Volkssprookjes van de middeleeuwen tot heden. Theo Meder

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Volkssprookjes van de middeleeuwen tot heden. Theo Meder"

Anita de Winter
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Volkssprookjes van de middeleeuwen tot heden Theo Meder

2 Volksverhalen Een volksverhaal is een mondelinge vertelling die voor langere of kortere tijd circuleert tussen (groepen) mensen. Volksverhalen maken deel uit van de orale kunst (verbal art) van het dagelijkse leven in heden en verleden. Mondelinge overlevering gaat steeds gepaard met variabiliteit: volksverhalen behoren tot het collectieve geheugen maar zijn geen gefixeerde teksten.

Volksverhalen maken deel uit van de orale kunst (verbal art) van het dagelijkse leven in heden

3 Subgenres van volksverhalen Sprookjes Sagen Legenden Moppen Broodjeaapverhalen (Er zijn in de Nederlandse volkstaal geen mythen overgeleverd)

4 Kenmerken van sprookjes Los van tijd en plaats ( Er was eens ) Feodaal verleden Fictie / amusement / wensdroom Avonturentocht jonge held(in) Magie, dierhelpers Optimistisch slot ( Ze leefden nog lang en gelukkig ) Bruidverwerving, sociale promotie, groei tot volwassenheid en zelfstandigheid

Magie, dierhelpers Optimistisch slot ( Ze leefden nog lang en gelukkig )

5 Sprookjesrepertoire Sprookjeskennis: afgedaald tot de kinderkamer en uitgedund tot kleine canon Komen geen nieuwe sprookjes meer bij; nieuwe versies zijn veelal parodieën. Voorbeeld: De wollef en de seve geitjes, een Amsterdams volkssprookie (DIVTX043)

sprookjes meer bij; nieuwe versies zijn veelal parodieën.

6 Zeven misverstanden over sprookjes 1) De sprookjes van Grimm zijn niet de authentieke sprookjes 2) De authentieke mondelinge versies zijn niet te achterhalen 3) Authentieke kunstsprookjes zijn wel te achterhalen 4) Sprookjes zijn niet per se oeroud 5) Sprookjes danken hun voortbestaan niet aan een pure mondelinge overlevering 6) Sprookjes zijn niet universeel (althans niet in oorsprong) 7) Sprookjes zijn (in oorsprong) geen kindergenre

4) Sprookjes zijn niet per se oeroud 5) Sprookjes danken hun voortbestaan niet aan een pure mondelinge

7 Actuele controverse: beginnen sprookjes eerst op schrift? Bottigheimer, De Blécourt versus Zipes c.s.

8 Bottigheimer & De Blécourt Italiaanse novelles (Straparola, Basile) Franse feeënlectuur (Perrault, Mme. d'aulnoy) Duitse Märchenverzamelingen (Musäus, Grimm, Bechstein) De Grimms hadden hun verhalen niet van analfabete oude boertjes, maar van geletterde, Fransgeoriënteerde jonge vrouwen (bv. Dortchen Wild, Marie Hassenpflug) Alleen Frau Viemann kwam in de buurt.

d'aulnoy) Duitse Märchenverzamelingen (Musäus, Grimm, Bechstein) De Grimms hadden hun

9 Bronnen van sprookjes (middeleeuwen 1800) Ridderromans Fabels, dier-epen Sproken, boerden Heiligenlevens Kronieken Volksboekjes Kluchtboekjes Centsprenten Almanakken Reisbeschrijvingen

10 Esopet (13 eeuw) e

11 Esopet afschrift (vss ) DIe geet ghinc wilen te velde. Haren kinde hiet si, dat helde Sine dore besloten wel Vorden wolf, die es soe fel. Vor de dore ghinc hi bleeten In die wise vander geeten. Dat geetkijn sach vut doer.i. gat. Ay dief, seidsoe, bestu dat? Twi heefstu dijn luut verkeert? Voer gode moetstu sijn onteert. Tkint es te beter ende vroeder, Horet na vader ende na moeder.

Vor de dore ghinc hi bleeten In die wise vander geeten. Dat geetkijn sach vut doer.i. gat.

12 Walewein (13 eeuw) e Ridderroman (sprookje van de Gouden Vogel met ridderlijke neven-episodes) Maartje Draak: Onderzoekingen over de Roman van Walewein (1936) versus Willem de Blécourt: ''De gouden vogel', 'Het levenswater' en de Walewein: over de sprookjestheorie van Maartje Draak', in TNTL 2008

van Walewein (1936) versus Willem de Blécourt: ''De gouden vogel', 'Het

13 Aernout van Overbeke ( ) Anecdota sive historiae jocosae

14 Almanach a la Figaro (1789)

15 Sprookjes: optekeningen uit de mondelinge overlevering (1800 nu)

16 Groningen 1804: Het boek van Trijntje Soldaats 17 volksverhalen opgetekend door Gerrit Arendsz. Arends

17 Limburg en Friesland , Henri Welters: Limburgsche legenden, sagen, sprookjes en volksverhalen , Waling Dykstra: Uit Friesland's volksleven van vroeger en later.

sprookjes en volksverhalen 1895-1896, Waling

18 Gerrit Jacob Boekenoogen ( )

19 Cornelis Bakker ( )

20 Brief van Bakker met voodoo sage

21 J.J. Voskuil Amsterdams verzameloffensief door J.J. Voskuil ( ) in jaren 60 en verzamelaars verhalen 20 tot 30 gulden per interview-sessie

22 Verzamelwerk in Nederland

23 A.A. Jaarsma Ruim verhalen Ruim 300 sprookjes

24 Actieradius Jaarsma ( )

25 Vertelster Geeske Kobus-Van der Zee ( ) 271 volksverhalen 79 sprookjes 25x bezocht (1x bandopnames gemaakt door Voskuil)

26 Ingezonden handschrift Sprookje over een dankbare bedelaar

27 Ingezonden formulier Informatie over de verteller (door Jaarsma)

28 Nederlandse volksverhalenbank Digitaal archief van immaterieel erfgoed Wetenschappelijk onderzoeksinstrument

29 Database sinds 1994 Meer dan 60 invoerders (wetenschappers, documentalisten, stagiaires, invoerkrachten, vrijwilligers) Pageviews per jaar: tussen de 0,5 en 3 miljoen Ruim Nederlandstalige volksverhalen (incl. Varianten) Bezoekers: wetenschappers, studenten, scholieren, journalisten, professionele vertellers, familie van (overleden) vertellers, liefhebbers van volksverhalen

30 Visualisaties

31 Toekomst: internationale harvester

32 Classificatie van sprookjes: Aarne Thompson Uther The Types of International Folktales (3 delen, 2004) Roodkapje = ATU 333 (Little Red Riding Hood)

33 Subgenres binnen het sprookje Diersprookjes (fabel) (Vos en raaf) Wondersprookjes (Tafeltje dekje) Religieuze sprookjes (Vliegende Hollander) Novellesprookjes (realistische) (Getemde feeks) Domme duivelsprookjes (vuurwapen als tabakspijp) Grappige sprookjes (Dappere kleermakertje) Formulesprookjes (Japanse steenhouwer)

34 Enzyklopädie des Märchens Voor internationaal comparatief onderzoek In 1975 begonnen 14 banden in 2015 voltooid

35 Wetenschappelijke benaderingswijzen van sprookjes Germaans-mythologische theorie (Grimms) Psychologische duiding (Freud, Jung, Bettelheim) Antroposofische benadering (Steiner) Structuralisme (Propp, Greimas) Geografisch-historische methode (Krohn, Aarne) Historisch-sociologische invalshoek (Clerkx) Etnologische / cultuurhistorische invalshoek (Van der Kooi, De Blécourt, Meder)

36 Centrale begrippen in het huidige onderzoek Betekenis, betekenisgeving, beleving, perceptie Variabiliteit, comparatief onderzoek Intertekstualiteit, intermedialiteit Repertoires Toe-eigening en het claimen van verhalen Identiteit, etniciteit Authenticiteit, invention of tradition Memen en conduits Ostension Structuren, patronen, 'verhaalgrammatica' Performance

37 Betekenis, betekenisgeving, beleving, perceptie Nachtmerrie, Old Hag, Druckgeist, duivel, alien; sleep paralysis Henry Fuseli (1781)

38 Variabiliteit In mondelinge en schriftelijke overlevering: - ons geheugen - creatieve vertellers (collectief cultuurgoed)

39 Intertextualiteit, intermedialiteit Snow White and the Huntsman (2012) Hansel & Gretel: Witch Hunters (2013)

40 Repertoires Het verhaalrepertoire van Anders Bijma ( ) Creatieve verteller vs. Passieve verteller

41 Russisch formalisme Vladimir Propp: De morfologie van het toversprookje

42 Frans structuralisme Algirdas Greimas: het actentenmodel

43 Narratieve matrix

44 Van Aladdin tot Zwaan Kleef Aan Lexicon van sprookjes: ontstaan, ontwikkeling, variaties. Ton Dekker, Jurjen van der Kooi & Theo Meder

45 Vertelcultuur in Nederland / Waterland

46 Avonturen en structuren / Van kikvors tot droomprins

47 E-zine Vertelcultuur Downloaden op:

48 Facebookgroep Vertelcultuur

Vergelijkbare documenten

Nederlandse volksverhalen in internationaal perspectief. Theo Meder

Nederlandse volksverhalen in internationaal perspectief Theo Meder E-zine Vertelcultuur (gratis) E-zine downloaden: - www.docvolksverhaal.nl - en Facebookgroep Vertelcultuur - Deze slideshow: - www.docvolksverhaal.nl