Vernieuwen. Binden. Inspireren. De resultaten van Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden

Transcriptie

1 Vernieuwen. Binden. Inspireren. De resultaten van Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden

2

3 Vernieuwen. Binden. Inspireren. De resultaten van Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden Onder redactie van Hans van Egdom Carlijn van Houselt Peet Mercus Hein Veerman

4 Redactieraad Koen Breedveld (W.J.H. Mulier Instituut) Cors van den Brink (sportjournalist) Jaap Kleinpaste (docent Calo Windesheim) Monique Liefers ( dam uitgeverij) Gert Meydam ( dam uitgeverij) Henk van der Palen (manager lerarenopleiding LO en S&B Calo Windesheim) Rico Schuijers (sportpsycholoog) Nicolette van Veldhoven (NOC*NSF) Eimer Wieldraaijer (Bibliotheekblad) Fotografie en interviews Cors van den Brink Eimer Wieldraaijer NOC*NSF Copyright daM uitgeverij Deventer Alle rechten voorbehouden ISBN daM uitgeverij Postbus AD Deventer info@damuitgeverij.nl 4

5 Voorwoord Deze publicatie is een bundeling van de parels van de Proeftuinen. Een inspiratiebron voor eenieder die wil vernieuwen in de sport. De komende jaren willen we meer mensen - jong en oud - voldoende laten sporten en bewegen. Dat lukt alleen als mensen er echt zin in hebben. De sport- of beweegactiviteit moet bij iemand passen èn in de buurt zijn. Dit vraagt een omslag in het denken van sportverenigingen. Als de sportsector voor alle mensen een aantrekkelijk aanbod wil bieden, dan is vernieuwing noodzakelijk. De afgelopen vier jaren zijn vijftien Proeftuinen en zeven proeftuinprojecten de uitdaging aangegaan om nieuwe sport- en organisatievormen te ontwikkelen en nieuwe lokale samenwerkingsverbanden te initiëren. Deze projecten hebben vele waardevolle ervaringen en concepten opgeleverd die de komende jaren breed zullen worden geïmplementeerd. Met trots nodigen wij dan ook iedereen uit om de ervaringen uit de Proeftuinen te gebruiken, niet als blauwdruk maar als inspiratie. En de belangrijkste les is dat vernieuwing alleen slaagt als wordt uitgegaan van de behoefte van de (potentiële) sporter. Veel inspiratie toegewenst! Bart Zijlstra Directeur Sport ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Erik Lenselink Manager Sportontwikkeling NOC*NSF 5

6 6 Vernieuwen. Binden. Inspireren. De resultaten van Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden

7 Inhoud Inleiding 9 Proeftuinen Schoolsportvereniging Rotterdam Trainen op het schoolplein, lid zijn van een sportclub voetbal Nieuwe opzet brengt gestopte voetballers weer binnen de lijnen 21 ClubFIT Breed sportaanbod geen garantie op succes 25 De Pelikaan Zwolse verenigingen zochten zelf naar vernieuwing 29 Duursportief Wie wil vernieuwen, heeft een enorme drive nodig 33 Grenzeloos in Beweging Flik-Flak creatieve bron voor innovatieve sportvarianten 37 Lisso Meer mensen op het water 41 Sport & Leisurepark Landgraaf Sportmix geeft nieuwe impuls aan Limburgse sporters 45 De Sportbank De sportvereniging is het buurthuis van de toekomst 51 Sportboulevard Enschede Afspraak is afspraak, ook als je wilt zappen 57 7

8 Sportconnextion Om te borgen wat bereikt is, heb je professionals nodig 61 Sportdorp Sportvernieuwing in handen van de verenigingen 67 Sportvarianten Voetbal Alles staat of valt met intrinsieke motivatie 73 SportZ Het ontbrak aan continuïteit 77 De Vereniging als Winkel en Leerbedrijf De klant eist maatwerk 81 Thema s Jeugd, sport en school 89 Volwassenensport 95 Maatschappelijke waarde van sport 101 Gehandicaptensport 105 Het kader van de vereniging 109 Accommodaties 115 Verenigingen en vrijwilligers 119 Communicatie en marketing 123 Werken in een Proeftuin, beginnen aan de basis Conclusies Vernieuwen. Binden. Inspireren. De resultaten van Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden

9 Inleiding Leeswijzer Deze uitgave presenteert de resultaten van de vijftien Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden 1, waarin sportverenigingen vier jaar hebben geëxperimenteerd met innovaties en klantgericht aanbod. De uitgave bespreekt de resultaten vanuit twee perspectieven: 1. In het eerste hoofdstuk komen de kartrekkers van de vijftien Proeftuinen aan het woord. Hun ervaringen, belevenissen, gedachten en ideeën zijn in uitgewerkte interviews samengevat. 2. In het tweede hoofdstuk worden op basis van 8 thema s de resultaten van de Proeftuinen beschreven. Tussendoor staan goede voorbeelden uit de praktijk die tot de verbeelding spreken, ter extra inspiratie. Het slothoofdstuk beschouwt de Proeftuinen vanuit helikopterperspectief: wat zijn de overallconclusies voortgekomen uit het programma Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden? En wat is de toekomstvisie op sportinnovatie en het ontwikkelen van klantgericht sportaanbod? Verenigingen bieden vernieuwend sportaanbod voor de sport consument De kritische sportconsument vraagt steeds meer flexibiliteit in sportmogelijkheden. Hij of zij wil aan de bak op het moment dat de kinderen naar school zijn of direct na het werk. De ene week één keer, een week later misschien wel drie of vier keer. Conditie, fitheid, gezondheid, competitie, gezelligheid, de beweegredenen om te gaan sporten en te blijven sporten zijn divers. Om meer Nederlanders blijvend in beweging te brengen, zal de georganiseerde sport meer inzetten op klantgericht, nieuw en verfrissend aanbod. Vanuit deze gedachte is het programma Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden opgezet, om uit te proberen wat de mogelijkheden zijn vanuit sportverenigingen met sportinnovaties. Dit met als doel te komen tot meer sportverenigingen met een aantrekkelijk en klantgericht sportaanbod. 1. Daarnaast zijn zeven extra proeftuinprojecten gestart, die in één jaar ervaringen opdoen met sportvernieuwing en waarvan de resultaten later worden gepubliceerd. 9

10 Programma Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden van VWS Het programma Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden is geïnitieerd en gefinancierd met subsidie van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en uitgevoerd door NOC*NSF in samenwerking met sportverenigingen, sportbonden, Olympische Netwerken, gemeenten en sportraden. De vraag vanuit VWS was een programma te ontwikkelen om het sportaanbod van sportverenigingen te moderniseren, zodat deze aansluit op de vraag van de huidige en nieuwe leden. Door het aanbod uit te breiden buiten competitiesporten en samen te werken met commerciële sportaanbieders, sportbuurtwerk, scholen en andere organisaties, kan de vereniging de functie van een brede ontmoetingsplaats blijven waarmaken (nota s Tijd voor sport (2005) en Samen voor Sport (2006)). Resultaatafspraak was om minstens twaalf Proeftuinen te realiseren met in totaal minstens twintig takken van sport. Proeftuinen zijn meerjarige experimenten, waarin één of meer sportverenigingen zijn betrokken. Een tweede afspraak was om de goede ervaringen van de Proeftuinen breed beschikbaar te stellen voor andere sportorganisaties die aan de slag willen met klantgericht sportaanbod. Planning en budget De uitvoering en het monitoren van het programma lag in handen van NOC*NSF. Selectie en begeleiding van de Proeftuinen vond plaats in samenwerking met sportbonden en gemeentelijke en provinciale sportserviceorganisaties. Op basis van een selectieprocedure zijn de deelnemende verenigingen bepaald. Per Proeftuin was een lokale organisatie verantwoordelijk voor de uitvoering, bij voorkeur de betrokken vereniging zelf. Het programma liep in de periode 2007 tot en met 2011, met een tussenevaluatie in 2008 en een eindevaluatie in In de periode 2006 tot en met 2011 stelde VWS in totaal een financiële bijdrage van 17,2 miljoen euro beschikbaar. Minimaal tachtig procent hiervan was voor de sportverenigingen beschikbaar voor de vernieuwing van het sportaanbod, waarvan maximaal tien procent ingezet mocht worden voor aanpassingen aan accommodaties. Maximaal zestien procent van het totaal was bestemd voor de begeleiding door bonden en regionale sportserviceorganisaties en vier procent voor NOC*NSF voor de uitvoering en het monitoren van het programma. Sportverenigingen experimenteren met innovaties: de Proeftuin In een Proeftuin werkt een vereniging of cluster van verenigingen proefondervindelijk aan vernieuwing van het sportaanbod, dat aansluit op de 10 Vernieuwen. Binden. Inspireren. De resultaten van Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden

11 wensen en behoeften van potentiële sporters. Met als uiteindelijk doel om hiermee de sportparticipatie te verhogen. Zo kon een bestaande sport worden aangeboden aan een nieuwe doelgroep of zijn er Proeftuinen die experimenteerden met nieuwe varianten van bestaande sporten of nieuwe sportactiviteiten. Maar ook het verbeteren van de toegankelijkheid van de sportmogelijkheden kreeg veel aandacht, bijvoorbeeld flexibele lidmaatschapsvormen of sportverenigingen die sport op andere locaties aanboden (bedrijven, BSO, scholen, etc.). In totaal waren er vijftien Proeftuinen en zeven proeftuinprojecten die hebben getest welk vernieuwend sportaanbod perspectief bood. Zie respectievelijk tabel 1 en 2 voor de overzichten van de Proeftuinen en de proeftuinprojecten. Tabel 1 Overzicht realisatie Proeftuinen Start Proeftuin Plaats Juni 07 Sportvarianten Voetbal Zeist Juni 07 SportZ Nijmegen Juli 07 De Pelikaan Zwolle Juli 07 Lisso Eindhoven,Tilburg, s-hertogenbosch, Helmond Juli 07 Schoolsportvereniging Rotterdam Augustus 07 Sportconnextion Utrecht Augustus 07 Grenzeloos in beweging s-hertogenbosch September 07 Sportboulevard Enschede Enschede September 07 De Sportbank Den Haag Oktober 07 Sport & Leisure Park Landgraaf Oktober 07 Landgraaf Vereniging als Winkel en Leerbedrijf Groningen, Eindhoven, Den Haag, Zwolle, Dordrecht December 07 ClubFIT Amsterdam Maart 08 Duursportief Alkmaar April 08 Sportdorp Opende, Stedum, Eenrum, Wehe-den Hoorn, Blijham November voetbal Leeuwarden, Middelburg, Lisse Bron: NOC*NSF,

12 Tabel 2 Overzicht realisatie proeftuinprojecten Start Proeftuin Plaats Juni 10 Vrijenbroek.nl Venlo Augustus 10 Streetball in de wijk Den Haag, Tilburg, Rotterdam Oktober 10 Marc Lammers Plaza XL s-hertogenbosch Oktober 10 Waterpolo Rulez Hilversum Oktober 10 Sportfrissel Drachten Februari 11 Bouncesports Amsterdam Februari 11 Lekker in je vel naar de vereniging s-hertogenbosch Bron: NOC*NSF, 2010/2011 Resultaten Er zijn dus meer Proeftuinen gerealiseerd dan de twaalf geformuleerd in de resultaatafspraak. Daarnaast zijn er in 2010 zeven proeftuinprojecten gestart. Deze hebben een kortere looptijd (en lagere budgetten) dan de Proeftuinen en zullen eind 2011 formeel worden afgerond. Bij deze vijftien Proeftuinen en zeven proeftuinprojecten zijn in totaal ca. 200 verenigingen, 25 sportbonden, vijf provinciale sportraden, twintig gemeenten en een veelheid aan andere partijen betrokken. Er is een brede landelijke spreiding en de resultaatafspraak betreffende het betrekken van minimaal twintig takken van sport, is ruimschoots gehaald. Begeleiding, monitoren en leerervaringen NOC*NSF heeft zorg gedragen voor goede begeleiding en adequaat monitoren van de Proeftuinen. Tweemaal per jaar is de stand van zaken bij de Proeftuinen gemeten. Hieruit bleek dat de Proeftuinen een schat aan kennis en ervaringen opleverden. Per proeftuin(project) zijn circa drie tot tien nieuwe concepten of concrete suggesties beschikbaar, die ook voor andere verenigingen interessant zijn. Het gaat hierbij om 100 tot 150 succesverhalen. De leerervaringen variëren wat betreft concreetheid. Enerzijds zijn er volledig nieuwe concepten ontwikkeld, zoals de Schoolsportvereniging (kinderen krijgen training vanuit verenigingen bij school en worden lid van de Schoolsportvereniging) of Guppiesport (nieuw gymnastiekaanbod met speelse materialen voor jonge kinderen). Anderzijds zijn er tips voor bijvoorbeeld nieuwe samenwerking met lokale partners (zoals welzijnswerk voor sportaanbod voor ouderen) of het betrekken van de doelgroep gegeven. 12 Vernieuwen. Binden. Inspireren. De resultaten van Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden

13 De meeste leerervaringen hebben betrekking op: - het aanbieden van nieuwe sportvormen; - het bedienen van specifieke doelgroepen; - ondernemerszin van sportverenigingen en het organiseren van vernieuwing; - het binden van sporters en leden (aan de vereniging); - het invulling geven aan maatschappelijke doelen; - het professionaliseren van organisatie en kader; - het samenwerken met lokale partners. De leerervaringen van de Proeftuinen zijn verzameld in de Innovatiegroothandel die NOC*NSF op de website heeft geplaatst. De ambitie is dit verder te ontwikkelen tot een Inspiratieplatform voor sportorganisaties, waarin ook ervaringen uit andere programma s worden opgenomen (zoals het Nationaal Actieplan Sport en Bewegen (NASB), Meedoen Alle Jeugd door Sport, Sportaanbod voor het onderwijs, Gehandicaptensport, etc.). Doel is dat lokale sportaanbieders zelf gebruik kunnen maken van deze voorbeelden en ervaringen of via sportbonden en andere landelijke/regionale ondersteuningsorganisaties. Verdere implementatie: Innovatieplatform Eén van de hoofddoelen van het programma Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden is het landelijk verspreiden van de leerervaringen, good en bad practices en concepten van de Proeftuinen als inspirerende voorbeelden voor zoveel mogelijk sportverenigingen. Hiertoe is het Innovatieplatform ontwikkeld. Story telling door proeftuin-ervaringsdeskundigen wordt hierbij als belangrijk(ste) middel ingezet. Samen met sportbonden en gemeenten zijn afspraken gemaakt en uitgevoerd om hun verenigingen te inspireren met de leerervaringen uit de Proeftuinen, zoals artikelen in tijdschriften of op websites, workshops bij congressen of het uitdragen via verenigingsondersteuners. De toekomst De kennis en ervaringen van de Proeftuinen worden ook in de toekomst verspreid en geïmplementeerd bij andere verenigingen en sportaanbieders, om op deze manier bij te dragen aan de doelstellingen in zowel de Sportagenda 2016 als het Olympisch Plan Daarnaast zijn de ervaringen waardevolle input voor het overheidsbeleid voor de periode tot 2016, Sport en Bewegen in de Buurt genaamd. Van innovatie naar implementatie! 13

14 14 Vernieuwen. Binden. Inspireren. De resultaten van Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden

15 Proeftuinen

16

17 Gert-Jan Lammens en Gwenda Tromp Schoolsportvereniging Rotterdam Trainen op het schoolplein, lid zijn van een sportclub Lid worden van een sportvereniging en trainen op het schoolplein, in de gymzaal of op een trapveldje in de buurt van je eigen school. Die kans bieden de Rotterdamse Schoolsportverenigingen op achttien basisscholen in diverse krachtwijken. Leerlingen, ouders, het onderwijs èn de verenigingen in de stad, doen er hun voordeel mee. 17

18 Dat Rotterdam wel een stimulans kan gebruiken om meer kinderen in beweging te krijgen, is duidelijk. De gemeentelijke sportnota meldt dat waar landelijk 54,4 procent van de bevolking voldoet aan de beweegnorm, dat percentage in de Maasstad op 46,6 blijft steken. Bekend is ook dat in de krachtwijken veel minder bewoners lid zijn van een vereniging dan elders (7,4 tegen 31 procent). Maar gerichte acties en maatwerk zijn geboden om daar verbetering in te brengen. De sport moet laagdrempelig en in de directe leefomgeving aangeboden worden. Voor leerlingen in de basisschoolleeftijd is het schoolplein een bekende en vertrouwde omgeving. Toen Rotterdam in 2005 de Europese hoofdstad van de sport was, begon een school in de wijk Katendrecht daarom met de opzet van een Schoolsportvereniging. Steeds meer sportvelden zijn naar de randen van de stad verplaatst. Voor een groot deel van de populatie van achterstandswijken zijn die nu praktisch onbereikbaar, zegt Gert-Jan Lammens, directeur van Rotterdam Sportsupport, de stedelijke organisatie die ondersteuning biedt aan de breedtesport. Sportsupport kreeg het verzoek te bekijken of het idee van de Schoolsportvereniging ook elders in de stad zou kunnen aanslaan. Wij waren daartoe bereid, maar alleen als de sportverenigingen ook zouden kunnen meedoen. Daaruit is de huidige opzet ontstaan, zegt Lammens. In diezelfde tijd kwam het idee van de Proeftuinen op tafel. Wij pasten als gemeentelijke organisatie niet helemaal binnen de opzet, maar we waren voldoende vernieuwend om toch geaccepteerd te worden. Schoolsportverenigingen Het project startte in 2008 op acht scholen. Inmiddels zijn er achttien Schoolsportverenigingen. Binnen de Rotterdamse manier van werken is de Schoolsportvereniging geen vereniging in de traditionele zin van het woord. Bij elk van de scholen die aan het project deelnemen, zijn minimaal vier gewone sportverenigingen betrokken. De leerlingen krijgen aan het begin van het schooljaar de gelegenheid kennis te maken met deze sporten, door een paar keer mee te trainen. Na die proeflessen volgt een bijeenkomst voor de ouders en daarna kunnen de kinderen lid worden van een van de verenigingen. Ze blijven vervolgens trainen op een locatie dichtbij hun eigen school: in de gymzaal, op het schoolplein of op een trapveldje in de buurt. De gemeentelijke overheid heeft op veel van die locaties de accommodaties gerenoveerd of aangepast. Zo is bijvoorbeeld bij een school in de wijk Pendrecht een deel van het schoolplein veranderd in een kunststofatletiekbaantje met een multifunctioneel kunstgrasveld in het midden. De verenigingen zorgen voor de trainers, de trainingen vinden meestal aansluitend op de schooltijden plaats en de kinderen betalen contributie aan 18 Vernieuwen. Binden. Inspireren. De resultaten van Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden

19 de verenigingen. Gezinnen die dat niet kunnen opbrengen, kunnen net als andere jonge sporters in de stad een beroep doen op het Jeugdsportfonds. Het is een gerichte interventie in een wijk waarvan we weten dat er sprake is van forse achterstand in sportdeelname, zegt Lammens. We voorzien duidelijk in een behoefte, maar concurreren op deze wijze niet met de sportverenigingen. Steeds meer sportvelden zijn naar de randen van de stad verplaatst. Op elk van de deelnemende scholen is een coördinator de spin in het web. Meestal is dit de gymleraar. Het gaat veelal om scholen die op basis van een andere Rotterdamse regeling voor de Lekker Fit! -scholen de vakleerkracht voor het bewegingsonderwijs terug hebben gekregen, die nu als combinatiefunctionaris de contacten onderhoudt met de school, de ouders, de kinderen en de sportverenigingen en hun trainers. Deze leerkracht begint met een klein onderzoekje om te weten naar welke sporten de meeste vraag is en welke daarbij horende verenigingen een aanbod aan trainingen kunnen doen. Als Sportsupport kennen wij voldoende vitale verenigingen die hier een rol in kunnen spelen, vertelt projectleider Gwenda Tromp. Al vergt het soms extra inspanningen. Het zijn niet altijd de gemakkelijkste kinderen die zich aanmelden. Sommigen zijn anders dan die waaraan de vereniging gewend is. Maar wij kunnen dan een pedagoog inzetten om de trainer daarbij te ondersteunen. Natuurlijk is er veel vraag naar voetbal, maar die verenigingen zijn in veel wijken nog wel aanwezig. Bij de Schoolsportvereniging gaat het vaak om andere takken van sport: judo, hockey, atletiek. Zoals gezegd: de kinderen worden lid van die verenigingen en dat betekent dat ze niet alleen trainen, maar ook mee kunnen doen aan wedstrijden. Daarvoor moeten ze de stap maken van de schoolomgeving naar de accommodatie van de club. Dat biedt kansen om daar de sfeer te proeven en wellicht in de toekomst de overstap te maken naar de normale trainingen daar, bijvoorbeeld als ze van school gaan. Betrokkenheid Een belangrijke doelstelling van de Proeftuin is ook om de betrokkenheid van de ouders te vergroten. Het gaat veelal om allochtone gezinnen, die niet bekend zijn met de Nederlandse verenigingscultuur, zegt Tromp. We geven veel informatie en zien dat ouders steeds vaker komen kijken bij de trainingen. Een volgende stap is dat ze een actieve rol gaan spelen, zoals het halen en brengen bij wedstrijden of het assisteren daarbij. 19

20 Maar het kost tijd en moeite om hen van het belang daarvan te overtuigen. Velen denken aanvankelijk: het is een schoolactiviteit, de onderwijskrachten zijn verantwoordelijk. In een cultuur waarin de familie centraal staat, is het lastig de sport en de wedstrijddeelname meer prioriteit te laten krijgen, terwijl er thuis van alles aan de hand kan zijn waarbij kinderen moeten assisteren. Veel hangt dan af van de persoon van de coördinator of de trainer en diens overtuigingskracht, aldus Tromp. Mooie constatering is dat we steeds meer ouders zien die zelf zijn gaan sporten omdat ze dat hun kinderen zien doen. De resultaten na vier jaar praktijk overtreffen de verwachtingen ruimschoots. Driekwart van de leerlingen doet mee aan de proeftrainingen op school, terwijl wij aanvankelijk dachten dat de zestig procent die NOC*NSF eiste, moeilijk te bereiken zou zijn, zegt Lammens. Het merendeel van de kinderen wordt lid. De achttien Schoolsportverenigingen hebben de deelnemende verenigingen daardoor een ledenwinst van 1500 jonge sporters opgeleverd. Hoeveel van hen lid blijven als ze naar het middelbaar onderwijs gaan, is nog niet bekend. Maar ze mogen als brugklassers in ieder geval nog een jaartje blijven trainen in de vertrouwde omgeving. We hebben de filosofie van het concept inmiddels ook gekopieerd en toegepast voor het voortgezet onderwijs, zegt Lammens. Maar daar slaat het echter nog onvoldoende aan. We zijn daar nu met competities tussen scholen in diverse sporten begonnen en dat blijkt beter te werken. Schoolsportvereniging Rotterdam De Proeftuin van de Rotterdamse Schoolsportvereniging is een project van Rotterdam Sportsupport. In achttien wijken zijn evenzoveel kernscholen hierbij betrokken. Bij iedere Schoolsportvereniging zijn meerdere verenigingen betrokken die nabij de school trainingen aanbieden. Meer informatie: en De drie leerpunten van Schoolsportvereniging Rotterdam 1. Een veilige omgeving, waarin vanuit een duidelijke pedagogische visie en structuur wordt gewerkt, is belangrijk voor het succes. Dat geldt evenzeer voor het vertrouwde gezicht van de coördinator als spin in het web. 2. Het kost veel tijd en energie ouders betrokken te laten voelen bij de sportvereniging van hun kinderen en hun medewerking te verkrijgen. 3. Scholen en verenigingen kunnen zonder aanvullende financiële bijdragen de Schoolsportvereniging niet overeind houden. 20 Vernieuwen. Binden. Inspireren. De resultaten van Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden

21 Ruud Andries (l) en Rob Faas 45+-voetbal Nieuwe opzet brengt gestopte voetballers weer binnen de lijnen Ze willen het niet iedere week opnemen tegen jongens die misschien niet qua leeftijd hun zonen hadden kunnen zijn, maar wel regelmatig lekker een potje kunnen voetballen met leeftijdsgenoten. Het 45+-voetbal blijkt een welkome aanvulling op de bestaande (veteranen)competities. Plezier in het spel staat voorop en daarom zijn enkele spelregels aangepast. De teams bestaan uit zeven spelers, die het op een half veld opnemen tegen spelers die ook minimaal 45 jaar oud zijn. Er mag onbeperkt worden gewisseld en de buitenspelregel is afgeschaft. 21

22 Met die andere opzet van trainingen en wedstrijden krijg je de 45+ ers weer binnen de lijnen, zo bleek bij drie verenigingen. De KNVB heeft de nieuwe loot aan de voetbalboom inmiddels omarmd. Drie voetbalverenigingen, te weten FC Lisse, Zeelandia Middelburg en LAC Frisia 1883, hebben in de Proeftuin 45+-voetbal geëxperimenteerd met dit nieuwe sportaanbod, waarbij rekening wordt gehouden met de specifieke wensen en de fysieke capaciteiten van de doelgroep. Het belangrijkste is dat je iemand vindt die de kar wil trekken. Als je naar het ledenbestand kijkt, zie je in de leeftijdscategorie 45 jaar en ouder een omslagpunt van spelende leden naar niet-spelende leden, zegt Ruud Andries, die namens de KNVB betrokken was bij deze Proeftuin. Het voetbal blijft leuk, ze missen ook de kleedkamerhumor en de derde helft in de kantine, maar ze hebben geen zin om nog iedere week een wedstrijd te spelen en daar vaak ook voor te moeten reizen. Met de vergrijzing van de samenleving zien we deze groep steeds groter worden en ook daarom was het interessant om te onderzoeken of we hen voor de vereniging kunnen behouden. Nederland heeft nu al twee miljoen mannen in de leeftijdscategorie jaar en een kwart van hen heeft een voetbalverleden. Daar komt nog een belang bij: uit deze groep werft de club vaak de kaderleden en ook om die reden willen we hen niet kwijt. De bestaande veteranencompetitie biedt lang niet voor iedereen een oplossing, zegt Andries. Dan blijf je op een groot veld spelen en door de dispensatieregelingen heb je meestal ook een aantal veel jongere tegenstanders. Bovendien zochten we een vorm waarbij we ook spelers die al gestopt zijn en die misschien jarenlang niet hebben gespeeld, terug kunnen winnen. Zeven spelers Het antwoord op die behoefte is 45+-voetbal. Daarbij spelen teams van zeven spelers tegen elkaar op een half voetbalveld met kleinere doelen. Het voordeel is dat ze minder grote afstanden hoeven af te leggen en vaker aan de bal komen. Ze spelen alleen met en tegen generatiegenoten. De nadruk ligt op de trainingen en de oefenpotjes tijdens die trainingen. Binnen de trainingen staat de speltechniek centraal. Wedstrijden vinden meestal plaats in toernooivorm, waarin de teams op een vrijdagavond een serie korte partijtjes van vijftien tot twintig minuten spelen tegen teams van de eigen en van buurverenigingen (bij gewone wedstrijden in het 45+-voetbal is de speelduur tweemaal dertig minuten). De reistijd blijft beperkt. En naast het voetbal is er ook ruimte voor andere sportieve activiteiten. 22 Vernieuwen. Binden. Inspireren. De resultaten van Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden

23 Het klinkt als een aantrekkelijk aanbod en het blijkt ook succesvol. Maar hoe organiseer je het en hoe trek je belangstellenden? Het belangrijkste is dat je iemand vindt die de kar wil trekken, zegt Rob Faas, die als bestuurslid van FC Lisse nauw betrokken was bij deze activiteiten binnen zijn eigen vereniging. Wij hadden gelukkig iemand gevonden die zelf graag wilde blijven spelen. Hij had al snel een groepje van drie, vier man verzameld en is begonnen. Via een informatieavond, stukjes in de regionale pers en aanplakbiljetten, werden andere spelers en oud-spelers enthousiast gemaakt. Inmiddels is er een vaste groep van dertig voetballers en het groeit nog steeds. De sfeer van het 45+-voetbal vergt wel trainers die zich daar thuis bij kunnen voelen. Prestaties zijn minder belangrijk, het plezier staat voorop. En het trainingsprogramma moet afgestemd zijn op de wat strammere spieren en het wat tragere fysieke herstel van deze leeftijdsgroep. Ook kunnen er spelers op afkomen die al langere tijd niet gesport hebben en weer moeten wennen aan het spelletje. Zo heeft Lisse een trainer uit de atletiek gevraagd om met looptrainingen de conditie van de teams te ver beteren en een voetbaltrainer aangezocht die weet hoe hij iets kan opbouwen wat betreft spelpeil van oudere voetballers. Ideeën Bij de drie verenigingen zijn diverse ideeën uitgewerkt. In Middelburg bood de vereniging naast de trainingen, individuele trainingstechnische en paramedische begeleiding aan. Bij LAC Frisia waren ook de 55+ ers een doelgroep, waarbij in de begeleiding de nadruk wat meer lag op blessurepreventie. Gekeken is ook of er belangstelling is voor trainingen overdag dat bleek hier en daar het geval en of dames zich zouden willen aansluiten. Lisse bood een gevarieerd aanbod: het lidmaatschap voor de 45+ ers bood ook de mogelijkheid een abonnement te nemen op het fitnesscentrum en/of de golfbaan, die beide nabij de eigen accommodatie zijn gevestigd. Maar we hebben gemerkt dat voor verreweg de meeste spelers de nadruk op het voetbal ligt, aldus Faas. Op zondagochtend is er een techniek- en looptraining, op woensdagavond ligt de nadruk op het voetbal zelf. Voor de beginner of herintreder is een fittest beschikbaar, met als verlengstuk een fitcheck die regelmatig herhaald kan worden om te zien welke invloed de training heeft op de gezondheid en het individuele spelpeil. De KNVB heeft het voetbal voor de liefhebbers-op-leeftijd inmiddels officieel erkend middels een nieuwe competitievariant. In het voor- en najaar worden toernooien georganiseerd voor teams van (minimaal) vier verenigingen in dezelfde regio. Wij zijn zelf op zoek gegaan naar clubs die interesse hebben, vertelt Faas. Ze hebben aanvankelijk teams gevormd van 23

24 45+ ers uit de bestaande elftallen. Maar je ziet nu ook elders aparte trainingsgroepen ontstaan voor deze leeftijdsgroep. Iedere vereniging is éénmaal gastheer voor een toernooi met zes teams, dat meestal op de vrijdagavond wordt gespeeld. Zo ontstaat een vaste groep spelers die elkaar regelmatig ontmoet bij deze toernooien. Dat schept ook een sfeer waarin je rekening houdt met elkaars ledematen en waar scheidsrechters niet nodig zijn, aldus Faas. Maar dat het niet helemaal alleen om het plezier gaat, blijkt uit het feit dat er inmiddels ook districtskampioenschappen en een nationaal kampioenschap zijn. Er ligt inmiddels een stappenplan met een compleet handboek, waarmee verenigingen aan de slag kunnen om deze nieuwe vorm van voetbal te ontwikkelen, vertelt Andries. En dat het aanslaat blijkt wel uit het feit dat we inmiddels zo n 300 teams van 35+- en 45+- ers aangemeld hebben gekregen voor de KNVB-35+-/45+-toernooien die aan het einde van het seizoen plaatsvinden. 45+-voetbal De Proeftuin 45+-voetbal is een activiteit van de KNVB, waarbij drie verenigingen waren betrokken: FC Lisse, Zeelandia Middelburg en LAC Frisia Verenigingen kunnen voor meer informatie over deze voetbalvorm terecht op Voor gemeenten heeft de KNVB een specifiek ondersteuningstraject ontwikkeld. Op deze manier kunnen gemeenten in samenwerking met de KNVB verenigingen op lokaal niveau ondersteunen met het opzetten van het 45+-voetbal. De drie leerpunten van 45+-voetbal 1. Voor het ontwikkelen van deze voetbalvorm heb je binnen de vereniging iemand nodig die de kar wil trekken en liefst zelf actief mee wil doen. 2. Hoewel je ook andere activiteiten kunt aanbieden, moet het voetbal centraal blijven staan. 3. Trainers moeten hun programma aanpassen aan de fysieke mogelijkheden en wensen van deze doelgroep. 24 Vernieuwen. Binden. Inspireren. De resultaten van Proeftuinen Nieuwe Sportmogelijkheden