DE TV-SPORTJOURNALISTIEK IN VLAANDEREN DOORGELICHT:

Transcriptie

1 KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN FACULTEIT SOCIALE WETENSCHAPPEN OPLEIDING COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN DE TV-SPORTJOURNALISTIEK IN VLAANDEREN DOORGELICHT: DE EVOLUTIE EN PROFESSIONALISERING VAN EEN BEROEPSGROEP Onderzoek aan de hand van kwalitatieve diepte-interviews Promotor : Prof. Dr. L. D' HAENENS Verslaggever : M. OPGENHAFFEN VERHANDELING aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Licentiaat in de Communicatiewetenschappen door Sofie VANDEWEERD academiejaar

2 DEEL 1: LITERATUURSTUDIE Lijst van tabellen 4 Lijst van afkortingen 5 Voorwoord 6 Inleiding 7 1. Journalistiek: algemeen Inleiding Deontologie in de journalistiek Verklaring der plichten van de journalist Verklaring der rechten van de journalist Code van de Journalistieke beginselen De beroepsjournalist Beroepsverenigingen Sportjournalistiek Inleiding De TV-sportjournalist Een blik op de sportjournalistiek Fundamenten Toenemende professionalisering van de sportjournalistiek Journalistieke opleidingen in Vlaanderen Inleiding Opleidingen Journalistieke opleidingen in Nederland Korte geschiedenis Opleidingen Besluit Sport en televisie Inleiding De relatie tussen sport en media in de Vlaamse omroepcontreien Uitzendrechten Inleiding Wijziging televisierichtlijn Sportrechten in Vlaanderen 39 2

3 De European Broadcasting Union Eurovisie Sport op televisie in Vlaanderen Sporza Sportprogramma s op de VRT Sportprogramma s op VTM Sport op televisie in Nederland Talpa Sportrechten Vergelijking Vlaanderen-Nederland Digitalisering en betaaltelevisie in Vlaanderen Inleiding Digitale televisie in Vlaanderen: aanbieders Belgacom Sport tegen betaling bij Belgacom TV Telenet Sport tegen betaling bij Telenet Toekomstperspectieven van sport tegen betaling Naar een ander publiek? Inleiding De metamorfose van het mediapubliek Toekomstige trends Onderscheidende kwaliteit Inleiding Wat is kwaliteit? 60 DEEL 2: PRAKTIJKONDERZOEK 1. Methode van onderzoek De geïnterviewde TV-sportjournalisten Profiel van de TV-sportjournalisten Interviewvragen Algemene vragen ter introductie Specifieke vragen voor de gefundeerde theoriebenadering 67 3

4 1.3. Verwerking van de antwoorden op de algemene vragen Methode voor de specifieke vragen: de gefundeerde theorievorming Analyse van de diepte-interviews Analyse van de interviewvragen Analyse van de antwoorden op de algemene vragen Analyse van de antwoorden op de specifieke vragen aan de 76 hand van de gefundeerde theorievorming Sportjournalistiek als buitenbeentje Deontologie in de TV-sportjournalistiek Sport op televisie tegen betaling Vermarkting, kwaliteit en kijkcijfers Belangrijkste ontwikkelingen in de 88 TV-sportjournalistiek 3. Algemeen besluit 92 Referenties 95 Bijlage 1: Data van de afgenomen diepte-interviews 99 Bijlage 2: Uitgeschreven diepte-interviews met sportjournalisten van de VRT 100 Bijlage 3: Uitgeschreven diepte-interviews met sportjournalisten van VTM 131 4

5 Lijst van tabellen Tabel 1: Verklaring der plichten van de journalist 10 Tabel 2: Verklaring der rechten van de journalist 11 Tabel 3: Begrippenapparaat van de journalistieke beginselen Tabel 4: Professionele criteria voor kwaliteitstelevisie 61 Tabel 5: Profiel van de geïnterviewde sportjournalisten 64 5

6 Lijst van afkortingen AJP AVBB BAMA BJ BVDU DAB EBU EK FNJ HBO idtv IFJ IOC MA NFIW NMBS NOS NTS OIRT RTL VRT VTM VVJ WK WO Association de Journalistes Professionnels Algemene Vereniging van Beroepsjournalisten in België Bachelor-Master Bachelor of Journalism Belgische Vereniging van Dagbladuitgevers Digital Audio Broadcasting European Broadcasting Union Europees Kampioenschap Federatie van Nederlandse Journalisten Hoger Beroepsonderwijs interactive Digital Television Internationale Federatie van Journalisten Internationaal Olympisch Comité Master of Arts Nationale Federatie van Informatieweekbladen Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen Nederlandse Omroep Stichting Nederlandse Televisie Stichting Organisation Internationale de Radiodiffusion et de Télévision Radio Télévision Luxembourg Vlaamse Radio- en Televisieomroep Vlaamse Televisiemaatschappij Vlaamse Vereniging van Beroepsjournalisten Wereldkampioenschap Wetenschappelijk Onderwijs 6

7 Voorwoord Deze thesis is de afronding van mijn studies in Leuven. Omdat er verschillende factoren zijn die ervoor gezorgd hebben dat die vier jaren een succes werden, wil ik hiervoor graag een aantal mensen bedanken. Ten eerste gaat mijn oprechte dank uit naar mijn ouders. Het is dankzij hen dat ik deze studies kon volgen en ik wil hen dan ook bedanken voor alles wat ze al die jaren voor mij gedaan hebben. Specifiek voor deze eindverhandeling wil ik graag een bedankwoord richten tot mijn promotor, professor Leen d' Haenens. Zij heeft me altijd verder op weg geholpen met allerlei aanwijzingen en nuttige tips en is me blijven ondersteunen en motiveren om mijn eindverhandeling tot een goed einde te brengen. Verder wil ik ook alle sportjournalisten van Sporza VRT en van de sportredactie van VTM bedanken die bereid waren tot een interview. Zonder hun hulp was deze thesis nooit tot stand gekomen. Ten slotte ben ik ook mijn vrienden en medestudenten heel dankbaar voor vier zeer mooie jaren in Leuven. Het was een geweldige tijd, boordevol onvergetelijke ervaringen. 7

8 Inleiding Een goede sportjournalist moet voor ogen houden dat sport de belangrijkste bijzaak ter wereld is (De Vriese, ). Dit citaat van Geert De Vriese, de chef van de sport in het journaal op de VRT, zegt veel over het belang van sport in onze maatschappij. Sport is en blijft een publiekstrekker en een sportjournalist moet dat inzien en daar rekening mee houden. Wie vandaag een krant doorbladert, kan dan ook niet meer om de uitgebreide sportrubriek heen. Ook de zappende televisiekijker belandt vaak midden in een spannende voetbal- of andere sportwedstrijd. De sportactualiteit wordt door de media uitvoerig behandeld. De voetballiefhebber wordt overstelpt met live uitzendingen. De openbare omroep schotelt de wielerfan steeds meer rechtstreekse koersverslagen voor en ook andere sporttakken vinden, zij het in mindere mate, regelmatig de weg naar het televisiescherm. Naast de geschreven pers en de audiovisuele media bevat ook het Internet een ruim aanbod sportinformatie. Deze feiten tonen aan dat sport een belangrijke positie heeft ingenomen in de hedendaagse media (Dérèze, 2000, pp. 7-11). Het is dan ook interessant deze ontwikkeling van naderbij te analyseren. Het doel van mijn eindverhandeling is een blik te werpen op de sportjournalistiek in de audiovisuele media, meer specifiek op televisie. Enerzijds heb ik voor dit medium gekozen omdat er de voorbije jaren al ruime aandacht is besteed in Leuvense licentiaatsverhandelingen aan sportjournalistiek in de geschreven pers. Anderzijds heb ik voor televisie gekozen omwille van de sterkte van het medium zelf. Televisie biedt immers talrijke mogelijkheden om de vele kijkers visueel te informeren en te vermaken. De motivering achter de keuze van mijn onderwerp, de professionalisering van de TV-sportjournalistiek in Vlaanderen, is te zoeken in mijn persoonlijke interessesfeer. Ik heb zelf al verschillende sporttakken beoefend en actief aan sport doen is dan ook al jarenlang een tijdrovende hobby. Daarnaast gaat mijn interesse al geruime tijd uit naar de journalistieke professie en ik wou dan ook graag meer informatie over het beroep inwinnen. 8

9 Vlaanderen staat in mijn eindverhandeling centraal, maar ik zal ook hier en daar enkele ontwikkelingen in Nederland er bij betrekken. Het is interessant om hier even bij stil te staan omdat we op die manier, vanuit een vergelijkend perspectief, een beeld kunnen schetsen van de stand van zaken in Vlaanderen. Het is dus hoofdzakelijk de bedoeling om een aantal evoluties van de voorbije jaren in de TV-sportjournalistiek in Vlaanderen te analyseren en te kijken of er sprake is van meer professionalisering. Er zijn verschillende factoren en ontwikkelingen die van een vak een professie maken. Steeds terugkerende maatstaven bij de afweging in hoeverre de (sport)journalistiek een professie is, zijn (Paulussen, 2004, p. 105): het bestaan van een geheel van theoretische kennis die verworven wordt door een specifieke academische opleiding; een zekere institutionalisering via (een) beroepsvereniging(en); de vorming van eigen ethische gedragscodes; een hoge mate van autonomie, die zich onder meer uit in zelfcontrole en zelfregulering; een min of meer gedeelde ideologie, een geheel van opvattingen en attitudes die de beroepsbeoefenaars gemeenschappelijk hebben. Naast een kijk op het proces van professionalisering zou ik de sportjournalistiek willen plaatsen binnen de algemene journalistiek, ondanks het feit dat ze bekend staat als een buitenbeentje. In het bijzonder zou ik willen nagaan wat het specifieke aandeel is en wat nu precies de verdienste en waardering is van de sportjournalistiek. Meer specifiek tracht ik hierbij een antwoord te vinden op de vraag: wat is de status van de sportjournalistiek binnen de algemene journalistiek? In het eerste hoofdstuk bespreken we eerst een aantal deontologische regels die gelden binnen de algemene journalistiek. Vervolgens gaan we in het tweede hoofdstuk dieper in op de sportjournalistiek zelf. In het derde en vierde hoofdstuk zal de relatie tussen sport en de media besproken worden, alsook de opkomst van digitale en betaaltelevisie en de toekomstige rol van sport daarin. Ook de veranderingen die daarmee gepaard gaan voor het publiek komen aan bod. In het tweede gedeelte zullen de diepte-interviews met de sportjournalisten geanalyseerd worden en zullen we proberen aan de hand daarvan een antwoord te formuleren op de verschillende vragen omtrent de evolutie en professionalisering van de TV-sportjournalistiek in Vlaanderen. 9

10 DEEL 1: LITERATUURSTUDIE 1. Journalistiek: algemeen 1.1. Inleiding De journalistiek is, gelet op haar maatschappelijke rol, een bijzonder beroep. Vaak wordt ze aangeduid als de vierde macht of 'de waakhond van de democratie' (Bardoel, 1993, p. 68). Over de beroepsethiek van de journalist mag dan ook geen misverstand bestaan en hieromtrent moeten er duidelijke regels gelden. Zoals voor elke beroepsgroep zijn er dan ook minimumregels voor behoorlijk professioneel gedrag waaraan journalisten zich dienen te houden Deontologie in de journalistiek In een democratie hoort vrijheid van meningsuiting. Dit recht omvat de vrijheid een mening te koesteren en de vrijheid om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen of door te geven zonder inmenging van overheidswege en ongeacht grenzen (Suèr, 1980, p. 38). Het recht op informatie, op vrije meningsuiting en op kritiek is één van de fundamentele vrijheden van elk menselijk wezen. Uit dit recht van het publiek om de feiten en de opinies te kennen, vloeit het geheel van de rechten en plichten van de journalistiek voort. In 1954 is de Internationale Code van Bordeaux ontwikkeld. Dit is een code die is opgesteld door de verschillende Europese journalistenbonden en vakorganisaties (Van Dijck, Greven, Schuijt & Snijders, 1995, p. 34). Deze internationale verklaring is wereldkundig gemaakt als een standaard van beroepsgedrag door journalisten in hun werkzaamheid van het bijeenbrengen, verzenden, verspreiden en commentariëren van nieuws en inlichtingen en in het beschrijven van gebeurtenissen (Brewaeys, Voets & Voorhoof, 2005, p. 225). 10

11 Deze Code is aanvaard te München op 24 en 25 november 1971 door de afgevaardigden van de journalistenvakbonden van de toen nog zes lidstaten van de Europese Gemeenschap. Vervolgens is deze verklaring goedgekeurd door de Internationale Federatie van Journalisten op het Congres van Istanboel in 1972 (Brewaeys e.a., 2005, p. 227) Verklaring der plichten van de journalist Deze plichten kunnen slechts worden nagekomen bij de uitoefening van het beroep als journalist indien de concrete voorwaarden tot de onafhankelijkheid en tot de waardigheid van het beroep verwezenlijkt worden. (Brewaeys e.a., 2005, p. 227). Tabel 1: Verklaring der plichten van de journalist 1. De waarheid eerbiedigen, welke ook de gevolgen ervan mogen zijn. Dit vloeit voort uit het recht van het publiek om de waarheid te kennen; 2. De journalist moet de vrijheid van informatie, van commentaar en van kritiek verdedigen; 3. Men mag alleen informatie publiceren waarvan de oorsprong gekend is en men mag geen essentiële informatie schrappen, noch teksten of documenten verdraaien; 4. Er mogen geen oneerlijke methodes gebruikt worden om informatie, foto's en documenten te bekomen; 5. De journalist moet er zich toe verplichten het privé-leven van de personen te eerbiedigen en elke gepubliceerde informatie moet zo snel mogelijk worden rechtgezet indien deze onjuist is gebleken; 6. Het beroepsgeheim moet bewaard worden en de herkomst van de bekomen vertrouwelijke informatie mag niet verspreid worden; 7. Men mag zich niet overgeven aan plagiaat, laster, eerroof en beschuldigingen zonder grond en men mag geen voordelen in ontvangst nemen voor het al dan niet publiceren van informatie; 8. Nooit mag men het vak van journalist verwarren met dit van reclameman of van propagandist en geen enkele rechtstreekse of onrechtstreekse instructie in ontvangst nemen van adverteerders; 11

12 9. Men moet elke drukking weigeren en slechts redactionele richtlijnen aanvaarden van de redactieverantwoordelijken. (Bron: Brewaeys e.a., 2005, pp ) Elke journalist die naam waardig, moet het als een plicht zien om de hierboven aangehaalde principes strikt na te leven en bovendien het recht van kracht in ieder land te erkennen (Brewaeys e.a., 2005, p. 228) Verklaring der rechten van de journalist Deze verklaring bevat vijf belangrijke elementen waarop iedere journalist recht heeft. De verklaring luidt als volgt: Tabel 2: Verklaring der rechten van de journalist 1. De journalisten eisen vrije toegang tot alle informatiebronnen, evenals het recht vrijuit opzoekingen te mogen uitvoeren naar alle feiten die het openbare leven kunnen beïnvloeden. Het geheim van de staats- en privé-belangen kan niet tegen de journalist ingeroepen worden, tenzij uitzonderlijk op grond van helder omschreven redenen; 2. De journalist heeft het recht elke ondergeschiktheid te weigeren die in strijd zou zijn met de algemene lijn van het informatieorgaan waaraan hij meewerkt zoals deze schriftelijk werd vastgelegd in zijn contract van indienstneming. Deze weigering geldt ook voor elke ondergeschiktheid die niet duidelijk met deze algemene lijn overeenkomt; 3. De journalist kan niet verplicht worden een beroepsdaad te stellen of een opinie uit te drukken die strijdig is met zijn overtuiging of met zijn geweten; 4. De redactionele ploeg moet verplichtend ingelicht worden over elke belangrijke beslissing die het leven van de onderneming zou kunnen beïnvloeden. Dit houdt in geraadpleegd worden, voor de definitieve beslissing, over elke maatregel met betrekking tot de samenstelling van de redactie zoals aanwerving, ontslag, overplaatsing en bevordering van journalisten; 5. Wegens zijn functie en zijn verantwoordelijkheid heeft de journalist niet alleen het recht op de voordelen van de collectieve overeenkomsten, maar ook op een persoonlijk contract dat de materiële en morele veiligheid van zijn werk verzekert. Dit contract moet aan de journalist een 12

13 bezoldiging toekennen die in overeenstemming is met zijn sociale rol en die voldoende is om zijn economische onafhankelijkheid te waarborgen. (Bron: Brewaeys e.a., 2005, p. 228) Code van de Journalistieke beginselen Naast deze Verklaring van de plichten en de rechten van de journalist is er ook nog de Code van de Journalistieke Beginselen. Deze Code werd in 1982 aangenomen door de Algemene Vereniging van Beroepsjournalisten in België (AVBB), de Belgische Vereniging van Dagbladuitgevers (BVDU) en de Nationale Federatie van Informatieweekbladen (NFIW). Ze had als doel om bij te dragen aan het behoud van de integriteit en de vrijheid van de pers. Het begrippenapparaat van de journalistieke beginselen bestaat uit twaalf items (Brewaeys e.a., 2005, p. 229). Tabel 3: Begrippenapparaat van de journalistieke beginselen 1. De persvrijheid De persvrijheid is de voornaamste waarborg voor de vrijheid van meningsuiting zonder welke de bescherming van de andere fundamentele burgerrechten niet kan gewaarborgd worden. De pers moet het recht hebben ongehinderd gegevens te verzamelen en informatie en commentaren te publiceren teneinde de vorming van de publieke opinie te verzekeren. 2. De feiten De feiten moeten onpartijdig verzameld en weergegeven worden. 3. Onderscheid tussen informatie en commentaar Het onderscheid tussen de weergave van de feiten en de commentaren moet duidelijk merkbaar zijn. Dit principe mag geen beperking vormen voor de krant om haar eigen visie en het standpunt van anderen weer te geven. 4. Respect voor verscheidenheid van opinie De pers erkent en respecteert de verscheidenheid van opinie, zij verdedigt de vrijheid van publicatie van verschillende standpunten. Zij kant zich tegen elke vorm van discriminatie op grond van geslacht, ras, nationaliteit, taal, godsdienst, ideologie, volk, cultuur, klasse of overtuiging in de mate dat de zo beleden overtuigingen niet in conflict komen met het respect voor de fundamentele rechten van de menselijke persoon. 13

14 14

15 5. Respect voor de menselijke waardigheid De uitgevers, de hoofdredacteuren en journalisten moeten de individuele waardigheid en privacy respecteren. Zij moeten iedere ongeoorloofde inmenging in persoonlijke pijn en smart vermijden, tenzij overwegingen in verband met de persvrijheid zoals onder artikel 1 bepaald, dit noodzakelijk maakt. 6. Voorstellen van geweld De misdaden, het terrorisme en andere daden van wreedheid en onmenselijkheid mogen niet geroemd worden. 7. Rechtzetting van foutieve informatie Feiten en informatie die na publicatie ervan foutief blijken te zijn, moeten rechtgezet worden en dit zonder beperking, onverminderd de wettelijke beschikkingen inzake het recht op antwoord. 8. Bescherming van informatiebronnen Vertrouwelijke informatiebronnen mogen niet onthuld worden zonder de uitdrukkelijke toelating van de aanbrengers. 9. Geheimhouding De vrijwaring van het geheime karakter in privé- en staatsbelangen, zoals voorzien door de wet, mag de persvrijheid zoals onder artikel 1 bepaald niet aantasten. 10. Rechten van de mens Indien er tegenstelling zou kunnen ontstaan tussen de beoefening van de vrije meningsuiting en andere fundamentele rechten van de mens, moeten uitgevers en hoofdredacteuren op eigen verantwoordelijkheid beslissen aan welk recht voorrang verleend wordt na raadpleging van de betrokken journalisten. 11. Onafhankelijkheid De kranten en journalisten mogen aan geen enkele druk toegeven. 12. Advertenties De advertenties moeten dermate opgemaakt worden dat de lezer ze niet kan verwarren met de berichtgeving. (Bron: Brewaeys e.a., 2005, pp ) 15

16 Omwille van de overzichtelijkheid is het nuttig om journalistieke gedragsregels onder te verdelen in drie categorieën. Dit gebeurt op basis van de relatie van de journalist met de verschillende aspecten van zijn beroep. Ten eerste kent de journalistiek een groot aantal geschreven en ongeschreven regels over de manier waarop wordt omgegaan met bronnen en met de onderwerpen waarover wordt gepubliceerd. Daaronder vallen vragen betreffende bronvermelding, hoor en wederhoor, vermelding van persoonsgegevens, verdachten, minderheden en slachtoffers. Maar ook vragen met betrekking tot privacy, afspraken met informanten en geïnterviewden, kwesties van vertrouwelijke informatie en beroepsgeheim en het (zich laten) betalen voor informatie behoren tot deze eerste categorie. Een tweede categorie betreft de omgang tussen de journalist en zijn beroepsgenoten. Het is noodzakelijk dat deze omgang gebeurt met een zekere eerbied. Journalisten moeten er ook op kunnen vertrouwen dat hun collega s het vak niet in diskrediet brengen. Onder deze categorie vallen onder meer het aanvaarden van geschenken en reizen, betaalde en onbetaalde nevenactiviteiten, belangenconflicten, collegiale verhoudingen en reclame. De derde en laatste categorie betreft de relatie tussen de journalist en de maatschappij als geheel. Hieronder valt het recht op informatie van het publiek, het recht op objectiviteit en op de scheiding van nieuws en commentaar. Bovendien betreft deze categorie de houding tegenover extremisme en geweld, undercoverjournalistiek en afweging van belangen. Een waterdichte scheiding tussen deze categorieën is zo goed als onmogelijk. Bijna alle regels hebben uiteindelijk invloed op de relatie tussen de journalist en de samenleving. (Van Dijck e.a., 1995, pp ). Ruud Stokvis stelt dat in de Nederlandse sportjournalistiek de gebruikelijke journalistieke normen, zoals scheiding van verslaggeving en meningsuiting, hoor en wederhoor en controleerbaarheid van feiten nauwelijks toepasbaar zijn op sportjournalistiek (Stokvis, 2003, p.191). Ook Mertens (2004, pp ) stelt in zijn licentiaatsthesis dat de gebruikelijke normen in de journalistiek, zoals scheiding van verslaggeving en commentaar, controleerbaarheid van de feiten, hoor en wederhoor nauwelijks toepasbaar zijn op de sportjournalistiek. De algemene journalisten hebben de idee dat technische zwakheid, gebrek aan kennis en kunde, onjuistheden en ethische dwalingen inherent zijn aan de sportjournalistiek. Dat komt niet door de maatschappelijke relevantie van 16

17 sportgebeurtenissen, maar wel omdat sport populair is en verkoopt (Van Gompel, 2002, pp ). Bij televisie en radio vertaalt zich dat in kijk- en luistercijfers. Vele journalisten zien zulke gedragscodes ook als een inperking van hun professionele vrijheid en beschouwen deze regels als een belemmering van hun journalistieke handelen. Deze gedragscodes dienen echter in de eerste plaats als kwaliteitsgarantie voor het publiek. De lezers en kijkers willen graag duidelijkheid over de wijze waarop het nieuws tot stand komt en ze willen zekerheid over het gegeven of ze een journalist kunnen vertrouwen. De betrouwbaarheid en de geloofwaardigheid worden bepaald door de wetenschap dat de journalist zich aan de regels van het spel houdt (Van Dijck e.a., 1995, p. 23). We vragen ons in het tweede deel van deze eindverhandeling af in hoeverre deontologische regels van toepassing zijn op het terrein van de sportjournalistiek in Vlaanderen De beroepsjournalist Naast de opstelling en de inachtneming van deontologische regels, is ook het statuut van beroepsjournalist een deel van professionalisering van het journalistieke beroep. Deze ontwikkeling heeft reeds plaats gevonden in de jaren zestig. Journalist is geen wettelijk erkend begrip, laat staan een beschermde titel. Om het even wie kan zich bijgevolg journalist laten noemen. Anders ligt het met de titel 'beroepsjournalist', die sinds de wet van 30 december 1963 wel wettelijk erkend en beschermd is. Alleen wie sinds twee jaar zijn beroep maakt van journalistiek, en dit in een medium dat algemene berichtgeving verstrekt, kan er aanspraak op maken. Met het statuut wilden de toenmalige initiatiefnemers voor professionele journalisten aannemelijke werkvoorwaarden zoals vrijheid van doorgang en sociale leefomstandigheden, waaronder een bijkomend pensioen, realiseren. De titel van beroepsjournalist wordt toegekend door een officiële Erkenningcommissie die evenredig is samengesteld uit mediadirecteuren en beroepsjournalisten zelf. De commissieleden worden bij Koninklijk Besluit benoemd. De Erkenningcommissie omvat een Nederlandstalige en een Franstalige afdeling. Het eigenzinnige, zelfregulerende concept van de Erkenningcommissie levert tot op vandaag inspiratie in 17

18 het buitenland. Wie de titel van 'beroepsjournalist' voert zonder daartoe gerechtigd te zijn, riskeert een fikse geldboete. Wie als beroepsjournalist erkend is, krijgt van het ministerie van Binnenlandse Zaken enkele identificatiedocumenten. Het meest gebruikte document is een geplastificeerde kaart, een zogenaamde macaron, die ook als doorgangsbewijs geldt. De documenten vergemakkelijken het journalistieke werk aanzienlijk. Daarnaast kunnen beroepsjournalisten ook aanspraak maken op substantiële voorzieningen die in collectieve arbeidsovereenkomsten of in specifieke conventies opgenomen zijn. Beroepsjournalisten die in vast dienstverband werken, ontvangen bijna een derde meer dan het normale wettelijke pensioen van journalisten. Ten slotte kunnen ze ook aanspraak maken op enkele aanzienlijke prijskortingen, onder meer bij de NMBS, De Lijn en Virgin Express. Het aantal erkende journalisten is sinds het begin ononderbroken aan het stijgen. Deze erkenning duidt alleszins op een professionalisering van het journalistieke beroep ( De Beroepsjournalist, 2000). Alle tien de sportjournalisten die in vast dienstverband werken bij de commerciële zender VTM, hebben het statuut van beroepsjournalist (Lanssens, ). Op de openbare omroep zijn zestien van de 29 sportjournalisten die er in vast dienstverband werken, erkend als beroepsjournalist bij sportspress (Paternoster, beroepsleden sportspress, ) Beroepsverenigingen Wie erkend is als beroepsjournalist kan zich aansluiten bij de 'Vlaamse Vereniging van Beroepsjournalisten' (VVJ) en wordt daardoor ook automatisch lid van de Algemene Vereniging van Beroepsjournalisten in België (AVBB). Voor de Franstalige collega's bestaat van in het begin de 'Association de Journalistes Professionnels' (AJP). De drie beroepsunies, de AVBB, de VVJ en de AJP, zijn representatief, aangezien ongeveer tachtig procent van de beroepsjournalisten lid zijn van één van die beroepsunies. De AVBB ontstond in 1978 na het uiteenvallen van de algemene Persbond die journalisten en uitgevers verenigde. De AVBB fuseerde daarna met de Beroepsunie van de Belgische Pers die een syndicale werking had. Sindsdien zijn de krantenuitgevers 18

19 verenigd in de Belgische Vereniging van Dagbladuitgevers (BVDU), met als Vlaamse vertegenwoordiger de Vlaamse dagbladpers. De AVBB is zelf actief in de Internationale Federatie van Journalisten (IFJ), die over heel de wereld zowat journalisten groepeert. AVBB-leden hebben automatisch recht op de internationale perskaart die door de IFJ uitgegeven wordt. De VVJ, de AVBB en de IFJ vertegenwoordigen elk op hun niveau de beroepsjournalisten. Daarbij vervullen ze enkele wettelijke opdrachten, behartigen ze de journalistieke belangen zowel op individueel als op collectief vlak en zorgen ze voor de zelfregulering binnen de beroepsgroep. Op die manier waken ze ook over de kwaliteit van de pers in het algemeen ( De beroepsjournalist, 2000). Daarnaast bestaat er ook nog een Raad voor de Journalistiek. Deze Raad behartigt en verdedigt de journalistieke beroepsethiek, formuleert richtlijnen voor de journalistieke praktijk en behandelt verzoeken die over een journalistieke handeling worden ingediend. De Raad oordeelt per geval en op onaantastbare wijze of de journalistieke beroepsethiek aan de orde is. De Raad voor de Journalistiek kan optreden op verzoek of uit eigen beweging wanneer ze het nodig acht om een bepaalde journalistieke handelwijze te onderzoeken (Brewaeys e.a., 2005, p. 237). 19

20 2. Sportjournalistiek 2.1. Inleiding In het eerste hoofdstuk hebben we besproken dat er in het journalistieke beroep heel wat rechten, plichten en gedragscodes gelden. In dit tweede hoofdstuk gaan we na wat voor iemand de sportjournalist is, en dan meer specifiek de sportjournalist op televisie. We vragen ons af of de taak van een sportjournalist niet meer is dan de sport alleen maar mooi en rooskleurig voor te stellen en ervoor te zorgen dat de sport populair blijft. Dit is vooral een belangrijk gegeven omdat sport interessant is in commercieel opzicht. Volgens de Engelse sportsocioloog David Rowe heerst er binnen de beroepsgroep van de journalisten in het algemeen de idee dat de sportpagina s bol staan van inaccuracy, incompetence, technical weakness and ethical failings (Rowe, 1999, p.42). Toch is sportverslaggeving, naast politieke berichtgeving, de enige vorm van gespecialiseerde journalistiek die dagelijks het televisiejournaal haalt. Verder gaan we kijken hoe de professie de afgelopen decennia geëvolueerd is, zonder daarbij een al te uitgebreide beschrijving te geven van de lange geschiedenis die de sportjournalistiek eigen is. We gaan nader in op wat de fundamenten en functies van de sportjournalistiek zijn en vragen ons ook af hoe kritisch de sportjournalistiek mag of moet zijn. Ten slotte gaan we dieper in op de opleidingen journalistiek die in Vlaanderen en Nederland worden aangeboden, aangezien dit aspect duidt op een verdere professionalisering De TV-sportjournalist Over het beroep van TV-sportjournalist bestaan er een aantal vooroordelen. Vaak ziet men alleen maar de plezante, positieve kanten van het beroep. Voor heel wat mensen lijkt een sportjournalist namelijk het leukste beroep ter wereld te hebben. Men heeft de beste plaatsen in het stadion of op de koers en directe toegang tot de atleten. Daarnaast beschikt de sportjournalist over heel wat achtergrondinformatie om toe te voegen aan het commentaar tijdens een sportwedstrijd. Carl Berteele is in zijn thesis op zoek gegaan naar de specifieke kenmerken van een TV-sportjournalist. Ten eerste zou men als goed sportjournalist heel veel interesse 20

21 moeten hebben voor sport in het algemeen. Verder zou men veel van sport moeten afweten zodat men het reilen en zeilen van de sportwereld kent. Je eigen mening durven zeggen en zorgen voor de nodige praktische ervaring zijn andere belangrijke eigenschappen die een sportjournalist zou moeten bezitten. Specifiek voor een TVsportjournalist zou men ook de moedertaal perfect moeten beheersen en de zaken kritisch kunnen verwoorden. Ten slotte zou men er een korte en vinnige stijl op na moeten houden, aangezien het beeld het belangrijkste element van televisie is (Berteele, 1988, p.71). TV-sportjournalisten kunnen zich voornamelijk bewijzen in rechtstreekse verslagen. Daarin kan men als commentator iets bieden aan de kijkers. Het is immers hun taak om het publiek te blijven boeien bij datgene wat ze onder ogen krijgen. Werken tegen de tijd is een andere factor die onvermijdelijk bij deze beroepscategorie hoort. Daaraan is ook het feit gekoppeld dat TV-sportjournalisten hoofdzakelijk s avonds en in het weekend moeten werken. Tijdstippen waarop vele anderen vrij hebben en zich amuseren. Anderzijds kan deze druk wel stimulerend werken want er is altijd een deadline die gehaald moet worden. Een ander aspect heeft met de technische kant van de journalistieke professie te maken. Het kan gebeuren dat men op het laatste ogenblik geen verbinding krijgt of dat de verbinding verbroken wordt. Eveneens kan het gebeuren dat men niet tijdig terug op de redactie geraakt met de nodige informatie. Deze factoren leiden allemaal tot stress die onvermijdelijk hoort bij het beroepsjournalist zijn in het algemeen (Berteele, 1988, p.71). We kunnen dus eigenlijk besluiten dat het niet alleen de sportjournalistiek op zich is die zo stresserend is, maar dat dit ook te maken heeft met het medium televisie zelf. Alles moet snel gebeuren, er bestaat amper een controlemogelijkheid en de techniek laat het soms afweten. Door al deze factoren moeten Tv-sportjournalisten behoorlijk stressbestendig zijn om het werk aan te kunnen. Vooral wanneer het gaat om live uitzendingen is het dus noodzakelijk om niet te snel te panikeren. Sportevenementen die rechtstreeks op antenne worden uitgezonden, kunnen nogal eens onvoorspelbaar zijn. Daarom is het belangrijk dat commentatoren op alles voorbereid zijn. Een TV-sportjournalist moet dus onder druk kunnen werken, flexibel zijn en op gepaste momenten gebruik maken van eerder opgedane ervaring. Dit alles vergt enorm veel inspanning en concentratie. Sportjournalisten mogen dan ook zeker niet als minderwaardig worden beschouwd in vergelijking met andere 'algemene' journalisten. Ze verdienen minstens evenveel respect. 21