanaf 10 jaar: 1. Vogels spotten 2. Bodemdieren zoeken en herkennen Voor de ouders: Presentatie Voedselketen op het Wad Tijd: 13.00, duur: 2,5 uur. Kosten: Beschermers en jeugd 2,-, niet- Beschermers 3,- incl. consumptie. Vooraf aanmelden. Zondag 21 mei Wandeling Vroege Vogels in Bourtange Vertrekpunt: informatiecentrum Stichting Het Groninger Landschap, Bisschopsweg 1 in Bourtange. Tijd; 6.00 uur, duur: 3 uur incl. koffie, afstand: 9 kilometer. Donderdag 25 mei Vroege vogels vanaf het water (vaarexcursie) Vertrekpunt: parkeerplaats aan de Meerweg 62 in Kropswolde (bij Paviljoen De Leine). Tijd: 6.00 uur, duur: 2,5 uur. Kosten: Beschermers en kinderen 6,-, niet-beschermers 7,50. Vooraf aanmelden. Er wordt gevaren met de open fluisterboot De Doeker. Zaterdag 27 mei Vogelkijkexcursie Pieterburen Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: uur, duur: 2 uur. Kosten: Beschermers en kinderen tot 12 jaar 1,50, niet-beschermers 3,-. Vooraf aanmelden bij het Waddencentrum, telefoon (0595) Openingstijden: dagelijks, behalve maandag, van tot uur. Zaterdag 27 mei Culturele fietsverkenningstocht door het Reitdiepgebied Vertrekpunt: Museum St. Bernadushof, Hofstraat 45 in Aduard. Tijd: uur, afstand: 30 kilometer. Kosten: Beschermers 2,-, kinderen tot 12 jaar 1,-, niet-beschermers 3,-. Vooraf aanmelden. Zaterdag 3 juni Wandeling door tuin De Vennen Locatie: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: uur, duur: 1 uur. Zaterdag 3 juni Fietstocht Van veen naar zand en terug Vertrekpunt: informatiepaneel, Hooilanden 12 in Lettelbert. Tijd: uur, duur: 3 uur, afstand: 15 kilometer. Kosten: 5,- incl. toegang molen en koffie. Zaterdag 3 juni Excursie eendenkooi Nieuw Onrust Locatie: Verzamelpunt is het Waterschapsgebouwtje, in Hornhuizen. Vanaf Groningen (Winsum) eerst Lauwersoog aanhouden. Bij afslag Zoutkamp rechtsaf (kleine weg) de parallelweg op, richting Westpolder. Bij T-Splitsing rechts. Dan eerste weg links (richting Lauwersoog) Adres: Westpolder na huisnummer 24 in Hornhuizen. Tijd: uur, duur: 1 uur. Kosten: 1,-. Vooraf aanmelden. Zondag 4 juni Op zoek naar lepelaars in de Kropswolderbuitenpolder Vertrekpunt: Parkeerplaats aan de Strandweg in recreatiegebied Meerwijck. Tijd: uur, duur: 2 uur. Vrijdag 9 juni Vleermuizenexcursie bij de Ennemaborgh Vertrekpunt: werkschuur naast de borg, Hoofdweg 100a in Midwolda. Tijd: uur, duur: 3 uur. Kosten: 2,-. Vooraf aanmelden. 22 Golden Raand voorjaar 2006

23 Uitgelicht grootoorvleermuis KINA Zaterdag 10 juni Vleermuizenexcursie bij de Ennemaborgh Vertrekpunt: werkschuur naast de borg, Hoofdweg 100a in Midwolda. Tijd: uur, duur: 3 uur. Kosten: 2,-. Vooraf aanmelden. Zaterdag 10 juni Wandeling langs de benedenloop van de Drentsche Aa, met een bezoek aan het Hemrik Vertrekpunt: Kantoor Stichting Het Groninger Landschap, Rijksstraatweg 333 in Haren. Tijd: uur, duur: ongeveer 4 uur. Vooraf aanmelden. Zaterdag 10 juni Varen van Noordlaren naar Leinwijk Vertrekpunt: Haventje, naast de kerk, in Noordlaren. Tijd: uur, duur: 2,5 uur. Kosten: Beschermers en kinderen 6,-, niet-beschermers 7,50. Vooraf aanmelden. Er wordt gevaren met de open fluisterboot De Doeker. Zaterdag 10 juni Fietsverkenningstocht door het Reitdiepgebied Vertrekpunt: Kerkje, Valgeweg 12 in Klein Wetsinge. Tijd: uur, afstand: 28 kilometer. Kosten: Beschermers 2,-, kinderen tot 12 jaar 1,-, niet- Beschermers 3,-. Vooraf aanmelden. Zaterdag 10 juni (Groninger Molenweekend) Rondleiding, bezichting + expositie Rutger Hiemstra Korenpelmolen Zeldenrust Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen en uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen en er zijn diverse soorten meel te koop. Tijdens het Groninger Molenweekend exposeert kunstenaar Rutger Hiemstra zijn werken in de molen voor meer informatie kijk op Zondag 11 juni (Groninger Molenweekend) Rondleiding, bezichting + expositie Rutger Hiemstra Korenpelmolen Zeldenrust Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen en uur. Bij gunstige weersomstandigheden draait de molen en er zijn diverse soorten meel te koop. Tijdens het Groninger Molenweekend exposeert kunstenaar Rutger Hiemstra zijn werken in de molen voor meer informatie kijk op Zondag 11 juni Vogelkijkexcursie Pieterburen Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: uur, duur: 2 uur. Kosten: Beschermers en kinderen tot 12 jaar 1,50, niet- Beschermers 3,-. Vooraf aanmelden bij het Waddencentrum, telefoon (0595) Openingstijden: dagelijks, behalve maandag, van tot uur. Molenvriendendag in Niebert en Nuis Het Groninger Molenhuis en de Stichting Het Groninger Landschap organiseren op zaterdag 22 april 2006 een molenvriendendag in Niebert en Nuis in het Zuidelijk Westerkwartier. U kunt de bijzondere molen in Niebert bekijken. Daarna kunt u een bezoek brengen aan het Iwema Steenhuis en Museum t Steenhuus. Vervolgens wandelen we naar de Coendersborch te Nuis. In museum t Rieuw kunt u honing en kaas proeven. Het Groninger molenarchief verzorgt een presentatie. De dag eindigt weer bij het Iwema Steenhuis met warme wafels met kersen en slagroom en met muziek. Wat: Vriendendag van het Groninger Molenhuis Wanneer: zaterdag 22 april 2006, van tot uur Waar: de zeskante korenmolen van Niebert, Molenweg 62 te Niebert Voor wie: Iedereen met belangstelling voor molens en het landschap Kosten: Geen Het Groninger Molenhuis, Lopende Diep 8, 9712 NW Groningen telefoon: molens@museumhuisgroningen.nl Stichting Het Groninger Landschap 23