Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs

Transcriptie

1 Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs

2 Auteurs > ANNA GIGLIOLI - ENAIP FVG >met bijdragen van Angela Higgins - Co Wicklow VEC Wendy O'Sullivan - Co Wicklow VEC > en van de 'Champions': Ann Dickson Anne McGrath Denise Sheridan James McLoughlin Keith Clarges Larry Cuffe Mark Maguire Gillian Clarges Michelle Keating > Met dank aan de SmartVET partners Angela Higgins - Co Wicklow VEC Catherine Byrne - Co Wicklow VEC Emma Beatty - FIT Gilberto Collinassi - ENAIP FVG Harry Greiner - CCN Marja Fojk - FIT Pat O'Mahony - IVEA Phil Ackroyd - CCN Ton Koenraad - TELLConsult Wendy O'Sullivan - Co Wicklow VEC > en aan alle docenten en leerlingen die hebben deelgenomen aan de SmartVET activiteiten. Deze publicatie is een van de resultaten (Deliverable 10) van het EU project 'Supporting Continuous Professional Development of VET teachers in the use of Interactive Whiteboards'. SmartVET is een Leonardo da Vinci - Transfer of Innovation project ondersteund door het EU LLP fonds. Het doel van het project is om een goede werkwijze over te brengen in het leveren van training op digiborden in de sector beroepsonderwijs in Ierland, en om docenten in het beroepsonderwijs in Co Wicklow VEC van competenties te voorzien, die nodig zijn om educatieve middelen, die geschikt zijn voor gebruik met digiborden, te ontwerpen en deze te integreren in de dagelijkse onderwijsactiviteiten. Het Studieboek is ontstaan door de ervaring in het EU Project Smarteach en is gebaseerd op de bijdragen van de groep van Co Wicklow VEC docenten (IWB Champions), die vanaf het begin betrokken zijn geweest bij SmartVET. Dit document is, evenals alle andere documenten van het SmartVET Project, te downloaden in digitaal formaat in de SmartVET online community op: Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 2

3 Partners > FIT - Fast Track into Information Technology Limited - Ireland > Co Wicklow VEC - County Wicklow Vocational education Committee - Ireland > IVEA - Irish Vocational Education Association - Ireland > ENAIP FVG - EnAIP Friuli Venezia Giulia - Italy > TELLConsult - Technology Enhanced Lifelong Learning Consult - Netherlands > CCN - City College Norwich - United Kingdom > NCTE - National Centre for Technology in Education - Ireland LIFELONG LEARNING PROGRAMME LEONARDO DA VINCI Transfer of Innovation [LLP/LdV/TOI/2011/IRL-503] Dit project werd gefinancierd met de steun van de Europese Commissie. De inhoud van deze publicatie weerspiegelt alleen de mening van de auteur en de Commissie kan niet verantwoordelijk worden gesteld voor enig gebruik dat eventueel wordt gemaakt van de informatie die erin is vervat. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 3

4 Inhoudsopgave Inleiding... 5 Gebruik van het Digibord: Voordelen... 6 > Effecten op studenten... 7 > Effecten op het werk van docenten Cruciale Problemen Digibord als een Mind tool Gebruik van het digibord: Onderwijsaanpak Presentatie docentgecentreerd gebruik Presentatie versterken Interactie Interactie versterken Van het College naar Coöperatief Leren Onderwijzen en Leren met Digiborden Ontwerp van Leeractiviteiten Projectformulier Het Ontwerp Ontwerp Digibord Pagina s en Notebooks Educatieve Applicaties: ideeën/voorbeelden Docentgecentreerde les voorbeeld Multimediacollege voorbeeld Interactieve les voorbeeld Coöperatieve les voorbeeld Gebruik van het Digibord: Functies en Eigenschappen Hulpbronnen Referenties Bijlage 1 Individuele Leerverschillen Leerstijlen Cognitieve stijlen Meervoudige intelligenties (MI) Bijlage 2- de Digital Natives Natives vs Immigrants Kritiek op het Digital Natives Concept Bijlage 3 Volwassenenonderwijs en Andragogie Andragogie vs Pedagogie Principes van Andragogie Kritiek op de Andagogie Principes van Knowles Bijlage 4 Onderwijsmethoden College Actieve Leermethoden Bijlage 5 Coöperatief Leren Coöperatieve leertechnieken Beperkingen Bijlage 6 Mindmaps Bijlage 7 - Conceptmaps Betekenisvol Leren Goede Conceptmaps construeren Bijlage 8 - Projectplan Voorbeelden Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 4

5 Inleiding Het digitale schoolbord, kortweg digibord genoemd, in het Engels Interactive Whiteboard (IWB), is een apparaat dat, anders dan andere technologische apparaten, specifiek voor de school en met de school ontworpen is. Het heeft de afmetingen van een traditioneel schoolbord waarop we kunnen schrijven, afbeeldingen en videoclips kunnen beheren en internetbronnen kunnen raadplegen. Een projector projecteert de computer desktop op het oppervlak van het bord, waar gebruikers de computer besturen met gebruik van een pen, een vinger, een stift, of een ander apparaat (Wikipedia 06/2013). Figuur 1. Digibord (IWB) structuur. Bij het praten over interactieve schoolborden of digiborden worden we geconfronteerd met een gecompliceerd vraagstuk, omdat we niet over reeds gestructureerde en gedeelde kennis beschikken, maar in een gebied zijn van onderzoek en innovatie, die veel belangstelling wekt, maar tegelijkertijd kritiek en twijfels oproept. In deze handleiding zullen we daarom zorgen voor een gids die voortkomt uit de ervaringen van leerkrachten die werken met het digibord, we zullen de voordelen en innovatieve functies bekijken zonder de beperkingen van dit apparaat te negeren. Onze aanname is dat het digibord (en de technologie in het algemeen), hoe nieuw en innovatief het ook is, niet zelf de didactiek kan veranderen, maar dat het een kans biedt om het onderwijs te heroverwegen en zo de didactiek te innoveren. Dit betekent het digibord niet alleen beschouwen als een product, maar in samenhang met processen, waarbij de focus ligt op wat het digibord vertegenwoordigt - voor docenten, studenten en voor de didactiek. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 5

6 Daarom hebben we niet de intentie de technische kenmerken van digiborden te presenteren met het idee te onderwijzen hoe deze nieuwe hardware/software gebruikt moet worden,maar te reflecteren over wat er gebeurt tussen de spelers in het leerproces; welke resultaten kunnen worden bereikt door middel van opzettelijk ontworpen educatieve activiteiten en hoe het gebruik van het digibord cognitieve en emotionele ruimtes kan transformeren. GEBRUIK VAN HET DIGIBORD: VOORDELEN Studenten zijn zeer geïnteresseerd in het gebruik van digiborden, zoals gewoonlijk bij nieuwe dingen. Onderzoek toont aan dat digiborden een direct effect hebben op de betrokkenheid van de leerling bij lessen. Het gebruik ervan resulteert vaak in een betere presentatie van de inhoud op basis van het gebruik van beelden en films die de aandacht kunnen trekken en een positieve invloed hebben op leerlingen. Figuur 2.Voordelen van het gebruik van digiborden (IWBs). Zoals we zullen zien, heeft het gebruik van het digitale schoolbord volgens de literatuur voordelen, die uitgedrukt worden op verschillende niveaus: onmiddellijke impact op studenten: verhoogde motivatie en inzicht in de lesinhoud; onmiddellijke impact op het werk van leraren: lessen opslaan en materiaal van de leraar hergebruiken; middellange en lange termijneffect: de ontwikkeling van intelligentie en vaardigheden, maar ook reflectie op het proces van het leren/onderwijzen. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 6

7 > EFFECTEN OP STUDENTEN Samengevat, het digibord: VERHOOGT MOTIVATIE EN DEELNAME Maakt lessen en colleges aantrekkelijker Trekt de aandacht en maakt de inhoud interessanter Bevordert interactie o met de inhoud o met de leraren o met de hele klas GESCHIKT VOOR EEN REEKS VERSCHILLENDE COGNITIEVE EN LEERSTIJLEN: Integreert verschillende talen (mondeling en schriftelijk, iconisch, multimedia, enz.) Geeft de mogelijkheid leerobjecten te manipuleren en alle zintuiglijke kanalen te activeren Maakt mogelijk en bevordert meerdere types en benaderingen van leren Overwint de digitale kloof BEVORDERT SAMENWERKING EN COÖPERATIEF LEREN 1. VERHOGEN MOTIVATIE Lijst 1. Gebruik van digiborden: voordelen voor leerlingen. Docenten merken om dat studenten worden gevangen door de mogelijkheden, of de magie van het digibord, en interesse voor wat er op het scherm gebeurt is groot (Wall, Higgins and Smith, 2005; Slay, Sieborger and Hodgkinson-Williams, 2008). Op deze manier wordt de les aantrekkelijker en plezieriger (Beeland, 2002; Levy, 2002). Studenten zijn meestal gemotiveerd om direct bij de les betrokken te zijn, komen tussenbeide bij de uitleg, stellen meer vragen en geven meer antwoorden op vragen van docenten. Ze gaan spontaan naar het bord om problemen op te lossen en vragen vaak of ze zelf leraar mogen zijn (Slay et al., 2008). Ze vinden het fijn om hun werk te kunnen laten zien aan klasgenoten (Wall at al., 2005), ze willen hun kennis en standpunten demonstreren en laten zien. Voor de meesten van hen is de gang naar het digibord als een spel en ze klagen (Wall et al., 2005) als ze wegens tijdgebrek niet iedere keer kunnen gaan als ze willen; ze geloven dat dit verbod hun vermogen om te spreken en de lesinhoud te begrijpen, zal beperken. Niet verrassend, maken leraren vaak gebruik van dit argument als beloning voor verdienstelijke studenten, hen toestemming gevend om naar het digibord te gaan. Vanuit dit oogpunt hebben veel studies geconcludeerd dat de positieve effecten rechtstreeks verband houden met de mogelijkheid voor studenten om het digibord autonoom (of in groepsverband) te gebruiken, zonder tussenkomst van de leraar. Toegang tot multimedia hulpmiddelen, alsmede de mogelijkheid om op het internet te zoeken en gebruik te maken van de digibord software, geeft studenten meer mogelijkheden om een actieve rol te spelen in de lessen. 2. HET LEREN VERBETEREN In feite introduceert het digibord de voordelen van visueel en multimediaal leren in de klas: figuren, animaties, foto s en geschreven tekst vestigen gemakkelijker de aandacht op de inhoud en maken het gemakkelijker wat de leraar zegt en uitlegt te begrijpen. Dit geldt in het bijzonder voor studenten met visuele en verbale stijlen 1 (Wall, Higgins and Smith, 2005) en voor studenten die taalproblemen hebben, omdat ze buitenlander zijn of gediagnosticeerd zijn met dyslexie. 1 Zie Bijlage 1. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 7

8 Bovendien heeft het digitale bord de neiging om een grotere betrokkenheid van studenten te bevorderen, alsmede de interactie tussen leraar en leerlingen en tussen studenten onderling, en reageert daardoor positief op de noodzaak van leerlingen die een verbale stijl 2 hebben, die ideeën kunnen uiten en delen met andere klasgenoten en vervolgens kunnen discussiëren en interactie met docenten kunnen hebben over wat werd gepresenteerd op het digibord. Volgens het onderzoek zien en verwelkomen de leerlingen het digibord als een instrument dat hun leerproces introduceert en faciliteert, met als commentaar dat het visuele karakter van het bord, door middel van verschillende manieren van presenteren en verwerken van informatie, een grotere concentratie en aandacht bevordert. Het digibord stelt studenten in staat de inhoud beter te "zien" en te "begrijpen" als het op een visuele manier wordt gepresenteerd en begeleid wordt met de uitleg van de leraar: "Je kunt zien wat er gebeurt, terwijl je denkt (Higgins, S., Clark, J., Falzon, C., Hall, I., Moseley, D., Smith, F. et al., 2005). Bij gebruik van het digibord worden de vaardigheden van de synthese (visuele representatie) en analytische en verhalende beschrijving (verbaliseren) dynamisch verweven. Dit aspect vergemakkelijkt het bereiken van hogere niveaus van leren en vertegenwoordiging van abstracties (Cornoldi, Mammarella, Pazzaglia, 2004). Bovendien maakt het gebruik van de touchscreen modellen, waarop men rechtstreeks kan werken met de handen, ook kinesthetische benadering mogelijk: wat op het scherm verschijnt bewegen, schrijven met de vingers; schilderen met digitale markeerstiften of verschillende soorten en maten pentypes voor het tekenen. Door met de vingers te schrijven kunnen leerlingen de vorm van woorden "waarnemen". Dit is vooral handig voor kinderen, voor leerlingen met leerproblemen en voor degenen die een nieuwe taal aan het leren zijn. Als zij schrijven, "voelen" ze (tactieel oogpunt) de letters die zij creëren. Bijgevolg associëren ze gemakkelijker woorden met geluiden (Solvi, 2004). 3.VOLDOEN AAN DE BEHOEFTEN VAN DIGITAL NATIVES Digiborden spelen in op de nieuwe educatieve behoeften van de zogenaamde 'digital natives'. Het gebruik van technologie heeft het sociale en cognitieve gedrag van de jongere generaties veranderd. Studenten van de dag van vandaag worden beschouwd als natural speakers van de digitale taal van computers, videospelletjes en het internet (Prensky, 2001). Ze werden geboren in een context die hen onmiddellijk omringde met de cognitieve stimuli van elektronische media, waarmee ze een "natuurlijke" interactie hebben. De digitale technologieën zijn een deel van hun "natuurlijke taal" of moedertaal en hebben hun manier van denken, de manier waarop ze de wereld vertegenwoordigen en kennen, hun cognitieve gewoonten en hun manier van leren veranderd (zie Bijlage 2). 2 Zie Bijlage 1 Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 8

9 Figuur 3. Karakteristieken van 'Digital Natives'. " Digital Natives zijn gewend om informatie heel snel te ontvangen. Ze vinden het leuk om parallel te processen en te multitasken. Zij geven de voorkeur aan hun illustraties vóór hun tekst in plaats andersom. Zij geven de voorkeur aan random acces (zoals hypertext). Ze werken het best als ze genetwerkt worden. Ze gedijen bij instant bevrediging en frequente beloningen. Zij geven de voorkeur aan spelletjes boven "serieus" werk. (Komt dit je bekend voor?)" (Prensky, 2001). Het digibord introduceert digitale technologieën in scholen voor beroepsonderwijs (in de klaslokalen, niet in de computer labs) en helpt leerkrachten om in contact te komen met deze leerlingen, om hun vaardigheden te vergroten, maar ook indien nodig te verbeteren, en om verschillende cognitieve strategieën aan te bieden, terwijl de strategieën die typisch zijn voor digital natives niet effectief zijn. Meer in het algemeen, als het doel is studenten de mogelijkheid te geven om de wereld te leren kennen en op grond daarvan te handelen, de wereld te transformeren en de competentie te geven die nodig is om hun eigen leven in te richten, vereist dit een leerproces gericht op betekenisvol leren, op verschillende talen, op sociale, emotionele en interpersoonlijke communicatie, in een context die relationeel en coöperatief, ondersteunend en participatief aan het worden is. Het digibord is een instrument dat zeer geschikt is voor deze doelstellingen, omdat het leerkrachten helpt om rekening te houden met de diversiteit en om iedereen de gelegenheid te geven hun mogelijkheden optimaal te benutten. 4. BENUTTEN VAN DE INDIVIDUELE LEERVERSCHILLEN Docenten hebben te maken met zeer heterogene leerlingen: groepen van heel verschillende leeftijden (van jonge digital natives tot volwassenen), leerlingen van verschillende achtergronden, leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften of handicaps, met cognitieve en persoonlijke kenmerken die zeer verschillend zijn. Geconfronteerd met deze situatie, heeft het onderwijs gereageerd door het aanbieden van onderwijs- en opleidingsprogramma's op basis van individualisering en personalisering, maar ze worden vaak niet in de praktijk gebracht. Het gebruik van digiborden vernieuwt en plaatst de mogelijkheden van individualisering en personalisatie van leren door het gebruik van technologie in een nieuwe context. Vele studies hebben de nauwe relatie tussen technologie (digitaal en anderszins) en de verschillende vormen van intelligentie of leerstijlen aangetoond (Gardner, 1983). Volgens McKenzie (McKenzie, 2006), kunnen technologieën (met name digitale technologieën) nuttige instrumenten worden om verschillende vormen van intelligentie en het reageren op de eisen van een veranderende samenleving, te stimuleren (Morin, 2000; Frabboni, 2008). Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 9

10 Vanuit dit oogpunt blijkt het digibord zeer nuttig. Door het gelijktijdig gebruik van vele zintuiglijke kanalen (visueel, verbaal / auditief, kinesthetisch) stelt het leraren in staat om hun reactie op de verschillende cognitieve stijlen en intelligenties te verbeteren. Bovendien bevordert het, indien goed gebruikt, reflectie van de studenten op hun cognitieve en leerstijlen en op die van hun klasgenoten. Door het digibord met een interactieve en coöperatieve aanpak te gebruiken, kunnen de studenten verschillende kennis, verwachtingen, ervaringen en perspectieven brengen en delen en hierover onderhandelen met anderen, en kunnen ze ook hun eigen persoonlijke manier van interpreteren van de werkelijkheid en hun eigen cognitieve stijlen naar de klas brengen. Op deze manier, worden individuele verschillen, traditioneel beschouwd als cruciaal voor het onderwijs, hulpbronnen, mogelijkheden voor metacognitieve, peer-to-peer en wederzijds leren, omdat ze verschillende standpunten uitdrukken in de verwerving en verwerking van informatie. Figuur 4. Meervoudige Intelligenties & Cognitieve Stijlen. Toch is het digibord geen magisch apparaat waardoor men leert door simpelweg te kijken. Het is het nuttigst als het zoveel mogelijk gebruikt wordt om het gebruik van verschillende sensorische kanalen en verschillende onderwijsmethoden te integreren. 5. VOLDOEN AAN SPECIALE ONDERWIJSBEHOEFTEN De erkenning en waardering van leerverschillen omvat ook Special Educational Needs (SEN), als gevolg van een handicap, stoornissen en leerproblemen, of door tijdelijke moeilijkheden die worden veroorzaakt door de gezondheidstoestand van een leerling of diens economische, sociale en culturele achtergrond (WHO, 2001). Er is een groeiende hoeveelheid bewijsmateriaal dat suggereert dat digiborden voordelen hebben bij het lesgeven aan leerlingen met leerproblemen (Somekh et al., 2005), vooral die met motorische problemen, die het mogelijk moeilijk vinden om meer 'traditionele' technologieën te gebruiken (Goodison 2002; Bell 2002). Met behulp van het digibord kunnen leraren elk soort multimediamiddel gebruiken en op basis daarvan educatieve activiteiten plannen, de meest effectieve kiezend, afhankelijk van de behoeften van studenten. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 10

11 Ze kunnen gemakkelijk het lesmateriaal dat aan de hele klas gepresenteerd wordt aanpassen, deconstrueren en vereenvoudigen, waarbij ze de taal of de communicatiekanalen, via welke het materiaal wordt voorgesteld, kunnen vervangen en wijzigen. Daarnaast kunnen ze gebruik maken van software of specifieke activiteiten bedoeld voor studenten met specifieke leerproblemen (SLD) of andere handicaps om op deze manier de hele klas te mee te laten tellen en hierdoor te anticiperen op de leerpunten die zullen worden gericht aan de hele klas. Tenslotte kunnen zowel docenten als studenten het materiaal uit elkaar halen, verplaatsen, inzoomen, kopiëren, oppakken, verbergen, en dan weer zichtbaar maken. In één woord, ze kunnen leerobjecten "manipuleren" in één enkel platform. 6. ONDERSTEUNEN VAN VOLWASSEN LEERLINGEN Als klassen met jongere studenten heterogeen zijn, in het volwassenenonderwijs verbreedt de mate van heterogeniteit dramatisch, omdat leeftijd, opleidingsniveau en ervaring in het spel komen. Voorts kan een aantal jaren zijn verstreken sinds zij hebben deelgenomen aan een opleidingsomgeving, wat hun gevoel van eigenwaarde zou hebben versterkt. Motivatie is nog belangrijker voor jongeren, en het betreft zowel intrinsieke motivatie als extrinsieke motivatie. Intrinsieke motivatie is gerelateerd aan de perceptie die de leerlingen hebben van zichzelf en hun eigenwaarde. Extrinsieke motivatie heeft betrekking op externe factoren die mogelijk van invloed zijn op de beslissing om terug te keren naar het onderwijs, zoals het besef dat de sociale omgeving en de arbeidsmarkt vaardigheden vereisen die zij niet bezitten. Bovendien, bij volwassenen is er een dringende noodzaak om "onmiddellijk bruikbare vaardigheden te verwerven. Training heeft dus alleen waarde als het wordt gepersonaliseerd en relevant wordt geacht. Zoals we gezien hebben biedt het digibord de leraar de mogelijkheid om lessen te personaliseren en aan te passen aan de nieuwe behoeften van de leerlingen. Het gebruik ervan geeft leraren ook de mogelijkheid niet-formele en informele manieren van leren toe te passen die gewoonlijk kenmerkend zijn voor de ervaring van volwassenen, zoals het lessen die zijn afgeleid van het 'managen' van het eigen leven, training op het werk, leermogelijkheden die vaak aangeboden worden in een gemeenschapgebaseerde setting, enz. (Merriam, Caffarella & Baumgartner, 2007; Knowles, Holton & Swanson, 2005). Tegelijkertijd laat het digibord leerlingen de digitale kloof overbruggen: het biedt al die studenten (volwassenen of jongeren) die niet gebruik maken van deze technologieën en die niet beschikken over de vaardigheid om de instrumenten van de digitale en elektronische wereld te gebruiken, de mogelijkheid om het web te gebruiken, een zoekopdracht op het internet uit te voeren en om te profiteren van de mogelijkheden die de online wereld voor hen beschikbaar maakt. > EFFECTEN OP HET WERK VAN DOCENTEN Het gebruik van digiborden heeft ook grote invloed op de motivatie van de leerkrachten. De belangrijkste motivatie komt van de mogelijkheid om een grote hoeveelheid digitaal materiaal te gebruiken, dat zowel op het internet als in educatieve software beschikbaar is, en de mogelijkheid om hun eigen digitale inhoud te produceren (tekst, audio, beeld, video) voor gebruik in de klas. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 11

12 HET DIGIBORD GEEFT LERAREN DE MOGELIJKHEID OM Materialen in huis voorbereiden om de uitleg te versterken en begrip te vergemakkelijken Lessen beoordelen, wijzigen of structuren, afhankelijk van opkomende behoeften van leerlingen Inhoud voor verschillende klassen en studenten personaliseren Bibliotheken van multimedia, hypertext en interactieve middelen aanmaken, die eenvoudig op te halen zijn en onmiddellijk bruikbaar voor studenten, en die gebruikt worden voor revisie gedurende het schooljaar Hergebruik, monteren en weer in elkaar zetten van materialen De leeractiviteiten vastleggen en documenteren, om ze met de leerlingen te bespreken en zo het leren te consolideren (metacognitieve functie) en ook te reflecteren op de onderwijspraktijk Op een gemakkelijke manier interactieve oefeningen en doorlopende evaluatietoetsen creëren, die in de klas worden gebruikt en na verloop van tijd herbruikbaar zijn Richten op inhoud en meer aandacht besteden aan feedback van studenten en lestempo Nadenken over hun onderwijs Lijst 2.Gebruik van digiborden: voordelen voor leraren. Vele studies (Kennewell, 2004, Hodge and Anderson, 2007; Schuck and Kearney, 2007, Cutrim Schmid, 2008) benadrukken de voordelen van streng ontwerp van lesmateriaal, wat mogelijk in eerste instantie veel tijd kost, maar vervolgens kan dit worden gewijzigd, hergebruikt en uitgewisseld met collega's, lessen creërend die meer de moeite waard zijn voor de leerlingen en voor de docenten zelf. CRUCIALE PROBLEMEN Digiborden zijn elektronische apparaten die geen aanzienlijke inspanning vereisen om goed te gebruikt te worden. Veel van hun functies zijn intuïtief en zeer eenvoudig te leren en alleen het beheer van software vereist een grotere betrokkenheid. Digiborden zijn ook containers en kanalen voor vele technologieën die geleverd worden door de digitale wereld en het World Wide Web. In dit opzicht worden digiborden beïnvloed door alle problemen die betrekking hebben op het gebruik van nieuwe technologieën in scholen en klaslokalen. Deze problemen zijn meestal gerelateerd aan technische vaardigheden, zoals weten hoe je tools, software en elektronische communicatiekanalen (forums, blogs, wiki's, sociale netwerken, virtuele werelden, enz.) voor het onderwijs moet gebruiken. In feite verwijst veel kritiek van digiborden naar 'technische' problemen, zoals de noodzaak om het digibord opnieuw te kalibreren, onderbrekingen als gevolg van problemen met de software of het internet, slecht zicht en de daaruit voortvloeiende verspilling van tijd die studenten ergert en het tempo van de les vertraagt. Onderzoek heeft aangetoond dat digiborden meer aandacht trekken en meer de studenten betrekken, die meer vragen stellen, enthousiast deelnemen aan de lessen, maar dat ze minder diepe vragen bevorderen. Vragen en antwoorden hebben de neiging om op een oppervlakkiger niveau te blijven steken, en de kwaliteit ervan is minder bevredigend, met vele korte termijn antwoorden, die niet getuigen van een gestructureerde en gearticuleerde uitleg van gedachten. Multimediamateriaal, de grotere deelname en de uitwisseling van korte vragen en antwoorden hebben ook invloed op de snelheid van de les, met minder pauzes, meer vragen en meer antwoorden, meer interventies en meer stimuli in het algemeen. Dit alles stimuleert echter aan de ene kant betrokkenheid en motivatie, aan de andere kant kan dit het vermogen om verbanden te leggen tussen verschillende vragen en verschillende onderwerpen, die in de les gepresenteerd worden, bemoeilijken. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 12

13 Het snelle tempo van de les, te veel materiaal en informatie, te veel gelijktijdige prikkels kunnen verhinderen dat studenten aandacht besteden aan belangrijke inhoud en zo cognitieve overbelasting genereren. Cognitieve overbelasting verwijst naar een overmatige hoeveelheid arbeidsvraag van het korte termijn geheugen (of werkgeheugen), waardoor het moeilijk zo niet onmogelijk wordt om informatie te selecteren en te onthouden. Dit geldt vooral voor nieuwe generaties studenten (de 'digital natives'), die gewend zijn aan het omgaan met veel dingen tegelijk, om tegelijkertijd informatie te ontvangen van veel verschillende kanalen en daarom moeite hebben met het selecteren van relevante informatie. Er is een risico dat het vermogen van studenten om informatie op te slaan en opnieuw te verwerken verminderd wordt, wat leidt tot oppervlakkige verwerving van kennis, dat voornamelijk functionalistisch is. Bovenstaande problemen gelden voor alle nieuwe technologieën, vanwege de grote hoeveelheid informatie die zij beschikbaar stellen, dus een rigoureus instructieontwerp is erg belangrijk. Het gebruik van digitale en interactieve materialen vergt een aanzienlijke inzet en diepe reflectie over de doelstellingen en strategieën die door de docenten gebruikt worden tijdens de les. Deze taak is moeilijk, maar zeer nuttig voor leerkrachten die gemotiveerd zijn om digiborden te gebruiken, wat mogelijkheden zal creëren voor verdere studie en vergelijking van hun "modus operandi", meer dan mogelijk is met de traditionele onderwijstools en strategieën. DIGIBORD ALS EEN MIND TOOL Invoering van digibord in de klas geeft leraren de mogelijkheid de klas "te openen" naar de digitale wereld, de richting van de technologie wordt omgekeerd. Studenten gaat niet meer voor "computertijd" naar het computerlokaal. In plaats daarvan komt multimedia in de klas en wordt beeld, video, web, interactieve middelen, die aanzienlijke stimulatie geven. Dit betekent dat we het digibord eerst moeten beschouwen als 'een montagetafel van kennis' (G.Biondi, 2007), of als een 'mind tool' (Jonassen, 2006) om cognitie van de studenten uit te breiden, kennisbouw ondersteunend en met inbegrip van niet-lineair leren, om de ontwikkeling van vaardigheden van een hogere orde en flexibel en creatief denken te bevorderen. Het digibord is een middel, die de andere middelen die betrokken zijn bij het leerproces kan verbeteren. Dankzij het digibord verandert de klas in een leer- en trainingsomgeving, waarin deelnemers verschillende media kunnen verbinden - met name het internet, sociale netwerken, sites voor podcasting, bijvoorbeeld. Belangrijker nog is dat het gebruik van technologie in de klas nieuwe interacties met verschillende vormen van kennis, inhoud en manieren om kennis te bouwen kan genereren. Deze "multimediale leeromgeving" kan ook gebruik maken van de middelen van de virtuele omgeving (met behulp van virtuele klaslokalen en de sociale netwerken van Web 2.0: wiki's, blogs, videolessen, videoconferenties, forums). Dit is het concept van de 'extended classroom' waarin de digitale omgeving een deel wordt van de klas, de functionaliteit ervan uitbreidt en ook mogelijk een zogenaamde 'flipped classroom' creëert. De docent kan vervolgens functies creëren die het gelijktijdig gebruik van bronnen en gebruik van de inhoud op verschillende tijden toestaan, of gelijktijdig werken met individuele studenten en met andere studenten in kleine groepen, of zelfs materiaal, lessen Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 13

14 en werk dat in de klas gedaan is opslaan en naar studenten distribueren (met behulp van e- mail, community of practice, sociale netwerken). Het digibord is dus een potentiële katalysator voor het gebruik van de middelen en processen die geactiveerd worden in de context van leren, maar die ook een kans biedt om te reflecteren op de zich ontwikkelende onderwijspraktijken en pedagogische perspectieven die ontstaan als gevolg van de ontwikkeling van de kennissamenleving. Figuur 5.Digibord (IWB) als mind tool. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 14

15 Gebruik van het digibord: Onderwijsaanpak Het digibord is een flexibele tool' die kan worden gebruikt met verschillende leerstrategieën, die als volgt kunnen worden samengevat: Aanpak van digibord PRESENTATIE PRESENTATIE VERSTERKEN INTERACTIE Beschrijving Het digibord wordt gebruikt om de inhoud te 'projecteren' Het digibord wordt gebruikt om de inhoud uit te leggen mbv multimedia bronnen. De studenten gaan naar het digibord om oefeningen, activiteiten te doen. Pedagogische Methodiek DOCENTGECENTREERD (LEZING) DOCENTGECENTREERD (MULTIMEDIA LES) STUDENTGECENTREERD (INTERACTIEVE LES) INTERACTIE VERSTERKEN De studenten hebben interactie met het digibord, de inhoud, de docent en elkaar. GROEPSGECENTREERD (COÖPERATIEVE LES) Tabel 1. Pedagogische benadering van gebruik van het digibord. Deze benaderingen corresponderen in het algemeen met de stadia waarin leraren hun expertise in het gebruik van digibord ontwikkelen en tegelijkertijd vallen ze samen met de implementatie van educatieve strategieën die steeds meer gericht zijn op de studenten (Miller & Glover, 2007). PRESENTATIE DOCENTGECENTREERD GEBRUIK Docenten gebruiken het digitale schoolbord voornamelijk om te 'laten zien' wat ze zeggen. Het digibord wordt gezien als een instrument voor de presentatie, als een diaprojector. In feite wordt het op dezelfde wijze gebruikt als het traditionele schoolbord. Deze aanpak is docentgecentreerd en karakteriseert in het algemeen de eerste stadia van het gebruik van het digitale schoolbord. Het digibord wordt vooral gebruikt om documenten die van tevoren zijn voorbereid te tonen (Word-documenten, PowerPoints of digibord pagina s met digibord software) en/of voor het schrijven en produceren van diagrammen met de hand als gevolg van interacties met de klas tijdens de les. In het algemeen gebruikt de docent de tools van het schoolbord op een beperkte manier; hij/zij werkt alleen en deelt geen lesmateriaal met anderen. Deze benadering is riskant voor docenten, omdat de inspanningen die nodig zijn om het digibord op deze manier te gebruiken, waarschijnlijk veel groter zijn dan de waargenomen potentiële voordelen. Toch is het vaak een verplichte stap geworden voor leerkrachten om vertrouwd te raken met de functies van de digibord. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 15

16 PRESENTATIE VERSTERKEN Met deze aanpak wordt het digibord voornamelijk door de docent gebruikt om te 'illustreren' en de inhoud van de les uit te leggen door middel van multimedia middelen (webpagina's, geluidsfragmenten, video s, simulaties, enz.), die de aandacht van de studenten trekken en de uitleg van processen, de beschrijving van situaties en omgevingen en tekstanalyse vergemakkelijken. Kortom het digibord wordt gebruikt om uit te leggen waar de leraar het over heeft. In dit geval wordt het digitale bord nog steeds beschouwd als een hulpmiddel voor presentatie. De multimedia en interactiviteit dienen alleen ter verduidelijking of verdieping van de concepten, terwijl de rol van de studenten passief blijft. Gewoonlijk vertegenwoordigt dit de tweede fase van het gebruik van het digibord. Docenten kunnen multimediamateriaal projecteren op het digitale bord, erop tekenen met de speciale digitale pennen voor het tekenen van objecten en de presentatie aan het eind van de les opslaan op een computer. Ze kunnen snapshots van het scherm nemen, bijvoorbeeld een film stoppen om een frame vast te leggen, het openen met beeldverwerkingsoftware en de afbeelding analyseren, om commentaar te leveren op de inhoud. Tevens kunnen ze fragmenten van video of animatie gebruiken om de uitleg te versterken en begripsondersteuning van de concepten te ondersteunen, in plaats van eenvoudige diagrammen te gebruiken; gebruiken en inzoomen op hoogresolutie beelden voor de analyse van specifieke details, en gebruik maken van interactie met laboratoriumsimulaties direct op het scherm. Met deze aanpak heeft het gebruik van multimedia het voordeel dat het de aandacht van leerlingen trekt en dient om studenten te motiveren en te betrekken. Echter, deze nieuwsgierigheid en eerste interesse, met andere woorden het 'wow-effect', (Beauchamp & Parkinson, 2005) is waarschijnlijk van voorbijgaande aard. INTERACTIE Een meer volwassen benadering van technologie komt tevoorschijn in de ontwikkeling van interactieve lessen. Met deze aanpak wordt het digibord een instrument om de problematiek van het leren via meerdere modaliteiten en meerdere talen (verbaal, visueel, kinesthetisch, enz.) te brengen, maar ook via eenvoudige interacties of oefeningen, die studenten bij activiteiten op het interactieve bord betrekken, waaronder oefeningen zoals sorteren, verwerking van vormen en figuren groeperen en het gebruik van de verbergen en weergeven functie. Met de beschikbaarheid van educatieve software, simulaties en interactieve activiteiten, kunnen de studenten worden betrokken bij de exploratie van virtuele omgevingen, de wetenschappelijke methode ervaren, en technologische velden bedienen. De leerkracht kan het digitale bord gebruiken voor revisie activiteiten en vragen door het projecteren van interactieve quizzen of afbeeldingen en films, die kunnen worden becommentarieerd door studenten; bijvoorbeeld met behulp van blanco kaarten, kunstwerken, chemische reacties en wiskundige formules. Deze activiteiten geven studenten de mogelijkheid de concepten, gepresenteerd door de docent, te manipuleren, door het geleerde in nieuwe en concrete situaties toe te passen en na te denken over de regels, methoden, wetten en principes. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 16

17 INTERACTIE VERSTERKEN Tenslotte is "versterken van de interactie" de meer geavanceerde benadering. Het scherm van het interactieve schoolbord wordt niet alleen gebruikt om te laten zien of te manipuleren, maar om te communiceren. De inhoud biedt stimuli voor discussie, voor de formulering van hypothesen en voor het oplossen van problemen. De docent gebruikt verschillende methoden, de klassieke dynamiek van docentgecentreerde colleges variërend met kleine groepsactiviteiten en, het stimuleert de communicatie tussen gelijken en coöperatief leren, door presentatie van het werk op het interactieve schoolbord. Het digibord is bijzonder geschikt voor de presentatie van papers, omdat het de mogelijkheid geeft foto s, tabellen en films van de studenten te tonen, waarbij alles rechtstreeks vanaf het digibord bediend wordt. De management software die met het digibord wordt geleverd, geeft meestal de mogelijkheid bestanden te exporteren in een formaat dat compatibel is met het web, deze functie kan bijvoorbeeld worden gebruikt om de werken in de virtuele leeromgeving of website van de school te publiceren en zo kennis, geproduceerd met de hele klas en met andere klassen, te delen. Als de computer met het digibord is aangesloten op het internet, is het mogelijk om te surfen op het web met een gewone browser, zoekopdrachten uit te voeren op het web die de hele klas betrekken, interessante objecten te markeren, snapfoto's van de video te saven, en deze op te slaan en later te gebruiken voor een samenvatting of verslag. VAN HET COLLEGE NAAR COOPERATIEF LEREN Wij geloven dat alle van de hierboven genoemde benaderingen legitiem zijn, omdat bij de keuze van een didactische strategie diverse aspecten een rol spelen, waaronder leerdoelen, inhoud, de kenmerken van de leerlingen, milieu- en tijdsdruk en niet te vergeten impliciete leertheorieën van de docenten. Deze impliciete theorieën kunnen invloed hebben op de educatieve activiteiten, evenals op de perceptie van hun effectiviteit (Albanese & Fiorilli, 2006), en hebben invloed op de keuze van de te volgen aanpak met een relatief nieuwe technologie, zoals het digibord. Het is geen toeval dat verschillende studies (Smith H.J. & ass., 2005;. Smith, Hardman, Higgins, 2006; Wood & Ashfield, 2008) aantonen dat het digibord vaak wordt opgevat als een instrument voor verklarende lesmethoden, waarbij de hele klas geadresseerd wordt en het in het bijzonder wordt gebruikt met een strategie gedefinieerd als 'recitatie script (Tharpe en Gallimore, 1988), gebaseerd op de drie klassieke fasen van de eerste impuls van de leraar via een besloten vraag (of open, minder frequent), een reactie van de student en de daaropvolgende feedback van de docent. Wij zijn echter van mening dat het gebruik van het digibord alleen voor colleges beperkt is en het riskeert het digibord onderbenut, en in wezen een verspilde bron, te laten. Wanneer we een digibord beginnen te gebruiken, moeten we eerst onszelf afvragen welke nieuwe mogelijkheden in het onderwijs en in het klassenleven kunnen worden ingevoerd en hoe het kan worden gebruikt om het leren en de ontwikkeling van alle leerlingen te verbeteren. Zoals we hebben gezien passen de eigenschappen ervan goed bij een flexibele pedagogische aanpak en in het bijzonder aan een interactieve en coöperatieve leeromgeving. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 17

18 Coöperatief leren wordt erkend als een pedagogische aanpak die diep en betekenisvol leren bevordert (Blythe, 1998). In coöperatieve leermodellen maken docenten kleine heterogene groepen waardoor leerlingen samenwerken om hun leerniveau en dat van de andere groepsleden te maximaliseren. In het bijzonder kan het gebruik van de digibord met een coöperatieve aanpak de studenten als verantwoordelijke agenten van hun eigen leerproces versterken, terwijl tegelijkertijd de intrinsieke mogelijkheden van het digibord versterkt worden. Bovendien helpen kleine groepen studenten die samenwerken, elkaar ontwikkelingsvaardigheden te ervaren en meer geavanceerde educatieve doelen te bereiken, zoals aangegeven door het Europees kader van kerncompetenties. Vanuit dit perspectief denken we dat het digitale schoolbord een aanvulling is op interactief en samenwerkend onderwijs. De docent maakt gebruik van het digibord als een eerste stimulans voor de activiteiten, die moeten worden uitgevoerd in de klas of in kleine groepen; vervolgens maken de studenten gebruik van het digibord om hun werk te presenteren en te delen met de rest van de klas. Het digibord kan gebruikt worden in verschillende stadia van het werk en kan een showcase worden voor de hele klas voor het verzamelen, delen en analyseren van de eerste voorstellen, de ontwikkeling, de uiteindelijke synthese, de constructie van plattegronden, taakpresentatie en gedaan werk, maar biedt ook een ruimte om te bespreken hoe studenten en groepen hun resultaten hebben bereikt, terwijl ze de leeractiviteit realiseerden en om hen te debriefen over of ze hun doelstellingen hebben bereikt en of de relaties binnen de groep effectief en nuttig zijn geweest. Deze discussie en beoordelingsactiviteiten zijn bijzonder nuttig omdat ze de studenten de mogelijkheid geven om te analyseren hoe ze werken en hoe hun klasgenoten werken, dit activeert het metacognitieve leren leren en leidt tot continue verbetering van leerprocessen. In feite zijn een klein aantal aanpassingen voldoende om zelfs een verklarend college flexibeler te maken, bijvoorbeeld door het inbrengen van meer interactieve en coöperatieve elementen. Door het digibord kan de correctie van huiswerk een kans worden voor studenten, om na te denken over hun manier van leren en studeren en ook om te leren van eventuele fouten. Met name de overgang van een 'multimedia' les naar een 'interactieve' is zeer kort: docenten kunnen bijvoorbeeld een simulatie gebruiken en laten zien wat er gebeurt als ze een aantal variabelen veranderen, of ze kunnen leerlingen vragen om de simulatie te gebruiken om ze te laten nadenken over wat er gaande is en vervolgens ideeën en concepten 'manipuleren'. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 18

19 De docent kan eenvoudige activiteiten op het digibord creëren door stimuli te presenteren en studenten te vragen om erover na te denken, zoals in de volgende voorbeelden: DOCENT TOONT OP HET SCHERM DOCENT VRAAGT LEERLINGEN: GEACTIVEERDE MENTALE ACTIVITEITEN Twee afbeeldingen of figuren Een korte video (stopt het voor het einde), een afbeelding, een schilderij Een korte video, de beschrijving van een op te lossen probleem Een animatie van een natuurkundige wet, of een bepaalde geometrische stelling of een wiskundig principe Een lijst met ongeordende acties, woorden of afbeeldingen Bekijk deze twee figuren zorgvuldig en vergelijk ze Wat denk je dat er gebeurt als Analyseer dit probleem: wat zijn de kenmerken ervan? Kijk wat er gebeurt en bepaal wanneer je het kunt gebruiken Lees deze woorden (bekijk deze afbeeldingen) en zet ze in de juiste volgorde Deze twee figuren vergelijken en overeenkomsten en verschillen bepalen Gevolgtrekkingen maken en veronderstellingen doen Probleemoplossing, hypotheses formuleren In context plaatsen, regels toepassen, gevolgtrekkingen maken, veronderstellingen doen Categoriseren, conceptuele categorieën opbouwen en gebruiken Tabel 2. Leeractiviteiten met het digibord (voorbeelden). Deze strategie is vooral effectief wanneer het werk wordt gedaan in paren of kleine groepen. We benadrukken ook het belang dat studenten de mogelijkheid moeten hebben om het digibord zelfstandig te gebruiken, als een ware mind tool voor het werken, het begrijpen en het leren. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 19

20 Onderwijzen en leren met digiborden Om aan de behoeften van de kennismaatschappij te voldoen, moet het onderwijs betekenisvol leren 3 bevorderen:: studenten moeten in staat zijn te begrijpen en te handelen in de wereld om hen heen vanwege hun eigen persoonlijke, professionele of sociale doelstellingen. Volgens Jonassen (2008) wordt betekenisvol leren gekenmerkt door actief, constructief, opzettelijk, authentiek en coöperatief zijn. Wanneer het goed gebruikt wordt, kan het digitale schoolbord veel doen om het leren meer actief te maken, waarbij de betekenisconstructie van leerlingen ondersteund wordt, waardoor studenten de mogelijkheid krijgen om doelen van hun eigen keuze na te streven, bezig te zijn met echte problemen en samen te werken over de grenzen van het klaslokaal. Leren is niet beperkt tot wat er gebeurt op school en deze aspecten van betekenisvol leren worden gevonden bij informeel leren. Het gebruik van een digibord is zinvol als het wordt toegepast om studenten bezig te houden met betekenisvolle activiteiten, gericht op begrip in plaats van reproductie van kennis. Daarom moeten docenten zich altijd afvragen (bij iedere fase van het ontwerp), wat is de reden voor het gebruik van het digibord? ONTWERP VAN LEERACTIVITEITEN De implementatie van onderwijs- en leeractiviteiten met het digibord vraagt om een ontwerpproces, dat niet afwijkt van wat er normaliter wordt gebruikt in onderwijs en training en die we als volgt kunnen samenvatten: Ontwerp Definiëren van de leerdoelen Definiëren van de te beoordelen meetbare resultaten Definiëren van de pedagogische aanpak en methodiek Definiëren van de leermethodes Organiseren van leermaterialen Inhoud creëren Prepareren overige bronnen Lijst 3. Stappen van lesontwerp. Gebruik van het digibord brengt echter een reeks beslissingen met zich mee, die eerst de toegevoegde waarde, die het digibord kan brengen in het onderwijs, moeten afwegen. Dit betekent heroverweging van de pedagogische aanpak in het bijzonder en de keuze van de media en materialen die we zullen gebruiken, waarbij aandacht wordt besteed aan hoe de inhoud zal worden georganiseerd. 3 Zie Bijlage 7. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 20

21 PROJECTFORMULIER Om het ontwerp van de lessen met het digibord te vereenvoudigen hebben we een formulier voorbereid, dat kan worden gebruikt om de leerdoelen en de uit te voeren activiteiten te definiëren en samen te vatten (enkele compilatievoorbeelden zijn opgenomen in Bijlage 8). SmartVET ONDERWIJS MET HET DIGIBORD Pilot Projectformulier 4 DOCENT NAAM & ACHTERNAAM: NAAM INSTELLING/ORGANISATIE: Onderwijssector: e.g.; VMBO/ MBO/BVE Geeft de onderwijssector aan: 5 Back to Education Initiative Post Leaving Certificate College Youthreach Vocational Training Opportunities Scheme Adult Basic Education Community Education Second Level School/community College Anders (geef aan) Vakken/Componenten, inclusief Niveau en Component Code Geeft het vakgebied aan en de lesonderwerpen Bijv. Tekenen L5 5N1862 De leerervaring: Wat zal worden geleverd aan Leerlingen KORTE BESCHRIJVING VAN DE ONDERWIJSACTIVITEITEN: Aantal studenten in de klas Leerdoelen Totale duur van de klassen (hoeveel klassen hoe lang?) Activiteitvoortgang in tijd (bijv. Wat bent u van plan in de eerste sessie te doen, in de tweede sessie En zo voorts ) Verwachte uitkomsten en producten (bijv. Lesplan voor (-) gebruik makend van (-) functie van het digibord) METHODIEK (Hoe gaat u het onderwerp onderwijzen) (bijv. Groepslessen, groepsdiscussie, individuele interactie met het bord, coachen, demonstraties, vraag&antwoord sessies, ontwikkeling van praktische vaardigheden, peer tutoring). Beschrijf de onderwijsmethodiek die u gaat gebruiken en hoe u van plan bent het digibord te gebruiken. Wat gaat u, als leraar, doen? Wat zullen de studenten gaan doen? Blanco Projectformulier Toegevoegde waarde voor het onderwijs wat je denkt dat het digibord toevoegt aan het onderwijs Wat is de verwachte toegevoegde waarde van het gebruik van digibord? Hoe kan het digibord het leren van de studenten, de leerevaluatie of enig ander aspect van het werk van de docent versterken? 4 Dit verwijst naar het SmartVET project en kan aangepast worden naar de context die van belang is. 5 Deze opties verwijzen naar het onderwijssysteem in Ierland en kunnen worden aangepast naar de onderwijssector, leerjaar en leeftijd die in Nederland/België relevant zijn. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 21

22 HET ONTWERP Het ontwerp omvat een aantal stappen, die niet noodzakelijkerwijs belangrijk zijn. Vooral voor beginners is het aan te raden uit te gaan van hun eigen traditionele colleges en planning: welke sequentie of deel van de les vertaalt naar het digibord? wanneer zal het digibord worden gebruikt in de lesscript hoe zal het digibord gebruikt worden in het klaslokaal, in het laboratorium, individueel, met een groep? > LEERDOELEN Een leerdoel moet beschrijven wat leerlingen moeten weten of kunnen doen aan het einde van de les of cursus, wat zij op voorhand niet konden. Leerdoelen moeten gaan over de prestaties van leerlingen; ze zijn niet slechts een overzicht van de onderwerpen die moeten worden behandeld in de lessen. Goede leerdoelen moeten niet te abstract zijn (de studenten zullen begrijpen wat goede literatuur is), niet te beperkt (de leerlingen zullen weten wat een onderbouwing is), of worden beperkt tot lager niveau cognitieve vaardigheden (de studenten zullen in staat zijn de landen in Afrika te benoemen) (MIT, 2012). Elke individuele leerdoelstelling moet het overkoepelende doel van de cursus, dat is de draad, die alle thema's die aan bod komen en alle vaardigheden die leerlingen moeten beheersen aan het einde van het academisch jaar verenigt, ondersteunen. Deze doelstellingen kunnen omvatten: Vaardigheden wat studenten zouden moeten kunnen doen ('leren hoe te'). Kennis - wat studenten zouden moeten weten en begrijpen ('leren wat'). Attitudes - het eigen cognitieve patroon, de persoonlijke meningen, disposities, verwachtingen, waarden en overtuigingen ('leren zijn'). Ook wordt aanbevolen dat een sterk actiewerkwoord (bijv. verklaren, beschrijven, tonen, berekenen, rapporteren, analyseren, bespreken, voorspellen, vergelijken, creëren) wordt gebruikt om de leerdoelen duidelijk te identificeren. >BEOORDELING MEETBARE RESULTATEN Het digibord geeft de mogelijkheid oefeningen, interactieve activiteiten voor onderzoek, voor de behandeling van de inhoud en ook de presentatie van de werken van individuen of groepen, voor te bereiden, waardoor leraren op een 'natuurlijk' manier het leren, het begrip en de achterliggende cognitieve processen kunnen beoordelen. De beoordeling van activiteiten kan relatief eenvoudig - een conceptmap over het bestudeerde onderwerp bouwen, of de oplossing van een probleem, met toepassing van de net geleerde begrippen, tonen - of meer complex, zoals het oplossen van problemen, het schrijven van onderzoek of protocollen van experimenten, artikelen voor wetenschappelijke of literaire tijdschriften, het ontwerp van multimedia, sociale enquêtes, de organisatie van seminars waarin de studenten de experts zijn. > PEDAGOGISCHE BENADERINGEN De pedagogische benaderingen zijn van invloed op de methoden, die leraren zullen gebruiken in de klas en vertegenwoordigen de kruising tussen wat de leraar les gaat te geven en wie het zal leren. De keuze van de methodiek vertegenwoordigt een coherente interferentie tussen de conceptuele inhoud, de kenmerken van de leerlingen, de elementen Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 22

23 van de organisatorische context en de voorwaarden waarbinnen het proces van onderwijs/ leren plaatsvindt. In principe kunnen we drie belangrijke onderwijs-/ leermodellen onderscheiden: De docentgecentreerde benadering De leerlinggecentreerde benadering De groepsgecentreerde benadering Zoals weergegeven in onderstaande figuur, kunnen verschillende benaderingen helpen bij het bereiken van de optimale verwerving van specifieke leerdoelen (naar Calvani & Rotta, 2000). LEARNING OBJECTIVES CHANGING COGNITIVE PATTERNS OR ATTITUDES GRADE OF INTERACTION SKILLS ACQUISITION TRANFER OF KNOWLEDGE TEACHER- CENTRED LEARNER- CENTRED LEARNING GROUP- CENTRED PEDAGOGICAL APPROACHES Figuur 6. Relatie tussen pedagogische benaderingen en leerdoelen. Met betrekking tot het gebruik van digiborden hebben we al vier algemene benaderingen geïdentificeerd (zie 'Gebruik van het digibord'), maar zoals we herhaaldelijk hebben gezegd, zijn wij van mening, dat de interactieve en coöperatieve benaderingen de eigenschappen en het innovatieve potentieel van de digiborden het beste benutten. > ONDERWIJSMETHODEN De onderwijsmethoden zijn de procedures, processen, routes en activiteiten, die door de docent worden ondernomen om het leren te faciliteren (voor details zie Bijlage 4). Het specifieke doel van een onderwijsmethode is om voorwaarden te creëren, die studenten in staat stellen om hun cognitieve en intellectuele functies te activeren om de leerinhoud te verwerken, waarbij indien nodig herstructurering optreedt van hun cognitieve structuur. De keuze voor een methode komt voort uit de doelstellingen (het kennen van de bestemming), de bepaling van het leerpotentieel (de kenmerken of het profiel van de leerlingen kennen) en het begrijpen van de eigenschappen van het specifieke onderwerp. Bij gebruik van het digibord is het niet alleen mogelijk, maar wenselijk, om meerdere onderwijsmethoden te gebruiken. Dit maakt lessen aantrekkelijker en effectiever, omdat het verschillende leerstrategieën biedt, zodat elke student die ene kan kiezen, die het best past bij zijn cognitieve stijl of intelligentie, maar ook verschillende cognitieve patronen kan onderscheiden, leren kennen en dan leren (ontwikkelen). Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 23

24 > LESMATERIAAL ORGANISEREN Bij het tot stand komen van het projectidee, is het raadzaam om een analyse of een soort mapping van leermiddelen te maken, teneinde te identificeren welke reeds bestaan, welke geproduceerd moeten worden, en welke moeten worden aangepast of gewijzigd. Dit element dient ook om de inhoud scherp te stellen, in het bijzonder het netwerk van betekenissen, structurerende concepten of kernideeën van het lesonderwerp: De concepten identificeren (of kernideeën) waarmee wordt gestart De concepten ontdekken, die herhaald en benadrukt moeten worden Betekenisgebieden herkennen die perifeer of overbodig zijn en evalueren wat het best weggelaten kan worden uit de cursus of les of het meest geschikt is voor individuele studie De meest geschikte materialen selecteren Verbanden identificeren tussen vakken en tussen disciplines, tussen de theoretische studie en praktische activiteiten en voor het bevorderen van de overdrachtprocessen in het leerproces van de leerlingen. Voor deze 'mapping' activiteit kan de docent gebruik maken van een mindmap of conceptmap (zie bijlagen 6 en 7). De organisatie van leermiddelen omvat de keuze welke media te gebruiken. Deze keuze moet rekening houden met de leerdoelen en de kenmerken van de media en van de studenten. In de praktijk betekent dit het identificeren van de technologieën en de media, die het best beantwoorden aan de behoeften van de verschillende vormen van intelligentie (zie bijlage 1) en het organiseren van materialen om te reageren op zo veel mogelijk intelligenties. Een les die verschillende media gebruikt, zal elke keer veranderen en zal zo de studenten in meer en op verschillende manieren stimuleren. Figuur 7. Relatie tussen intelligentie en media (voorbeelden). Naar McKenzie, Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 24

25 Uiteraard houdt het selecteren van de materialen voor de les ook het kiezen van activiteiten in die de leerlingen kunnen ondernemen. Bijvoorbeeld, een HTML-editor (zoals Dreamweaver) kan een visueel hulpmiddel lijken, maar we moeten ook rekening houden met de intrapersoonlijke en interpersoonlijke dynamiek tussen de leerlingen als ze een website creëren voor de klas. De volgende tabel geeft een paar voorbeelden van media, die op het digibord gebruikt worden, en hun geschiktheid voor de diverse intelligenties (McKenzie, 2006): INTELLIGENTIE MEDIA/TECHNOLOGIEËN/FUNCTIES VOORBEELDEN VAN ACTIVITEITEN VERBAAL LOGISCH- MATHEMATISCH VISUEEL-RUIMTELIJK FYSIEK- KINESTHETISCH MUZIKAAL INTRAPERSOONLIJK Schrijffuncties, digitaal werkblad, tekstverwerking, , webbased publishing (weblogs, forum) spraakherkenning Wiskundige fucties (liniaal/meetlat, grafische rekenmachines, meetschalen), tangram, spreadsheets, zoekmachines, directories, WebQuests en programmeertalen Digibord, tekengerei, afbeeldingen, digitale camera's, scanners, grafische programma's, HTMLeditors, film / digitale videofragmenten, diavoorstellingen, grafieken en bouwtekeningen, visuele blogs Touchscreen digibord, materialen om te hanteren, joystick, simulaties die hand-oogcoördinatie vereisen, technologie ondersteunende spreadsheet software (bijvoorbeeld Google Sketchup, Buildings) Patroonblokken, puzzels, muziekinstrumenten, muziekspeler/recorder, digitale geluiden, online patroon games, multimedia presentaties Weblog dagboeken, enquêtes, online enquêtes, online formulieren, digitale portfolio, zelfevaluatie systemen Spreken, luisteren, schrijven, lezen, conceptmap creëren, werken in een groep, discussiëren en notities vergelijken met gelijken, geschreven tekst opstellen en aanpassen Berekenen, meten, creëren conceptmap, het analyseren van gegevens door middel van een spreadsheet, het uitvoeren van zoekopdrachten met behulp van een zoekmachine of directory, deelnemen aan het probleemoplossend proces van een WebQuest, beheersen van een programmeertaal of een netwerksysteem van computers. Het tekenen van afbeeldingen, schema s, conceptmaps, tabellen, website ontwerp, digitale animatie, video s en podcast constructie Diagrammen tekenen, materialen manipuleren, schematiseren op het bord, manipulatieve materialen sorteren op attributen, deelname aan een groepssimulatie of gebruik van een apparaat om met het digibord te communiceren Luisteren naar en maken van muziek, werken met patroonblokken, opnemen van geluiden in je omgeving, visuele patronen tekenen, het vinden van patronen in getallenreeksen, het spelen van online patroon games zoals Mastermind en Concentratone, het leren van een vreemde taal, codes ontcijferen Een klassikaal debat uitvoeren, online enquêtes of een online formulier invullen, evalueren van de eigen digitale portfolio, mindmaps (of conceptmaps) creëren Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 25

26 INTERPERSOONLIJK Digitale wenskaarten, digitale bordspellen, sociaal netwerkfuncties, message boards, instant messenger, wiki Klassikale discussie, samenwerkingsprojecten, synchrone chats tussen groepen studenten of met deskundigen, deelname aan nieuwsgroepen of mailinglijsten, het schrijven van wiki, gezamenlijk creëren van concept map NATURALISTISCH EXISTENTIEEL Vergrootglas, microscoop (digibord functies), database, file manager, semantische mapping tools, online encyclopedieën, virtuele verkenningstools (bijv. Google Earth, Climate Change Simulation) Virtuele gemeenschappen, virtuele kunstexposities, virtuele excursies, MUD s, virtual reality, simulaties, films Organiseren van informatie in categorieën, het creëren van een database, het opbouwen van mind- en conceptmaps, het creëren van docu's, met behulp van simulaties en virtuele verkenningstools Bijwonen van virtuele gemeenschappen, virtuele kunst ervaringen en excursies, online interactie met belangrijke mensen door middel van interviews en archieven Tabel 3. Relatie tussen intelligentie en technologieën. Het doel is om te reageren op meerdere soorten intelligentie en vooral om meer leerstrategieën aan te bieden, waarbij ook die strategieën worden ontwikkeld die studenten minder gebruiken. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 26

27 INHOUD CREËREN Voor de digibord lessen kunnen docenten nieuwe inhoud creëren of reeds beschikbaar digitaal materiaal gebruiken. Met behulp van een scanner kunnen ze ook papieren documenten verwerven en gebruiken. Het digibord geeft de mogelijkheid eindeloze transformaties en aanpassingen van de op papier gebaseerde materialen uit te voeren, waardoor de organisatie van de inhoud en de oefeningen in een andere volgorde mogelijk wordt (bijv. een oefening geïntegreerd in het vorige apparaat ophalen als een herhaling in een nieuwe les). Het geeft leraren ook de mogelijkheid inhoud op verschillende manieren aan te bieden, aan te passen aan het niveau van de klas, de voorkennis en het leerdoel (bijv. individuele oefeningen transformeren voor groeps- of individuele activiteiten voor gebruik met het digibord). Het digibord heeft ook het voordeel dat middelen zoals afbeeldingen benut kunnen worden, die meestal neigen naar een secundaire functie, meer esthetisch dan didactisch, wanneer ze worden afgedrukt op papier. Het potentieel voor reorganisatie en aanpassing van digitaal materiaal is veel hoger. Digibord software wordt geleverd met een bibliotheek van digitale bronnen (afbeeldingen en animaties) die voor leerkrachten en leerlingen beschikbaar zijn. Het internet en nieuwe digitale media bieden een schat aan multimediale bronnen (tekst, afbeeldingen, foto's, video's, audiobestanden en e-books), die gebruikt kunnen worden in de klas. Tot slot kan de leerkracht gebruik maken van alle middelen die zelfstandig geproduceerd worden met digitale camera's en camcorders, evenals met mobiele telefoons of smartphones. De structuur van de inhoud kan variëren van de traditionele presentatie (vergelijkbaar met die gemaakt met PowerPoint) tot de eenvoudige lijst met links naar web- en multimedia bronnen en van vanzelfsprekende leerobjecten (met inbegrip van de beoordelingstoetsen), tot een soort plot of script of ladder die alleen de essentiële punten bevat, die de leraar zal voltooien tijdens de les. De leerkrachten kunnen ook besluiten om geen inhoud voor te bereiden; de les kan focussen op het gebruik van specifieke software. In dit geval, kunnen ze door de functies van de digibord de schermafbeeldingen vastleggen, notities toevoegen, enz. of kunnen ervoor kiezen om inhoud te schrijven tijdens de les, zoals routinematig gedaan wordt op het schoolbord (eventueel met behulp van de functies van het digibord om de les op te nemen). De interactie met de inhoud via het digibord geeft leraren de mogelijkheid adequate steun te geven aan de uitleg en geeft studenten de mogelijkheid om een directe weergave van wat wordt uitgelegd te zien (zelfs in detail, en onmiddellijk in praktijk te brengen wat ze leren en de nauwkeurigheid van hun kennis en inzicht te testen. We moeten echter altijd in gedachten houden, dat overdrijving van het aantal en de aard van de inhoud, de voordelen met betrekking tot de aandacht van studenten dreigt te ondermijnen (in dit verband, zie paragraaf 3.3). De docent kan ook besluiten om lessen voor te bereiden waarin de studenten zelf het digibord zullen gebruiken om individuele papers of papers van de groep in te dienen en leerprojecten te documenteren. Dit heeft ook het voordeel van het bevorderen van het vermogen van studenten om te spreken in het openbaar, om de regels van het gebruik van technologische hulpmiddelen te leren om een duidelijke, gerichte en originele verklaring tot stand te brengen. Dit zal vormen van zelfbeoordeling, bewustwording van gemaakte fouten aanmoedigen en zal het debat bevorderen tussen de studenten en leergroepen, waardoor de docent kan controleren wat er is gebeurd, de overeenstemming met de doelstellingen van het werk kan beoordelen en zich kan richten op het presenteren van de inhoud. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 27

28 Bovendien kan de docent met behulp van het digibord kan de leerkracht digitale vaardigheden van leerlingen vergroten. VOORBEREIDING ONDERSTEUNENDE MIDDELEN Tenslotte dienen docenten van te voren passende ondersteunende middelen te regelen, die kunnen worden gebruikt in de klas of tijdens de studie en huiswerk. Daarnaast kunnen ze in dit geval de materialen helemaal zelf maken of voorbereide materialen gebruiken. Deze middelen zijn nuttig voor de individualisering van het leren en kunnen onder meer materialen voor beoordeling van studenten bevatten, de lesinhoud aangepast voor leerlingen met speciale behoeften (vereenvoudigde teksten, conceptmaps, schematisering, interactieve multimedia en hypertext hulpbronnen), of andere teksten, presentaties, verwijzingen, weblinks, woordenlijsten, enz. om argumenten te verdiepen. ONTWERP DIGIBORD PAGINA S EN NOTEBOOKS Het plannen, schrijven en inhoud gebruiken voor het leren, betekent, zoals we hebben gezien, nadenken over hoe de verschillende 'media' geïntegreerd kunnen worden in de pagina s van de presentaties. Op basis van studies van cognitieve psychologie over het geheugen en het leren, moeten we ons er eerst bewust van zijn dat: mondelinge informatie en visuele informatie worden cognitief verwerkt door twee afzonderlijke kanalen (Paivio): "Wanneer informatie wordt gepresenteerd aan de ogen (als beeld, animatie, video of tekst), wordt de informatie verwerkt door het visuele systeem; wanneer de informatie wordt gepresenteerd in de vorm van geluid (zoals narratief of non-verbale geluiden), wordt de informatie verwerkt via de auditieveverbale kanaal (Mayer, 2005); de hoeveelheid informatie die verwerkt kan worden in elk kanaal is beperkt (Miller, 1956); om te leren op een zinvolle manier, moeten leerlingen zich verplichten om nieuwe kennis op basis van hun eigen voorkennis te selecteren, te organiseren en te integreren (Ausubel, 1963, Novak, 2001). Derhalve ontstaat betekenisvol leren volgens de cognitieve theorie van het multimediaonderwijs (Mayer, 2001), wanneer een leerling drie cognitieve processen toepast: relevante woorden selecteren voor verbale verwerking en relevante beelden zoeken voor visuele verwerking woorden organiseren tot een coherent verbal model en beelden organiseren tot een coherent visueel model corresponderende componenten van de verbale en visuele modellen integreren. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 28

29 Figuur 8. Beschrijving van de cognitieve theorie van multimedia onderwijs (Mayer & Moreno, 2000) Deze theorie biedt ook een aantal basisprincipes (Mayer, 2001), waarvan het raadzaam is ze te respecteren bij gebruik van het digibord. Volgens Mayer leren mensen in feite beter: van woorden en beelden dan van alleen woorden (Multimedia Principe) van animatie en gesproken tekst dan van animatie en tekst op het scherm (Modaliteitsprincipe) van animatie en gesproken tekst dan van animatie, gesproken tekst, en tekst op het scherm (Redundantie Principe) als corresponderende tekst op het scherm en visueel materiaal fysiek geïntegreerd zijn, in plaats van gescheiden (dicht bij elkaar worden gepresenteerd in plaats van ver uit elkaar) (Spatial Contiguity Principe) als verbaal en visueel materiaal simultaan gepresenteerd wordt in plaats van opvolgend (Temporal Contiguity Principe) als extra materiaal wordt weggelaten in plaats van toegevoegd (Coherentie Principe). Voorgenoemde principes zijn belangrijker voor leerlingen met weinig voorkennis dan voor leerlingen met veel voorkennis, en belangrijker voor leerlingen met een groot ruimtelijk inzicht dan met weinig ruimtelijk inzicht (Individuele Verschillen Principe). Deze principes hebben directe betekenis voor de onderwijspraktijk. Ten eerste, in het ontwerp van lessen met het digibord moeten we een redundantie van gegevens voorkomen, we moeten oppassen niet in beide kanalen (verbale en visuele) exact dezelfde informatie te brengen. Derhalve, wat wordt gepresenteerd door middel van foto's en video's mag niet worden gereproduceerd als tekst. Animaties en afbeeldingen zijn effectiever indien vergezeld van een mondelinge toelichting, zoals een directe uitleg van de leerkracht, maar ook in de vorm van geluid, dat de animatie begeleidt. Een geschreven tekst naast de video leidt de aandacht van de student af en leidt niet tot effectief leren (Mayer & Moreno, 2000), vooral ook als een mondelinge toelichting wordt toegevoegd (wat gebeurt als de leraar daadwerkelijk de tekst op de pagina opleest ). De multimedia inhoud moet studenten in staat stellen om de aandacht te richten op de belangrijkste punten van het betoog en moet een kans geven om zelfs slechts één specifiek aspect te leren, wat niet volledig begrepen kan worden met alleen verbale en tekstuele presentatie. Deze waarneming leidt ons tot de tweede belangrijke aanwijzing die voortvloeit uit Mayer's principes: om het potentieel van het digibord te benutten, moeten we het materiaal, waaruit onze les bestaat, selecteren. Dit betekent niet nieuwe dingen toevoegen, maar waarschijnlijk het verminderen, dingen weglaten. Ten slotte moet de inhoud zoveel mogelijk aansluiten op voorkennis van de studenten. In dit opzicht kunnen we het digibord gebruiken samen met conceptmaps of profiteren van de multimedia middelen om voorbeelden uit de realiteit te brengen, met behulp van informatie die wij ontlenen aan de geografische, historische en culturele tradities. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 29

30 Op basis hiervan kunnen we enkele richtlijnen voor het maken van pagina s voor het digibord samenvatten: Presenteer een uitleg in woord en beeld (of video s of andere multimedia) De bronnen moeten betekenisvol zijn Bereid alleen de belangrijkste en relevante inhoud voor (woorden/beelden): waarbij inzichten en minder belangrijke informatie door middel van hyperlinks verstrekt worden en alternatieve routes mogelijk worden Vermijd extra woorden en beelden en video s Geef de voorkeur aan een synthetische tekst (sleutelwoorden, lijst), schema s en plattegronden Beelden en geschreven tekst moeten simultaan en aaneengesloten zijn (maar ze moeten niet overbodig zijn) Vermijd tekstanimaties Leg, bij het geven van een video of simulatie, uit met een vertelling in plaats van met tekst op het scherm Vermijd overlappen van de tekst door het op te lezen Lijst 4. Richtlijnen voor het creëren van digibord pagina s. ADVIES Voordat men begint met gebruik van het digibord, willen we besluiten met enkele praktische adviezen: Gebruik het digibord niet voor taken die te kort zijn Gebruik het alleen als het echt meerwaarde biedt Gebruik het wanneer men het zich voldoende eigen gemaakt heeft Begin altijd met simpele en gemakkelijk te beheren taken Dit advies leidt tot het gebruik van het digibord eerst als hulpmiddel hoofdzakelijk voor de presentatie van inhoud en oefeningen, op een wijze, die vergelijkbaar is met die van een videoprojector, maar met het digibord gemakkelijk kan worden omgezet in een interactieve en meer meeslepende ervaring voor leerlingen. In dit verband, stellen wij voor: Overschakelen van traditionele verklarende colleges naar interactieve en samenwerkende lessen Geef de voorkeur aan student- en groepsgecentreerde benaderingen Bevorder een 'interdisciplinaire' benadering. Tenslotte is het gebruik van het digibord gebaseerd op (Ellerani, 2010): Figuur 9. Richtlijnen voor effectief gebruik van digiborden (voor docenten). Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 30

31 Educatieve Applicaties: ideeën/voorbeelden DOCENTGECENTREERDE LES VOORBEELD TITEL NIVEAU DOELEN DIDACTISCHE AANPAK PROCEDURE STAP LES WIE DOET WAT 1 COLLEGE Docent legt uit 2 COLLEGE Docent legt uit 3 COLLEGE Docent legt uit 4 COLLEGE Docent legt uit 5 COLLEGE Docent legt uit ANALYE VAN EEN VERHALENDE TEKST (KORT VERHAAL) Middelbaar tot hoger onderwijs Analyseer een kort verhaal en identificeer de componenten (de plot, de personages, de locaties, het literaire genre, de narratieve technieken gebruikt door de auteur, enz.) en de organisatiestructuur ervan Presentatie ACTIVITEITEN Leg alle stappen van de verhaalanalyse uit, geef ze weer en verdeel ze over evenveel verschillende pagina s. Bijvoorbeeld: Verhaalstructuur Analyse van sequenties Verhaal en plot Narratieve tijd Narratieve ruimte Het karaktersysteem Verteller Perspectief Introduceer analyseactiviteit door enkele korte (korte maar belangrijk voor de plot) tekstpassages hardop voor te lezen, geselecteerd uit een werk van fictie. Bijvoorbeeld uit: Charles Dickens, A Christmas Carol Markeer de belangrijkste passages en leg ze vast Markeer in deze tekstpassages: 1. Personages 2. Beschrijving van de omgeving 3. Beschrijving van voorwerpen 4. Verhaalvolgorde Herbouw de storyboard van het verhaal (met alleen de tekst of online software om tijdlijnen te bouwen, zoals FUNCTIES Penfunctie Ruimte om tekst in te voeren Kopiëren/ plakken Markeerstift Markeerstift Zoomen Spotlight Vervagende inkt Schermschaduw Bijlage toevoegen Markeerstift Pen/schrijffuncties Screen capture Kopiëren/ plakken Capture Markeerstift Kopiëren/ plakken Slepen&neerzetten Lijnen, vormen Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 31

32 VARIATIE (1) STAP LES WIE 1 MULTIMEDIA COLLEGE 2 MULTIMEDIA COLLEGE DOET WAT Docent legt uit Docent legt uit ACTIVITEITEN De docent kan alle stappen van de verhaalanalyse uitleggen, met behulp van multimedia middelen (webvideo of andere). Bijvoorbeeld: video s over "Tekstanalyse": video s op Introduceer analyseactiviteit door enkele korte video s te laten zien alvorens de tekstpassages voor te lezen Bijvoorbeeld: Charles Dickens, A Christmas Carol: TOEGEVOEGDE FUNCTIES Voeg Hyperlink toe Internet browser Voeg Hyperlink toe Internet browser VARIATIE (2) STAP LES WIE DOET WAT ACTIVITEITEN TOEGEVOEGDE 3 INTERACTIEF Docent leidt Studenten vanaf hun werkplek of aan het digibord 4 INTERACTIEF Docent leidt Studenten vanaf hun werkplek of aan het digibord 5 INTERACTIEF Docent leidt Studenten vanaf hun werkplek of aan het digibord De docent vraagt hulp van de studenten om de belangrijkste passages te markeren en ze vast te leggen De docent vraagt studenten om het korte verhaal te analyseren De docent vraagt studenten om de storyboard van het korte verhaal opnieuw op te bouwen FUNCTIES VARIATIE (3) STEP LES WIE DOET WAT ACTIVITEITEN TOEGEVOEGDE 5 COÖPERATIEF Docent leidt Groepswerk studenten De docent verdeelt de leerlingen in groepen van 4 of 5 en legt uit dat ze het storyboard van het korte verhaal weer op moeten bouwen. Als ze klaar zijn, nodigt de leraar een leerling uit elke groep uit om naar het digibord te komen en het voorstel van hun eigen groep te tonen. De hele klas beoordeelt de voorstellen FUNCTIES 6 COÖPERATIEF Groepswerk studenten De docent vraagt groepen om een storyboard te schrijven voor een nieuw verhaal, gebaseerd op wat ze eerder hebben gezien. Vervolgens zal elke groep hun eigen werk op het digibord tonen Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 32

33 MULTIMEDIACOLLEGE VOORBEELD NIVEAU DOELEN DIDACTISCHE AANPAK PROCEDURE STAP LES WIE 1 MULTIMEDIA COLLEGE 2 MULTIMEDIA COLLEGE DOET KRACHTEN EN BEWEGING Middelbaar tot hoger onderwijs Analyseer en voorspel, kwalitatief, hoe een externe kracht de snelheid en richting van de beweging van een object zal beïnvloeden. Presentatie WAT Docent legt uit Docent legt uit ACTIVITEITEN Leg de invloed van krachten op de beweging van objecten uit en de bijdragen van Galileo Galilei en Isaac Newton aan de studie van de beweging, dit illustrerend door een computersimulatie. Bijvoorbeeld: Forces and Motion Basics PhET simulation Markeer de belangrijkste passages en leg deze vast.. FUNCTIES Voeg Hyperlink toe (Internet browser) Voeg Hyperlink toe (Internet browser) Pen/schrijffuncties Screen capture VARIATIE (1) STAP LES WIE DOET WAT ACTIVITEITEN TOEGEVOEGDE 2 INTERACTIEF Docent leidt Studenten aan het digibord 3 INTERACTIEF Docent leidt Studenten vanaf de werkbanken of aan het digibord De docent vraagt de student de simulatie op het digibord te gebruiken.. De docent vraagt de leerlingen om de effecten van krachten op de beweging uit te leggen, met behulp van een vrijmaken 6. Dan vraagt hij/zij: Gebruik vrijmaken om de positie-, snelheids-, versnellings- en krachtgrafieken te tekenen. Leg uit hoe de grafieken zich tot elkaar verhouden. Met als uitgangspunt een scenario of een grafiek, schets alle vier de grafieken FUNCTIES 6 Voor hogeschool of universitaire studenten. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 33

34 INTERACTIEVE LES VOORBEELD NIVEAU DOELEN DIDACTISCHE AANPAK PROCEDURE STAP LES WIE DOET 1 MULTIMEDIA COLLEGE WAT Docent toont 2 INTERACTIEF Docent leidt Studenten vanaf de werkbanken 3 INTERACTIEF Docent leidt Studenten vanaf de werkbanken 4 INTERACTIEF Docent leidt Studenten aan het digibord 5 INTERACTIEF Docent leidt Studenten vanaf hun werkplek en aan het digibord 6 INTERACTIEF/ COÖPERATIEF BRAINSTORMEN: DE ARGUMENTATIEVE TEKST Vanaf voortgezet onderwijs) Analyseer een argumentatieve tekst en identificeer de structuur en de kenmerken Interactief Studenten vanaf hun werkplek en aan het digibord ACTIVITEITEN Leg de karakteristieken van argumentatieve tekst uit met gebruik van clips uit de film Julius Caesar (Shakespeare's drama), in het bijzonder: de toespraak van Brutus (bijv. en de toespraak van Marcus Antonius ( Brainstormen op het digibord. De docent leidt een discussie over: Wat zijn de doelen die de twee sprekers willen bereiken. Studenten beoordelen de clips en analyseren de toespraken. De docent stopt de clip, noteert de observaties met behulp van de pen op de nieuwe pagina s, de belangrijkste sequenties vastleggend. Brainstormen op het digibord. De docent leidt een discussie over: Als de toespraken van Brutus and Antonius argumentatieve teksten zijn, wat is dan de definitie van argumentatieve tekst? De docent schrijft de gedachten van de studenten op het digibord. Studenten reconstrueren de toespraken op het digibord, door het tekenen van een schema dat stellingen en argumenten van de sprekers samenvat. Studenten werken om de beurt aan het digibord. De docent stelt een discussieonderwerp voor en vraagt studenten om twee tegengestelde standpunten te identificeren. Studenten gaan op zoek naar argumenten om beide standpunten te ondersteunen en bouwen twee toespraken. Naderhand tekenen ze een schema op het bord met hun argumenten. Studenten analyseren alle toespraken en belichten hun sterke en zwakke punten FUNCTIES Voeg Hyperlink toe (Internet browser) Screen capture Penfunctie Lijnen, pijlen Kopiëren/ plakken Penfunctie Lijnen, pijlen Kopiëren/ plakken Pen/schrijffuncties Vormen, lijnen, pijlen Slepen Markeerstift Pen/schrijffuncties Vormen, lijnen, pijlen Kopiëren/ plakken Bestand invoegen Slepen Markeerstift Kopiëren/ plakken Pen/schrijffuncties Slepen Markeerstift Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 34

35 COÖPERATIEVE LES VOORBEELD NIVEAU DOELEN DIDACTISCHE AANPAK PROCEDURE STAP LES WIE DOET WAT 1 INTERACTIEF Docent leidt Studenten vanaf hun werkplek 2 COÖPERATIEF Groepswerk studenten 4 INTERACTIEF/ COÖPERATIEF 5 INTERACTIEF/ COÖPERATIEF CONCEPTMAP Alle Synthetiseer een leeronderwerp en ontwikkel metacognitie Coöperatief leren Studenten vanaf hun werkplek en aan het digibord Docent leidt Studenten vanaf de werkbanken ACTIVITEITEN Brainstormen op het digibord. De docent leidt een discussie om feiten, begrippen en ideeën te identificeren waarvan de studenten denken dat ze op enige wijze verband houden met het onderwerp. De docent maakt, met gebruik van de pen, een lijst van deze items en noteert ze in zeer korte vorm op, dwz. een enkel woord of korte zin. Verdeel de leerlingen in groepen van 4 of 5 personen en leg uit dat ze een conceptmap over het onderwerp gaan bouwen. Wanneer ze klaar zijn, nodigt de docent een leerling uit elke groep uit om naar het digibord te komen en de Cmap van de eigen groep te laten zien. Studenten analyseren alle Cmaps, om de sterke en zwakke punten te belichten Studenten bouwen de conceptmap van de klas. Ze werken om de beurt aan het digibord. FUNCTIES Penfunctie Lijnen, pijlen Kopiëren/plakken Bestand/afbeelding invoegen Screen capture Penfunctie Lijnen, pijlen Kopiëren/plakken of IHMC Cmapfuncties software Penfunctie Lijnen, pijlen Kopiëren/plakken Markeerstift IHMC Cmaptools software IHMC Cmaptools software Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 35

36 Gebruik van het Digibord: Functies en Eigenschappen Hieronder volgt een samenvatting van de belangrijkste kenmerken en onderwijstoepassingen van digiborden. Digibord eigenschappen Wat doet het Waar dient het voor Schrijffuncties PEN FUNCTIES WISSER Schrijven, tekenen en het scherm wissen (witte pagina s van de digibord software, tekst, beelden of frames of video), informatie, vragen of ideeën die omhoog komen. Een meer interactieve les leveren en volgen VORMEN Perfecte geometrische vormen tekenen De herkenning en bouw van geometrische vormen vergemakkelijken, zelfs bij personen met dyspraxie Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 36

37 Digibord eigenschappen Wat doet het Waar dient het voor Schrijffuncties HANDSCHRIFT- HERKENNINGS- FUNCTIE Handschrift omzetten in getypte tekst Het gemakkelijker maken om de tekst te lezen. Stilstaan bij de correcte woordspelling. Het is vooral handig met studenten die taalproblemen hebben (dyslexie, buitenlandse studenten, enz.). SCHERM- TOETSENBORD Getypte tekst invoeren gedurende interactie met het interactieve scherm. Maakt het gemakkelijker te lezen (zie hierboven) en notities te maken zonder de uitleg te onderbreken. Het is vooral handig met leerlingen met sensomotorische problemen of dysgraphie. DUBBELE MODUS SCHRIJF- Aan twee secties afzonderlijk werken of interactie met twee personen. Het vergelijken van twee versies van een document, twee activiteiten, enz. Parallel werken (bijv. vragen beantwoorden, oefeningen, enz.). Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 37

38 Digibord eigenschappen Wat doet het Waar dient het voor MARKEER FUNCTIE Markeert teksten, delen van de pagina en/of objecten Trekt de aandacht naar de relevante aspecten (teksten, afbeeldingen, enz.). SCHERM- SCHADUW- FUNCTIE SPOTLIGHT- FUNCTIE Verbergen of weergeven van een deel van de pagina of het scherm. Richt de aandacht op spraakbegrippen of objecten (teksten, afbeeldingen, enz.) als ze worden geïntroduceerd. Beschrijft één element tegelijkertijd om te wennen aan een sequentiële logica. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 38

39 Digibord eigenschappen Wat doet het Waar dient het voor ONDERSTREEP- FUNCTIE AFBEELDINGEN SELECTEREN EN INVOEGEN AFBEELDINGEN EN OBJECTEN INVOEGEN UIT BESTANDEN Onderstreept teksten, afbeeldingen, en objecten met verschillende kleuren.. Selecteren wat verschijnt (simulatie, video, afbeelding, enz.) en de uitgevoerde acties op het scherm van het digibord, en dan invoegen als een afbeelding. Invoegen van afbeeldingen of interactieve objecten uit bestanden van het digibord Trekt de aandacht en analyseert de belangrijkste aspecten: de kleuren helpen om materialen, ideeën, zinnen, woorden, enz. te vergelijken en te differentiëren. Het verkrijgen van beelden om te analyseren en later te gebruiken. Laten zien, bespreken en opslaan van voorbeelden. Processen, procedures en simulaties opbreken. Verhalen of episodes opbouwen. Een storyboard van de les bouwen. De uitleg ondersteunen met voorbeelden en activiteiten. Materiaal van tevoren voorbereiden dat tijdens de lessen gebruikt kan worden. Lesmateriaal gebruiken dat door andere docenten is gemaakt. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 39

40 Digibord eigenschappen Wat doet het Waar dient het voor SLEPEN EN NEERZETTEN VAN TEKST EN/OF BEELDEN Objecten (teksten,beelden,enz.) bewerken: bewegen, inzoomen, roteren,spiegelen, over elkaar heen leggen, enz. Ondersteunt zicht en lezen. Maakt soms abstracte concepten meer zichtbaar en concreet. Categoriseren, identificeren van overeenkomsten en verschillen. Bij de bouw van groepsconcepten, maps. TABELLEN/ RASTERS Rasters of tabellen invoegen. Rasters ondersteunen het lezen (vooral voor dyslectici). Tabellen helpen bij het organiseren en synthetiseren van informatie en concepten. GRAFIEKEN/ SCHEMA S (CONCEPTMAPS, MINDMAPS) Grafieken of schema s maken met tekenfuncties (voren, lijnen, gekleurde pennen) Elementen, informatie, kennis en concepten synthetiseren, de concrete, conceptuele of logische structuur markeren. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 40

41 Digibord eigenschappen Wat doet het Waar dient het voor VERBERGEN EN WEERGEVEN- FUNCTIE: MAGISCHE PENNEN Met de magische pennen (Smart & Interwrite) verdwijnt onderstrepen na een paar minuten. Creëren van animatie-effecten (verdwijnen, tevoorschijn komen, enz.) Aandacht trekken om objecten, woorden te vergelijken en te differentiëren (en als onderstreping verdwijnt, verandert het niet de inhoud) AUDIO- BESTANDEN AFSPELEN Invoegen en afspelen van audiobestanden Beluisteren en analyseren van muziek, gesproken taal begrijpen, aandacht besteden aan de ritmische en fonetische aspecten van een gedicht of een lezing, vertrouwd raken met een vreemde taal, enz. VIDEO CLIPS AFSPELEN Invoegen en afspelen van videobestanden Voorbeelden en simulaties tonen, gedrag of relaties analyseren, vertrouwd raken met een vreemde taal, virtueel reizen, toespraken analyseren, enz. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 41

42 Digibord eigenschappen Wat doet het Waar dient het voor HYPERLINKS TOEVOEGEN Hyperlinks toevoegen tussen pagina s. Hyperlinks en webpagina s toevoegen. Navigatie tussen de flip-over pagina s vergemakkelijken. Gebruik van multimedia middelen om de les interessanter te maken. De les interactiever maken door de evolutie van de les te volgen. AANTEKENINGEN BEWAREN Aantekeningen aan het scherm toevoegen (aan teksten, videoframes enz.) Maakt het college interactiever en houdt opkomende vragen, commentaren, ideeën bij. BESTAND OPSLAAN De presentatie opslaan. Materiaal bewaren om te hergebruiken, nieuwe presentaties te maken, reflecteren op de inhoud van de les, het werk van de studenten evalueren, documenteren van de gedane activiteiten enz. Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 42

43 Digibord eigenschappen Wat doet het Waar dient het voor AFDRUKKEN Afdrukken van de presentatie Het materiaal gebruiken voor papier- en penactiviteiten (spelletjes, projecten, toetsen), zelfstudie, documenteren en archiveren van de uitgevoerde didactische activiteiten, enz. OPNEMEN Opnemen van lessen en activiteiten op het scherm De lessen hergebruiken; nieuwe interactieve lessen maken; reflecteren op projectactiviteiten of procedures of coöperatieve werken; het didactische proces evalueren, enz. GEBRUIK VAN AANVULLENDE DIGIBORD- GERELATEERDE APPARATEN Voeg stemkastjes of responsesystemen toe, interactieve tablets Maak de les interactiever en dynamischer; studenten betrekkend en hun deelname stimulerend, maak de beoordeling in een "spel", toetsen gebruikend voor discussie en delen, documenteer het proces Studieboek Digibord voor Docenten in het Beroepsonderwijs 43