ENERGIEPRODUKTIE EN ENERGIEVERBRUK OP AKKERBOUW- EN MELKVEEHOUDERIJBEDRIJVEN IN NEDERLAND IN door. Ir. W. Boxsem. j anuari

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "ENERGIEPRODUKTIE EN ENERGIEVERBRUK OP AKKERBOUW- EN MELKVEEHOUDERIJBEDRIJVEN IN NEDERLAND IN 1980. door. Ir. W. Boxsem. j anuari"

Transcriptie

1 BlBLlOTHEEK RIJKSDIENSI VOOR 08 IJSS~LM~Z~POLO~S W E R K D O C U M E N T ENERGIEPRODUKTIE EN ENERGIEVERBRUK OP AKKERBOUW- EN MELKVEEHOUDERIJBEDRIJVEN IN NEDERLAND IN 1980 door Ir. W. Boxsem ~ j anuari E R I E V A N V E R K E E R E N W A T E R S T A A T. D I E N S T V O O R D E I J S S E L M E E R P O L D E R S. S M E D I N G H U I S - L E L Y S T A D

2 INHOUD 1. INLEIDING 2. ENERGIESTROMEN IN NEDERLAND 3. ENERGIEPRODUKTIE EN ENERGIEVERBRUIK OP AKKERBOUW- BEDRIJVEN IN NEDERLAND 4. ENERGIEPRODUKTIE EN ENERGIEVERBRUIK OP MELKVEE- HOUDERIJBEDRIJVEN IN NEDERLAND 5. AKKERBOUW- EN MELKVEEHOUDERIJBEDRIJVEN: PRODUCENTEN VAN VOEDSEL k~ ENERGIE 6. SAMENVATTING LITERATUUR BIJLAGEN

3 1. INLEIDING Naar aanleiding van de vraag hoeveel energie er in Nederlandse landbouw wordt geproduceerd en hoe hoog dit energieverbruik is vergeleken methet fossiele energieverbruik in Nederland is dit nader onderzocht. Tevensis nagegaan hoeveel energie wordt geproduceerd. Gegevens m.b.t. de intensieve veehouderij en de tuinbouw zijn niet of nauwelijks voorhanden, vandaar dat het onderzoek beperkt is gebleven tot de akkerbouw en melk-. veehouderij bedri jven. Op de Nederlandse akkerbouw- en veehouderijbedrijven wordt energie verbruikt via de produktiemiddelen arbeid, trekkers en werktuigen en verbruiksmiddelen zoals meststoff en, bestrijdingsmiddelen en veevoeders. Hitdirecte energieverbruik (fossiele energie in de vorm van warmte, brandstoffen en elektriciteit) bedroeg in % van het totale fossiele energieverbruik in Nederland. Het indirecte energieverbruik is aanzienlijk hoger (figuur I). De gegevens voor figuur I zijn ps:lo*j..., ". ontleend aan de enige publics- ' tie over de energiehuishouding van de Nederlandse landbouw, die een min of meer compleet beeld geeft (LANGE, 1974). In deze publikatie wordt ook in- 49-.gegaan op de energie, die zit opgeslagen in de landbouwprodukten zoals granen, aardappelen, melk, vlees en groentel?m- fruit. Na 1974 is over energie in de landbouw veel geschreven. Vaak betreffen het echter deelaspecd ten, en er ontstaat dan ook 50-4 vaak een verwarrend beeld. FY Genoemd kunnen worden 0.m. Markerwaard, energieproducent of voedselproducent (BOXSEM, 1981), energiebalansen in de I Dire& U Indir4 landbouw (MOENS, 1980), enernieverbruik - op melkveebedrijven (SNIJDERS, 1981 ) energiebespa- Figuur 1. Verbruik aan directe en inringseffecten (v.d. KLUNDERT, directe fossiele energie ten 1982), boeren met energie behoeve van de verschillende (De Jong e.a., 1982), stro als sectoren van de nederlandse energiebron (De KONING/ landbouw in Direct: VOORMANS, 1980). Veel van deze' inclusief fossiele energie publikaties zijn vaak terug te nodig voor de produktie van voeren op de reeds eerder geelektriciteit. Indirect: de noemde informatie van LANGE hoeveelheid fossiele energie uit voor getmporteerd veevoer is In de volgende paragrafen is gesteld op 85% van de vergetracht met behulp van bekende brandingswaarde inclusief basisgegevens (CBS~LEI, 1982) vervoer. en bekende of berekende ener- Bron: LANGE, 1974 gie informatie (BOXSEM, 1981; PIMENTEL, 1981; CBS, 1982) te

4 bepalen wat het energieverbruik is op de akkerbouw- en melkveehouderijbedrijven in Nederland in Daaraan voorafgaand zal in het kort worden ingegaan op de energiestromen in Nederland. Vervolgens wordt bepaald wat de energieproduktie (energie-inhoud) is van de geproduceerde landbouwprodukten. In een korte discussie zal dan nog worden ingegaan op de betekenis van de landbouw (akkerbouw en melkveehouderij) voor de voedsel- en energievoorziening. 2. ENERGIESTROMEN IN NEDERLAND In figuur 2 zijn de energiestromen in Nederland van 1980 weergegeven. Uit deze figuur blijkt dat de totale energie-inhoud van de eigen winning 3057 PJ bedroeg, tewijl de totale invoer 3305 PJ was. Van de totale invoer en eigen winning is weer 3279 PJ uitgevoerd. Voor het uiteindelijke finale energieverbruik blijft over 2128PJ. De energiestromen kunnen ook in balansvorm worden weergegeven (tabel 1). Tabel I: Energiebalans voor Nederland in 1980 in PJ energieproduktie eigen winning 3057 invoer 3305 totaal 6362 energieverbruik uitvoer 3279 finaalverbruik 2128 overige 955 totaal 6362 De post "overige" omvat: transportverliezen en meetverschillen (554 PJ), smeermiddelen (38 PJ), toevoeging aan voorraden (56 PJ), bunkers (in schepenlvliegtuigen e.d., 296 PJ) en verbruik voor energiewinning (12 PJ). Van de 2128 PJ aan finaal verbruik komt 43,5% voor rekening van de industrie, 15% voor rekening van het transport, 27,4% voor rekening van de huishoudens en 14,1% voor rekening van de overige gebruikers. Het energieverbruik van de landbouw valt in deze beschouwing onder de overige verbruikers. Uit figuur 2 en tabel 1 niet op te maken dat het energieverbruik in de landbouw van onder geschikt belang is. vergeleken met het. totale fossiele energie verbruik.., 3. ENERGIEPRODUKTIE EN ENERGIEVERBRUIK OP AKKERBOUWBEDRIJVEN IN NEDER- LAND In 1980 was in ~ederland' ruin ha akkerbouwgrond aanwezig, verdeeld over ca bedrijven. Van deze ha wordt ca. 32% ingenomen door de granen (tame, rogge, gerst en haver) en ca. 42% door knolgewa~~en (aardappelen en suikerbieten) (tabel 2) (bij lage I). Tabel 2. Akkerbouwgewassen in Nederland in 1980 ~ewas oppervlakte in ha % Granen Knolgewassen Overige gewassen Totaal akkerbouwgewassen ,O Bepalend voor de energie-opbrengst in de akkerbouw zijn de fysieke opbrengsten en de energetische (calorische) waarde van de akkerbouwgewassen (bijlage 1 en 2).

5

6 Door de vermenigvuldiging van de fysieke opbrengsten (bijlage 1) met de energie-kengetallen (bijlage 2) ontstaat inzicht in de bruto-ernergieopbrengst van de akkerbouwgewassen in Nederland (tabel 3) (bijlage 2). Tabel 3. Bruto-energie opbrengst in PJ van akkerbouwgewassen in Nederland in 1980 Gewas ~orrel/knol Stro Totaal Granen 20,4 12,l 32,s Knolgewassen 51,2 51,2 Overige gewassen 24, Totaal 95,8 12,4. 108,2,._Y Het energieverbruik varieert, afhankelijk van het akkerbouwgewas. Een en ander hangt samen met de uitgevoerde bewerkingen en de toegediende hoeveelheden meststof en bestrijdingsmiddelen. Berekeningen voor het energieverbruik en de energieproduktie van landbouwgewassen in de Markewaard hebben geleerd dat het energieverbruik voor de teelt van granen ca. 10% bedraagt van de bruto energieproduktie (BOXSEM, 1981). Voor aardappelen is dit percentage ca. 30%, voor suikerbieten ca. 7,5%, voor peulvruchten ca. 20% en voor koolzaad ca. 15%. Voor de teelt van snijm mais is dit percentage ca. 10% (PIMENTEL, 1981). Het totale energieverbruik voor de teelt van akkerbouwgewassen in Nederland bedroeg in 1980 ca. 15 PJ (tabel 4) (bijlage 2). Tabel 4. Energie verbruik in PJ voor teelt akkerbouwgewassen in Nederland in 1980 Gewassen Energieverbruik Granen 3 ~ 3 Knolgewassen 999 Overige gewassen 2.5 Totaal 15,7 Het berekende energieverbruik - ca. 15 PJ - komt globaal genomen over- een met de uitkomsten van een nog ongepubliceerde modelstudie van DE GRAM en v.d. WAL., die.voor de akkerbouw uitkomen op 14,2 PJ aan direct en indirect energieverbruik voor een totale oppervlakte van ca ha. In Nederland waren in 1980 ca melkveebedrijven met ca. 2,4 miljoen melk- en kalfkoeien. Deze melkveebedrijven hadd n de beschikking over ca ha grasland en hebben 11,510 x 105 kg melk afgeleverd aan de melkfabrieken. De energie-inhoud van melk bedraagt 3 MJ/kg geproduceerde melk. Naast deze vorm van energieproduktie komt in de melkveehouderij nog enerkie vrij in de vorm van melkwarmte (0,15 M.J/kg melk), mest (0,7 ~J/kg melk) en vlees (3,3 MJ/kg melk) (SNIJDERS, ). 3 De melkprod ktie in Nederland bedroeg in 1980, zoals a1 vermeld, 11,510 x 10 kg melk (aangevoerd in de fabriek) (CBSILEI, 1982). Met behulp van dit gegeven en de hiervoor genoemde energiekengetallen valt te berekenen dat de energieproduktie op melkveehouderijbedrijven in Nederland in ,3 PJ bedroeg (tabel 5).

7 Tabel 5. Energieproduktie op melkveehouderijbedrijven in Nederland in 1980 Omschri jving 'produktie in lo9 kg eneriiep&dukt ie MJ/kg melk, PJ.. I Melk 1 1,' ,5 Melkwarmte.., Mes t Vlees, ~ Totaal 82,3.. '. : ~egenove? de energieproduktie staat Len.energieverbruik van ca..9 MJ/kg geproduceerde melk (SNIJDERS,!981; De Graaf en v.d. WAL, 1982). 1n 1980 bedroeg het en r ieverbruik op.veehouderijbedrijven derhalve. 103,6 PJ 5.g, (= 11,510 x 10 x 9 IU).'......, , 5. AKKERBOUW- EN MELKVEEHOUDERIJBEDRIJVEN: PRODUCENTEN VAN VOEDSEL EN ENERGIE ,.,,... Akkerbouw- en melkveehouderijbedrijven produceren voedsel Sn energie; Het voedsel wordt geproduceerd-in.de vorm van granen., aardappelen, melk- en vlees..de energie. in de.vorm van afvalprodukten zoals stro;. mest, ,.. (= biogas) en melkwarmte. :.....,. : J. De totale energie-inhoud van;granen, aardappelen,.melk en vlees in Ne-: derland in 1980 was ca. 120 PJ. Per-jaar.heeft de mens om inleventec blijven en tekunnenwerken 4;2 GJ. aan voedselenergie nodig (VOORLICH- i TINGSBUREAU VOOR VOEDING,.I979).~Dit,,betekent dat.in Neder1and.h 1980, rekening'houdend met 20% omzettingsverliezen bij de verdere vewerking.. van granen, aardappelen, melk en v1ees;voor ca. 23 miljoen mensen voedsel werd geproduceerd... Deze 23 miljoen mensen.kunnen op zich weer energie leveren in de vorm, van arbeid; Hoeveel hangt a van hit soor't beroep en het lichaamsgewicht. Voor een man van jaar met een gewicht van ca kg en' een matige beroepsinspanning varieert he! energieverbruik van 4,O-5,2 GJ/ j (tabel.. 6) (bijlage 3)..... Tabel 6. Energieverbruik van eem-man van jaar (70 kg) bij.geringe beroepsinspanning in GJ/j. ~. omschrijving basaal metabolisme/ activiteit totaal Z levensfuncties rust (slapen) 0,8 arbeid (werken) 0.8 vrije Cijd 098 totaal ,. 0,8-2,0 3,2-4, , XI , , Uit- tabel 6 kanwoiden afgeleid dat gem. 35% van de energii die de, mens in de vorm van voedsel tot zlch neemt weer 'vrij komt in de vorm van arbeid..van de 120 PJ,.aan voedselenergie komt dus rekening hou-.. dend met ~mzettin~iverlieien van,ca. 20%. 34 PJ, aan.energie vrij in de.,.... vorm van arbeid... '...,,.

8 Naast deze voedselproduktie leveren de akkerbow- en veehouderijgbedrijven produktkn die kunnen worden gebruikt voor het opwekken van warmte. ~ierbij moet worden gedacht aan het stro, de melkwarmte en de meststoffen. Alles bij elkaar genomen leverde dit in 1980 ca. 22 PJ aan energie op. Bij een rendement van 50% van de stookinstallaties (0.a. DE KONING/ VOERMANS,' 1980) en een gemiddelde warmtebehoefte van ca. 60 GJ/j betekent dit, dat uit de landbouwbijprodukten ca woningen in hun jaarlijkse warmtebehoefte kunnen worden voorzien. Bij goed geisoleerde woningen bedraagt de warmtebehoefte 40 GJ/j, zodat dan met de vrijkomende warmte uit de landbouw bij produkten ca woningen kunnen worden vewarmd. De globale energie kringloop voor akkerbouw en melkveehouderijbedrijven in Nederland is samengevat in figuur 3. Hieruit blijkt dat het energieverbruik van door de mens geproduceerde arbeid te vewaarlozen is vergeleken met het energieverbruik van machines en materialen. De totale energetische waarde van de geproduceerde landbouwprodukten van akkerbouwbedrijven en melkveehouderijbedrijven in Nederland in 1980 is ca. 190 PJ. Dit is ca. 9% van het finale energieverbruik aan fossiele energie, dat in Nederland in PJ bedroeg. Voor deze energieproduktie op de akkerbouw- en melkveehouderijbedrijven is een energieverbruik nodig van ca. 120 PJ, ofwel ca. 5,6% van het finale energieverbruik am fossiele energie. De energie-ratio voor deze akkerbouw- en melkveehouderijbedrijven is 0,6 (energieverbruik/energieproduktie). Bij de interpretatie van deze cijfers moet echter worden bedacht dat de zeer energie-intensieve veehouderij (bio-industrie) en tuinbouwbedrijven (glastuinbouw) niet zijn meegenomen. Het is zeer de vraag of de gunstige energie-ratio van 0,6 zo gunstig blij ft als deze bedrijven worden meegenomen. Een indicatie hieromtrent geeft tabel 7, waar de energie ratio voor de akkerbouw, veehouderij en treinbouw voor de periode is weer gegeven. Hieruit valt af te leiden dat de akkerbouw energetische gezien zinvoller is dan de veehouderij of de tuinbouw. Tabel 7. Energieratio (energieverbruiklenergieproduktie) van de Nederlandse landbouw in de periode Omschrij ving Akkerbouw 0.3 0, s3 Veehouderij Tuinbouw ,s ,s ,s 36,s Totaal 1 ~ 1 1,6.1,9 2,s 3~3 Bron: LANGE SAMENVATTING De bruto-energieproduktie van akkerbouw- en melkveehouderij bedrijven in Nederland in 1980 is 190 PJ. Het energieverbruik in de vorm van arbied, machines en materialen bedraagt 120 PJ. Vergeleken met het totale fossiele energieverbruik innederland is dik energieverbruik (5,6% van fossiel energieverbruik) van ondergeschikt belang. De geproduceerde landbouwprod&ten. (granen, aardappelen, suikerbieten, melk, vlees, meststoffen e.d. j betekenen voedsel Sn energie voor de mens.

9 + ENEL~~~~EORODULTIE LANDBOVW- - INDVSTRIELE... MawEaulNa i.+pm i Pn P VC&DSEL VOEDlUadS~ FEU vcon ME% 420, - vooaneus 36 1 LCWDBWW-. B!!PRDDVCTEN 24 9 WAeMTE 12 TCTML RNAALV~PBPUIK. FDSSIEt.& ENGffiIE NEDERwND VUID~D OVER INDUSTmE gz6 TRANSmRT 320. HUISHDVDENS 583 OVEK14E Lw.0. LAND-) 300

10 De energetische waarde van het voedsel bedraagt 120 PJ. Rekeninghoudend met 20% omzettingsverliezen betekent dit voedsel voor ca. 23 miljoen mensen. Van deze voedingsenergie komt weer 35% (= 34 PJ) vrij indevom van arbeid, welke weer kan worden ingezet in de landbouw, maar ook in andere sectoren.

11 LITERATUUR 1. AER 1980 Klein Vademecum voor de Energie Boxsem, W Markerwaard, energieproducent of voedselproducent? Werkdocument Abo 3. Boxsem, W. 4. CBS 5. CBS 6. Graaf, H.J. de/ Wal, H. v.d De energetische waarde van landbouwontginningsgewassen Werkdocument Abo 1982 Maandschrift oktober De nederlandse energiehuishouding Energieverbruik op melkveehouderijbedrijven en de reactie van de veehouder op verdere energieprijsstijging Bedrijfsontwikkeling 13 (7) 1982: en Bedrijfsontwikkeling I3 ' 7. Hautvast, J.G.A.J. Voeding: In: WP Technische Encyclopedie deel 3: Jong, C. de 9. Klundert, A. v.d. 10. Koning, K.A. de/ Voermans, J.A.M. 11. Lange, J.M. 12. LEI~CBS 13. Moens Boeren met energie Energiebesparing in de landbouw Natuur en milieu 82 (5): 7-11 Stro als energiebron Landbouwmechanisatie 31 (6): De energiehuishouding in de nederlandse landbouw, IMAG publikatie 12 Landbouwcijfers 1982 Energiebalans in de landbouw Bedrijfsontwikkeling 11 (3): PAGV Kwantitatieve Informatie Publikatie nr Snijders, P.J.M. ~nergieverbruik op melkveebedrijven Proefstation voor de Rundveehouderij Rapport nr Voorlichtingsburo voor de voeding Voedingsmiddelentabel

12 Tabel 3. ~nergieverbruik voor de teelt van akkerbouwgewassen in Nederland in 1980 Gewas s en Bruto energieproduktie in PJ Energieverbruik in % van bruto in PJ energieproduktie Granen Aardappelen Suikerbieten Knolgewassen Peulvruchten Koolzaad Snijmais Overige gewas sen Totaal 108,2

13 Bijlage 1 Akkerbouw in Nederland in 1980 Tabel 1. Oppervlakteverdeling akkerbouwgewassen in Nederland in 1980 in ha en procenten Gewas Oppervlakte 4 Tarwe Rogge ,4 Gerst ,6 Haver Overige granen 700 0, I Totaal granen Aardappelen ,s Suikerbieten ,l Overige knolgewassen Totaal knolgewassen ,9 Peulvruchten Koolzaad ,1 Snijmais ,7 Overige gewassen Totaal akkerbouwgewassen ,O Bron: CBS~LEI, < Tabel 2. Fysieke opbrengsten van akkerbouwgewassen in Nederland in 1980 korrellknol totaal in stro totaal in Gewas kglha lo6 kg kglha lo6 kg Tame , ,s Row , Gerst , ,2 Haver ,l Overige granen p.m. p.m. Aardappelen Suikerbieten ,O Overige knolgewassen p.m. - Peulvruchten ,3 p.m. Koolzaad ,s ,O Sni jmais ,s - Overige gewassen p.m. p.m. Totaal akkerbouwgewassen 19809,7 826,6 Bron: CBSILEI, 1982

14 Bijlage 2 Energieproduktie en energieverbruik akkerbouwgewassen in Nederland in 1980 Tabel 1. Energetische waarde van akkerbouwgewassen in Nederland in MJ/kg geoogst produkt Gewas korrel/knol s tro Tarwe Rogge Gerst Haver Aardappelen Suikerbieten Peulvruchten Koolzaad.. Sni jmais Bron: BOXSEM, 1982 en PIMENTEL, 1981 Tabel 2. Bruto-energieopbrengst land in 1980 Gewas korrel/knol Tame 14.1 Rogge Gers t 0,6 431 Haver 196 Overige granen p.m. Totaal granen 20,4 Aardappelen 26,9 Suikerbieten 24,3 Overige knolgewassen p.m. Totaal knolgewassen 51.2 Peulvruchten 0.3 Koolzaad 0,7 Snijmais 23.2 Totaal overige 24,2 gewassen 'I'otaal akkerbouwgewassen 95,8 in PJ van akkerbouwgewassen in Neder- stro. totaal

15 Bijlage 3 ~ner~iebeh'oefte en energieverbruik van de mens Tabel 1. Energieverbruik van een man van jaar (70 kg) in GJ/j, afhankelijk van beroepsinspanning en activiteit beroepsinspanning ~mschrijiin~ gering matig rust (slapen) arbeid (werken) vrijetijd ],I-2,3 Z,O 1,l-2,3 totaal 3,2-4,4 4,0-5,2 aanbevol en energie behoefte voedsel Bron: HAUTVAST, 1976 Deze tabel kan ook op een iets andere wijze worden samengesteld. Tabel 2. Energieverbruik van een man van jaar (70 kg) in GJ/j, afhankelijk van beroepsinspanning en activiteit omschrijving beroepsinspanning gering matig levens- activiteit totaal levens- activiteit totaal functies ' functies rust (slapen) 0,8 0, arbeid (werkenlo, 8 0, vrije tijd 0.8 0, ,l-2,3 0,s 0,3-1,5 1,l-2,3 totaal 2,4 0,8-2, ,4 2,4 l,6-2,8 4,0-5,2 Uit deze tabel blijkt dat de mens voor zijn levensfuncties (basaal metabolism) ca. 60% van de opgenomen voedingsenergie nodig heeft.

ENERGIEPRODUKTIE IN HET MARKER- WAARDGEBIED. ir. W. Boxsem. januari

ENERGIEPRODUKTIE IN HET MARKER- WAARDGEBIED. ir. W. Boxsem. januari ', W E R K D O C U M E N T ENERGIEPRODUKTIE IN HET MARKER- WAARDGEBIED ir. W. Boxsem januari.. E N W A T E R S T A A T K I J K S D I E N S T V O O R D E I J S S E L M E E R P O L D E R S S M E D I N G

Nadere informatie

HET GEBRUIK VAN SALDO'S BIJ BEDRIJFSBEOORDELING EN BEDRIJFSBEGROTING

HET GEBRUIK VAN SALDO'S BIJ BEDRIJFSBEOORDELING EN BEDRIJFSBEGROTING 631.16 HET GEBRUIK VAN SALDO'S BIJ BEDRIJFSBEOORDELING EN BEDRIJFSBEGROTING Proefstation voor de Akker- en Weidebouw OVERDRUK UIT LANDBOUWVOORLICHTING 16. 6. 288-292. 'S-GRAVENHAGE, JUNI 1959 HET GEBRUIK

Nadere informatie

Thema 4 Platteland. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 5

Thema 4 Platteland. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 5 Meander Samenvatting groep 5 Thema 4 Platteland Samenvatting Landbouw Bijna alles wat je eet, komt van de landbouw. De akkerbouwer verbouwt bijvoorbeeld aardappelen, tarwe of mais. Hij strooit eerst mest

Nadere informatie

Grotere landbouwbedrijven bepalen grondvraag en -prijs

Grotere landbouwbedrijven bepalen grondvraag en -prijs Grotere landbouwbedrijven bepalen grondvraag en -prijs Huib Silvis en Martien Voskuilen Grotere bedrijven zijn bij uitbreiding van het areaal landbouwgrond in het voordeel omdat zij over het algemeen hogere

Nadere informatie

INVESTERINGSNIVEAU VAN LAND- EN TUINBOUWBEDRIJVEN IN VERSCHILLENDE GEBIEDEN. L.W. Vink en CG. J. van Oostrom. SÏAUii^^büOUW

INVESTERINGSNIVEAU VAN LAND- EN TUINBOUWBEDRIJVEN IN VERSCHILLENDE GEBIEDEN. L.W. Vink en CG. J. van Oostrom. SÏAUii^^büOUW NN31545.0 139 OTA 739 mei 1973 Instituut voor Cultuurtechniek en Waterhuishouding Wageningen INVESTERINGSNIVEAU VAN LAND- EN TUINBOUWBEDRIJVEN IN VERSCHILLENDE GEBIEDEN L.W. Vink en CG. J. van Oostrom

Nadere informatie

Energieverbruik per energiedrager,

Energieverbruik per energiedrager, Indicator 18 december 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het Nederlandse energieverbruik

Nadere informatie

Energieverbruik per energiedrager,

Energieverbruik per energiedrager, Indicator 10 september 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het Nederlandse energieverbruik

Nadere informatie

Fysieke energiestroom rekeningen

Fysieke energiestroom rekeningen Wetenschappelijk Comité van het INR 26 september 2017 Fysieke energiestroom rekeningen 2014-2015 Vincent Vandernoot Federaal Planbureau Inleiding Wat? Energie-aanbod en -gebruik binnen de economie en stromen

Nadere informatie

NORBERT RAUCH RAUCH LANDMASCHINENFABRIK GMBH

NORBERT RAUCH RAUCH LANDMASCHINENFABRIK GMBH NORBERT RAUCH RAUCH LANDMASCHINENFABRIK GMBH De rol van minerale en organische meststoffen in de komende 10 jaar vanuit het oogpunt van de kunstmeststrooier fabrikant 2 Norbert Rauch 20151208 Grond om

Nadere informatie

Samenvatting NaSk 1 Hoofdstuk 5

Samenvatting NaSk 1 Hoofdstuk 5 Samenvatting NaSk 1 Hoofdstuk 5 Samenvatting door R. 956 woorden 12 oktober 2015 7,4 4 keer beoordeeld Vak NaSk 1 Paragraaf 1 De belangrijkste energiebronnen in huis zijn elektriciteit en aardgas. De meeste

Nadere informatie

EfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving

EfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving Warmte en koude Kennis, advies, instrumenten en financiële steun EfficiEncy Duurzaam GebouwDe omgeving energie financiering KEnnis industrie instrumenten EnErgiEbEsparing De Nederlandse overheid streeft

Nadere informatie

Tijdelijke duurzame energie

Tijdelijke duurzame energie Tijdelijke duurzame energie Tijdelijk Uitgewerkte businesscases voor windenergie, zonne-energie en biomassa Anders Bestemmen Tijdelijke duurzame energie Inleiding In het Corporate Innovatieprogramma van

Nadere informatie

DE WAALSE LANDBOUW IN CIJFERS. Foto : DGARNE DDV

DE WAALSE LANDBOUW IN CIJFERS. Foto : DGARNE DDV NL DE WAALSE LANDBOUW IN CIJFERS Foto : DGARNE DDV 2010 2 Produktiefactoren* Aantal bedrijven 15.500 waarvan 73% voltijds Tewerkstelling 25.839 personen in de landbouwsector, namelijk 18.846 arbeidseenheden

Nadere informatie

Energieverbruik per sector,

Energieverbruik per sector, Indicator 29 september 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2013 is het energieverbruik

Nadere informatie

Luchtkwaliteit: ammoniak en broeikasgassen. VK Loonwerkers Najaar 2018

Luchtkwaliteit: ammoniak en broeikasgassen. VK Loonwerkers Najaar 2018 Luchtkwaliteit: ammoniak en broeikasgassen VK Loonwerkers Najaar 2018 Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door: Methaan Lachgas Kooldioxide Ammoniak Nitraat Fosfaat Milieuopgave melkveehouderij 1 Ammoniak

Nadere informatie

De bodem is de basis voor gewasbescherming!

De bodem is de basis voor gewasbescherming! De bodem is de basis voor gewasbescherming! www.tenbrinkebv.nl Agenda Bemestingsproeven bloembollen. Bodemvruchtbaarheid Flevoland in gevaar. Verschillen tussen kavels binnen de Noordoostpolder. Grond

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Samenvatting

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Samenvatting ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 216 Samenvatting EINDVERSIE - OKTOBER 218 1. Samenvatting van de energiebalans 216 Elk jaar stelt Leefmilieu Brussel de energiebalans van het Brussels

Nadere informatie

Warmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk

Warmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk Nationaal Expertisecentrum Warmte maakt duurzame warmte en koude mogelijk Warmte in Nederland Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk In opdracht van 1 Warmte kost veel energie

Nadere informatie

Monitor energie en emissies Drenthe

Monitor energie en emissies Drenthe Monitor energie en emissies Drenthe 2012-2015 - november 2017 www.ecn.nl Monitor energie en emissies Drenthe 2012-2015 Deze monitor sluit aan op de notitie Energie en emissies Drenthe 2020, 2023 en 2030

Nadere informatie

T. B.V. DE WERKHYPOTHESE: DE ONTWIKKELING VAN DE ENERGIESITUATIE. door. H. J. Snel. 1979-56 Abw f ebruari

T. B.V. DE WERKHYPOTHESE: DE ONTWIKKELING VAN DE ENERGIESITUATIE. door. H. J. Snel. 1979-56 Abw f ebruari W E R K D O C U M E N T T. B.V. DE WERKHYPOTHESE: DE ONTWIKKELING VAN DE ENERGIESITUATIE door H. J. Snel 1979-56 Abw f ebruari R I J K S D I E N S T V O O R D E I J S S E L M E E R P O L D E R S S M E

Nadere informatie

Is er nog eten over 20 jaar. Fred Klein Productschap Akkerbouw

Is er nog eten over 20 jaar. Fred Klein Productschap Akkerbouw Is er nog eten over 20 jaar Fred Klein Productschap Akkerbouw 1 Productschap Akkerbouw Taken van het Productschap Akkerbouw: Is er voor alle bedrijven en werknemers die akkerbouwproducten telen, verwerken

Nadere informatie

2. Waalwijk. 2.1 Grondgebruik. Databron: LGN7

2. Waalwijk. 2.1 Grondgebruik. Databron: LGN7 2. Waalwijk Schaal: 1:45.000 2.1 Grondgebruik Databron: LGN7 Hoofdgrondgebruik ha % Agrarisch gebied 234 23% Bos/ natuur/ water 549 54% Bebouwd gebied en wegen 229 23% Totaal gebiedsoppervlak 1012 100%

Nadere informatie

ECN-N Energiescenario s Drenthe 2030

ECN-N Energiescenario s Drenthe 2030 December 2016 ECN-N--16-031 Energiescenario s Drenthe 2030 Gerdes, J. Gewijzigd op: 16-12-2016 13:20 2 Inhoud 1 Context van de energiescenario s voor 2030 4 2 Uitgangspunten voor drie scenario s 5 3 Ontwikkelingen

Nadere informatie

Agrariërs op de grondmarkt

Agrariërs op de grondmarkt Agrariërs op de grondmarkt Augustus 2016 Huib Silvis en Martien Voskuilen Het samenspel van vraag en aanbod van landbouwgrond de agrarische grondmarkt mondt uit in een bepaalde hoeveelheid verhandelde

Nadere informatie

Aanbod en verbruik van elektriciteit,

Aanbod en verbruik van elektriciteit, Indicator 27 augustus 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het totale elektriciteitsverbruik

Nadere informatie

Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug

Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug CONCEPT Omgevingsdienst regio Utrecht Mei 2015 opgesteld door Erwin Mikkers Duurzame energie per Kern in gemeente Utrechtse Heuvelrug

Nadere informatie

Windenergie in Wijk bij Duurstede

Windenergie in Wijk bij Duurstede Windenergie in Wijk bij Duurstede J.H. Fred Jansen Nationaal Kritisch Platform Windenergie (NKPW) www.nkpw.nl Bruto opbrengst windenergie in Nederland en Wijk bij Duurstede Netto opbrengst Geluid windturbines

Nadere informatie

De waalse landbouw in cijfers

De waalse landbouw in cijfers De waalse landbouw in cijfers 2017 Opmerking : Vanaf 2011, om redenen van administratieve vereenvoudiging, berusten de enquêtes niet meer op de landbouwers die aan de landbouwtelling hebben deelgenomen

Nadere informatie

CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch

CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek Maart 2013 2 Samenvatting In deze monitor staat de CO2-uitstoot beschreven in de gemeente s-hertogenbosch. Een gebruikelijke manier om de

Nadere informatie

Revisie tijdsreeksen sen energie, 1900 tot en met 1994

Revisie tijdsreeksen sen energie, 1900 tot en met 1994 0r07 07 Revisie tijdsreeksen sen energie, 1900 tot en met 1994 Rik Zakee en Reinoud Segers Publicatiedatum CBS-website: 24 juli 2008 Voorburg/Heerlen Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken * = voorlopig

Nadere informatie

Granen in de Melkveehouderij. Henk Woolderink/ Roy Berentsen 30 mei 2013

Granen in de Melkveehouderij. Henk Woolderink/ Roy Berentsen 30 mei 2013 Granen in de Melkveehouderij Henk Woolderink/ Roy Berentsen 30 mei 2013 Aandachtspunten Ontwikkelingen mestbeleid! Dreigend ruwvoeroverschot? Krachtvoervervangers! Projectmatig! Voedergewassen Eigen eiwit

Nadere informatie

Bereken voor uw akker- en groentepercelen eenvoudig zelf: de organische koolstofevolutie de stikstof- en fosforbalans

Bereken voor uw akker- en groentepercelen eenvoudig zelf: de organische koolstofevolutie de stikstof- en fosforbalans Demetertool Vlaanderen is open ruimte Bereken voor uw akker- en groentepercelen eenvoudig zelf: de organische koolstofevolutie de stikstof- en fosforbalans LNE Groenbedekker Gele mosterd De online Demetertool

Nadere informatie

ir. H. Hoeve door 1980-133 Abw april

ir. H. Hoeve door 1980-133 Abw april DE ONTWIKKELINGEN IN DE OPPERVLAKTE LANDBOUW- GROND VAN NEDERLAND MET EN ZONDER MARKERWAARD Notitie ten behoeve van K.B.A.-nota Markerwaard van 3 D.G.'s door ir. H. Hoeve 1980-133 Abw april 1. INLEIDING,

Nadere informatie

Bruto elektriciteitsproductie en inzet energiedragers,

Bruto elektriciteitsproductie en inzet energiedragers, Bruto elektriciteitsproductie en inzet energiedragers, 1998-2016 Indicator 6 juli 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt

Nadere informatie

5 Energiescenario s Nederland in 2050

5 Energiescenario s Nederland in 2050 STAPPENPLAN VOOR DUURZAME ENERGIEPRODUCTIE hoofdstuk 5, conceptversie 7 juli 2015 Maarten de Groot Kees van Gelder 5 Energiescenario s Nederland in 2050 5.1 Inleiding Op 15 november 2012 en 21 april 2013

Nadere informatie

Nederland importland. Landgebruik en emissies van grondstofstromen

Nederland importland. Landgebruik en emissies van grondstofstromen Nederland importland Landgebruik en emissies van grondstofstromen Vraagstelling en invulling Welke materiaalstromen naar en via Nederland veroorzaken wereldwijd de grootste milieudruk? Klimaat, toxische

Nadere informatie

Aanbod en verbruik van elektriciteit,

Aanbod en verbruik van elektriciteit, Indicator 14 november 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2016 bedroeg het totale

Nadere informatie

Warmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk

Warmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk Warmte in Nederland Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk Warmte kost veel energie Warmtevoorziening is verantwoordelijk voor bijna 40% van het energiegebruik in Nederland.

Nadere informatie

Technische onderbouwing themapagina s GasTerra Jaarverslag 2012. Gas. Gas. Volume (mrd. m 3 ) 83. Calorische waarde (Hi) (MJ/m 3 ) 31,65

Technische onderbouwing themapagina s GasTerra Jaarverslag 2012. Gas. Gas. Volume (mrd. m 3 ) 83. Calorische waarde (Hi) (MJ/m 3 ) 31,65 Technische onderbouwing themapagina s GasTerra Jaarverslag 2012 Gas Gas Volume (mrd. m 3 ) 83 Calorische waarde (Hi) (MJ/m 3 ) 31,65 Calorische waarde (Hs) (MJ/m 3 ) 35,17 Energie-inhoud op onderwaarde

Nadere informatie

6 Levenscyclusanalyse (LCA) van Bioveem-bedrijven

6 Levenscyclusanalyse (LCA) van Bioveem-bedrijven 6 Levenscyclusanalyse (LCA) van Bioveem-bedrijven G.L. Iepema (Louis Bolk Instituut) M.A. Thomassen (Leerstoelgroep Dierlijke Productiesystemen WUR) L.M. s Gravendijk (studente Leerstoelgroep Dierlijke

Nadere informatie

Energieprijzen in vergelijk

Energieprijzen in vergelijk CE CE Oplossingen voor Oplossingen milieu, economie voor milieu, en technologie economie en technologie Oude Delft 180 Oude Delft 180 611 HH Delft 611 HH Delft tel: tel: 015 015 150 150 150 150 fax: fax:

Nadere informatie

ANALYSE ENERGIEAUDIT GROTE ONDERNEMINGEN 26/11/2018

ANALYSE ENERGIEAUDIT GROTE ONDERNEMINGEN 26/11/2018 //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// ANALYSE ENERGIEAUDIT GROTE ONDERNEMINGEN

Nadere informatie

Energieverbruik door de industrie,

Energieverbruik door de industrie, Indicator 29 september 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2013 (nader voorlopige

Nadere informatie

Biomassa: brood of brandstof?

Biomassa: brood of brandstof? RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply

Nadere informatie

Van Stal tot akker Jos Strobbe Provincie Zeeland

Van Stal tot akker Jos Strobbe Provincie Zeeland Van Stal tot akker Jos Strobbe Provincie Zeeland enkele kengetallen van de Zeeuwse landbouwsector beleid provincie Zeeland acties en instrumentarium Grondgebruik Zeeland (ha) Sector/grondgebruik 2007 2011

Nadere informatie

NMVisie op Koe&Klimaat

NMVisie op Koe&Klimaat Wat is de positie van de melkveehouderij in het klimaatvraagstuk? Voor ons blijft onderbelicht wat het significante verschil is met overige bronnen van broeikasgassen. Positie van de melkveehouderij in

Nadere informatie

Analyse van N_min in de bodem van maïspercelen Vruchtbare Kringloop Achterhoek/Liemers

Analyse van N_min in de bodem van maïspercelen Vruchtbare Kringloop Achterhoek/Liemers Analyse van N_min in de bodem van maïspercelen Vruchtbare Kringloop Achterhoek/Liemers Marleen Plomp en Gerjan Hilhorst (Wageningen Livestock Research) Maart 217 Inhoud 1. Inleiding... 2 2. Dataset...

Nadere informatie

Varianten binnen de wet Verantwoorde Groei Melkveehouderij

Varianten binnen de wet Verantwoorde Groei Melkveehouderij Varianten binnen de wet Verantwoorde Groei Melkveehouderij Carin Rougoor en Frits van der Schans CLM Onderzoek en Advies Achtergrond Begin juli 2014 heeft staatssecretaris Dijksma het voorstel voor de

Nadere informatie

VOORBEELD LOGBOEK. Voorbeeld logboek versie 2.1 1

VOORBEELD LOGBOEK. Voorbeeld logboek versie 2.1 1 VOORBEELD LOGBOEK De pagina's van dit voorbeeld-logboek dienen als hulpmiddel. Alle gegevens die in het Besluit glastuinbouw worden gevraagd om te registreren, zijn er in verwerkt. U kunt de gegevens natuurlijk

Nadere informatie

Commissie Benchmarking Vlaanderen

Commissie Benchmarking Vlaanderen Commissie Benchmarking Vlaanderen 023-0170 Bijlage I TOELICHTING 17 Bijlage I : WKK ALS ALTERNATIEVE MAATREGEL 1. Inleiding Het plaatsen van een WKK-installatie is een energiebesparingsoptie die zowel

Nadere informatie

Melkveehouderij Lelystad. Frits van der Schans, Lien Terryn

Melkveehouderij Lelystad. Frits van der Schans, Lien Terryn Frits van der Schans, Lien Terryn Analyse van de gebruiksruimte Bij gemeente Lelystad zijn aanvragen gedaan voor omgevingsvergunningen voor zeer grote melkveebedrijven. Daarop wil de gemeente weten of

Nadere informatie

Commissie Benchmarking Vlaanderen

Commissie Benchmarking Vlaanderen Commissie Benchmarking Vlaanderen 023-0096 TOELICHTING 09 WARMTE KRACHT KOPPELING 1. Inleiding Warmte Kracht Koppeling (WKK) is het gecombineerd genereren van warmte, meestal onder de vorm van stoom, en

Nadere informatie

Motivatie uitbreidingsplannen Landbouwbedrijf Cerfontaine

Motivatie uitbreidingsplannen Landbouwbedrijf Cerfontaine Motivatie uitbreidingsplannen Landbouwbedrijf Cerfontaine Algemene omschrijving bedrijfsontwikkelingsplan. Landbouwbedrijf Cerfontaine is een agrarisch loon- en grondverzetbedrijf met een eigen akkerbouwtak

Nadere informatie

Bruto elektriciteitsproductie en inzet energiedragers,

Bruto elektriciteitsproductie en inzet energiedragers, Bruto elektriciteitsproductie en inzet energiedragers, 1998-2017 Indicator 29 januari 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens

Nadere informatie

Het energieverbruik voor warmte afgeleid uit de Energiebalans

Het energieverbruik voor warmte afgeleid uit de Energiebalans Het energieverbruik voor warmte afgeleid uit de Energiebalans Update 2010 07 08 09 10 11 12 13 14 Centraal Bureau voor de Statistiek Verklaring van tekens. gegevens ontbreken * voorlopig cijfer ** nader

Nadere informatie

Effluenten van de biologische mestverwerking

Effluenten van de biologische mestverwerking Effluenten van de biologische mestverwerking Bemestingswaarde Gebruik Economisch aspect Bemestingswaarde Samenstelling effluent: kg / 1000 l DS 13,0 Organische stof 3,1 Totale Stikstof 0,21 Ammoniakale

Nadere informatie

Oekraïne (foto s zijn terug te vinden op www.liba.be)

Oekraïne (foto s zijn terug te vinden op www.liba.be) Landbouw in Oekraïne 12/05/2011 Oekraïne (foto s zijn terug te vinden op www.liba.be) Oekraïne is groter dan elk land van de EU. De goede ligging van het land, gecombineerd met de vruchtbare bodems, geeft

Nadere informatie

De organische stof balans: nuttig instrument voor bouw- èn grasland. NMI, Marjoleine Hanegraaf. Opstellen van een balans. Principe van een OS- balans

De organische stof balans: nuttig instrument voor bouw- èn grasland. NMI, Marjoleine Hanegraaf. Opstellen van een balans. Principe van een OS- balans De organische stof balans: nuttig instrument voor bouw- èn grasland. NMI, Marjoleine Hanegraaf Principe van een OS- balans Het doel van een OS-balans is handhaven van het organische stofgehalte. Aanvoerbronnen

Nadere informatie

Bijlage 4: Milieu en energieprestaties: Emissies van de toekomstige rwzi Utrecht (DM 851139)

Bijlage 4: Milieu en energieprestaties: Emissies van de toekomstige rwzi Utrecht (DM 851139) Notitie HASKONINGDHV NEDERLAND B.V. WATER TECHNOLOGY Bijlage 4: Milieu en energieprestaties: Emissies van de toekomstige rwzi Utrecht (DM 851139) Aan : E. Rekswinkel, M. Boersen Van : Wim Wiegant Controle

Nadere informatie

Voorsprong met mineralen

Voorsprong met mineralen Voorsprong met mineralen Samen staan de sectoren sterker Deze bijeenkomst werd mogelijk gemaakt door LTO Gelderland, Overijssel en de Rabobank. Circulaire Economie Nieuwe toverwoord of kansrijke uitdaging

Nadere informatie

De waalse landbouw in cijfers

De waalse landbouw in cijfers De waalse landbouw in cijfers 2018 Productiefactoren - 2016* 1990 2000 2010 2016 Aantal bedrijven 29.083 20.720 14.502 12.870 Totale oppervlakte (ha) Gemiddelde oppervlakte per bedrijf (ha) Werkkrachten

Nadere informatie

Werkdocument 1975-496 Bbp BEGROTINGSUITGAVEN PAKHUIS- EN VERKOOPKOSTEN

Werkdocument 1975-496 Bbp BEGROTINGSUITGAVEN PAKHUIS- EN VERKOOPKOSTEN Werkdocument 1975-496 Bbp BEGROTINGSUITGAVEN PAKHUIS- EN VERKOOPKOSTEN -- 1. 'I b I. Inleidlk.--- In deze nota is een prognose gegeven over 1975 van de begrotingsuitgaven van de post pakhuis- en verkoopkosten

Nadere informatie

Gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in de landbouw per gewas,

Gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in de landbouw per gewas, Gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in de landbouw per gewas, 2012-2016 Indicator 16 January 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere

Nadere informatie

Uw kenmerk Ons kenmerk Datum verzoek 2 april 2010

Uw kenmerk Ons kenmerk Datum verzoek 2 april 2010 Aan het College van burgemeester en wethouders van de gemeente Asten Afdeling Ruimtelijk Ordening T.a.v. de heer S. Olschewsky Postbus 290 5720 AG Asten Uw kenmerk Ons kenmerk Datum 100486-002-verzoek

Nadere informatie

Rekenmodel grondgebondenheid behorende bij de AMvB Verantwoorde groei melkveehouderij

Rekenmodel grondgebondenheid behorende bij de AMvB Verantwoorde groei melkveehouderij Rekenmodel grondgebondenheid behorende bij de AMvB Verantwoorde groei melkveehouderij 1. Inleiding Met de Wet verantwoorde groei melkveehouderij (in werking getreden op 1 januari 2015) is het begrip melkveefosfaatoverschot

Nadere informatie

3 november 2011 Ben Rooyackers

3 november 2011 Ben Rooyackers 3 november 2011 Ben Rooyackers Mestac, mestproducenten coöp. Afzet drijfmest (300.000 ton/jaar) Vooraf gemaakte afspraken Faciliteert mestverwerking; Begeleiding, stimulering gebruik nieuwe generatie meststoffen

Nadere informatie

Kosten/baten-analyse MC-installaties en gebruikerservaringen MC

Kosten/baten-analyse MC-installaties en gebruikerservaringen MC Kosten/baten-analyse MC-installaties en gebruikerservaringen MC LEI Wageningen UR: Co Daatselaar Aanleiding en doelstellingen onderzoek Veel mest elders af te zetten tegen hoge kosten, druk verlichten

Nadere informatie

DEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ

DEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ v.u. Jules Van Liefferinge depotnr. D/2015/3241/316 www.vlaanderen.be/landbouw DEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ PRODUCTIEWAARDE, MILJOEN EURO, 2014 overige 167 223 325 512 602 1.460 844 712 355 179 102

Nadere informatie

Persbericht. Consumentenprijsindex juni

Persbericht. Consumentenprijsindex juni Persbericht PB99-176 9 juli 1999 10.30 uur Consumentenprijsindex juni De consumentenprijzen zijn tussen mei en juni met 0,4 procent gedaald. Dit blijkt uit cijfers van het CBS. Vergeleken met vorig jaar

Nadere informatie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities

Nadere informatie

Nutriëntenbalans (N & P) in BRP. Wetenschappelijke onderbouwing. CLM Onderzoek en Advies BV

Nutriëntenbalans (N & P) in BRP. Wetenschappelijke onderbouwing. CLM Onderzoek en Advies BV Nutriëntenbalans (N & P) in BRP Wetenschappelijke onderbouwing CLM Onderzoek en Advies BV Culemborg, Juli 2012 Inleiding De nutriëntenbalans brengt de nutriëntenkringloop op een melkveebedrijf in beeld.

Nadere informatie

2 Kwaliteit en kwaliteitszorg Wat is kwaliteit? Kwaliteit en consument Samenvatting 38

2 Kwaliteit en kwaliteitszorg Wat is kwaliteit? Kwaliteit en consument Samenvatting 38 Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Product en productieproces 11 1.1 De productie- en bedrijfskolom 11 1.2 Kwaliteitszorg 14 1.3 Zuivelsector 14 1.4 De varkenssector 21 1.5 Samenvatting 28 2 Kwaliteit en

Nadere informatie

Samenvatting. Indicatoren voor ecologische effecten hangen sterk met elkaar samen

Samenvatting. Indicatoren voor ecologische effecten hangen sterk met elkaar samen Samenvatting Er bestaan al jaren de zogeheten Richtlijnen voor goede voeding, die beschrijven wat een gezonde voeding inhoudt. Maar in hoeverre is een gezonde voeding ook duurzaam? Daarover gaat dit advies.

Nadere informatie

Voorjaarswerkzaamheden vlotten snel. Wat gaat 2019 brengen?

Voorjaarswerkzaamheden vlotten snel. Wat gaat 2019 brengen? Boerenbusiness DCA-Markets Markttrends Mei Januari 19 19 www.dca.nl www.boerenbusiness.nl Voorjaarswerkzaamheden vlotten snel Wat gaat 19 brengen? Voorwoord Geachte relatie, Voor u ligt de jongste uitgave

Nadere informatie

Beantwoording raadsvraag

Beantwoording raadsvraag Beantwoording raadsvraag Onderwerp Dierenaantallen Datum 15 april 2016 Nummer RV-1615 Steller vraag Benny Munsters Fractie CDA Portefeuillehouder N. Lemlijn Steller M. van der Heijden Datum afdoening 28

Nadere informatie

Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen

Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen 31 mei 2012 INHOUDSOPGAVE Inleiding... 3 1. Totale resultaten... 4 1.1 Elektriciteitsverbruik... 4 1.2 Gasverbruik... 4 1.3 Warmteverbruik... 4 1.4 Totaalverbruik

Nadere informatie

Beslissing van de Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt. van 15 april 2008

Beslissing van de Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt. van 15 april 2008 Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt Graaf de Ferrarisgebouw Koning Albert II-laan 20 bus 19 B - 1000 BRUSSEL e-mail : info@vreg.be tel. : +32 2 553 13 53 fax : +32 2 553 13

Nadere informatie

DE PRODUCTIEREKENING VAN DE VLAAMSE LAND- EN TUINBOUW

DE PRODUCTIEREKENING VAN DE VLAAMSE LAND- EN TUINBOUW FOCUS DE PRODUCTIEREKENING VAN DE VLAAMSE LAND- EN TUINBOUW 2015 INHOUD 1. Blik op de productierekening 2. Productiewaarde 3. Intermediair verbruik 4. Netto toegevoegde waarde 5. Meer informatie 6. Overzicht

Nadere informatie

Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf

Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf Hoeveel CO 2 bespaar je hiermee? 1 Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf; hoeveel CO2 bespaar je hiermee? Erfwerkzaamheden

Nadere informatie

landbouw en natuurlijke omgeving 2010 plantenteelt open teelten CSPE BB minitoets bij opdracht 19

landbouw en natuurlijke omgeving 2010 plantenteelt open teelten CSPE BB minitoets bij opdracht 19 landbouw en natuurlijke omgeving 2010 plantenteelt open teelten CSPE BB minitoets bij opdracht 19 variant a Naam kandidaat Kandidaatnummer Meerkeuzevragen Omcirkel het goede antwoord (voorbeeld 1). Geef

Nadere informatie

1. Energieverbruik op uw bedrijf

1. Energieverbruik op uw bedrijf Bedrijfsnummer: 886 Datum uitdraai monitor: 6-1-218 1. Energieverbruik op uw bedrijf Het energieverbruik ligt op uw bedrijf in 217 op 44,3 kwh per 1. kilo melk. Hiervan is 4,8 voor overige elektrische

Nadere informatie

Het energieverbruik 0v warmte afgeleid eid uit de Energiebalans

Het energieverbruik 0v warmte afgeleid eid uit de Energiebalans 08 Het energieverbruik 0v ruik voor warmte afgeleid eid uit de Energiebalans ns Reinoud Segers Publicatiedatum CBS-website: 3 februari 2009 Den Haag/Heerlen, 2009 Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken

Nadere informatie

Aanspraakvan verschillende activiteiten in de Nederlandseveehouderijophettotale energieverbruik indezesector F.deBoer

Aanspraakvan verschillende activiteiten in de Nederlandseveehouderijophettotale energieverbruik indezesector F.deBoer Aanspraakvan verschillende activiteiten in de Nederlandseveehouderijophettotale energieverbruik indezesector F.deBoer Overdruk no.136 Overdruk vanbedrijfsontwikkeling 11 (1980) 254260 Aanspraak van verschillende

Nadere informatie

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec) Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere

Nadere informatie

Heeft de lage melkprijs invloed op het grasbeheer?

Heeft de lage melkprijs invloed op het grasbeheer? Heeft de lage melkprijs invloed op het grasbeheer? DMS Hans Dirksen Edward Ensing Bouwen aan een betere balans een analyse van bedrijfststijlen in de melkveehouderij Saldo per kg meetmelk Bedrijfsstijl

Nadere informatie

Perspectief Regionale voercentra

Perspectief Regionale voercentra Perspectief Regionale voercentra Aanjager voor optimaliseren op gebiedsniveau Onderwijs Dronten, 22 november 2012 Paul Galama Onderwerpen Waarom voercentrum? Hoe werkt het in praktijk? Gevolgen voor kostprijs

Nadere informatie

Advies Actualisatie bijlage J Uitvoeringsregeling Meststoffenwet

Advies Actualisatie bijlage J Uitvoeringsregeling Meststoffenwet Advies Actualisatie bijlage J Uitvoeringsregeling Meststoffenwet Commissie Deskundigen Meststoffenwet Samenvatting Het ministerie van Economische Zaken (EZ) heeft de Commissie Deskundigen Meststoffenwet

Nadere informatie

Proeftuin energie voor de industrie

Proeftuin energie voor de industrie Proeftuin energie voor de industrie Eesge Elzinga Hildegard Schulte GIS Competence Center RVO Dataprogramma RVO 22 november 2017 GIS CC Kaarten, viewers, storymaps Europees landbouwbeleid Natura 2000

Nadere informatie

Docentenhandleiding. Leerlingenmateriaal. 6 Lesbrief. Landbouw in Nederland

Docentenhandleiding. Leerlingenmateriaal. 6 Lesbrief. Landbouw in Nederland 6 Lesbrief Landbouw in Nederland Docentenhandleiding Inhoud Een groot deel van deze Geokrant is gewijd aan de Landbouwatlas van Nederland. Ook de lesbrief maakt hier gretig gebruik van. In deze lesbrief

Nadere informatie

DE WAALSE LANDBOUW IN CIJFERS

DE WAALSE LANDBOUW IN CIJFERS DE WAALSE LANDBOUW IN CIJFERS Update : Februari 2014 Opmerking Om redenen van administratieve vereenvoudiging berust de enquête van 2011 niet meer op de landbouwers die hebben deelgenomen aan de landbouwtelling

Nadere informatie

Organische stof, meer waard dan je denkt

Organische stof, meer waard dan je denkt Organische stof, meer waard dan je denkt Ervaringen uit het systeemonderzoek PPO-locatie Vredepeel Bodem Anders Den Bosch, 20 maart 2015 Janjo de Haan De bodem Vaste fractie Water Lucht De bodem en organische

Nadere informatie

Handleiding precisiebemesting van aardappelen met circulaire meststoffen

Handleiding precisiebemesting van aardappelen met circulaire meststoffen OP O Handleiding precisiebemesting van aardappelen met circulaire meststoffen VERSIE AUGUSTUS 2018 TE VINDEN OP : WWW.PRECISIEBEMESTINGZUIDHOLLAND.NL DE JUISTE PLAATS: IN DE WORTELZONE DE JUISTE MESTSTOF:

Nadere informatie

Materiaal keuzes. Globaal genomen zijn er 4 basis functies denkbaar waarom men het product wilt verpakken.

Materiaal keuzes. Globaal genomen zijn er 4 basis functies denkbaar waarom men het product wilt verpakken. Materiaal keuzes Waarom verpakken we het product? Dit is de eerste vraag die beantwoord moet worden. Immers als het niet nodig is om een product te verpakken, is een materiaal keuze ook niet nodig en ontstaat

Nadere informatie

Naar een duurzaam bodemen nutriëntenbeheer via de kringloopwijzer akkerbouw

Naar een duurzaam bodemen nutriëntenbeheer via de kringloopwijzer akkerbouw Nutriënten Management Instituut B.V. Postbus 250, 6700 AG Wageningen T: 088 8761280 E: nmi@nmi-agro.nl I: www.nmi-agro.nl Naar een duurzaam bodemen nutriëntenbeheer via de kringloopwijzer akkerbouw Grond

Nadere informatie

Hoe maak je een bemestingsplan binnen de gebruiksnormen

Hoe maak je een bemestingsplan binnen de gebruiksnormen Hoe maak je een bemestingsplan binnen de gebruiksnormen Natuur en Landschap Pleasure green Milieu Tonnis van Dijk Nutriënten Management Instituut NMI 3 november 2011 Beperkingen in bemesting Europese regelgeving:

Nadere informatie

Tabellenbijlage. Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052

Tabellenbijlage. Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052 Tabellenbijlage Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052 Verantwoording Dit rapport is de tabellenbijlage bij de Nationale Energieverkenning 2014 verschenen

Nadere informatie

De waalse landbouw in cijfers

De waalse landbouw in cijfers De waalse landbouw in cijfers 2015 Opmerking : Vanaf 2011, om redenen van administratieve vereenvoudiging, berusten de enquêtes niet meer op de landbouwers die aan de landbouwtelling hebben deelgenomen

Nadere informatie

Bijlage 1. Vak 1. - Personalia van de belastingsplichtige. Vak 1bis. - Aanvullende inlichtingen en personaliawijzigingen

Bijlage 1. Vak 1. - Personalia van de belastingsplichtige. Vak 1bis. - Aanvullende inlichtingen en personaliawijzigingen Bijlage 1 MINISTERIE VAN HET WAALSE GEWEST Afdeling Water AANGIFTEFORMULIER VOOR DE BELASTING OP LOZINGEN VAN AFVALWATER UIT VEEHOUDERIJEN OF -FOKKERIJEN (decreet van 30 april 1990 tot instelling van een

Nadere informatie

Hoe een boekhouding. Beginners

Hoe een boekhouding. Beginners Hoe een boekhouding Invullen???? Beginners Zit ik in het juiste boekjaar GEWASSEN OP HET BEDRIJF GEWASSEN OP HET BEDRIJF 1. ZIJN ALLE TEELTEN AANWEZIG? TEELTEN EN HUN OPPERVLAKTE WORDEN OVERGENOMEN UIT

Nadere informatie

De bodem onder de kringloop Hou rekening met organische stof

De bodem onder de kringloop Hou rekening met organische stof Nutriënten Management Instituut B.V. Postbus 250, 6700 AG Wageningen T: 088 8761280 E: nmi@nmi-agro.nl I: www.nmi-agro.nl De bodem onder de kringloop Hou rekening met organische stof Marjoleine Hanegraaf

Nadere informatie