Nederland compleet. Kantoren- en bedrijfsruimtemarkt. Factsheets medio

Transcriptie

1 compleet Kantoren- en bedrijfsruimtemarkt Factsheets medio

2 Geachte lezer, Voor u ligt de bundel Compleet medio. Hierin worden de landelijke en regionale ontwikkelingen op de kantoren- en bedrijfsruimtemarkt in factsheets gepresenteerd. Al sinds 98 houdt DTZ Zadelhoff de dynamiek op de markt nauwkeurig bij en dit zorgt voor een basis waarmee de ontwikkelingen door de tijd heen op de voet gevolgd kunnen worden. Compleet wordt sinds 6 uitgebracht. Voor het eerst zijn de factsheets voorzien van een korte analyse waarin de belangrijkste bevindingen per regio uiteen zijn gezet. De optelsom van alle regio s geeft een goed beeld van de landelijke dynamiek. Hoewel de landelijke dynamiek de situatie van een regio, een gemeente, een deelgebied of een gebouw niet verklaart, schetst het wel de context waarbinnen ontwikkelingen plaatsvinden. Veel bewegingen op de se kantorenmarkt en de se bedrijfsruimtemarkt komen overeen. Zo neemt de opname in de eerste helft van in vergelijking tot de eerste helft van toe, groeit het aanbod van beschikbare ruimte, staan de huurprijzen onder druk en neemt het aantal kantoor- en industriebanen af. In de eerste helft van hebben verplaatsende kantoorgebruikers 97. m² aan kantoorruimte opgenomen. Vergeleken met de opname in de eerste helft van is sprake van een toename van,%. De grootste transactie betreft de huisvesting van de Nationale Politie in Rotterdam waarmee 6. m² is gemoeid. Overigens is de Nationale Politie ook verantwoordelijk voor de op twee na grootste transactie in. In Zwolle nam zij 9.6 m² op. Opvallend aan de top- grootste transacties is dat, in tegenstelling tot de afgelopen jaren, geen transactie in Amsterdam is terug te vinden. Wel staan in de top- drie transacties in Rotterdam en twee in Den Haag. In beide steden ligt het opnameniveau in de eerste zes maanden van al hoger dan het opnameniveau van ultimo. In de eerste helft van is,8 miljoen vierkante meter aan bedrijfsruimte opgenomen. Ten opzichte van dezelfde periode in is sprake van een groei van,8%. Logistieke dienstverleners zorgen voor grote transacties in. Acht van de grootste transacties zijn distributiecentra van logistieke dienstverleners. De grootste transactie vond in Limburg plaats en betreft de huisvesting van. m² van DSV Logistics op Trade Park Noord in Venlo. Op de tweede plaats staat een transactie van. m² door Eurofar International in Tilburg. Bovenstaande en veel andere bevindingen zijn te herleiden uit Compleet medio. De korte analyse die per factsheet is toegevoegd, geeft een deel van deze bevindingen per regio weer. Mocht u nog specifieke vragen hebben of een factsheet op maat willen laten maken, neem dan contact op met onze afdeling Research of onze specialisten die werkzaam zijn vanuit de verschillende DTZ Zadelhoff-vestigingen. Onze contactgegevens vindt u in deze factsheets of op Jeroen de Bruijn Voorzitter Dagelijks Bestuur DTZ Zadelhoff

3 Inhoud Factsheets kantoren- en bedrijfsruimtemarkt medio Regio Kantoren Bedrijfsruimte Almere 6 Amsterdam en omgeving 8 6 Breda en omgeving 8 Den Haag en omgeving Ede en Veenendaal Eindhoven en omgeving 6 Friesland 8 6 Gooi en Eemland 8 Groningen, Assen en Emmen 6 Haarlemmermeer 6 s-hertogenbosch, Tilburg en Waalwijk 6 6 Limburg 8 66 Rotterdam en omgeving 68 Stadsregio Arnhem Nijmegen 7 Twente 7 Utrecht en omgeving 6 7 Zwolle, Apeldoorn en Deventer 8 76 Algemene en vastgoedgegevens 78

4 Factsheets kantorenmarkt medio Kantoorbanen.6.8 t.o.v.,9% Aanbod 8.6. m,6% 9.. m,% Opname 97. m e helft t.o.v. e helft,% Leegstand m (6,%),7% Huurprijs* e per m /jaar *Excl. evt. incentives,% Index kantoorbanen 8= 9 9 in gebruik x. m ( m v.v.o.) (medio) in gebruik Leegstand (6,% medio ) Bron: LISA Bron: Bak, DTZ Zadelhoff Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Rotterdam Utrecht Eindhoven Amsterdam Den Haag Haarlemmermeer Arnhem Leegstand Leegstand medio s gem. medio Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) 9% Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening % % % % % 9% % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit Aanbod naar grootteklasse x. m ( m v.v.o.) (medio) >. Overheid en overigen Non-profit Overheid en overigen Non-profit

5 Factsheets kantorenmarkt medio Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot Noord Oost Zuid West Beste locaties Beste locaties Beste locaties Beste locaties Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* 7,7, 7,7, 8,, 8,, 7,6, 7,6, 8,, 8,, 7,, 7,, 8,, 8,,, 8,, 8, 7,, 7,, Plaats van tot van tot Groot Amsterdam 7 7 Rotterdam en omgeving 6 6 Den Haag en omgeving 6 6 Utrecht en omgeving Haarlemmermeer Eindhoven en omgeving Stadsregio Arnhem Nijmegen Zwolle, Apeldoorn en Deventer s-hertogenbosch en Tilburg Gooi en Eemland Twentse Stedenband Breda en omgeving 7 6 Groningen en Assen 8 7 Limburg 8 8 Almere Friesland 7 7 Ede en Veenendaal 7 7 * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten. Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Rotterdam Alexandrium/Oosterhof Nationale Politie 6. Den Haag Oostduinlaan Shell. Zwolle Hanzeland Nationale Politie 9.6 Rotterdam Centraal station Spaces 7. Middelburg Het Groene Woud Hogeschool Zeeland.9 Den Haag Laakhaven HS UWV.9 Rotterdam Kop van Zuid Nidera. Gouda Goudse Poort J.P. van Eesteren. Purmerend Gorslaan Bose. Oss Euterpehof Gemeente Oss. Hengelo Capelle aan den IJssel Gouda Amstelveen Veenendaal Almere Stichtse Vecht Best Nieuwegein Helmond Zoetermeer Deventer Schiedam Amersfoort Apeldoorn Son en Breugel Rotterdam Almelo Rijswijk Delft Houten Hilversum Haarlemmermeer Breda Ede Zwolle Enschede Bergen op Zoom Arnhem Eindhoven Amsterdam Heerenveen Drechtsteden Assen Tilburg Utrecht 's-hertogenbosch Zeist Veldhoven Heerlen Groningen Maastricht (incl. airport/beek) Leiden Roermond Nijmegen Den Haag Oosterhout Etten-Leur Haarlem Roosendaal Venlo Leidschendam-Voorburg Leeuwarden Smallingerland Diemen Leegstand per gemeente in % van voorraad, medio % % % % % % % % Bron: Bak, DTZ Zadelhoff s gemiddelde

6 Almere Factsheets kantorenmarkt medio Kantoorbanen 6.8 t.o.v.,7% Aanbod 8. m,8% 8. m,6% Opname. m e helft t.o.v. e helft % Leegstand 78. m (,%),7% Huurprijs* e 9 per m /jaar *Excl. evt. incentives,% Index kantoorbanen 8= Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Almere Zwolle Hilversum Amsterdam Diemen Almere Bron: LISA Leegstand Leegstand medio s gem. medio Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) 9% 8% % % 7% % 9% % % Almere Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening 9% % % % % % 9% % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit De opname van kantoorruimte in Almere is over de eerste zes maanden van uitgekomen op circa. m², een afname van % ten opzichte van de eerste helft van. De grootste transactie betrof de opname van 9 m² op Gooise Poort door SD Workx. Mede als gevolg van de geringe opname is het aanbod beschikbare kantoorruimte verder toegenomen met,8% tot Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken 8. m². Hiervan Bankenstaat 78. m² daadwerkelijk fysiek leeg zodat nu Industrie, Handel en Transport,% van de Almeerse kantorenvoorraad leegstaat. Een ruim aanbod kantoren in combinatie met geringe transactiedynamiek blijft niet zonder gevolgen voor Industrie, Handel en Transport het huurprijsniveau. De gemiddelde huurprijs per vierkante meter per jaar daalde met,% en bedraagt nu gemiddeld EUR 9. 6

7 Almere Factsheets kantorenmarkt medio Kantorenlocaties Centrum Muziekwijk Almere Poort Gooisekant/Gooise Poort Almere Haven Almere Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Almere Gooisekant/Gooise Poort SD Workx 9 Centrum Patiënt 6 Gooisekant/Gooise Poort WEBR Centrum VIC Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Almere Centrum Muziekwijk 8 7 Gooisekant/Gooise Poort 6 6 Almere Haven * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten. Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot Oost Beste locaties 7,6, 7,6, 8,, 8,, West Beste locaties, 8,, 8, 7,, 7,, 7

8 Amsterdam en omgeving Factsheets kantorenmarkt medio Amsterdam, Diemen en Amstelveen Kantoorbanen 76. t.o.v.,8% Aanbod.7. m,% m,6% Opname 86. m e helft t.o.v. e helft 6% Leegstand.. m (7,8%),9% Huurprijs* e 9 per m /jaar *Excl. evt. incentives,9% Index kantoorbanen 8= 9 9 Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Amsterdam Diemen Amstelveen Rotterdam Den Haag Utrecht Amsterdam e.o. Bron: LISA Leegstand Leegstand medio s gem. medio Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) 7% 7% % 9% % 8% % % % 7% % % % % 9% % % 7% % % Amsterdam e.o. Industrie, handel en transport Banken en verzekeraars Zakelijke dienstverlening Overheid en overige non-profit De opname van kantoorruimte in Amsterdam is over de eerste zes maanden van uitgekomen op 86. m², een daling van 6% ten opzichte van de eerste helft van. In tegenstelling tot andere jaren is het aantal grootschalige kantoortransacties het afgelopen jaar zeer beperkt gebleven. In de e helft waren de grootste transacties ING (. m²) en Calvin Klein (. m²). Dit eerste halfjaar was dat Douwe Egberts die tekenden voor. m² op de locatie Teleport/Sloterdijk. Deze kantoorlocatie bleek het afgelopen halfjaar opmerkelijk in trek bij de grotere kantoorgebruikers.in tegenstelling tot de laatste paar jaar staat Teleport/Sloterdijk met stip bovenaan met vier van de zes grootste transacties in de regio Amsterdam. Ondanks de sterk achterblijvende transactiedynamiek is het aanbod van beschikbare kantoorruimte in de regio groot Amsterdam verder gedaald met,% tot 8,% van de voorraad ofwel circa, miljoen vierkante meter. Dat de Overheid en overigen en overigen Non-profit Non-profit Overheid en overigen Non-profit zeer omvangrijke opnamedaling van de laatste zes maanden beperkte invloed heeft Zakelijke Dienstverlening Zakelijke Dienstverlening gehad op het aanbodpercentage werd veroorzaakt door de Banken vele transformaties die er in de regio hebben Banken plaatsgevonden. Zo is een deel van het aanbod weggevallen doordat het voormalige Paleis van Justitie is verkocht om het te transformeren naar hotel. Ook is besloten Industrie, Handel Handel het kantoorgebouw en Transport en Transport Rivierstaete voor een deel om te bouwen naar hotel evenals in Zuidoost waar meerdere hotelketens zich hebben gevestigd in voorheen leegstaande kantoren. In Amstelveen krijgt het voormalige kantoor Bavinckstaete van. m² een hotelbestemming. De huurprijzen lijken zich te herstellen van de dalingen die zich de afgelopen jaren hebben voorgedaan en bedragen op dit moment gemiddeld EUR 9 per m² per jaar. Industrie, Handel en Transport 8

9 Amsterdam en omgeving Factsheets kantorenmarkt medio Amsterdam, Diemen en Amstelveen Kantorenlocaties Teleport/Sloterdijk Westas Riekerpolder Noord A Amsterdam Zuidelijke IJ-Oevers 6 Centrum 7 Oud-Zuid 6 8 Zuidas 9 Buitenveldert Amstelveen De Omval Amstel Business Park Diemen Zuidoost Houthavens Diemen A Schiphol Amstelveen Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Amsterdam Teleport/Sloterdijk Douwe Egberts Master Blenders. Riekerpolder Mexx Global. Teleport/Sloterdijk CMIS Group. Zuidas Salesforce.6 Teleport/Sloterdijk ADM Europe. Teleport/Sloterdijk Camelot. Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot West Beste locaties, 8,, 8, 7,, 7,, Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Amsterdam Teleport/Sloterdijk Westas Riekerpolder Amsterdam-Noord 9 9 Zuidelijke IJ-Oevers/Houthavens Centrum Oud-Zuid Zuidas Buitenveldert 7 7 De Omval Amstel Business Park Zuidoost Amstelveen Diemen 6 8 * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten. 9

10 Breda en omgeving Factsheets kantorenmarkt medio Breda, Oosterhout, Etten-Leur, Bergen op Zoom en Roosendaal Kantoorbanen 6. t.o.v.,% Aanbod 8. m,%.7. m,% Opname 6. m e helft t.o.v. e helft 7% Leegstand 97. m (6,9%) % Huurprijs* e per m /jaar *Excl. evt. incentives % Index kantoorbanen 8= Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Breda Oosterhout Etten-Leur Bergen op Zoom Roosendaal Breda e.o. Bron: LISA Leegstand Leegstand medio s gem. medio Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) % 7% % % % % % % Breda e.o. Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening 9% % % % % % 9% % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit De kantorenmarkt in de regio Breda beleefde een trage start met een opname van circa 6. m². De grootste transactie werd geregistreerd in Roosendaal, waar SDW op Bovendonk.6 m² kantoorruimte huurde. Mede door de verminderde transactiedynamiek, nam het aanbod beschikbare kantoorruimte Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken met,% toe tot Banken een totaal van 8. m². Hiervan stond 97. m² ook Industrie, Handel en Transport daadwerkelijk fysiek leeg, waardoor momenteel 6,9% van de kantorenvoorraad in de regio Breda leegstaat. Industrie, Handel en Transport

11 Breda en omgeving Factsheets kantorenmarkt medio Breda, Oosterhout, Etten-Leur, Bergen op Zoom en Roosendaal Kantorenlocaties BREDA EN OMGEVING Oosterhout Centrum/Stationsgebied Claudius Prinsenlaan Ettense Baan 7 8 Westerhagelaan e.o. Moleneind 6 Stadionkwartier 7 Europark 8 Hoevestein 9 Bredaseweg Parklaan/Trivium 9 6 Breda Etten-Leur ROOSENDAAL / BERGEN OP ZOOM Centrum Roosendaal Bovendonk A7 Centrum Bergen op Zoom E A8 A Roosendaal E A8 Bergen op Zoom A km Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Roosendaal Bovendonk SDW.6 Bergrand Accessio Arbeidsdiensten 8 Breda Ettense Baan Top-Care Health Services. Liniestraat Stichting Maatschappelijke Opvang 6 Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot Zuid Beste locaties 7,, 7,, 8,, 8,, Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Breda Centrum/Stationsgebied 9 9 Claudius Prinsenlaan Ettense Baan 9 9 Westerhagelaan e.o. Moleneind 6 6 Stadionkwartier Oosterhout Europark Hoevestein Etten-Leur Bredaseweg/Parklaan/Trivium Roosendaal Centrum 7 7 Bovendonk 9 9 Bergen op Zoom Centrum 7 7 * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten.

12 Den Haag en omgeving Factsheets kantorenmarkt medio Den Haag, Leiden, Rijswijk, Leidschendam-Voorburg, Delft, Zoetermeer en Gouda Kantoorbanen 6. t.o.v.,% Aanbod.7. m,% 7.. m,8% Opname 7. m e helft t.o.v. e helft 8% Leegstand.. m (,%),% Huurprijs* e per m /jaar *Excl. evt. incentives,% Index kantoorbanen 8= Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Leiden Den Haag Rijswijk Leidschendam- Voorburg Delft Zoetermeer Gouda Den Haag e.o. Leegstand Leegstand medio s gem. medio Bron: LISA Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) 8% 8% 6% % 8% % % % % Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening Den Haag e.o. 9% % % % % % 9% % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit De opname van kantoorruimte in de regio Den Haag is over de eerste helft van uitgekomen op 7. m². Dit betreft een stijging van 8% ten opzichte van de eerste zes maanden van. Enkele grote transacties hebben bijgedragen aan de sterke opleving van de kantorenmarkt. Op de Oostduinlaan huurde Shell meer dan. m² vierkante meter nieuwe kantoorruimte en aan Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken de Laakhaven (HS) Banken huurde het UWV.8 m². Ondanks de hoge opname bleef Industrie, Handel en Transport het ruime aanbod kantoorruimte in de Haagse regio steken op.7. m². De leegstand nam daarentegen niet verder toe en bedraagt momenteel,% Industrie, Handel en Transport van de voorraad kantoorruimte. Het huurprijsniveau bleef nagenoeg stabiel op EUR,- per m² per jaar.

13 Den Haag en omgeving Factsheets kantorenmarkt medio Den Haag, Leiden, Rijswijk, Leidschendam-Voorburg, Delft, Zoetermeer en Gouda Kantorenlocaties Nieuw Centrum Beatrixkwartier CS Kwadrant Congrescentrum e.o. In de Boogaard 6 Hoornwijck 7 Rokkeveen 8 Binckhorst 9 Laakhaven HS Ypenburg Forepark Plaspoelpolder Delft-Noord Den Haag 9 8 Leidschendam-Voorburg 6 Hofzichtpark/Mariahoeve Boerhaavelaan 6 Zoetermeer 6 Stadshart Zoetermeer 7 Rijswijk Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Den Haag Oostduinlaan Shell. Laakhaven HS UWV.8 Lange Vijverberg evision. Carnegieplein Octrooibureau V&O. Gouda Hanzeweg J.P. van Eesteren. Delft Poortweg Allseas Engineering. Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot West Beste locaties, 8,, 8, 7,, 7,, Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Den Haag Nieuw Centrum 9 9 Beatrixkwartier CS Kwadrant 6 6 Congrescentrum e.o. 6 6 Binckhorst 6 6 Laakhaven HS 7 7 Ypenburg 9 9 Forepark Hofzichtpark/Mariahoeve Rijswijk In de Boogaard 8 8 Hoornwijck 8 8 Plaspoelpolder 6 6 Delft Delft-Noord 9 9 Zoetermeer Rokkeveen 9 9 Boerhaavelaan 9 9 Stadshart 8 8 Leiden Bio-sciencepark 8 8 Centraal Station 6 7 Leidschendam-Voorburg 6 6 Gouda Goudse Poort 7 7 * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten.

14 Ede en Veenendaal Factsheets kantorenmarkt medio Kantoorbanen. t.o.v.,% Aanbod 7. m,%. m,% Opname. m e helft t.o.v. e helft % Leegstand 99. m (,9%),7% Huurprijs* e 9 per m /jaar *Excl. evt. incentives,6% Index kantoorbanen 8= Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Ede Veenendaal Utrecht Amersfoort Arnhem Nijmegen Ede en Veenendaal Bron: LISA Leegstand Leegstand medio s gem. medio Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) % % % 9% 9% 6% % % 9% % % % % % % % % Ede en % % Veenendaal Industrie, handel en transport Banken en verzekeraars Zakelijke dienstverlening Overheid en overige non-profit De kantorenmarkt in de regio Ede-Veenendaal ontwikkelt zich licht positief en kwam over de eerste helft van het jaar uit op. m². Bedrijven actief in de zakelijke dienstverlening waren verantwoordelijk voor 6% van deze opname, terwijl die categorie normaal gesproken goed is voor circa %. Ook de non-profit sector was dit jaar actiever dan in andere jaren. Zo vestigde Invacare zich met circa. m² in De Vallei en huurde Nedercare circa m² op Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen en overigen Non-profit Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken De Batterijen in Banken Veenendaal. Het aanbod bleef stabiel op 7. m² en ook de Industrie, Handel Handel en Transport en Transport leegstand bleef nagenoeg gelijk aan het percentage van een half jaar eerder en bedraagt momenteel,9% van de voorraad kantooruimte. Mede als gevolg van Industrie, Handel en Transport de zeer ruime marktsituatie daalde het huurprijsniveau gemiddeld met,6% en kwam uit op EUR 9 per vierkante meter per jaar.

15 Ede en Veenendaal Factsheets kantorenmarkt medio Kantorenlocaties Veenendaal-Centrum De Faktorij/De Vendel De Batterijen De Compagnie Ede stationsgebied 8 6 De Vallei 7 Edese Manen Ede 8 Ede-Centrum 9 Horapark Veenendaal Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Ede Keesomstraat Bruil Bouw.8 De Vallei Invacare. Veenendaal De Batterijen NederCare De Faktorij/De Vendel Kwintes Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot Oost Beste locaties 7,6, 7,6, 8,, 8,, Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Ede De Vallei 9 9 Edese Manen 8 8 Ede-Centrum 7 7 Horapark Stationsgebied 8 8 Veenendaal Veenendaal-Centrum 9 9 De Faktorij/De Vendel 8 8 De Batterijen 9 9 De Compagnie 8 8 * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten.

16 Eindhoven en omgeving Factsheets kantorenmarkt medio Eindhoven, Helmond, Best, Son en Breugel en Veldhoven Kantoorbanen 7.7 t.o.v.,6% Aanbod 6. m,%.968. m,8% Opname 7. m e helft t.o.v. e helft 8% Leegstand 6. m (8,%),9% Huurprijs* e per m /jaar *Excl. evt. incentives % Index kantoorbanen 8= Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Eindhoven Son en Breugel Veldhoven Best Helmond Tilburg Eindhoven e.o. Bron: LISA Leegstand Leegstand medio s gem. medio Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) % 8% % % % % % Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening Eindhoven e.o. 9% % % % % % 9% % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit De opname van kantoorruimte in de regio Eindhoven is over de eerste zes maanden uitgekomen op 7. m². Dat is een daling van ongeveer 8%. Hiermee is Eindhoven een van de weinige steden die over deze periode een dalende kantooropname laten noteren. Het hangt samen met een afnemend aantal kantoorbanen in de regio: in een jaar tijd nam de kantoorwerkgelegenheid met,6% af. De geregistreerde kantorendynamiek kwam voor rekening van de gevestigde namen in het Eindhovense. In Veldhoven huurde ASML circa Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen en overigen Non-profit Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken. m² additionele Bankenkantoorruimte op De Run en huurde de Nationale Industrie, Handel Handel en Transport en Transport Politie dezelfde metrage aan de Boschdijktunnel. De gedaalde voorraad door transformatie van kantoren naar woningen, zoals door CityPads in Eindhoven, Industrie, Handel en Transport kon het oplopende aanbodniveau niet keren: dat nam licht toe met % waarmee het totale aanbod kantoorruimte nu 6. m² bedraagt. Op de huurprijzen had de ruimer wordende marktsituatie geen effect, daar huurprijzen stabiel bleven op gemiddeld EUR per m² per jaar. 6

17 Eindhoven en omgeving Factsheets kantorenmarkt medio Eindhoven, Helmond, Best, Son en Breugel en Veldhoven Kantorenlocaties Son en Breugel Stationsgebied Centrum Stadionkwartier Best Ring Kennedy Business District 6 Strijp-S 7 Poort van Metz Helmond 8 8 Helmond Centrum 9 Park Diepenvoorde Flight Forum Science Park Eindhoven Breeven Eindhoven Airport De Hurk/Croy Groot Schooten 6 De Run Veldhoven 6 7 Eindhoven 6 9 Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Veldhoven De Run ASML. Eindhoven Boschdijktunnel Nationale Politie. Eindhoven Airport TNT.7 Centrum Perée & Partners Capital. Zernikestraat Atriensis. Centrum Madison Gurkha 7 Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot Zuid Beste locaties 7,, 7,, 8,, 8,, Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Eindhoven Centrum/Stationsgeb./Stadionkwartier 6 6 Ring Kennedy Business District 6 6 Strijp-S 6 6 Poort van Metz Flight Forum/Eindhoven Airport De Hurk/Croy 8 8 Helmond Centrum 8 8 Groot Schooten 8 8 Waalre Park Diepenvoorde Best Breeven 8 8 Son Science Park Eindhoven 9 9 Veldhoven De Run 8 8 * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten. 7

18 Friesland Factsheets kantorenmarkt medio Leeuwarden, Heerenveen en Drachten Kantoorbanen 6. t.o.v.,% Aanbod 88. m,8% 8. m,% Opname. m e helft t.o.v. e helft 7% Leegstand 8. m (,%) 6,7% Huurprijs* e 9 per m /jaar *Excl. evt. incentives,% Index kantoorbanen 8= Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Heerenveen Leeuwarden Smallingerland Groningen Assen Friesland Bron: LISA Leegstand Leegstand medio s gem. medio Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) 9% % % % % 7% 7% 8% % Friesland Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening 9% % % % % % 9% % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit De opname van kantoorruimte in Friesland is uitgekomen op. m². Ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar komt dat neer op een daling van 7%. Instellingen van de overheid en non-profit organisaties bepalen in deze provincie doorgaans de helft van de transactiedynamiek. Daarmee is de opname van kantoorruimte in Friesland sterk afhankelijk van hun huisvestingsbehoefte. De grootste kantoortransactie kwam op naam van industrieel dienstverlener Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken Imtech dat in Drachten Banken op het Kantorenpark circa.6 m² huurde. Ondanks Industrie, Handel en Transport de lage opname is het aanbod kantoorruimte afgenomen met ongeveer % en bedraagt nu 88.m². Daarvan staat 8. m² daadwerkelijk fysiek leeg Industrie, Handel en Transport waarmee het leegstandspercentage uitkomt op,%. Huurprijzen bleven relatief stabiel op EUR 9 per vierkante meter per jaar. 8

19 Friesland Factsheets kantorenmarkt medio Leeuwarden, Heerenveen en Drachten Kantorenlocaties LEEUWARDEN Stationsgebied Oostergoweg Tesselschadestraat FEC-City Lange Marktstraat Leeuwarden Heerenveen DRACHTEN Centrum Kantorenpark Azeven HEERENVEEN K.R. Poststraat Stationsgebied Abe Lenstra Boulevard Drachten Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Drachten Kantorenpark Imtech.6 Heerenveen K.R. Poststraat AfterPay 9 Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot Noord Beste locaties 7,7, 7,7, 8,, 8,, Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Leeuwarden Stationsgebied 7 7 Oostergoweg Tesselschadestraat 7 7 FEC-City 7 7 Lange Marktstraat 8 8 Drachten Centrum 8 8 Kantorenpark 7 7 Azeven 8 8 Heerenveen K.R. Poststraat 8 8 Stationsgebied Abe Lenstra Boulevard 9 9 Sneek 7 7 * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten. 9

20 Gooi en Eemland Factsheets kantorenmarkt medio Amersfoort en Hilversum Kantoorbanen. t.o.v.,% Aanbod. m 9,%.8. m,% Opname 8. m e helft t.o.v. e helft 6% Leegstand. m (,7%),8% Huurprijs* e 8 per m /jaar *Excl. evt. incentives,% Index kantoorbanen 8= Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Amersfoort Hilversum Utrecht Almere Ede Veenendaal Gooi en Eemland Bron: LISA Leegstand Leegstand medio s gem. medio Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) % % % % 9% % 6% % % Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening Gooi en Eemland 9% % % % % % 9% % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit De opname van kantoorruimte in de regio Gooi en Eemland is over de eerste zes maanden van uitgekomen op 8. m², een afname van 6% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Dit verschil wordt vooral veroorzaakt door het feit dat er dit jaar nog geen grote transactie heeft plaatsgevonden zoals die van FrieslandCampina vorig jaar. Dit halfjaar is de grootste transactie in de regio die Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken van Stichting Bink Banken (. m²) in Hilversum. De kantorenmarkt in de regio kende Industrie, Handel en Transport een groeiend aanbod, wat met 9,% steeg tot. m². Daarnaast nam de leegstand toe met,8% tot,7%. De huurprijzen daalden licht met,% tot Industrie, Handel en Transport EUR 8 per m² per jaar.

21 Gooi en Eemland Factsheets kantorenmarkt medio Amersfoort en Hilversum Kantorenlocaties AMERSFOORT Stationsgebied Zuidzijde 8 Stationsgebied Noordzijde Historische binnenstad/ Stadsring De Brand De Berg 6 Podium 7 De Hoef 8 Calveen 9 De Wieken Amersfoort Hilversum HILVERSUM Stationsgebied Mediapark Kantorenpark ArenA Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Hilversum Laapersveld Stichting Bink. Mediapark Glenmore & Waldorf 8 Tesselschadelaan Santa Fe Natural Tobacco Company 8 Amersfoort Stationsgebied Caresco 7 Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot Oost Beste locaties 7,6, 7,6, 8,, 8,, West Beste locaties, 8,, 8, 7,, 7,, Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Amersfoort Stationsgebied Historische binnenstad/stadsring De Berg 7 6 De Hoef/Calveen/De Brand/De Wieken 8 8 Hilversum Stationsgebied Mediapark 7 7 Kantorenpark Arena 6 6 Leusden 7 7 Zeist Boulevard 7 7 Utrechtseweg 8 7 * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten.

22 Groningen en Assen Factsheets kantorenmarkt medio Kantoorbanen 6. t.o.v.,% Aanbod 7. m 7,8%.. m,8% Opname. m e helft t.o.v. e helft % Leegstand 7. m (%) 7,7% Huurprijs* e per m /jaar *Excl. evt. incentives,8% Index kantoorbanen 8= Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Groningen Assen Zwolle Leeuwarden Heerenveen Groningen en Assen Bron: LISA Leegstand Leegstand medio s gem. medio Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) % % 6% % % % % % 7% % Groningen en Assen Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening 9% % % % % % 9% % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit De opname van kantoorruimte in Groningen en Assen steeg fors in de eerste zes maanden van. In totaal werd in de twee steden. m² opgenomen, terwijl deze metrage vorig jaar. m² betrof. Zowel in Assen als in Groningen werden meer meters opgenomen dan in de eerste helft van. De grootste transacties in de regio waren die van BAM bouw en techniek, welke meerdere Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen en overigen Non-profit Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken vestigingen samenbracht Banken op.7 m² in Groningen en Stichting VanBoeijen Industrie, Handel Handel en Transport en Transport die.8 m² huurde in Assen. Het aanbod in de regio nam als gevolg van deze transacties af tot 7. m², waardoor ook de leegstand afnam tot % van de Industrie, Handel en Transport kantorenvoorraad.

23 Groningen en Assen Factsheets kantorenmarkt medio Kantorenlocaties GRONINGEN Kranenburg Europapark Stationsgebied/ Verbindingskanaalzone 7 6 Martini Trade Park Corpus den Hoorn-Zuid Groningen 6 Hunzepark 7 Zernike Science Park 8 De Meeuwen ASSEN Kloosterveen Stationsgebied Peelerpark 8 Assen Borgstee Messchenveld Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Groningen Jeverweg BAM Bouw en Techniek.7 Martini Trade Park Seatrade. Kranenburg Deloitte 8 Euvelgunne Visser & Smit Bouw 8 Assen Eemland Stichting Vanboeijen.8 Stationsgebied Reaal Verzekeringen. Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot Noord Beste locaties 7,7, 7,7, 8,, 8,, Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Groningen Kranenburg Europapark Stationsgebied/Verbindingskanaalzone Martini Trade Park 8 8 Corpus den Hoorn-Zuid 9 9 Hunzepark 9 9 Zernike Science Park 8 8 De Meeuwen Assen Kloosterveen Stationsgebied 9 Peelerpark Borgstee Messchenveld * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten.

24 Haarlemmermeer Factsheets kantorenmarkt medio Hoofddorp, Schiphol, Nieuw-Vennep, Badhoevedorp en Lijnden Kantoorbanen. t.o.v.,6% Aanbod 7. m 6%.8. m,9% Opname 6. m e helft t.o.v. e helft 8,% Leegstand 7. m (9,%) % Huurprijs* e 6 per m /jaar *Excl. evt. incentives,% Index kantoorbanen 8= Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Haarlemmermeer 9 Haarlemmermeer Haarlem Amsterdam Amstelveen Diemen Leiden Den Haag Leegstand Leegstand medio s gem. medio Bron: LISA Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) 8 9 (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) % 9% % % % 7% % 8% 6% Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening Haarlemmermeer 9% % % % % % 9% % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit De opname van kantoorruimte in de Haarlemmermeer kwam over de eerste zes maanden van uit op 6. m². Dit is een groei van 8,% ten opzichte van de eerste helft van. Van de opgenomen 6. m² was de grootste transactie die van Plantronics (. m²) op Beukenhorst Zuid in Park, Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken gevolgd door SBM Banken Offshore welke. m² huurde op Schiphol. Industrie, Handel en Transport Het aanbod in de Haarlemmermeer daalde met 6% tot 7. m² en ook de kantorenvoorraad in de regio daalde licht. De huurprijs daalde licht met,% Industrie, Handel en Transport naar gemiddeld EUR 6 per vierkante meter per jaar.

25 Haarlemmermeer Factsheets kantorenmarkt medio Hoofddorp, Schiphol, Nieuw-Vennep, Badhoevedorp en Lijnden Kantorenlocaties Lijnden Hoofddorp-Centrum Beukenhorst-Oost Beukenhorst-West Beukenhorst-Zuid Badhoevedorp De Hoek-Noord 6 Schiphol-Centrum 7 Schiphol-Oost 8 Schiphol-Rijk 9 Schiphol-Zuid Badhoevedorp Hoofddorp 6 Schiphol Nieuw-Vennep Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Hoofddorp Beukenhorst Zuid Plantronics. Beukenhorst Zuid Schoeller Allibert 9 Beukenhorst Zuid Idexx 8 Schiphol Schiphol Centrum SBM offshore. Schiphol Centrum Qliktech. Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot West Beste locaties, 8,, 8, 7,, 7,, Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Hoofddorp Centrum Beukenhorst-Oost 7 7 Beukenhorst-West 9 9 Beukenhorst-Zuid 7 7 De Hoek-Noord 8 8 Schiphol Schiphol-Centrum 6 6 Schiphol-Oost 6 6 Schiphol-Rijk 8 8 Schiphol-Zuid 6 6 Badhoevedorp 9 9 Lijnden * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten.

26 s-hertogenbosch en Tilburg Factsheets kantorenmarkt medio Kantoorbanen 9. t.o.v.,% Aanbod. m,7%.6. m,% Opname 6. m e helft t.o.v. e helft 6% Leegstand. m (,7%) 7,9% Huurprijs* e per m /jaar *Excl. evt. incentives % Index kantoorbanen 8= Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) s-hertogenbosch Tilburg Breda Oosterhout Eindhoven s-hertogenbosch en Tilburg Bron: LISA Leegstand Leegstand medio s gem. medio Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) Opname Aanbod (medio) s-hertogenbosch s-hertogenbosch Prognose opname Tilburg Tilburg Gem. opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) % 9% % % % % % % % 9% % % 9% % % % s-hertogenbosch % % 8% en Tilburg Industrie, handel en transport Banken en verzekeraars Zakelijke dienstverlening Overheid en overige non-profit De opname van kantoorruimte in de regio s-hertogenbosch en Tilburg kwam over de eerste zes maanden van uit op 6. m². In s-hertogenbosch bedroeg de opname. m², terwijl in Tilburg de opname bleef steken op. m². Dit is een daling van 6% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Dergelijke cijfers komen in de regio meer voor: ook in de regio s Breda en Eindhoven presteerde de kantorenmarkt minder goed dan in het eerste half jaar Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken van. Het aanbod Banken in s-hertogenbosch en Tilburg bleef nagenoeg gelijk op Industrie, Handel en Transport. m², maar een groter deel ervan stond leeg. De leegstand nam toe tot. m², een toename van 7,9% ten opzichte van eind. De grootste Industrie, Handel en Transport transactie kwam tot stand op De Herven waar Panasonic Benelux. m kantoorruimte huurde. 6

27 s-hertogenbosch en Tilburg Factsheets kantorenmarkt medio Kantorenlocaties S-HERTOGENBOSCH High Tech Parc Pettelaarpark Paleiskwartier De Rietvelden/De Vutter Brabantpoort 6 Maaspoort 6 8 Tilburg 7 De Brand 8 De Herven TILBURG Spoorzone s Hertogenbosch 7 t Laar Prof. Cobbenhagenlaan e.o. Ringbaan West Katsbogten Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage s-hertogenbosch De Herven Panasonic Benelux. Brabantpoort Lensvelt Medical 9 Peperstraat Ritmeester Cigars 8 Maaspoort Caris Geografic 6 Tilburg Wilhelminapark AGIN Timmermans 6 Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot Zuid Beste locaties 7,, 7,, 8,, 8,, Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot s-hertogenbosch De Brand 8 8 De Herven 8 8 De Rietvelden/De Vutter 7 7 High Tech Parc 7 7 Pettelaarpark Paleiskwartier 6 6 Tilburg Spoorzone 9 9 Prof. Cobbenhagenlaan e.o. Ringbanen t Laar 9 9 Zaltbommel Waluwe * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten. 7

28 Limburg Factsheets kantorenmarkt medio Maastricht (incl. Airport/Beek), Heerlen, Roermond en Venlo Kantoorbanen 6.6 t.o.v.,% Aanbod. m,6%.. m,% Opname. m e helft t.o.v. e helft 8% Leegstand 98. m (,8%),% Huurprijs* e per m /jaar *Excl. evt. incentives % Index kantoorbanen 8= Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Limburg 9 Maastricht incl. Airport Heerlen Roermond Eindhoven Helmond Venlo Leegstand Leegstand medio s gem. medio Bron: LISA Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) 7% % 9% % % 9% % % % Limburg Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening % 9% % % 9% % % % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit De opname van kantoorruimte in de regio Limburg kwam over de eerste zes maanden van uit op. m², een afname van 8% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Toen zorgde de transactie van de gemeente Heerlen voor een hoge opname, terwijl in dit eerste halfjaar slechts een Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken grote kantoortransactie Banken werd geregistreerd. Dit betreft Ericsson Industrie, Handel en Transport Telecommunicatie, die. m² huurde in Maastricht. Het kantorenaanbod in de regio daalde licht met,6% tot. m², bij een gelijk blijvend Industrie, Handel en Transport huurprijsniveau van EUR per m² per jaar. 8

29 Limburg Factsheets kantorenmarkt medio Maastricht (incl. Airport/Beek), Heerlen, Roermond en Venlo Kantorenlocaties MAASTRICHT A7 Centrum/Stationsgebied Randwijck-Noord N8 Ceramique Geusselt Maastricht Airport Maastricht Roermond HEERLEN Centrum/Stationsgebied Avantis Coriopolis ROERMOND Centrum km A7 VENLO E A67 Centrum Noorderpoort Trade Port Venlo Heerlen A7 Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Maastricht Randwijck-Noord Ericsson Telecommunicatie. Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot Zuid Beste locaties 7,, 7,, 8,, 8,, Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Maastricht Centrum/Stationsgebied Randwijck-Noord 9 9 Ceramique Geusselt 9 9 Maastricht Airport 9 9 Heerlen Centrum/Stationsgebied 9 9 Avantis 9 9 Coriopolis Roermond Centrum 9 9 Venlo Centrum 9 9 Noorderpoort Trade Port 8 8 Sittard Kantorenpark Noord 9 9 Weert Kantorenpark Noord 9 9 * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten. 9

30 Rotterdam en omgeving Factsheets kantorenmarkt medio Rotterdam, Capelle a/d IJssel, Schiedam en Drechtsteden Kantoorbanen.7 t.o.v.,9% Aanbod.79. m,6%.88. m,% Opname 77. m e helft t.o.v. e helft 9% Leegstand.. m (,%),% Huurprijs* e per m /jaar *Excl. evt. incentives,% Index kantoorbanen 8= Rotterdam e.o. 9 Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Rotterdam Capelle a/d IJssel Schiedam Drechtsteden Breda Den Haag Leegstand Leegstand medio s gem. medio Bron: LISA Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) 7% % 6% % 8% % 6% % % Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening Rotterdam e.o. 9% % % % % % 9% % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit De opname van kantoorruimte in de regio Rotterdam kwam in de eerste helft van uit op 77. m², een toename van 9% ten opzichte van medio vorig jaar. Dit is inclusief de verhuur van circa 9.8 m² aan business centers, waarvan circa 7. m² aan Spaces in Hofplein, circa. m² aan Tribes in de Wilhelminatoren en. m² aan Tribes in de Geminitoren (Rivium). De opgenomen metrage is zelfs hoger dan de kantooropname van de regio over heel, die op 7. m² uitkwam. De grootste transactie die ten grondslag Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken lag aan de hoge Banken opname is eveneens de grootste kantoortransactie Industrie, Handel en Transport van in het eerste halfjaar, namelijk die van de Nationale Politie (6. m²) op de Marten Meesweg te Rotterdam. Het aanbod in de regio Industrie, Handel en Transport Rotterdam steeg licht tot.79. m² en een toenemend deel daarvan staat leeg. De leegstand voor de regio kwam na de eerste zes maanden van uit op,%, terwijl de gemiddelde huurprijs nagenoeg gelijk bleef op EUR per m² per jaar.

31 Rotterdam en omgeving Factsheets kantorenmarkt medio Rotterdam, Capelle a/d IJssel, Schiedam en Drechtsteden Kantorenlocaties 7 Centraal Station Centrum 6 Kop van Zuid Marconiplein/Parklane Brainpark 6 Alexandrium/Oosterhof 7 Rotterdam Airport 8 Zuidplein 9 Schieveste (Schiedam) Schiedam 9 Capelle a/d IJssel Rivium/Fascinatio Rotterdam 8 Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Rotterdam Alexandrium/Oosterhof Nationale Politie 6. Centraal Station Spaces 7. Kop van Zuid Nidera. Alexandrium/Oosterhof Vastgoed Beheer PBG.8 Waalhaven Z.z. Visser & Smit Bouw. Schiedam Schieveste Ingenieursbureau Tebodin. Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot West Beste locaties, 8,, 8, 7,, 7,, Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Rotterdam Centrum 9 9 Centraal Station Kop van Zuid Marconiplein/Parklane Brainpark 6 6 Alexandrium/Oosterhof 9 9 Rotterdam Airport 7 7 Zuidplein 8 8 Schiedam Schieveste Capelle a/d IJssel Rivium 6 6 Barbizon Capelle Office Park 9 9 Hoofdweg 8 8 Dordrecht Amstelwijck Centrum 9 9 * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten.

32 Stadsregio Arnhem Nijmegen Factsheets kantorenmarkt medio Arnhem, Nijmegen en Overbetuwe Kantoorbanen 6. t.o.v.,7% Aanbod 8. m,8%.6. m,9% Opname. m e helft t.o.v. e helft % Leegstand 6. m (6,%),% Huurprijs* e per m /jaar *Excl. evt. incentives,% Index kantoorbanen 8= Stadsregio Arnhem Nijmegen Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Arnhem Nijmegen Ede Veenendaal Apeldoorn s-hertogenbosch Leegstand Leegstand medio s gem. medio Bron: LISA Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) % % % % 7% 8% 9% % % Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening 9% Stadsregio Arnhem Nijmegen % % % % % 9% % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit De opname van kantoorruimte in de stadsregio Arnhem-Nijmegen kwam over de eerste zes maanden van uit op. m². Deze opname kwam mede tot stand doordat Capter Nijmegen zich op.6 m² aan de Oranjesingel in Nijmegen vestigde. Het aanbod in de stadsregio steeg licht met,8%, waarmee Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken momenteel 8. Bankenm² kantoorruimte op de markt wordt aangeboden. Hiervan Industrie, Handel en Transport staat 6. m² fysiek leeg, wat neerkomt op een leegstandspercentage dat gelijk is aan het s gemiddelde van 6,%. Het huurprijsniveau daalde Industrie, Handel en Transport licht met % tot gemiddeld EUR per m² per jaar.

33 Stadsregio Arnhem Nijmegen Factsheets kantorenmarkt medio Arnhem, Nijmegen en Overbetuwe Kantorenlocaties ARNHEM Stationsomgeving Kroonpark/Groningensingel Velperweg Gelderse Poort Arnhem 6 Arnhems Buiten 6 IJsseloord II NIJMEGEN 7 Stationsomgeving Duiven Zevenaar 8 Brabantse Poort 9 Lindenholt/Kerkenbos ZEVENAAR Mercurion Nijmegen Wijchen Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Nijmegen Stationsomgeving Capter Nijmegen.6 Lindenholt/Kerkenbos Koninklijke Visio 6 Arnhem Kadestraat Provincie Gelderland 9 Westervoortsedijk KplusV Organisatieadvies 7 IJsseloord II Schäfer Shop 6 Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot Oost Beste locaties 7,6, 7,6, 8,, 8,, Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Arnhem Stationsomgeving Kroonpark/Groningensingel 9 Velperweg 9 9 Gelderse Poort Arnhems Buiten 8 8 IJsseloord II Nijmegen Stationsomgeving Brabantse Poort 9 9 Lindenholt/Kerkenbos 7 7 Zevenaar Mercurion 8 8 Elst 9 9 * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten.

34 Twente Factsheets kantorenmarkt medio Enschede, Hengelo en Almelo Kantoorbanen 9.9 t.o.v.,% Aanbod. m,8% 9. m,% Opname. m e helft t.o.v. e helft 9% Leegstand. m (,%),% Huurprijs* e 9 per m /jaar *Excl. evt. incentives % Index kantoorbanen 8= Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Enschede Hengelo Almelo Deventer Twente Bron: LISA Leegstand Leegstand medio s gem. medio Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) 8 9 (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) % 9% 9% 8% % 9% 7% % 9% Twente Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening 9% % % % % % 9% % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit De totale kantooropname in de regio Twente kwam over de eerste zes maanden van uit op. m, een toename van 9% ten opzichte van medio. Een belangrijke verklaring voor deze hoge opname is de vestiging van Xerox op. m² aan de Brandweerstraat in Enschede. Het aanbod van Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken kantoorruimte Banken daalde in zes maanden met,8% tot. m², waarvan Industrie, Handel en Transport momenteel. m² leegstaat. Dit komt neer op een leegstandspercentage van,% van de kantorenvoorraad. De huurprijzen in Twente bleven gelijk op Industrie, Handel en Transport gemiddeld EUR 9 per m² per jaar.

35 Twente Factsheets kantorenmarkt medio Enschede, Hengelo en Almelo Kantorenlocaties Enschede-Centrum Business & Science Park Zuiderval Hengelo-Centrum Westermaat Almelo 6 (Campus/Oosterbosch) 6 Almelo-Centrum 7 Twentepoort 7 A E A Hengelo E A A Enschede km Omvangrijke transacties kantoorruimte medio Plaats Locatie Huurder/koper Metrage Enschede Centrum Xerox. Brouwerijstraat Takeaway.com.9 Centrum B-ware Ingenieursbureau Hengelo Westermaat Plasticon 9 Westermaat St. Carmel College 7 Almelo Stationsplein Bureau Jeugdzorg Overijssel 6 Huurprijzen kantoorruimten in euro per m /jaar* Plaats van tot van tot Enschede Centrum 7 7 Business & Science Park 7 7 Zuiderval Hengelo Centrum 7 7 Westermaat (Campus/Oosterbosch) Almelo Centrum 7 7 Twentepoort 6 6 * Excl. evt. incentives en de bandbreedtes geven de meest voorkomende huurprijzen weer. Uitschieters aan de boven- of onderkant vallen hier buiten. Bruto aanvangsrendementen v.o.n. in % Landsdeel Locatie van tot van tot Oost Beste locaties 7,6, 7,6, 8,, 8,,

36 Utrecht en omgeving Factsheets kantorenmarkt medio Utrecht, Stichtse Vecht, Nieuwegein en Houten Kantoorbanen. t.o.v.,% Aanbod 66. m %.. m,% Opname. m e helft t.o.v. e helft 6,% Leegstand 6. m (7,6%) % Huurprijs* e per m /jaar *Excl. evt. incentives,% Index kantoorbanen 8= Leegstand in % van voorraad ( m v.v.o.) Utrecht Stichtse Vecht Nieuwegein Houten Zeist Utrecht e.o. Bron: LISA Leegstand Leegstand medio s gem. medio Opname en aanbod x. m ( m v.v.o.) (medio) Opname Aanbod Prognose opname Gemiddelde opname 8 - Opname naar sector buitenring - medio, binnenring - medio ( m v.v.o.) 8% 9% 7% 8% % % % 9% % % Utrecht e.o. Industrie, handel en transport Zakelijke dienstverlening 9% % % % % % 9% % % % Banken en verzekeraars Overheid en overige non-profit De opname van kantoorruimte in de regio Utrecht en omgeving is over de eerste zes maanden van uitgekomen op. m². Dit is een daling van 6,% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Belangrijke transacties in deze totale opname waren de vestiging van Propertize op.8 m² aan het Daalseplein in Utrecht en de huur van. m² aan het Franz-Lisztplantsoen Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Overheid en overigen Non-profit Zakelijke Dienstverlening Banken (eveneens in Utrecht) Banken door DTZ Zadelhoff. Op basis van de huidige vraag lijkt Industrie, Handel en Transport de verwachte jaaropname lager uit te vallen dan die van, circa 8. m². Het aanbod van kantoorruimte steeg in de regio Utrecht met % ten opzichte Industrie, Handel en Transport van eind tot 66. m² bij een nagenoeg gelijk blijvend huurprijsniveau van gemiddeld EUR per m² per jaar. 6