Zelfdoding: facts and figures op een bedje van autisme

Transcriptie

1 Zelfdoding: facts and figures op een bedje van autisme

2 Michaël Bloemen Psycholoog, relatie- en gezinstherapeut Verantwoordelijke deskundigheidsbevordering Centrum ter Preventie van Zelfdoding Ellen Wolfs GON ASS coördinator KOCA vzw Emmaüs - Jonghelinckshof

3 Tony D. is een 25-jarige bouwkundig ingenieur. Hij werd gediagnosticeerd met autisme toen hij 3 jaar was. Zijn spraakvermogen was erg vertraagd, maar toen hij ouder werd, begon hij vloeiend te spreken. Hij behaalde met wat hulp zijn diploma, maar was niet in staat om een geschikte baan te vinden omdat hij niet goed was in sollicitatiegesprekken. Hij probeerde tal van baantjes. Het was in deze periode dat hij zich depressief begon te voelen. Hij voelde zich boos en neerslachtig. Op een dag deed hij een suïcidepoging. In zijn afscheidsbrief schreef hij hoe ongelukkig hij was en hoe hij alle hoop verloren had in de toekomst. Hij werd echter op tijd gevonden door zijn ouders en zijn leven was gered. Hij was in behandeling bij de plaatselijke psychiatrische diensten, had reeds de diagnose depressie en gebruikte antidepressiva. Ghaziuddin (2005)

4 Inhoud Aanbod: suïcidepreventie Vlaams Actieplan Suïcidepreventie Partners Vlaams Actieplan Zelfdoding Een verklarend model Het suïcidaal proces Betekenis en ambivalentie Signalen Inschatting Doorverwijzen Valkuilen en handvaten

5 Vlaams Actieplan Suïcidepreventie 2011 Tweede gezondheidsconferentie, onder minister Jo Vandeurzen Bekendmaking van de nieuwe gezondheidsdoelstelling: Tegen 2020 is het aantal suïcides in Vlaanderen met 20% gedaald ten opzichte van het jaar 2000 Met een voorstel tot nieuwe strategieën die de komende maanden verder zullen worden uitgewerkt tot een nieuw (concreet) actieplan

6 Strategieën: Vlaams Actieplan Suïcidepreventie Algemene aanbeveling voor suïcidepreventie en implementatie van een multidisciplinaire richtlijn suïcidaal gedrag met aandacht voor ketenzorg Geestelijke gezondheidsbevordering met betrekking tot individu en maatschappij a. De individuele veerkracht en het vermogen voor zelfhulp versterken b. De leefomgeving meer suïcideveilig maken via beleid in de lokale gemeenschap, werkplek, scholen en via de media. c. Ondersteuningsvaardigheden bij ouders verhogen

7 Strategieën: Vlaams Actieplan Suïcidepreventie d. Zorgen voor het bevorderen van sociale aansluiting e. Hulp zoeken aanmoedigen en stigma doorbreken Suïcidepreventie door laagdrempelige telefonische en online hulp Bevorderen van deskundigheid en netwerkvorming bij intermediairs Strategieën voor specifieke risicogroepen a. Suïcidepogers: screening en opvang b. Personen met suïcidale gedachten en/of concrete plannen: tijdige behandeling c. Aandacht voor kwetsbare groepen

8 Partners suïcidepreventie Suïcidepreventiewerking CGG s Centrum ter Preventie van Zelfdoding Werkgroep Verder (nabestaanden) Eenheid voor zelfmoordonderzoek (UGent) Vlaams Actieplan Suïcidepreventie

9 Definitie en woordgebruik Zelfdoding zelfmoord suïcide - Zelfdoding is een daad met fatale afloop welke de overledene in de wetenschap of de verwachting van een potentiële fatale afloop, heeft geïnitieerd en uitgevoerd met als doel gewenste veranderingen te bewerkstelligen Suïcidepoging is een niet-habitueel gedrag zonder dodelijke afloop dat de persoon initieert en uitvoert met de verwachting van, of het risico neemt om, te overlijden of lichamelijke schade te veroorzaken, met als doel gewenste veranderingen te bewerkstelligen' ( 2006 ) De Leo et al

10 Risicofactoren Biologische en genetische factoren bijvoorbeeld verstoorde serotoninehuishouding Psychologisch (karakter, manier van denken) Impulsiviteit en agressiviteit Denkfouten (vb zwart-wit en rigide denken, veralgemenen, focussen op details, ) Tobben ( perfectionisme Laag zelfbeeld (en Weinig probleemoplossend vermogen HOPELOOSHEID! ( missing link ) besef: het gaat nooit veranderen

11 Risicofactoren Sociale stressoren, levensgebeurtenissen In gezin van oorsprong, op school of op het werk, en in de ruimere omgeving: Verlieservaring Misbruik Pesten Financiële problemen Gillberg (2002) vermoedt dat suïcidale handelingen vaker voorkomen bij jongeren met autisme, omwille van pesten in combinatie met een beperking in het omgaan met alle sociale eisen die zich voordoen rond de tijd van de puberteit.

12 Risicofactoren Psychiatrische problematiek Stemmingsstoornis (moeilijk ter herkennen bij Autisme ( Lainhart & Folstein, 1994)) Psychose Angststoornissen (30% van mensen met Asperger, voldoen aan criteria (Shtayermman, 2008)) Aanpassingsstoornis Borderline Comorbiditeit van Bipolaire stoornis en Autisme: verhoogde suïcidaliteit (Weissman, 2010)) Autisme Spectrum Stoortnis... 12,8 % van jongeren die suïcidepoging deden, hadden/kregen diagnose autisme (Mikami et al. (2009)) Mannen met autisme vormen risicogroep (Mikami et al. 2009)) Asperger: 50% met suïcide ideatie (Shtayermman, 2008)

13 Cultureel Risicofactoren Taboe GG(Z) en hulpzoekend gedrag Organisatie GGZ Wegvallen sociale en betekenisvolle netwerken

14 Relationeel Partner, familie, vrienden, collega s, Belang van sociaal netwerk èn vangnet Beschermende factoren Individueel (soc) vaardigheden, toekomstplannen, positief zelfbeeld, hulpzoekend gedrag, controle, taal, Cultureel Veilige omgeving, integratie, openheid van de samenleving, houding t.a.v. geestelijk gezondheid, laagdrempelige hulp,.. Religieus sterke religieuze traditie, zelfdoding mag niet, troostende religie, Socio-economisch werk, financiële middelen, Uitbouwen van beschermende factoren bij autisme erg moeilijk

15 Drempelverlagende of -verhogende factoren Alcohol, medicatie, drugs Eerder suïcidaal gedrag Beschikbaarheid van middelen Zelfdoding in omgeving ( model-leren ) Media (copycat)

16 Samengevat Er is NOOIT slechts één oorzaak WEL: een combinatie een complexiteit van verschillende oorzaken (kwetsbaarheid, stress, triggers, ontremmende factoren) die gedurende langere tijd (en vaak tegelijk) aanwezig zijn!!!

17 Crisismodel Beschermende factoren Risicofactoren draagkracht en last verschillen van persoon tot persoon. crisis = draaglast te lang en te sterk doorweegt drempel verhogende en verlagende factoren bepalen of suïcidale gedachten worden omgezet in suïcidaal gedrag.

18 Het suïcidaal proces vernauwing voelen denken waarden tijd en ruimte persoonlijke mogelijkheden interpersoonlijke relaties 20/ / zelfdoding zelfdodingspoging zelfdodingsdreiging/plan Zichtbaar Onzichtbaar / zelfdodingswens zelfdodingsgedachte

19 Vernauwing Het suïcidaal proces Denkfouten (veralgemening, zwart/wit, rigide, ) Gevoelens (machte-, hulpe-, hopeloos, eenzaamheid, ) Sociaal (oppervlakkige contacten, isolatie, ) Waarden (vervagen, worden minder belangrijk, ) Persoonlijke mogelijkheden (geen geloof in eigen kunnen, minder energie, ) Naar zichzelf kerende agressie neemt toe Zelfdodingsgedachten worden concreter en obsessief

20 Het suïcidaal proces

21 Het suïcidaal proces Gemiddelde duur van suïcidaal proces is 29 maanden. Indien met poging(en) duurt het proces langer (46 maanden) Indien zonder poging duurt het proces korter (16 maanden) Kort en snel evoluerend suïcidaal proces bij aanpassingsstoornis

22 Betekenis van suïcidaal gedrag Mensen willen niet dood zijn op zich, maar kunnen het leven dat ze nu leiden niet meer aan Zelfdoding is eerder een manier om Pijn te uiten (cry of pain) Rust te vinden Te laten zien dat ze het moeilijk hebben Hun problemen op te lossen Erger te voorkomen

23 Betekenis van suïcidaal gedrag Voor preventie is intentie, doel of betekenis van ZD minstens even belangrijk als de 'reden' (oorzaak, aanleiding) ZD

24 Ambivalentie Willen leven en toch willen sterven Willen sterven en toch willen leven Doodsintentie van licht tot zeer sterke mate Ambivalentie benoemen kan een leven redden

25 Moeilijk herkenbaar o.v. Signalen Gebrek aan specifieke, duidelijke signalen Gemaskeerde signalen Somatisering van de klachten Vaak gedragsmatig Geen training in het herkennen Vooral herkenning achteraf Meestal meerdere signalen gedurende langere tijd en/of plotse gedragsverandering Zelfdoding blijft onvoorspelbaar!

26 Signalen Depressie: Gestoorde eetlust Slaapstoornissen Energieverlies, vermoeidheid Depressieve stemming Vermindering van interesse en plezier Concentratieproblemen Gevoelens van schuld en schaamte Lage frustratietolerantie Zich terugtrekken Lichamelijke klachten Trage bewegingen/spreken, onrust Verwaarlozen van persoonlijke zorg Spijbelen / verslechtering van schoolresultaten Angsten Zelfdoding: Signalen van depressie het zeggen (cf verder) Onverantwoorde risico s Sterke en plotse verandering in gedrag Afscheid nemen, dingen weggeven Tekening over de dood maken, sombere poëzie lezen Uitingen van wanhoop Zelfbeschadiging alcohol- en drugsmisbruik Zoeken naar middelen

27 Verbaal Signalen Direct Ik wil dood Ik ga er een einde aan maken Non-direct Ik wil slapen en niet meer wakker worden Ik zou willen rusten Als ik er morgen niet meer ben zal niemand mij missen Ik zal er voor zorgen dat ik niemand meer tot last ben

28 Preventie van zelfdoding Preventie van psychiatrische aandoeningen: Verminderen van stress Bevorderen van welzijn Bevorderen van geestelijke gezondheid (vb fit in je hoofd, empowerment, resilience, ontspannen, ) (existentieel) luisteren (ontdekken van zinvol en zinloze ervaringen; erkenning van lijden) Gemeenschaps- en sociale steun Accurate doorverwijzing

29 Preventie van zelfdoding Effectieve behandeling van psychiatrische aandoeningen: Psychotherapy: langere duur en groeps- of familietherapie Pharmacotherapy Sociale, gemeenschaps- en praktische steun Cultuursensitieve zorg

30 Preventie van zelfdoding Interventie* bij zelfdoding door: Signalen tijdig herkennen Zelfmoord bespreekbaar maken (concretiseren) Inschatting van de ernst van de suïcidedreiging in het hier en nu ( risico Aangepaste aanpak (volgens graad van (zie verder) Nazorg (postventie + preventie) * Onderscheid defensieve (tegenhouden) en offensieve (alternatief bieden) preventie

31 Preventie van zelfdoding De zelfdodingsgedachten bespreekbaar maken is noodzakelijk, omdat: Je geeft persoon boodschap dat erover spreken mag Je moet zicht krijgen op suïcidaal proces Je moet weten wat de persoon wil bereiken/kan tegenhouden Je de persoon laat ventileren over dat wat hem (het meest) bezighoudt Je contact met hem opbouwt (uit isolement halen) Je de persoon zich begrepen laat voelen Spreken de drang tot handelen vermindert

32 Preventie van Zelfdoding MAAR bespreekbaar maken moeilijk o.v.: Cliënten zich moeilijk kunnen uitdrukken Moeilijke communicatie en mis-interpretatie door: Eigen referentiekader ( stigma Cultuur (vb taboe en Relatie tussen gesprekspartners Context DAAROM belang van beschermende factoren (werken aan zingeving)

33 Hoe? Zelfdoding bespreekbaar maken bespreekbaar maken vanuit bezorgdheid en signalen. Betekenis van signalen je zegt dat bedoel je dan ook dat je aan zelfmoord denkt? Zelfmoord bespreekbaar maken: CONCRETISEREN Inschatten van de ernst van suïcide-gedachten HIER-EN-NU Aangepaste aanpak ONDERSTEUNEN CRISISGESPREK INGRIJPEN

34 Acuutheid inschatten

35 Opmerking bij inschatting Suïcidaliteit inschatten (emergency assessment) risicoanalyse (risk assessment) van suïcidale persoon Voor risico-analyse nood aan degelijke inschatting risicofactoren en beschermende factoren (vb psychodiagnostiek door ervaren psyscholoog) + indien mogelijk omgeving betrekken (vb ouders zicht op context en coping ouders) Een meer accurate risico-analyse is ook nodig om behandeling van persoon in te kunnen schatten (vb opname)

36 Na de inschatting Aangepaste aanpak na inschatting van ernst: Lichte mate = ondersteunend gesprek Aandachtspunten: eerder probleemgericht, doorverwijzen, zelfredzaamheid Enige mate + ernstig = crisisgesprek Aandachtspunten: reasons to live, crisisoverbrugging, copingmechanismes, crisisplan Zeer ernstig (ZDP aan de gang) = ingrijpen waar mogelijk Aandachtspunten: middelen weg, onmiddellijke hulp

37 Waar kan je terecht? Doorverwijsmogelijkheden: Dienst 100 Anti-gifcentrum: 070/ Hulplijnen: Zelfmoordlijn: 02/ ( Ook voor hulpverleners!! Tele-Onthaal: 106 ( Kinder- en Jongerentelefoon: 102 ( 1e lijn: Huisarts CAW s ( Jongeren: CLB, JAC s (

38 2e lijn 3e lijn: Waar kan je terecht? CGG s (mensen met zelfdodingsgedachten hebben voorrang op wachtlijst) Psychiatrische spoeddiensten PAAZ, Pyschiatrisch Ziekenhuis, Werkgroep Verder ( 02/

39 Hoe doorverwijzen? Concreet en liefst niet meer dan één Realistische verwachtingen Voorspelbaar maken door verschillende scenario s te bespreken Drempels detecteren en bespreken (angst, slechte ervaring, te duur, negatieve visie op hulpverlening) persoon laten herhalen en noteren Vertraag, geef tijd en ruimte Wie is sleutelfiguur? Doorverwijzing afwijzing

40 Valkuilen voor de hulpverlener Niet minimaliseren, banaliseren of valse hoop geven «Kijk eens naar hem, hij heeft het nog veel moeilijker.» «Trek het je niet aan, het zal wel beter gaan. Je bent nog jong». Geen schuldgevoelens geven of veroordelen «Denk aan je ouders, die kan je toch niet achterlaten!?» Geen éénvoudige pasklare oplossingen aanreiken. «Ga buiten eens een frisse neus halen, je zal je al veel beter voelen.» Maak geen valse beloftes «ik zal er altijd voor je zijn»; «ik beloof tegen niemand iets te zeggen». WEL: «ik zal het tussen ons houden maar als ik het echt niet meer alleen aankan dan wil ik wel de hulp zoeken van anderen. Maar als het zover is zal ik dat eerst met jou bespreken»

41 Handvatten voor de hulpverlener Erkennen van inzet. Bijvoorbeeld: Ik vind het heel moedig dat je dit hebt gezegd. Rustig blijven, een rustige stem aannemen en de persoon zelf rustig maken. Bijvoorbeeld: Doe maar rustig aan. Empathisch en aanvaardend zijn. Bijvoorbeeld: Ik hoor dat je het moeilijk hebt. Ik kan erin komen dat als je je zo slecht voelt, je geen andere uitweg meer ziet.

42 Handvatten voor de hulpverlener Gevoelens benoemen. Bijvoorbeeld: Ik hoor heel veel verdriet, klopt dat? De mogelijkheden in het hier en nu uitzoeken. Bijvoorbeeld: Waar kan je nu terecht? Hoe kan ik je helpen om je nu minder slecht te voelen? Zelfmoord bespreekbaar maken. Bijvoorbeeld: Heb je al concrete plannen om zelfmoord te plegen?

43 Handvatten voor de hulpverlener De ambivalentie benoemen. Bijvoorbeeld: Heb ik het juist dat als die pijn minder zou zijn, je wel zou willen voortleven? Wat heeft je tot nu toe in leven kunnen houden? Wat is er veranderd dat deze dingen nu niet meer lijken te helpen? Het afscheid bespreekbaar te maken. Bijvoorbeeld: Heb je al afscheid genomen? Hoe is het voor jou om je ouders achter te laten. Wie gaat er je vinden? [Gillberg suggested that I found it can be very helpful to say to the person with Asperger s syndrome: I do not think it is a good idea for you to try to kill yourself. For one thing, if you do not succeed, you may well end up brain damaged, and that would not be good for you. I know at least a handful of individuals with Asperger s syndrome who never repeated a suicide attempt after a psychiatrist told them something along those lines. (Fitzgerald, 2007)] Doorverwijzen Bijvoorbeeld: Zelfmoordlijn, CLB, JAC, huisarts, CGG,

44 Meer info ( CGG s (Suïcidepreventiewerking (CPZ) en (Zelfmoordlijn) (Werkgroep Verder) (Eenheid voor Zelfmoordonderzoek, Universiteit Gent)

45 Meer info Vlaams Actieplan Suïcidepreventie regionaal Integrale Zorg Suïcidepogers Advies Suïcidepreventie Huisartsen Vroegdetectie en Interventie Psychose

46 Bedankt voor uw aandacht