INHOUD. Voorwoord... v Dankwoord... ix Lijst van afkortingen van tijdschriften... xxxi Lijst van verkort aangehaalde literatuur...

Transcriptie

1 INHOUD Voorwoord v Dankwoord ix Lijst van afkortingen van tijdschriften xxxi Lijst van verkort aangehaalde literatuur xxxv Inleiding Situering van het onderwerp Begripsomschrijving Probleemstelling en onderzoeksvragen A. Probleemstelling B. Onderzoeksvragen Afbakening van het onderzoeksterrein A. De imprevisieleer B. De partijbeslissing C. Toetsing van het evenwicht tussen de contractuele hoofdprestaties bij de pauliaanse vordering D. Toetsing van het evenwicht tussen de contractuele hoofdprestaties in het financiële recht Onderzoeksmethode Verloop van het onderzoek DEEL I. DE RECHTERLIJKE TOETSING VAN HET EVENWICHT TUSSEN DE CONTRACTUELE HOOFDPRESTATIES: SITUERING IN HET GEMEEN CONTRACTENRECHT EN HET CONSUMENTENCONTRACTENRECHT Inleiding Hoofdstuk I. Evoluties in het contractenrecht doorheen de 20e eeuw Afdeling I. Bescherming van de zwakke contractpartij: nieuwe pijler van het contractenrecht in de 20e eeuw Contractvrijheid: pijler van het contractenrecht in de 19e eeuw Bescherming van de zwakke contractpartij: opkomst van een nieuwe pijler in het contractenrecht in de 20e eeuw xi

2 3. Concrete technieken ter bescherming van de zwakke contractpartij A. Inleiding B. Materialisering van contractuele gelijkheid C. Materialisering van contractvrijheid D. Materialisering van contractueel evenwicht E. Rangorde tussen materialisering van de contractvrijheid en materialisering van het contractuele evenwicht Afdeling II. Ontwikkeling van het (Europese) consumentenrecht Afdeling III. Harmonisatie van het privaatrecht Afdeling IV. Besluit Hoofdstuk II. Consumentencontractenrecht: de positie van de consument in het contractenrecht Afdeling I. Uitgangspunt: consument als marktdeelnemer met recht op vrije zelfbeschikking Afdeling II. Inbedding van het consumentenrecht in het gemeen contractenrecht Inleiding Basisbeginselen van de vrije economische zelfbeschikking A. Twee basisbeginselen B. Economische beleidsmaatregelen: de Belgische prijsreglemen tering Beschrijving van het wettelijke kader a. Situering b. Toepassingsgebied c. Het stelsel van de normale prijs d. Gevolgen van een schending van het stelsel van de normale prijs e. Rol van de rechter Evaluatie van stelsel van de normale prijs a. Plaats in het model Drexl b. Stelsel van de normale prijs als compenserend instrument Besluit Compenserende instrumenten A. Materialisering van de vrije mededinging B. Materialisering van contractvrijheid Instrumenten ter bewerkstelliging van de vrije wil bij de contractsluiting Instrumenten die de termijn voor beraad verlengen (bedenktermijnen) xii

3 3. Instrumenten ter controle van de contractinhoud C. Beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit Verhouding gemeen privaatrecht consumentenrecht: kruisbestuiving Besluit DEEL II. DE RECHTERLIJKE TOETSING VAN HET EVENWICHT TUSSEN DE CONTRACTUELE HOOFDPRESTATIES IN HET GEMEEN CONTRACTENRECHT Inleiding Hoofdstuk I. De rechtsfiguur van de benadeling Afdeling I. Vraagstelling en voorlopige begripsbepaling Vraagstelling Voorlopige begripsbepaling als werkhypothese Afdeling II. Situering in het verbintenissenrecht Plaats in het Burgerlijk Wetboek en in de theorie van de wilsgebreken Benadeling en soorten overeenkomsten A. Overeenkomsten ten bezwarende titel en overeenkomsten om niet.. 93 B. Vergeldende overeenkomsten en kanscontracten C. Eenzijdige overeenkomsten en wederkerige overeenkomsten Afdeling III. Historische achtergrond van de benadeling Het Romeinse recht A. Uitgangspunt: geen aandacht voor contractueel evenwicht B. Nuanceringen De middeleeuwen en de nieuwe tijd A. Benadeling in de middeleeuwen B. Benadeling in de nieuwe tijd Aanloop naar de Code civil Codificatie Afdeling IV. Toepassingsgebied van de benadeling in het Burgerlijk Wetboek Geen algemene grondslag tot vernietiging van overeenkomsten Toepassingsgevallen van de benadeling in het Burgerlijk Wetboek A. Benadeling bij minderjarigen (art BW) Inleiding Vernietiging in geval van benadeling Besluit xiii

4 B. Benadeling bij verkoop van een onroerend goed (art e.v. BW) Grondslag en aard Toepassingsvoorwaarden a. Koop-verkoop b. Onroerende goederen c. Ten voordele van de verkoper d. Graad van benadeling Procedurele aspecten en bewijsregeling Gevolgen Besluit C. Benadeling bij verdeling (art. 887 e.v. BW) Grondslag en aard Toepassingsgebied Toepassingsvoorwaarden Procedurele aspecten Gevolgen Bijzondere toepassing: benadeling bij ouderlijke boedelverdeling (art. 1079, lid 1 BW) Besluit D. Aanvaarding van nalatenschap (art. 783 BW) E. Benadeling in het vennootschapscontract Verbod op een leonijns beding (art. 32 W.Venn.) Eenzijdige regeling betreffende de hoegrootheid van de aandelen (art. 31 W.Venn.) F. Afwijzing van buitensporige bedragen bij spel en weddenschap (art. 1966, lid 2 BW) Afdeling V. Benadeling in latere, bijzondere Belgische en Franse wetgeving Koop van bepaalde grondstoffen voor de landbouw Hulp en berging op zee Arbeidsovereenkomstenwet voor bedienden Lening op interest (art. 1907ter BW) Verkoop van een handelszaak in het Franse recht (Loi du 29 juin 1935) Overdracht van exploitatierecht in het Franse recht (Art. L Code de la propriété intellectuelle) Herziening van de kostenverdeling bij mede-eigendom in het Franse recht (Loi du 10 juillet 1965 fixant le statut de la copropriété des immeubles bâtis) Artikel 2043sexies, 2 inzake de kosteloze borgtocht Afdeling VI. Benadeling in andere (recentere) codificaties Benadeling in het Nederlandse recht A. Inleiding B. Bijzondere toepassingsgevallen xiv

5 2. Benadeling in het Duitse recht Benadeling in het Franse Avant-Projet de réforme A. Algemene krachtlijnen B. Benadeling Benadeling in harmoniseringsinitiatieven A. Principles of European Contract Law B. Unidroit Principles Afdeling VII. Benadeling ontwikkeld door rechtspraak en rechtsleer Rechtspraak inzake de benadeling in 19e en (begin) 20e eeuw Pleidooi door de doctrine in de 20e eeuw Weerklank in wetsvoorstellen en rechtspraak Oneigenlijke toepassingen van de gekwalificeerde benadeling A. Matiging van het honorarium van de lasthebber B. Toetsing van overdreven schadebedingen Afdeling VIII. Voorlopig besluit Hoofdstuk II. De rechtsfiguur gekwalificeerde benadeling Afdeling I. Kroniek van de Belgische rechtspraak inzake gekwalificeerde benadeling Rechtspraak hoven van beroep Lagere rechtspraak Voorlopig besluit Afdeling II. Stand van zaken naar Belgisch recht en naar vreemd recht Stand van zaken naar Belgisch recht A. Begripsomschrijving B. Situering in het verbintenissenrecht Algemeen kader Situering ten aanzien van de leer van de wilsgebreken a. Klassieke visie in Belgische rechtspraak en rechtsleer b. Verwerping van klassieke visie door De Bondt c. Precontractuele fout: mogelijke oorzaak van een gebrekkige wil Afbakening van andere rechtsfiguren a. Afbakening van de wilsgebreken bedrog en geweld i. Afbakening van het wilsgebrek bedrog ii. Afbakening van het wilsgebrek geweld b. Afbakening van de leer der onrechtmatige bedingen c. Afbakening van de agressieve handelspraktijken d. Afbakening van de rechterlijke herzieningsbevoegdheid in de wet betreffende de bestrijding van de betalings - achterstand bij handelstransacties xv

6 C. Toepassingsvoorwaarden Ernstige benadeling van een van de contractpartijen Misbruik van omstandigheden van inferioriteit of superioriteit a. Omstandigheden van inferioriteit of superioriteit b. Misbruikvereiste Determinerend karakter van het misbruik Vereiste van de afwezigheid van een fout door het slachtoffer? D. Grondslag en sanctie Grondslag Sanctie Stand van zaken in andere rechtsstelsels A. Het Franse recht De lege lata a. Afwezigheid van een wettelijke bepaling b. Het wilsgebrek geweld. Klassieke invulling c. Het wilsgebrek geweld. Evolutie van état de nécéssité naar violence économique i. Noodtoestand (état de nécessité) ii. Economisch geweld (violence économique) iii. Thesis Ouerdane-Aubert de Vincelles De lege ferenda B. Het Nederlandse recht Ontstaansgeschiedenis Misbruik van omstandigheden Artikel 3:44(4) NBW a. Situering b. Voorwaarden i. Bijzondere omstandigheden ii. Causaal verband tussen bijzondere omstandigheden en totstandkoming iii. Misbruikvereiste iv. Benadeling als vierde voorwaarde? c. Procedurele aspecten en sanctie C. Het Duitse recht Wucherische en Wucherähnliche Rechtsgeschäfte ( 138, par. 1 en 2 BGB) , par. 2 BGB: Wucher , par. 1 BGB a. Rechtshandelingen in strijd met de goede zeden b. Wucherähnliche Rechtsgeschäfte Rechtsgevolgen xvi

7 D. Initiatieven tot uniformisering van het recht PECL Unidroit Principles DCFR Voorlopig besluit Afdeling III. Grondslagenonderzoek Theorie van de (on)geoorloofde oorzaak A. Verworvenheden in het Belgische recht De oorzaak als geldigheidsvereiste voor rechtshandelingen Invulling van het oorzaakbegrip a. Evolutie b. Oorzaak als objectieve wederkerigheid c. Oorzaak als beslissende beweegreden Vereiste van een geoorloofde oorzaak a. Uitgangspunt: toetsing van de doorslaggevende beweegreden(en) b. Toetsing aan bepalingen van dwingend recht en aan de openbare orde en de goede zeden c. Vereiste van het gemeen karakter B. De ongeoorloofde oorzaak als grondslag van de gekwalificeerde benadeling Klassieke opvatting Kritiek a. Inconsistentie met de leer der wilsgebreken b. Onaangepaste sanctie c. Ongeoorloofde oorzaak vs. ongeoorloofd middel d. Verschillende toepassingsvoorwaarden Eigen theorievorming Fraus omnia corrumpit A. Verworvenheden in het Belgische recht B. Gekwalificeerde benadeling als toepassing van fraus omnia corrumpit Opvattingen Cornelis en Romain Eigen theorievorming Leer van de precontractuele aansprakelijkheid (culpa in contrahendo) A. Voorafgaande vaststellingen B. Leer van de culpa in contrahendo: verworvenheden in het Belgische recht Ontstaansgeschiedenis Klassieke toepassingsgevallen en situering in het verbinte nissenrecht xvii

8 a. Klassieke toepassingsgevallen b. Situering in het verbintenissenrecht Begripsomschrijving a. Oorspronkelijke beperkte begripsomschrijving b. Verruimde klassieke begripsomschrijving: een uniform foutbegrip c. Minderheidsopvatting: een dualistisch foutbegrip i. Theorie De Bondt ii. Theorie Cornelis Aangereikte grondslagen van de culpa in contrahendo a. De leer van het (stilzwijgend) voorcontract b. Contract c. Wet d. Bindende kracht van een aanbod e. De buitencontractuele aansprakelijkheid (art BW) f. Rechtsmisbruik als algemeen rechtsbeginsel g. Het vereiste van goede trouw i. Inleidend ii. Invulling van de norm van goede trouw iii. De goede trouw als grondslag van de culpa in contrahendo? iv. Eigen theorievorming C. Gekwalificeerde benadeling als toepassingsgeval van de culpa in contrahendo Toepassing van de buitencontractuele aansprakelijkheid (artt BW) a. Argumentatie b. Bezwaren Toepassing van de theorie van het verbod op rechtsmisbruik a. Algemene verworvenheden inzake de theorie van het verbod op rechtsmisbruik i. Misbruik van contractuele rechten ii. Grondslag iii. Rol van de rechter b. Rechtsmisbruik als grondslag van de gekwalificeerde benadeling Onderscheid buitencontractuele aansprakelijkheid (artt BW) en theorie inzake rechtsmisbruik xviii

9 D. Eigen theorievorming: verwerping van de theorie van rechts - misbruik en aanwijzing van de buitencontractuele aansprakelijkheidsregels als grondslag voor de gekwalificeerde benadeling Rechtsmisbruik: misbruik van rechten, niet van vrijheden a. Inleidend b. Classificatie van rechten in subjectieve zin i. Oude classificatie van Gerven ii. Kritiek op classificatie van Gerven iii. Verfijning classificatie van Gerven iv. Nieuwe classificatie van Gerven c. Verkeerde aanwending van contractvrijheid: geen toepassing van rechtsmisbruik Toepassing op het beginsel van contractvrijheid a. Inleidend b. Vrijheid om wel te contracteren c. Vrijheid om niet te contracteren d. Vrijheid om contractinhoud te bepalen Besluit Voorlopig besluit Afdeling IV. Uitwerking van eigen theorievorming: gekwalificeerde benadeling als toepassing van de buitencontractuele aansprakelijkheidsregels De fout: misbruik van omstandigheden van inferioriteit of superioriteit A. Foutvereiste overeenkomstig artikel 1382 BW B. Misbruik van omstandigheden als schending van de algemene zorgvuldigheidsplicht Criterium: referentiegedrag van de goede huisvader Bijkomende aandachtspunten Schade: onevenwicht tussen de contractuele hoofdprestaties A. Schadevereiste overeenkomstig artikel 1382 BW B. Benadeling als schadevereiste: hoegrootheid van de benadeling Stand van zaken Historische blik op het vereiste van grove benadeling Toepassing van buitencontractuele aansprakelijkheidsregels C. Benadeling als schadevereiste: nadeel in plaats van benadeling Stand van zaken Vraagstelling Afstappen van het wederkerige karakter van de toetsing? xix

10 4. Afstappen van de loutere toetsing van contractuele hoofdprestaties? a. Inleiding b. (On)rechtstreekse toetsing van het evenwicht tussen de contractuele hoofdprestaties via het uithollingsverbod bij exoneratiebedingen i. Algemeen kader ii. Juridische grondslag van het uithollingsverbod: overzicht van de aangereikte grondslagen iii. Toetsing van het evenwicht tussen de contractuele hoofdprestaties via het uithollingsverbod: toepassingsgevallen uit de rechtspraak c. Evaluatie van een afstapping van de loutere toetsing van contractuele hoofdprestaties Oorzakelijk verband: benadeling ten gevolge van misbruik van omstandigheden A. Oorzakelijk verband overeenkomstig artikel 1382 BW B. Misbruik van omstandigheden als oorzaak van de benadeling Oorzakelijk verband tussen misbruik van omstandigheden en benadeling Fout van de benadeelde partij Schadeloosstelling A. Schadeloosstelling overeenkomstig artikel 1382 BW B. Schadeloosstelling bij gekwalificeerde benadeling Tussentijds besluit DEEL III. DE RECHTERLIJKE TOETSING VAN HET EVENWICHT TUSSEN DE CONTRACTUELE HOOFDPRESTATIES IN HET CONSUMENTEN- CONTRACTENRECHT Hoofdstuk I. Overzicht van de rechterlijke toetsing van onrechtmatige bedingen Afdeling I. Wetshistorische achtergrond Nationale wetgeving vóór de Richtlijn Oneerlijke Bedingen A. Het Belgische recht B. Het Franse recht C. Het Duitse recht D. Het Nederlandse recht Totstandkoming van de Richtlijn Oneerlijke Bedingen xx

11 3. Omzetting van de Richtlijn Oneerlijke Bedingen in de nationale rechtsstelsels A. Principe van minimumharmonisatie B. Concrete omzetting in nationale rechtsstelsels Een blik op de toekomst: het voorstel voor een richtlijn betreffende consumentenrechten Afdeling II. Ratio legis van de Richtlijn Oneerlijke Bedingen Doelstellingen van de richtlijn Nood aan wetgevend optreden inzake oneerlijke bedingen: twee verklarende modellen A. Inhoudelijke bespreking van beide modellen Theorie inzake misbruik van machtspositie Transactiekostentheorie B. Concrete toepassing van beide modellen Toepassing in de nationale wetgevingen vóór de Richtlijn Oneerlijke Bedingen Toepassing in de Richtlijn Oneerlijke Bedingen Toepassing in de rechtspraak van het Hof van Justitie a. Procedure en sanctie van oneerlijke bedingen b. De open norm Afdeling III. Toepassingsgebied van de onrechtmatige bedingenleer Toepassingsgebied ratione personae A. De beschermingsgerechtigde in de onrechtmatige bedingenleer Het Europese recht Het nationale recht B. De professionele partij in de onrechtmatige bedingenleer Het Europese recht Het nationale recht Toepassingsgebied ratione materiae A. Contractuele of reglementaire bedingen B. Afzonderlijk onderhandelde bedingen vs. standaardbedingen Terminologische afbakening De Richtlijn Oneerlijke Bedingen a. Ontstaansgeschiedenis b. Principe c. Temperingen van het principe Het nationale recht a. Het Belgische en het Franse recht i. Belgische regelgeving inzake onrechtmatige bedingen ii. Franse regelgeving inzake onrechtmatige bedingen xxi

12 b. Het Nederlandse en het Duitse recht i. Nederlandse regelgeving inzake onrechtmatige bedingen ii. Duitse regelgeving inzake onrechtmatige bedingen Harmoniseringsinitiatieven a. Richtlijnvoorstel consumentenrechten b. Acquis-Principles c. Principles of European Contract Law Afdeling IV. Beperking van de inhoudstoets: ontoetsbaarheid van kern bedingen Overzicht van verschillende wetgevingen Omschrijving en afbakening van het begrip kernbeding A. Oorsprong van de ontoetsbaarheid van kernbedingen: het Nederlandse en Duitse recht Omschrijving Voorbeelden Afbakening ten aanzien van niet-kernbedingen Beoordelingsrichtlijnen Bewijslast Voorlopige conclusie: vergelijking tussen de Duitse en Nederlandse invulling van het begrip kernbeding B. De Richtlijn Oneerlijke Bedingen Omschrijving Beoordelingsrichtlijnen Bewijslast C. Het Belgische recht Situatie vóór de omzetting van de Richtlijn Oneerlijke Bedingen Omschrijving en afbakening Ratio legis van de ontoetsbaarheid van kernbedingen A. Uitsluiting van de iustum pretium-leer B. Onverenigbaarheid met vrije mededinging en contractvrijheid Het transparantievoorbehoud bij kernbedingen A. Probleemstelling B. Algemeen transparantievereiste Richtlijn Oneerlijke Bedingen Omzetting in het Belgische recht Het Duitse recht Richtlijnvoorstel consumentenrechten C. Transparantievoorbehoud bij kernbedingen Het Belgische recht Het Duitse recht xxii

13 3. Eigen theorievorming De ontoetsbaarheid van kernbedingen na de Richtlijn Oneerlijke Bedingen A. Toepassing van de Richtlijn Oneerlijke Bedingen B. Harmoniseringsinitiatieven C. Herziening van het acquis communautaire Afdeling V. Algemene toetsingsnorm Korte situering A. De Richtlijn Oneerlijke Bedingen en het Belgische recht B. Naburige rechtsstelsels C. Voorlopig besluit Basiscriteria van de algemene toetsingsnorm A. Het onevenwichtscriterium B. Het vereiste van goede trouw C. Invulling door het Hof van Justitie Rechterlijke beoordeling op basis van de algemene toetsingsnorm A. Contextuele beoordelingscriteria uit de richtlijn Algemene kenmerken Omstandigheden rond de contractsluiting De andere contractuele bedingen Aard van de producten B. Andere beoordelingsrichtlijnen C. Voorlopig besluit Algemene toetsingsnorm in enkele harmoniseringsinitiatieven Afdeling VI. Lijst van onrechtmatige bedingen Bestaansreden van een lijst met onrechtmatige bedingen Aard van de lijsten met onrechtmatige bedingen De lege ferenda: Richtlijnvoorstel consumentenrechten Afdeling VII. De nietigheidssanctie Richtlijn Oneerlijke Bedingen: oneerlijke bedingen binden de consument niet Het Belgische recht: keuze voor de nietigheidssanctie Richtlijnvoorstel consumentenrechten Tussentijds besluit Hoofdstuk II. Uitsluiting van de rechterlijke toetsing van het evenwicht tussen de contractuele hoofdprestaties in de onrechtmatige bedingenleer: eigen theorievorming Afdeling I. Kritisch onderzoek naar de reikwijdte van de ontoetsbaarheid van kernbedingen xxiii

14 1. Afbakening van exoneratiebedingen, inhoudsbepalende bedingen en kernbedingen A. Inleiding B. Exoneratiebedingen en inhoudsbepalende bedingen in het gemeen contractenrecht Exoneratiebedingen a. Definitie b. Geldigheidsvereisten Inhoudsbepalende bedingen a. Definitie b. Geldigheidsvereisten Afbakening van (echte) inhoudsbepalende bedingen en (vermomde) exoneratiebedingen a. Algemeen onderscheidingscriterium b. Concretiseringen van het algemeen onderscheidingscriterium C. Exoneratie- en inhoudsbepalende bedingen vs. kernbedingen in consumentencontracten Exoneratie- en inhoudsbepalende bedingen in de onrecht - matige bedingenleer a. Exoneratiebedingen i. Artikel 74, 13 WMPC (oud art. 32, 11 WHPC) ii. Artikel 74, 30 WMPC (oud art. 32, 27 WHPC) b. Inhoudsbepalende bedingen Afbakening van exoneratie- en inhoudsbepalende bedingen en kernbedingen a. Algemene onderscheidingscriteria i. Inhoudsbepalende bedingen vs. kernbedingen ii. Exoneratiebedingen vs. kernbedingen b. Rechtsvergelijkende oplossingen inzake de afbakening van exoneratie- en inhoudsbepalende bedingen en kernbedingen i. Het Nederlandse recht ii. Het Duitse recht D. Tussenbesluit Bedingen tot bepaling van de dekkingsomvang in verzekerings - contracten A. Inleiding B. Afbakening van toetsbare en ontoetsbare bedingen inzake de dekkingsomvang Uitgangspunt: bedingen tot bepaling van de dekkingsomvang zijn kernbedingen xxiv

15 2. Opdeling tussen toetsbare en ontoetsbare bedingen tot bepaling van de dekkingsomvang a. Waaier aan clausules inzake de dekkingsomvang b. Criteria ter afbakening van de toetsbare en ontoetsbare bedingen inzake dekkingsomschrijving i. Toetsing van ongebruikelijke beperkingen van de dekkingsomvang ii. Doorwerking van beperkingen in dekkingsomvang op de premie c. Toetsbaarheid van bedingen tot bepaling van de dekkingsomvang: eigen theorievorming C. Het relatieve belang van de onrechtmatige bedingenleer voor verzekeringsovereenkomsten in het Belgische recht Algemeen kader van de controlewet verzekeringen Artikel 14 controle-kb D. Voorlopig besluit Kernbedingen ter beoordeling van niet-kernbedingen A. Algemeen kader B. Draagwijdte van de beoordeling van bedingen aan de hand van kernbedingen C. Gevolgen Besluit Afdeling II. Kritisch onderzoek naar de ratio legis van de ontoetsbaarheid van kernbedingen Onderzoek van de argumenten voor de ontoetsbaarheid van kern - bedingen A. Onwenselijke terugkeer naar de iustum pretium-leer Situering van de iustum pretium-leer a. Inhoudelijke betekenis b. Afbakening van de benadeling Toetsing van kernbedingen: een terugkeer naar de iustum pretium-leer? a. Geen algemene grondslag tot vernietiging van overeen - komsten b. Marginale toetsingsbevoegdheid van de rechter B. Vrije mededinging en contractvrijheid ter rechtvaardiging van de ontoetsbaarheid van kernbedingen C. Voorlopig besluit De wenselijkheid van de toetsing van kernbedingen in de onrechtmatige bedingenleer: eigen theorievorming A. Rechtseconomische analyse Inleiding xxv

16 2. Rechtseconomische analyse van het consumentenrecht a. Algemene beschouwingen b. Informatietekort en informatieasymmetrie i. Mogelijke informatiestoornissen ii. Informatiemaatregelen als regulering c. Voorlopig besluit Regulering van de contractinhoud a. Algemene beschouwingen b. Gebruik van standaardcontracten en het signingwithout-reading-probleem i. Mogelijke stoornissen ten gevolge van het gebruik van standaardcontracten ii. Mogelijke remedies c. Voorlopig besluit Toepassing van rechtseconomische bevindingen op de onrechtmatige bedingenleer a. Probleemomschrijving b. Remedie B. Transactiekostentheorie ter verklaring van de toetsing van onrechtmatige bedingen Inpassing van de onrechtmatige bedingenleer in een situatiebetrokken consumentenrecht Ontoetsbaarheid van kernbedingen binnen de onrechtmatige bedingenleer C. Toetsing van onderhandelde bedingen in de Belgische onrechtmatige bedingenleer Voorlopig besluit Hoofdstuk III. Onderzoek naar de nood aan een consumentenrechtelijk instrument tot toetsing van het evenwicht tussen de contractuele hoofdprestaties Afdeling I. Gekwalificeerde benadeling in de contractuele verhouding professioneel-consument Probleemstelling en onderzoeksvragen A. Probleemstelling B. Onderzoeksvragen en plan Inpassing van de probleemstelling in het model van het constitutief en compenserend consumentenrecht A. Model constitutief en compenserend consumentenrecht (pro memorie) xxvi

17 B. Nood aan een compenserend optreden bij een onevenwicht tussen de contractuele hoofdprestaties als gevolg van een misbruik van inferioriteit en/of superioriteit Misbruik van een inferieure of superieure contractuele positie: oorzaak van een gebrekkige wil a. Ten aanzien van de professionele partij b. Ten aanzien van de consument Afwezigheid van objectivering C. De gemeenrechtelijke compenserende instrumenten in het licht van het subsidiariteitsbeginsel Situering van de gekwalificeerde benadeling in de rangorde van gemeenrechtelijke compenserende instrumenten a. Gekwalificeerde benadeling: materialisering van contractvrijheid en contractueel evenwicht b. Situering van de gekwalificeerde benadeling Situering van de gekwalificeerde benadeling in de rangorde van instrumenten ter bewerkstelliging van de vrije wil bij de contractsluiting a. Bedrog b. Geweld c. Precontractuele informatieplichten d. Besluit Toepassing van de gekwalificeerde benadeling op consumentencontracten A. Beknopte herneming van de vaststellingen inzake gekwalificeerde benadeling B. Knelpunten bij een beroep op de gekwalificeerde benadeling in een consumentencontract Omstandigheden van inferioriteit en/of superioriteit a. Algemene vaststellingen i. Het Belgische recht ii. Naburige rechtsstelsels b. Inferioriteit en/of superioriteit in de contractuele verhouding professioneel-consument c. Consumentenbeeld d. Besluit Misbruikvereiste a. Algemene vaststellingen i. Het Belgische recht ii. Naburige rechtsstelsels b. Mogelijkheid van een vermoeden van misbruik in het Belgische recht xxvii

18 i. Algemeen kader inzake het bewijsrecht ii. Vermoedens bij misbruik van omstandigheden van inferioriteit of superioriteit iii. Uitzondering op de bewijslastregeling ten voordele van de consument iv. Vermoeden van misbruik bij gekwalificeerde benadeling c. Besluit Afdeling II. Regelgeving inzake oneerlijke handelspraktijken: een consumentenrechtelijk compenserend instrument bij misbruik van inferioriteit? Oneerlijke handelspraktijken jegens consumenten: het wettelijke kader A. De Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken en de omzetting in het Belgische recht Totstandkoming en doelstelling van de richtlijn Omzetting in het Belgische recht B. Het toepassingsgebied C. Inhoudelijke bepalingen Inleidende opmerkingen a. Algemene opbouw b. Consumentenbeeld Algemene norm inzake oneerlijke handelspraktijken Algemene norm inzake misleidende handelspraktijken a. Misleidende handeling b. Misleidende omissie Algemene norm inzake agressieve handelspraktijken Zwarte lijst van misleidende en agressieve handelspraktijken D. Verhouding ten aanzien van het gemeen contractenrecht E. Afdwinging van oneerlijke handelspraktijken Bewijslast Sanctie a. Traditionele sancties b. Bijzondere burgerrechtelijke sanctie Misbruik van de inferieure contractuele positie van de consument met een onevenwicht tussen de contractuele hoofdprestaties tot gevolg: kwalificatie als oneerlijke handelspraktijk A. Misbruik van een inferieure contractuele positie van de consument xxviii

19 1. Misbruik door de professionele partij als handelspraktijk De inferieure positie van de consument als voorwerp van het misbruik Concrete invulling van het misbruik van de inferieure contractuele positie Effect van het misbruik of de handelspraktijk op de consument B. Onevenwicht tussen de contractuele hoofdprestaties en het oorzakelijk verband met het misbruik C. Voorlopig besluit Oneerlijke handelspraktijken: een doeltreffend instrument ter bestrijding van het onevenwicht tussen de contractuele hoofdprestaties ten gevolge van misbruik van de inferieure positie van de consument?. 746 A. Mogelijke knelpunten: vergelijking met de gekwalificeerde benadeling Bijzondere omstandigheden van inferioriteit Bewijs van het misbruikvereiste Voorlopig besluit B. Sanctie Vordering tot staking Burgerrechtelijke sanctie van artikel 41 WMPC (oud art. 94/14 WHPC) a. Reikwijdte van de burgerrechtelijke sanctie i. Vier onderscheiden situaties ii. Appreciatiebevoegdheid van de rechter iii. Bijkomende toepassingsvoorwaarden b. Rol bij het herstel van het onevenwicht tussen de contractuele hoofdprestaties Gemeenrechtelijke instrumenten tot herstel van de schade Afdeling III. Kruisbestuiving van oneerlijke handelspraktijken naar gekwalificeerde benadeling Bewijs van een fout/misbruik bij gekwalificeerde benadeling via het bewijs van een oneerlijke handelspraktijk A. Voorafgaande vordering tot staking B. Geen voorafgaande vordering tot staking Misbruikvereiste bij gekwalificeerde benadeling: interpretatie aan de hand van de regelgeving inzake oneerlijke handelspraktijken Afdeling IV. Voorlopig besluit Algemeen besluit xxix

20 Afdeling I. Probleemstelling en onderzoeksvragen Afdeling II. Onderzoeksresultaten aangaande de benadeling en de gekwalificeerde benadeling Afdeling III. Onderzoeksresultaten aangaande de ontoetsbaarheid van kernbedingen in de onrechtmatige bedingenleer Afdeling IV. Sluitstuk van het onderzoek: onderzoek naar de nood aan een consumentenrechtelijk instrument tot toetsing van het evenwicht tussen de contractuele hoofdprestaties Bibliografie Trefwoordenregister xxx