Luc Van Looy. Gasthuiszusters Antwerpen. Tweede Week voor de Patiëntveiligheid 6 en 7 november 2008 Brussel

Transcriptie

1 Luc Van Looy Gasthuiszusters Antwerpen Tweede Week voor de Patiëntveiligheid 6 en 7 november 2008 Brussel

2 Fault Fout Het individu No-fault Feit Het systeem

3 Fault & patient safety Drempel voor ongevalpreventie: VERWIJTBAARHEID / SHAME-and-BLAME FOUT - SCHADE - CAUSALITEIT BLOKKEERT INFORMATIESTROMEN 1. Vrees voor juridische claims 2. Vrees voor interne sancties 3. Vrees voor verlies verzekeringsdekking 4. Vrees voor.. PATIËNTVEILIGHEIDSBELEID 1. Registratie van incidenten 2. Analyse van incidenten Systeemanalyse gericht op de verbetering van kwaliteit en veiligheid Artsen zullen hun fouten blijven verbergen zolang de erkenning ervan kan leiden tot gerechtelijke procedures. Prof. Th. Vansweevelt

4 No-fault & patient safety Bestaande drempels van fout-aansprakelijkheid voor ongeval-preventie worden opgeheven (rapportage, communicatie,...). Bestaande prikkels van fout-aansprakelijkheid voor ongeval-preventie worden opgeheven (schadepreventieve functie). KCE: Het feit dat artsen niet meer burgerlijk aansprakelijk kunnen worden gesteld voor foutief handelen, mag er niet toe leiden dat preventieve maatregelen vanwege artsen en ziekenhuizen minder aandacht krijgen. Als we de compensatie goed regelen, wil preventie nog wel eens de aandacht verliezen. Prof. Van Boom

5 Patiëntveiligheid Preventie Pro-actief Aandacht FOD: Ongevallenpreventie en veiligheid van de patiënt moet een belangrijke doelstelling blijven, ook in het beleid Veiligheids-Management-Systeem in ziekenhuizen introduceren

6 Veiligheidscultuur Zich bewust zijn van Willen meewerken aan verbetering Veilig melden Bescherming van de melder en van derden Juridische werkgroep

7 Meld- en registratiesysteem Juridische aspecten Beroepsgeheim Wet op de patiëntenrechten Wet op de verwerking van persoonsgegevens (pricavy-wetgeving) Parket/Rechtbank

8 Beroepsgeheim en het meedelen van gegevens die onder het medisch beroepsgeheim vallen Delen van beroepsgeheim Toestemming van de patiënt Nodig voor de continuïteit van de zorg Beide partijen zijn gehouden aan artikel 458 SW In het belang van de patiënt (Wettelijke) meldplicht als rechtvaardiging voor het schenden van het beroepsgeheim. Besmettelijke ziekten (spreekplicht) Schuldig Hulpverzuim (spreekplicht) Minderjarigen (458bis SW / spreekrecht) Besluit Er is dus een wettelijke grondslag nodig om te kunnen melden. Anonimisering lost dit (deels) op.

9 Wet Patiëntenrechten (WPR) Wet Verwerking Persoonsgegevens (WVP) 1. Een goed geïnformeerde en actief meewerkende partner In het algemeen draagt een goed geïnformeerde patiënt bij aan het verbeteren van de patiëntveiligheid. Patiënt als actieve partner: Dokter, heeft u uw handen gewassen? 2. Het recht op informatie over medische schade die het gevolg is van een medische tussenkomst Artikel 7 WPR: De patiënt heeft tegenover de beroepsbeoefenaar recht op alle hem betreffende informatie die nodig is om inzicht te krijgen in zijn gezondheidstoestand en de vermoedelijke evolutie ervan.. Informatie over incidenten met schade = recht op informatie. Bijna-incidenten? = neen.

10 Wet Patiëntenrechten (WPR) Wet Verwerking Persoonsgegevens (WVP) 3. Het recht op een geïnformeerde toestemming (IC) voor iedere tussenkomst naar aanleiding van medische schade Instellen van een behandeling om de effecten van schade te neutraliseren. IC (artikel 8 WPR): De patiënt heeft het recht om geïnformeerd, voorafgaandelijk en vrij toe te stemmen in iedere tussenkomst van de beroepsbeoefenaar.. 4. Informatie in het meldsysteem als deel van het patiëntendossier? Behoort niet-geanonimiseerde informatie over incidenten in een meld- en registratiesysteem tot het patiëntendossier? geen deel van het patiëntendossier geen recht op inzage of afschrift.

11 Wet Patiëntenrechten (WPR) Wet Verwerking Persoonsgegevens (WVP) 5. Meldsystemen en het recht op privacy. Het melden van een incident (artikel 10 WPR) De patiënt heeft recht op bescherming van zijn persoonlijke levenssfeer bij iedere tussenkomst van de beroepsbeoefenaar en inzonderheid betreffende de informatie die verband houdt met zijn gezondheid. Nominatief (niet-geanonimiseerd) registratiesysteem = verwerking van gezondheidsgegevens in de zin van de WVP (8/12/1992). Principe = verboden. Uitzondering = artikel 7: Toestemming van de patiënt? Noodzakelijk voor doeleinden van preventieve geneeskunde of medische diagnose, het verstrekken van zorg of behandelingen aan de betrokkene of een verwant, of het beheer van de gezondheidsdiensten handelend in het belang van de betrokkene? Hoofdstuk III regelt de rechten van de betrokkene. Hoofdstuk V: aangifteplicht bij de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Toegang tot de verwerkte informatie indien nominatief veilig melden?

12 Parket/Rechtbank Beslag op gegevens uit meld- en registratiesystemen: beslag is altijd mogelijk Voorleggen van stukken in het kader van een juridische procedure: cfr discussie in Nederland Rechter beveelt voorlegging van gegevens uit meldsysteem in Zwolle (dec. 2007)

13

14 Bestaand wettelijk kader Verpleegkundigen Artikel 12 bis van het algemeen normenbesluit van de ziekenhuizen is opgeheven (KB 1964). De verpleegkundige activiteit moet op een systematische wijze kwalitatief worden getoetst. In het kader hiervan dient een systematische registratie te worden ondernomen van ziekenhuisinfecties, doorligwonden, fouten en ongevallen, als hulpmiddel om de kwaliteit en de doeltreffendheid van de verpleegkundige verzorging op te volgen.. Verpleegkundige en medisch activiteit (kwaliteit) Artikel 15 (medisch) en 17quater (verpleegkundig) van de ziekenhuiswet; algemeen geformuleerde registratieverplichting. Wettelijk kader van de registratie van adverse events ikv bloedproducten, ziekenhuisinfecties, klinische trials,

15 Nood aan een wettelijk kader voor bescherming Buitenlandse voorbeelden: Denemarken (The Danish Act on Patient safety): A health care professional reporting an adverse event shall not - as a result of such reporting - be subjected to disciplinary investigations or measures by the employing authority, supervisory reactions by the National Board of Health or criminal sanctions by the courts. Nederland: beleidsverklaring Inspectie voor de Gezondheidszorg (februari 2007). Voorwerp in Belgisch perspectief Algemeen beleidsmatige aspecten. Incidenten meld- en registratiesystemen. Werkgroep(en) patient safety FOD Volksgezondheid Strategisch Inhoudelijk Juridisch

16 Aandachtspunten bij de uitbouw van een wettelijk kader De rechten van de zorgverleners Veilig kunnen melden: bescherming van de melder en van betrokken personen Niet verplicht karakter: privacy, medisch beroepsgeheim Aansprakelijkheid & immuniteit: Tegen disciplinaire of juridische procedures. Vastleggen van de afspraak dat: informatie uit het meldsysteem niet zal worden benut in het kader van procedures die kunnen leiden tot het treffen van maatregelen jegens individuele medewerkers. Melding van incidenten impliceert geen erkenning van aansprakelijkheid Algemene / beperkte immuniteit? Maatschappelijke aanvaardbaarheid Bescherming betekent niet dat individuele verantwoordelijkheden of de validiteit van andere informatiekanalen (klachtenbehandeling ) komen te vervallen. Geëigende wegen om los van het meldingssysteem in een situatie van bv opzet of grove nalatigheid tegen een medewerker maatregelen te kunnen nemen, blijven behouden.

17 Aandachtspunten bij de uitbouw van een wettelijk kader De rechten van de zorgverleners Anoniem nominatief Bruikbaarheid van meldingsgegevens Keuze aanbieden aan de melder Meldingen worden ontdaan van eventuele nominatieve gegevens zodra de verantwoordelijke instantie in het ziekenhuis zo nodig bijkomende informatie heeft kunnen opvragen voor verdere analyse. Juridische veiligheid Bruikbaarheid analyse

18 Aandachtspunten bij de uitbouw van een wettelijk kader De rechten van de zorgverleners Beveiliging (huishoudelijk reglement): Geheimhouding Toegangsrechten tot de database Garanties op het vlak van de integriteit, de authenticiteit, de beschikbaarheid en de vertrouwelijkheid van de gegevens Geen recht op afschrift: WVP anonimisering Geen deel van het patiëntendossier

19 Aandachtspunten bij de uitbouw van een wettelijk kader De rechten van de patiënten De rechtsbescherming van de patiënt De patiënt als goed geïnformeerde partner Het recht op kwaliteitsvolle, veilige zorg Het recht op informed consent voor elke tussenkomst Het recht op informatie inzake incidenten die tot schade hebben geleid of nog zouden kunnen leiden Niet-geanonimiseerd meldsysteem recht op inzage/afschrift Het recht op een volledig en correct medisch dossier: alle elementen noodzakelijk voor de continuïteit van zorg

20 Aanbevelingen juridische werkgroep Wetgevend kader: Betrokkenheid van het bestuur van de organisatie: VMS (bepaling, opvolging en bijsturing van het patiëntveiligheidsbeleid). Bescherming van de melder en van derden Definiëring van instrumenten: Organen: In het ziekenhuis: Comité voor patiëntveiligheid (erkenningsvereiste) Team voor patiëntveiligheid Nationaal Platform Meld- en registratiesysteem

21 Organen in het ziekenhuis De ombudspersoon: Uitgenodigd Kan aan de voorzitter vragen het CPV samen te roepen.

22 Taken

23 Overkoepelend platform Federale Commissie Patiëntveiligheid Missie en visie Nationale doelstellingen + opvolgen uitvoering Wetenschappelijk gefundeerde uniforme taxonomie Verzamelen en verspreiden van kennis over: Aard en omvang van vermijdbare schade Interventies gericht op het voorkomen van schade Interventies gericht op het voorkomen van schade Acties rond PR (nationale campagnes, initiatieven, onderzoeksagenda, informeren van het publiek...)

24 Meld-en leersysteem Voorstel van wettelijke elementen Het gebruik heeft een facultatief karakter De opgenomen incidenten vormen geen reden tot erkenning van aansprakelijkheid op strafrechtelijk, burgerrechtelijk of tuchtrechtelijk vlak Onverminderd de mogelijkheid om bewijs te leveren door middel van ander materiaal, kunnen de gegevens noch voor de melder noch voor de in de melding voorkomende personen, aanleiding geven tot een strafrechtelijke of burgerrechtelijke vervolging, tot een tuchtrechtelijk onderzoek of tot het nemen van arbeidsrechtelijke maatregelen Mogelijkheid om de gegevens op een anonieme wijze in te brengen Indien bij het melden een natuurlijke persoon wordt geïdentificeerd, dan verwijdert het TPV de identificatie Beveiliging (integriteit, authenticiteit, beschikbaarheid en vertrouwelijkheid gegevens) De gegevens vormen geen bestanddeel van het patiëntendossier De gegevens hebben een uitdrukkelijk vertrouwelijk karakter De gegevens zijn enkel toegankelijk voor de leden van het TPV De gegevens kunnen uitsluitend aangewend worden voor het verbeteren van het patiëntveiligheidsbeleid in het ziekenhuis.

25 Wat willen wij u aanbieden? Platform: Dat werkbaar is op het terrein Dat mogelijkheden biedt naar de toekomst toe (uniformiteit, standaarden ) Ondersteund en begeleid wordt door de overheid. Meld- en leersysteem : Meldingsformulier: Anoniem-nominatief Papier-informatica Registratie in een database Taxonomie (rapporten, opvolging ) Analyse en verbeteracties

26 Taxonomie = classificatie-methodiek Duidelijkheid reproduceerbaarheid Balans tussen voldoende detail en gebruiksgemak (beperkte training moet volstaan) Implementatie: Aan ieders wensen en noden voldoen is onmogelijk Vatbaar voor zowel papier als computer Minimaal negatief impact op bestaande systemen Voldoende comparatieve voordelen buy-in (breder toepasbaar, efficiënter, gemakkelijker, data-sharing) Data-aggregatie en sharing gestructureerde velden Binnen het ziekenhuis Toekomst:?

27 Taxonomie WHO World health organization World alliance for patient safety ICPS (international classification for patient safety)

28 Waarom is het gebeurd? Wat is er gebeurd? Hoe werd de fout ontdekt? Korrektiefactoren vooraleer schade werd aangericht? Wat is het schadeniveau? Minimaliserende factoren nadat schade reeds is aangericht?

29 Waarom is het gebeurd? Wat is er gebeurd? Hoe werd de fout ontdekt? Korrektiefactoren vooraleer schade werd aangericht? Wat is het schadeniveau? Minimaliserende factoren nadat schade reeds is aangericht?

30 Meldingsformulier Geen verplichtingen Anoniem / nominatief Rekening houden met uniformiteit en mogelijkheid tot aggregatie indien gewenst: combinatie van: Vrije tekstvelden: Uitdrukkelijke wens vanuit het werkveld Denemarken Gestructureerde velden: items uit het WHO-model Op papier of via PC Later in 2e instantie uitgebreidere taxonomie door medewerker patiëntveiligheid

31 Principe meldformulier Karakteristieken incident Type incident Uitkomst organisatie Wat is er gebeurd? Waar is het gebeurd? Wat was volgens u de oorzaak? Wat zijn volgens u de gevolgen? Hebt u een voorstel om dit in de toekomst te voorkomen? Melder Betrokken discipline Betrokken personen Gestructureerde velden zo mogelijk invullen Vrij tekstvelden niet verplicht Gestructureerde velden enkel indien nominatief

32 Karakteristieken incident Type incident Uitkomst organisatie Wat is er gebeurd? Waar is het gebeurd? Wat was volgens u de oorzaak? Wat zijn volgens u de gevolgen? Melder Betrokken discipline Betrokken personen Hebt u een voorstel om dit in de toekomst te voorkomen? Datum en tijd waarop het incident zich voordeed Zorgsetting : o Ziekenhuis o Andere o Voorafgaandelijk aan opname Therapie-status : o Tijdens opname of preoperatief o Tijdens de procedure o Gehospitaliseerd o Direct postoperatief/verkoeverkamer/iz o Daghospitalisatie o Verpleegafdeling o Ambulant o Transfer tussen diensten o Tijdens ontslag o Na ontslag

33 Karakteristieken incident Type incident Uitkomst organisatie Wat is er gebeurd? Waar is het gebeurd? Wat was volgens u de oorzaak? Wat zijn volgens u de gevolgen? Hebt u een voorstel om dit in de toekomst te voorkomen? Melder Betrokken discipline Betrokken personen Medicatie Bloed Voeding Toestel Patiëntgedrag Val Administratie

34 Karakteristieken incident Type incident Uitkomst organisatie Wat is er gebeurd? Waar is het gebeurd? Wat was volgens u de oorzaak? Wat zijn volgens u de gevolgen? Melder Betrokken discipline Betrokken personen Hebt u een voorstel om dit in de toekomst te voorkomen? Medicatie Bloed Voeding Toestel Patiëntgedrag Val Administratie Type Proces Probleem omedicatie o Infuus (inclusief TPN) o Verkeerde patiënt o Vergeten toe te dienen o Fout geneesmiddel o Foute dosis of frekwentie van toediening o Foute toedieningsweg o Andere ovoorschrift o Voorbereiding/verdeling (binnen apotheek) o Verpakking o Voorbereiding/verdeling (buiten apotheek) o Toediening aan patiënt o Bestelling/aanvulling stock o Opslag/stockering o Monitoring o Niet duidelijk of andere

35 Karakteristieken incident Type incident Uitkomst organisatie Wat is er gebeurd? Waar is het gebeurd? Wat was volgens u de oorzaak? Wat zijn volgens u de gevolgen? Hebt u een voorstel om dit in de toekomst te voorkomen? Melder Betrokken discipline Betrokken personen o Verlengde verblijfduur o Opname op een speciale verpleegafdeling vereist o Bijkomende behandeling of onderzoeken vereist o Verstoorde workflow, wachttijd voor andere patiënten o Bijkomende bestaffing vereist o Bijkomend materiaal vereist o Andere

36 Karakteristieken incident Type incident Uitkomst organisatie Wat is er gebeurd? Waar is het gebeurd? Wat was volgens u de oorzaak? Wat zijn volgens u de gevolgen? Hebt u een voorstel om dit in de toekomst te voorkomen? Melder Betrokken discipline Betrokken personen Beschrijf hieronder kort wat er gebeurd is.

37 Karakteristieken incident Type incident Uitkomst organisatie Wat is er gebeurd? Waar is het gebeurd? Wat was volgens u de oorzaak? Wat zijn volgens u de gevolgen? Hebt u een voorstel om dit in de toekomst te voorkomen? Melder Betrokken discipline Betrokken personen Wie is de melder van het incident? groep Prof. zorgverlener Prof. zorgverlener Prof. zorgverlener Andere zorgverl. hosp. Andere zorgverl. hosp. Patiënt of naaste omgeving Patiënt of naaste omgeving Andere omschrijving verpleegkundige arts apotheker transportpersoneel kuis- of hoteldienst patiënt familie of begeleider andere

38 Voorbeeld uit de praktijk Karakteristieken incident Ziekenhuis Gehospitaliseerd verpleegafdeling Type incident Uitkomst organisatie Bloed en bloedderivaten: type stollingsfactoren proces kruisproef probleem verkeerde patiënt Bijkomend onderzoek vereist Wat is er gebeurd? Waar is het gebeurd? Wat was volgens u de oorzaak? Wat zijn volgens u de gevolgen? Hebt u een voorstel om dit in de toekomst te voorkomen? Melder Betrokken discipline Betrokken personen Professioneel zorgverlener - verpleegkundige Diagnostische dienst (labo / RX / nucleaire GK / anatomopathologie) Andere zorgverlener van het hospitaal (technisch of labo-personeel)

39 Veilig melden een onmisbaar element in elk veiligheids-management management-systeem