Beveiliging van museum Kempenland

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Beveiliging van museum Kempenland"

Transcriptie

1 Beveiliging van museum Kempenland Irene Man Richard Kuijstermans maart 2011

2 Inhoudsopgave 1 Probleembeschrijving Vereenvoudiging van het probleem Geheeltallige punten beveiligen Oneindig dunne muren Camera s typen camera s Plaatsing van Camera s Doel Vertalen in wiskundige termen Parameters Variabelen voor camera-verdelingen Kostenfunctie Oplossingsverzameling Optimalisatie Algoritme Greedy algoritme I Greedy algoritme II Geheeltallige lineaire programmering Randvoorwaarden Doelfunctie Oplossingsproces Programmeren Buitenmuren Camerapunten Te beveiligen punten Verzameling C(q i ) bepalen Wat nog te doen 26

3 Inleiding Ieder museum wil dat alle waardevolle spullen beveiligd wordt door camera s. Natuurlijk willen ze dit doen tegen minimale kosten. Hoe kun je dan nu de camera s zo hangen dat alles gezien wordt, maar tegen minimale kosten. Dit is wat wij voor museum Kempenland hebben onderzocht de afgelopen kwartiel. Ze willen namelijk dat al hun waardevolle schilderijen goed beveiligd worden. We zijn begonnen met het probleem om te schrijven naar wiskunde en van daaruit zijn we verder gaan werken. We hebben ook een twee algoritmen bedacht over het ophangen van de camera s, zodat het hele museum beveiligd wordt. Maar de vraag is dan of je dan de minimale kosten kunt bereiken. De plattegrond van het museum is bekend en we gaan dit in een Java programma implementeren zodat we weten door welke camera een punt in het museum beveiligd kan worden. Dit kunnen we later gebruiken bij het lineair programmeren. 2

4 Hoofdstuk 1 Probleembeschrijving We moeten dus camera s zo gaan hangen dat alles binnen het museum beveiligd wordt tegen minimale kosten. Er zijn drie soorten camera s die gehangen mogen worden op de geheeltallige coördinaten. Hieronder volgt de plattegrond van het museum. Figuur 1.1: Plattegrond van het museum Kempenland 3

5 1.1 Vereenvoudiging van het probleem Geheeltallige punten beveiligen Het doel van dit project is het vinden van de goedkoopste camera-verdeling die het museum geheel beveiligt. Het geheel beveiligen is in deze context het beveiligen van alle geheeltallige punten. Verder hoeft elk punt maar één keer door een camera beveiligd te worden. Stel dat er op een bepaald geheeltallig punt een muur staat, dan hoeft dit punt maar beveiligd te worden aan één kant van de muur. Dit is natuurlijk niet realistisch. Maar om het probleem simpel te houden, is dit volgens de opdrachtgever voldoende Oneindig dunne muren Een andere vereenvoudiging van het probleem is het verwaarlozen van de dikte van de muren. De muren in dit model zijn als het ware oneindig dun, maar ze zijn niet doorzichtig. Dus een camera kan evenwijdig langs een muur kijken zonder last van de dikte van de muur te hebben. Figuur 1.2: Het verschillen tussen een muur met dikte (boven) en een oneindig dunne muur (onder). Op het punt dat omcirkeld werd, is een camera geplaatst. 4

6 1.2 Camera s typen camera s Er zijn drie soorten camera s waaruit de directie mag kiezen: camera: Deze camera kan alleen bevestigd worden waar de muren een hoek maken. De hoek waarin de camera bevestigd wordt moet kleiner of gelijk zijn aan 90. De aanschafkosten voor deze camera zijn 3000 euro camera: Deze camera kan zowel in hoeken van het gebouw als op rechte muren geplaatst worden. De hoek waarin de camera bevestigd wordt moet kleiner of gelijk zijn aan 180. De aanschafkosten voor deze camera zijn 5000 euro camera: Deze camera kan in alle hoeken van het gebouw alsmede aan uiteinden van muren bevestigd worden. De aanschafkosten voor deze camera zijn 8000 euro. Hoewel een 360 -camera geschikt is voor alle hoeken kleiner dan of gelijk aan180, en een 180 -camera goed is voor hoeken kleiner dan of gelijk zijn aan 180, is het niet verstandig om een 360 -camera te plaatsen in een hoek kleiner dan 180. Want het plaatsen van een 180 -camera is goedkoper en de beide soorten camera s beveiligen dezelfde punten. Dit leidt tot eenduidige keuzen van camera voor elke hoek. Als de hoek gelijk aan θ is, waarbij: 0 < θ 90, dan is alleen een 90 -camera geschikt. 90 < θ 180, dan is alleen een 180 -camera geschikt. 180 < θ 360, dan is alleen een 360 -camera geschikt. 5

7 1.2.2 Plaatsing van Camera s Verder mag een beveiligingscamera slechts geplaatst worden op geheeltallige punten die tegelijkertijd ook muren zijn. Als er meerdere hoeken op een punt zijn, mogen ook meerdere camera s gericht op verschillende richtingen opgehangen worden. Zie bijvoorbeeld het gekleurde punt in figuur 1.1, op ieder gekleurd deel mag één camera opgehangen worden. Figuur 1.3: Meerdere camera s op één punt: 180 -camera op geel, camera op rood en 90 -camera op blauw. 6

8 1.3 Doel Het doel is de camera s zo te plaatsen dat ieder geheeltallig coördinaat binnen het museum beveiligd is tegen minimale kosten. 1.4 Vertalen in wiskundige termen Parameters Om het beveiligingsprobleem te analyseren, moeten eerst de relevante parameters die voortkomen uit het probleem gedefinieerd in wiskundige termen. Dit zijn bijvoorbeeld de aanschafkosten van de verschillende soorten camera s. Maar ook de verzamelingen van punten die beveiligd moeten worden die vastgelegd worden door de gegeven plattegrond. Hieronder is een lijst van parameters: Omschrijving Q ={q 1, q 2,..., q N }, punten die beveiligd moeten worden, #Q = N C 90 = {r 1,..., r k }, verzameling posities waar 90 -camera s opgehangen kunnen worden, #C 90 = k C 180 = {r k+1,..., r k+1 }, verzameling posities waar 180 -camera s opgehangen kunnen worden, #C 180 = l C 360 = {r k+l+1,..., r k+l+m }, verzameling posities waar 360 -camera s opgehangen kunnen worden, #C 360 = m K 90 = 3000, aanschafkosten van een 90 -camera K 180 = 5000, aanschafkosten van een 180 -camera K 360 = 8000, aanschafkosten van een 360 -camera C(q i ) = verzameling van camera-posities die het punt q i beveiligt Verklaring voor C(q j ) Voor het beveiligen van een bepaald punt q j Q, is de eerste stap het vinden van alle camera-posities die het punt q j kunnen zien. Dat zijn precies alle punten waaruit een rechte lijn tot q j getrokken kan worden zonder dat het eerst snijdt met een muur. Het symbool dat hiervoor gebruikt wordt is C(q j ), omdat het afhangt van q j. Deze verzameling is ook een parameter, omdat het vast ligt samen met de gegeven plattegrond. Welke camera nu uit deze verzameling uiteindelijk gekozen moet worden om de optimale camera-verdeling te construeren, moet nog nader bepaald worden en dat wordt behandeld later in het verslag. 7

9 1.4.2 Variabelen voor camera-verdelingen Behalve de parameters, zijn ook variabelen ingevoerd om de mogelijke cameraverdelingen te beschrijven. {x 1,..., x k }, {x k+1,..., x k+1 } en {x k+l+1,..., x k+l+m } vertegenwoordigen respectievelijk de elementen van C 90, C 18 en C 360, waarbij de 3 verzamelingen respectievelijk k, l en m elementen bevatten. Elke x i is dan een variabele die met waarden 0, 1 aangeeft of daar op de positie r i een camera wordt opgehangen of niet. De discrete waarde 1 is JA, en 0 NEE. { 1, Wel camera op ri x i = (1.1) 0, Geen camera op r i Hiermee kan een mogelijke camera-verdeling uitgedrukt worden in een rijtje enen en nullen, x = (x 1,..., x n ) T, waarbij n = k + l + m. 8

10 1.4.3 Kostenfunctie Nu de variabele voor een camera-verdeling gedefinieerd is, kan ook de aanschafkosten van iedere camera-verdeling bepaald worden. De kostenfunctie die aan ieder camera-verdeling zijn geassocieerde aanschafkosten toekent heeft de volgende formule: k(x) = k K 90 x i + i=1 k+l i=k+1 K 180 x i + k+l+m i=k+l+1 K 360 x i (1.2) Deze kostenfunctie rekent eigenlijk het inproduct uit van x met de kostenvector c = (c 1,..., c n ) T met: K 90, 1 i k c i = K 180, k + 1 i k + l K 360, k + l + 1 i k + l + m (1.3) Met de bovenstaande kostenvector wordt de kostenfunctie omgezet tot een inproduct: k(x) = = = k K 90 x i + i=1 k c i x i + i=1 n c i x i i=1 = (c, x) k+l i=k+1 k+l i=k+1 c i x i + K 180 x i + k+l+m i=k+l+1 k+l+m i=k+l+1 c i x i K 360 x i = c T x (1.4) 9

11 1.4.4 Oplossingsverzameling Er zijn heel veel camera-verdelingen (om precies te zijn: 2 n stuks), maar niet elke camera-verdeling is in staat om alle q j uit de verzameling Q te beveiligen. In dit probleem zijn alleen camera-verdelingen interessant die ieder punt uit Q beveiligt. De verzameling van al dit soort verdelingen is de oplossingsverzameling en het wordt aangegeven met het symbool: P. Een element uit de verzameling P moet alle punten uit Q overdekken. Vanuit het perspectief van de te beveiligen punten, kan deze voorwaarde opgesplitst worden in een lijst voorwaarden die ieder voortkomt uit één q j. Dat wil zeggen, neem een willekeurig q j Q, dan moet het ten minste één keer gezien worden door een camera uit C(q j ), wat leidt tot de volgende ongelijkheid: i:r i C(q j ) x i 1 (1.5) Bij elke q j Q hoort één ongelijkheid. Als het aantal elementen in Q gelijk is aan N, dan zijn er in totaal N voorwaarden en al deze voorwaarden resulteren samen de voorwaarde voor een camera-verdeling om bij de oplossingsverzameling P te kunnen horen. In wiskundige termen luidt deze cumulatieve voorwaarde als volgt: q j Q : i:r i C(q j ) x i 1 = x P (1.6) Bovendien kan deze voorwaarde in de matrix-vorm weergegeven worden: Ax b, waarbij de afmetingen van de matrix A, N n is: A = a T 1. a T N, b = 1., a j =. 1 Door de elementen uit a j op de juiste plaatsen gelijk aan 0 of 1 te kiezen, kan de ongelijkheid die behoort tot het element q j verwerkt worden in de vermenigvuldiging tussen de j de rij uit A met de kolomvector x. Als de camera-positie r i in de verzameling C(q j ), oftewel als de camera op r i het punt q j ziet, dan is a ji = 1, anders 0. a j1 a jn a ji = { 1, ri C(q j ) 0, r i / C(q j ) (1.7) 10

12 a T j x = = = = n a ji x i i=1 i:r i C(q j ) i:r i C(q j ) i:r i C(q j ) a ji x i + a ji x i i:r i / C(q j ) 1 x i + i:r i / C(q j ) 0 x i x i 1 (1.8) Optimalisatie Nu alle benodigde parameters, variabelen en functies gedefinieerd zijn, kan ook de optimale oplossing in wiskundige termen uitgedrukt worden. Het doel van deze opdracht is om een optimale camera-verdeling uit deze verzameling te vinden die de laagste aanschafkosten met zich mee brengt. Met andere woorden, een camera-verdeling ˆx is optimaal als het aan de volgende 2 eisen voldoet: ˆx P x P : k(ˆx) k(x) 11

13 Hoofdstuk 2 Algoritme De eerste heuristische poging om een camera-verdeling te vinden die alle punten van Q beveiligt tegen lage kosten, was het toepassen van de zogenaamde Greedy algoritme. Twee simpele greedy algoritmen zijn ontwikkeld die intuïtief redelijk goede camera-verdeling opleveren. Aan de hand van stapsgewijze voorschriften worden de algoritmen behandeld. Bovendien wordt de onvolledigheid van de algoritmen bewezen door het voorzien van tegenvoorbeelden. 12

14 2.1 Greedy algoritme I Greedy algoritme I (GA-I) begint met een lege verzameling van cameraposities. Bij elke stap wordt de camera met de laagste aanschafkosten bepaald tussen de resterende camera s die nog niet in die verzameling zit en het meest extra punten dekt, deze wordt dan toegevoegd aan de oude verzameling. Dit herhaalt zich totdat alle punten die beveiligd moeten worden overdekt zijn door de camera s in de verzameling camera-positie. De precieze formulering gaat als volgt: Voorschrift Begintoestand: I = {1, 2,..., n} V = { }, verzameling indices van camera-positie s W = { }, verzameling punten beveiligd door camera s met indices in V 1. Bepaal c zodanig dat c = min k I\V c k. 2. Bepaal i zodanig dat k, c k = c : #D(r i ) #D(r k ), waarbij D(r k ) = {q j r k C(q j ) q j / W }. Als er meerdere i s zijn die aan deze voorwaarden voldoen, kies dan de ene met de kleinste x-coördinaat. Als i nog niet eenduidig is, kies dan van de overgebleven indices de ene met de kleinste y-coördinaat. 3. Voeg i toe aan V en voeg D(r i ) toe aan W. Herhaal deze 3 stappen totdat W = Q. 13

15 Tegenvoorbeeld In de eerste instantie lijkt het GA-I intuïtief goede oplossingen te bieden. Maar er zijn ook plattegronden waarbij GA-I niet de optimale oplossing kan vinden. De plattegrond in Figuur 2.1 is een voorbeeld waarbij de aanschafkosten niet geminimaliseerd worden. Figuur 2.1: Tegenvoorbeeld voor Greedy algoritme I In deze plattegrond gaat GA-I eerst alle mogelijke plaatsen van 90 -camera s vullen, omdat er telkens wat nieuwe punten bij komen. Maar de cruciale punten in het midden kunnen net niet gezien worden door deze camera s, waardoor er uiteindelijk toch een 180 -camera geplaatst moet worden in het midden(zie figuur 2.2). De totale aanschafkosten van deze camera-verdeling bedragen = 17000, dit is echt niet minimaal. Neem bijvoorbeeld de camera-verdeling in figuur 2.3, deze camera-verdeling kost = 8000, wat minder is dan de oplossing die GA-I biedt. 14

16 Figuur 2.2: GA-I toegepast op het tegenvoorbeeld in figuur 2.1. De rode punten op de plattegrond rechtsonder zijn de camera-posities van de resulterende camera-verdeling. Figuur 2.3: Een camera-verdeling voor plattegrond in figuur 2.1 die goedkoper is dan de oplossing van GA-I. 15

17 2.2 Greedy algoritme II Greedy algoritme II (GA-II) begint met een lege verzameling van cameraposities. Bij elke stap wordt de camera met de gemiddeld laagste aanschafkosten bepaald tussen de resterende camera s die nog niet in de verzameling zit en de meeste extra punten dekt, deze wordt dan toegevoegd aan de oude verzameling. Dit herhaalt totdat alle punten die beveiligd moeten worden gedekt zijn door de camera s in de resulterende verzameling wat de oplossing is die GA-II biedt. De precieze formulering gaat als volgt: Voorschrift Begintoestand: I = {1, 2,..., n} V = { }, verzameling indices van camera-positie s W = { }, verzameling punten beveiligd door camera s met indices in V c i =kosten van camera op positie r i 1. Bereken voor r i de verzameling D(r i ) met D(r i ) = {q j r i C(q j ) q j / W } 2. Noem E(r i ) = gemiddelde kosten voor camera-positie r i. Dit betekent E(r i ) = c i #D(r i ) 3. Herhaal stap 1 en stap 2 totdat voor alle r j Ga dan naar stap Bepaal i zodanig dat E(r i ) = min k I\V E(r k). Als er meerdere i s zijn die aan deze voorwaarden voldoen, kies dan de ene met de kleinste x-coördinaat. Als i nog niet eenduidig is, kies dan van de overgebleven indices de ene met de kleinste y-coördinaat. 5. Voeg i toe aan V en voeg D(r i ) toe aan W. Herhaal deze 5 stappen totdat W = Q. 16

18 Tegenvoorbeeld Ook bij dit algoritme is een tegenvoorbeeld te bedenken waar het algoritme niet de optimale oplossing geeft. Figuur 2.4: Tegenvoorbeeld voor Greedy algoritme II In deze plattegrond kiest GA-II als eerste camerapositie helemaal links- of rechtsonder. Er blijft dan bovenin nog een punt over die niet gezien wordt. Er komt daar dus ook nog een camera te hangen. De aanschafkosten voor deze camera-verdeling bedragen = 6000, maar dit is niet de optimale oplossing. In figuur 2.6 is een optimale oplossing te vinden. Als je daar een 180 -camera hangt wordt alles gezien en de aanschafkosten bedragen

19 Figuur 2.5: GA-II toegepast op het tegenvoorbeeld. De rode punten op de plattegrond rechtsonder is de resulterende camera-verdeling. Figuur 2.6: Een camera-verdeling voor plattegrond in figuur 2.4 die goedkoper is dan de oplossing van GA-II. 18

20 Hoofdstuk 3 Geheeltallige lineaire programmering In de jaren 40 was de optimalisering techniek lineair programmeren sterk ontwikkeld vanwege de brede scala van transport-, planning-, organisatie- en productieproblemen. Doorgaans werden de oplossingsmethoden geïmplementeerd in de computer die de berekening voerde. Omdat de doelfunctie en de randvoorwaarden van het probleem lineair waren, werd deze methode lineair programmering genoemd. In dit probleem gaat het om het plannen van camera-posities, waarbij de aanschafkosten geminimaliseerd moeten worden en het valt precies onder de context van lineair programmeren. Omdat de onbekende variabelen geheeltallig zijn, wordt het een geheeltallig lineair programmeringsprobleem (LIP). In dit hoofdstuk wordt een precieze formulering van de randvoorwaarden en de doelfunctie gegeven, die het probleem vastlegt. Hiermee kan de benodigde inputs bij een oplossingsprogramma ingevoerd worden dat de optimale oplossing zal vinden. 19

21 3.1 Randvoorwaarden In het vorige hoofdstuk waren de voorwaarden vastgelegd waar een cameraverdeling aan moet voldoen om bij de oplossingsverzameling te horen. Bij elk punt dat beveiligd moet worden hoort één voorwaarde. Kies een q j Q, dan moet er gelden: x i 1 i:r i C(q j ) In matrix-vorm, (zie vergelijking (1.7) voor de elementen in matrix A): a T 1. a T N x 1. x n 1. (3.1) 1 Verder moeten alle onbekende variabelen x i geheeltallig zijn om samen een zinnige oplossing te vormen. Immers, op elk camera-positie mag maar één camera opgehangen worden. 3.2 Doelfunctie De voorgaande randvoorwaarden beperken samen een gebied waar de optimale oplossing verschuilt en de doelfunctie specificeert waaraan de optimale oplossing moet voldoen. In dit geval is dat de kostenfunctie: k(x) = c T x die geminimaliseerd moet worden (zie vergelijking (1.3) voor de vector c). 20

22 Hoofdstuk 4 Oplossingsproces 4.1 Programmeren Om aan de paramters te komen waarmee wij het probleem oplossen. Moeten we eerst de gegevens die bepaald zijn door de gegeven plattegrond van het museum in de computer verwerken. Daarvoor zijn programma s in JAVA geschreven die de input van de text-file inleest. In de text-file zijn de beginen eindcoördinaten van de muren gegeven. Bijvoorbeeld: 0,15,9,0 is de muur die loopt van coördinaat (0,15) naar coördinaat (9,0) Buitenmuren Het eerste wat we dan gaan doen is de buitenmuren bepalen. Dit doen we door te beginnen met een muur met de grootste x-coördinaat. Je weet zeker dat dit een buitenmuur is of anders aansluit op de buitenmuur. Het algoritme wat je dan steeds op elke muur gaat toepassen totdat je weer terug bent waar we begonnen zijn is: 1. Ga naar het eindpunt (x e, y e ) van de muur. Ga naar stap Kijk of er een muur is die aansluit op (x e, y e ). Als dit het geval is, ga naar stap 3, anders naar stap Ga naar stap 1 en herhaal totdat je weer terug bent bij (x e, y e ). 4. Dit betekent dat het geen buitenmuur is. Je gaat dan weer terug naar het beginpunt (x b, y b ) van deze muur. Ga naar stap 1 en zoek andere muur die aansluit op dit punt Camerapunten De camerapunten kunnen alleen maar op de muren geplaatst worden en je kunt dus in twee situaties belanden: 21

23 1. De camera bevindt zich op een hoek, ofwel een snijpunt tussen twee muren. 2. De camera bevindt zich op punt van muur. In het geval dat de camera zich op een snijpunt van twee muren bevindt zit je ook weer in een bepaald aantal situaties waarin zich het snijpunt kan bevinden: 1. Begin- of eindpunt van Muur 1 en begin- of eindpunt van Muur 2 2. Snijpunt is begin- of eindpunt van Muur 1 en deze ligt tussen beginen eindpunt van Muur 2 3. Snijpunt is begin- of eindpunt van Muur 2 en deze ligt tussen beginen eindpunt van Muur 1 Nu hebben we drie verschillende camera s die gebruikt kunnen worden. We moeten dan nog wel bepalen waar welke camera mag komen hangen. Dit betekent dat we de hoek moeten uitrekenen die het camerapunt maakt. Natuurlijk is het mogelijk om op een bepaald punt meerdere camera s op te hangen als het camerapunt een snijpunt van muren is. Dus we moeten elk camerapunt ook nog specificeren met een minimale- en maximale kijkrichting. Hoe we dit allemaal doen wordt hieronder weergegeven. Hoeken berekenen Als de camera een snijpunt van twee muren is kun je de hoek berekenen door middel van de Cosinusregel. Het snijpunt tussen de twee muren noemen we (x 3, y 3 ) en de andere coördinaten van de muren noemen we (x 1, y 1 ) van Muur 1 en (x 2, y 2 ) van Muur 2. We weten drie punten en kunnen daar dus een driehoek van vormen. Hieruit bepalen we dus de drie zijden van de driehoek en we moeten een hoek weten. Dan kun je gebruik maken van de Cosinusregel. De lengte van de drie zijden noemen we: A is de lengte tussen (x 1, y 1 ) en (x 3, y 3 ) B is de lengte tussen (x 3, y 3 ) en (x 2, y 2 ) C is de lengte tussen (x 2, y 2 ) en (x 1, y 1 ) De hoek tussen A en B noemen we γ. Dan geeft de cosinusregel: Hieruit kun je de hoek uithalen: C 2 = A 2 + B 2 2AB cos(γ) γ = arccos( C2 A 2 B 2 ) 2AB 22

24 Als de camera geen snijpunt van twee muren is heb je een paar gevallen: 1. De camera ligt op het uiteinde van een muur. Hier kan maar één camera hangen en dat is de 360 camera. 2. De camera ligt op een recht stuk van een muur. Hier kan dan een 180 camera hangen. Kijkrichting bepalen We gaan de minimale en maximale kijkrichting bepalen. Hierbij maken we gebruik van de arctangens. Omdat de arctangens een hoek geeft tussen de 90 en 90 moeten we dit in sommige gevallen nog wat corrigeren. Stel we zitten in de situatie als bij de vorige afbeelding. We berekenen de minimale kijkrichting dan als volgt: arctan( y 1 y 3 x 1 x 3 ) De maximale kijkrichting berekenen we als volgt: arctan( y 2 y 3 x 2 x 3 ) Er zijn natuurlijk nog veel meer mogelijkheden om een camerapunt te vormen zoals we al besproken hebben. Dit werkt vervolgens gewoon op dezelfde manier alleen het kan zijn dat je er andere getallen bij moet optellen. Dat is in het programma allemaal verwerkt, maar iets te groot om ze allemaal in het verslag te verwerken. 23

25 4.1.3 Te beveiligen punten We hebben natuurlijk ook de verzameling te beveiligen punten nodig. In dit geval is dat niet zo heel moeilijk, want de buitenmuren zijn bekend. Je kunt de linker buitenmuren zien als de kleinste coördinaten die beveiligd moeten worden en dat geldt ook voor de rechter kant, dit zijn de maximale coördinaten. Alle geheeltallige coördinaten daartussen moeten beveiligd worden Verzameling C(q i ) bepalen We hebben ook nog te bepalen welke camera een punt kan zien. Dit gaan we doen door te kijken of de lijn tussen het te beveiligen punt (x b, y b ) en het camerapunt (x c, y c ) geen snijpunt heeft met de muren. We gaan eerst een lijn bepalen tussen het te beveiligen punt en de camera. Dit doen we alleen in het geval waarbij de x-coördinaat van beide punten niet gelijk is. Je hebt anders te maken met een verticale lijn. We hebben te maken met de volgende structuur: y = a c x + b c Hiervoor geldt: a c = y b y c x b x c en b c = y c x c a c. Dit kunnen we ook doen voor elke muur met beginpunt (x bm, y bm ) en eindpunt (x em, y em ). Je krijgt dan: y = a m x + b m met a m = y bm y em x bm x em en b m = y em x em a m. Dan kunnen we nu het snijpunt tussen deze lijnen uitrekenen. Er geldt nu namelijk: Hieruit kun je x bepalen, namelijk: a m x + b m = a c x + b c x = b c b m a m a c Nu moeten we kijken of het snijpunt (x, y) zich op een muur bevindt. Dan kan dit punt niet door de camera worden gezien. Dit kunnen we bepalen door te kijken naar de coördinaten. Als geldt: min(b.x, c.x) < x < max(b.x, c.x) min(x bm, x em ) < x < max(x bm, x em ) dan kan de camera het punt niet zien. Als dit voor alle muren niet geldt dan kan de camera het punt zien. 24

26 Er zijn ook situaties waarbij je geen snijpunt kunt vinden. Je bevindt je dan namelijk in de situatie dat a m = a c. Dit betekent dat de camera het punt kan zien. In het geval dat x b = x c betekent dit dat de lijn tussen deze twee punten verticaal is. Als deze lijn een snijpunt met een muur heeft, betekent dit dat de x-coördinaat van het snijpunt gelijk is aan x b. We gaan dan de y-coördinaat van het snijpunt bepalen en kijken of deze waarde binnen het goede bereik ligt. De y-coördinaat van het snijpunt is makkelijk te vinden, want er geldt: Nu moeten we controleren of geldt: y = a m x + b m min(y b, y c ) < y < max(y b, y c ) min(x bm, x em ) < x c < max(x bm, x em ) Als dit het geval betekent dat de muur de verticale lijn snijdt en de camera het punt niet kan zien. Dus we weten nu de verzameling C(q i ) en vanuit hier kunnen we dit gebruiken voor het lineair programmeren. 25

27 Hoofdstuk 5 Wat nog te doen We gaan lineair programmeren in Aimms. Omdat dit geheeltallig lineair programmeren is hopen we dat dit de optimale oplossing geeft. Als er geen oplossing uit komt moeten we verder gaan met algoritmen bedenken zodat we dit kunnen gaan toepassen op onze plattegrond en op een andere manier aan de oplossing te komen. 26

28 Literatuurlijst D.G. Luenberger, Y. Ye. Linear and Nonlinear Programming, Springer,

Discrete Wiskunde 2WC15, Lente Jan Draisma

Discrete Wiskunde 2WC15, Lente Jan Draisma Discrete Wiskunde 2WC15, Lente 2010 Jan Draisma HOOFDSTUK 2 Gröbnerbases 1. Vragen We hebben gezien dat de studie van stelsels polynoomvergelijkingen in meerdere variabelen op natuurlijke manier leidt

Nadere informatie

Geldwisselprobleem van Frobenius

Geldwisselprobleem van Frobenius Geldwisselprobleem van Frobenius Karin van de Meeberg en Dieuwertje Ewalts 12 december 2001 1 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Afspraken 3 3 Is er wel zo n g? 3 4 Eén waarde 4 5 Twee waarden 4 6 Lampenalgoritme

Nadere informatie

Dossier 4 VECTOREN. Dr. Luc Gheysens. bouwstenen van de lineaire algebra

Dossier 4 VECTOREN. Dr. Luc Gheysens. bouwstenen van de lineaire algebra Dossier 4 VECTOREN bouwstenen van de lineaire algebra Dr. Luc Gheysens 1 Coördinaat van een vector In het vlak π 0 is het punt O de oorsprong en de punten E 1 en E 2 zijn zodanig gekozen dat OE 1 OE 2

Nadere informatie

1.0 Voorkennis. Voorbeeld 1: Los op: 6x + 28 = 30 10x.

1.0 Voorkennis. Voorbeeld 1: Los op: 6x + 28 = 30 10x. 1.0 Voorkennis Voorbeeld 1: Los op: 6x + 28 = 30 10x. 6x + 28 = 30 10x +10x +10x 16x + 28 = 30-28 -28 16x = 2 :16 :16 x = 2 1 16 8 Stappenplan: 1) Zorg dat alles met x links van het = teken komt te staan;

Nadere informatie

Ruimtewiskunde. college 3 Lijnen, vlakken en oppervlakken in de ruimte. Vandaag

Ruimtewiskunde. college 3 Lijnen, vlakken en oppervlakken in de ruimte. Vandaag college 3 Lijnen, vlakken en in de collegejaar : 16-17 college : 3 build : 6 juni 2017 slides : 37 Vandaag 1 Lijnen 2 Vlakken 3 4 Toepassing: perspectivische.16-17[3] 1 vandaag Lijnen in het platte vlak

Nadere informatie

Verbanden en functies

Verbanden en functies Verbanden en functies 0. voorkennis Stelsels vergelijkingen Je kunt een stelsel van twee lineaire vergelijkingen met twee variabelen oplossen. De oplossing van het stelsel is het snijpunt van twee lijnen.

Nadere informatie

Uitwerkingen bij 1_1 Lineaire vergelijkingen

Uitwerkingen bij 1_1 Lineaire vergelijkingen Uitwerkingen bij 1_1 Lineaire vergelijkingen!! "#$ #!%!& " %'!& " #!' " # ( # )' * # ' #*" # + '!#*" ' ' + + ' '!, %' &% &%& % -&. = / +. = / + * 0 #!*" 0 $! 1 = ' + 1 = - 0 " "!$ *# 2 1 = # '2 = ' + 2

Nadere informatie

1 Delers 1. 3 Grootste gemene deler en kleinste gemene veelvoud 12

1 Delers 1. 3 Grootste gemene deler en kleinste gemene veelvoud 12 Katern 2 Getaltheorie Inhoudsopgave 1 Delers 1 2 Deelbaarheid door 2, 3, 5, 9 en 11 6 3 Grootste gemene deler en kleinste gemene veelvoud 12 1 Delers In Katern 1 heb je geleerd wat een deler van een getal

Nadere informatie

FLIPIT 5. (a i,j + a j,i )d i d j = d j + 0 = e d. i<j

FLIPIT 5. (a i,j + a j,i )d i d j = d j + 0 = e d. i<j FLIPIT JAAP TOP Een netwerk bestaat uit een eindig aantal punten, waarbij voor elk tweetal ervan gegeven is of er wel of niet een verbinding is tussen deze twee. De punten waarmee een gegeven punt van

Nadere informatie

OnderbouwWiskundeDag 2012

OnderbouwWiskundeDag 2012 OnderbouwWiskundeDag 2012 Je werkt de hele dag in een groepje van 3 of 4 leerlingen aan een groot open probleem. De bedoeling is dat er aan het eind van de dag een prachtig werkstuk ligt met het resultaat

Nadere informatie

Het opstellen van een lineaire formule.

Het opstellen van een lineaire formule. Het opstellen van een lineaire formule. Gegeven is onderstaande lineaire grafiek (lijn b). Van deze grafiek willen wij de lineaire formule weten. Met deze formule kunnen we gaan rekenen. Je kan geen lineaire

Nadere informatie

Beveiliging Museum Kempenland

Beveiliging Museum Kempenland Faculteit Wiskunde en Informatica Technische Wiskunde Den Dolech 2, 5612 AZ Eindhoven P.O. Box 513, 5600 MB Eindhoven The Netherlands www.tue.nl Author Kevin ten Braak (0740805) Joost Jorritsma (0748615)

Nadere informatie

Ter Leering ende Vermaeck

Ter Leering ende Vermaeck Ter Leering ende Vermaeck 15 december 2011 1 Caleidoscoop 1. Geef een relatie op Z die niet reflexief of symmetrisch is, maar wel transitief. 2. Geef een relatie op Z die niet symmetrisch is, maar wel

Nadere informatie

Examenvragen Hogere Wiskunde I

Examenvragen Hogere Wiskunde I 1 Examenvragen Hogere Wiskunde I Vraag 1. Zij a R willekeurig. Gegeven is dat voor alle r, s Q geldt dat a r+s = a r a s. Bewijs dat voor alle x, y R geldt dat a x+y = a x a y. Vraag 2. Gegeven 2 functies

Nadere informatie

Opgave 1 - Uitwerking

Opgave 1 - Uitwerking Opgave 1 - Uitwerking Om dit probleem op te lossen moeten we een zogenaamd stelsel van vergelijkingen oplossen. We zetten eerst even de tips van de begeleider onder elkaar: 1. De zak snoep weegt precies

Nadere informatie

a) Bepaal punten a l en b m zó dat de lijn door a en b parallel is met n.

a) Bepaal punten a l en b m zó dat de lijn door a en b parallel is met n. . Oefen opgaven Opgave... Gegeven zijn de lijnen l : 2 + λ m : 2 2 + λ 3 n : 3 6 4 + λ 3 6 4 a) Bepaal punten a l en b m zó dat de lijn door a en b parallel is met n. b) Bepaal de afstand tussen die lijn

Nadere informatie

Gaap, ja, nog een keer. In één variabele hebben we deze formule nu al een paar keer gezien:

Gaap, ja, nog een keer. In één variabele hebben we deze formule nu al een paar keer gezien: Van de opgaven met een letter en dus zonder nummer staat het antwoord achterin. De vragen met een nummer behoren tot het huiswerk. Spieken achterin helpt je niets in het beter snappen... 1 Stelling van

Nadere informatie

Lineaire Algebra (2DD12)

Lineaire Algebra (2DD12) Lineaire Algebra (2DD12) docent: Ruud Pellikaan - Judith Keijsper email: J.C.M.Keijsper@tue.nl studiewijzer: http://www.win.tue.nl/ ruudp/2dd12.html Technische Universiteit Eindhoven college 1 J.Keijsper

Nadere informatie

ONBETWIST ONderwijs verbeteren met WISkunde Toetsen Voorbeeldtoetsen Lineaire Algebra Deliverable 3.10 Henk van der Kooij ONBETWIST Deliverable 3.

ONBETWIST ONderwijs verbeteren met WISkunde Toetsen Voorbeeldtoetsen Lineaire Algebra Deliverable 3.10 Henk van der Kooij ONBETWIST Deliverable 3. ONBETWIST ONderwijs verbeteren met WISkunde Toetsen Voorbeeldtoetsen Lineaire Algebra Deliverable 3.10 Henk van der Kooij ONBETWIST Deliverable 3.8 ONBETWIST ONderwijs verbeteren met WISkunde Toetsen Inleiding

Nadere informatie

ICT. Meetkunde met GeoGebra. 2.7 deel 1 blz 78

ICT. Meetkunde met GeoGebra. 2.7 deel 1 blz 78 ICT Meetkunde met GeoGebra 2.7 deel 1 blz 78 Om de opdrachten van paragraaf 2.7 uit het leerboek te kunnen maken heb je het computerprogramma GeoGebra nodig. Je kunt het programma openen via de leerlingenkit

Nadere informatie

Lineaire Algebra TW1205TI. I.A.M. Goddijn, Faculteit EWI 12 februari 2014

Lineaire Algebra TW1205TI. I.A.M. Goddijn, Faculteit EWI 12 februari 2014 Lineaire Algebra TW1205TI, 12 februari 2014 Contactgegevens Mekelweg 4, kamer 4.240 tel : (015 27)86408 e-mail : I.A.M.Goddijn@TUDelft.nl homepage : http: //fa.its.tudelft.nl/ goddijn blackboard : http:

Nadere informatie

Hoofdstuk 9 - Lineair Programmeren Twee variabelen

Hoofdstuk 9 - Lineair Programmeren Twee variabelen Hoofdstuk 9 - Lineair Programmeren Twee variabelen bladzijde a Twee ons bonbons kost, euro. Er blijft,, =, euro over. Doris kan daarvan, = ons drop kopen., b d is het aantal ons gemengde drop (, euro per

Nadere informatie

Practicum hoogtemeting 3 e klas havo/vwo

Practicum hoogtemeting 3 e klas havo/vwo Deel (benaderbaar object) Om de hoogte van een bepaald object te berekenen hebben we geleerd dat je dat kunt doen als je in staat bent om een rechthoekige driehoek te bedenken waarvan je één zijde kunt

Nadere informatie

V Kegelsneden en Kwadratische Vormen in R. IV.0 Inleiding

V Kegelsneden en Kwadratische Vormen in R. IV.0 Inleiding V Kegelsneden en Kwadratische Vormen in R IV.0 Inleiding V. Homogene kwadratische vormen Een vorm als H (, ) = 5 4 + 8 heet een homogene kwadratische vorm naar de twee variabelen en. Een vorm als K (,

Nadere informatie

1. Vectoren in R n. y-as

1. Vectoren in R n. y-as 1. Vectoren in R n Vectoren en hun meetkundige voorstelling. Een vector in R n is een rijtje (a 1, a 2,..., a n ) van reële getallen. De getallen a i heten de coördinaten van de vector. In het speciale

Nadere informatie

1.0 Voorkennis. Voorbeeld 1: Los op: 6x + 28 = 30 10x.

1.0 Voorkennis. Voorbeeld 1: Los op: 6x + 28 = 30 10x. 1.0 Voorkennis Voorbeeld 1: Los op: 6x + 28 = 30 10x. 6x + 28 = 30 10x +10x +10x 16x + 28 = 30-28 -28 16x = 2 :16 :16 x = 2 1 16 8 Stappenplan: 1) Zorg dat alles met x links van het = teken komt te staan;

Nadere informatie

Praktische toepassing van functies

Praktische toepassing van functies Excellerend Heemraadweg 21 2741 NC Waddinxveen 06 5115 97 46 richard@excellerend.nl BTW: NL0021459225 ABN/AMRO: NL72ABNA0536825491 KVK: 24389967 Praktische toepassing van functies De laatste twee functies

Nadere informatie

Basiskennis lineaire algebra

Basiskennis lineaire algebra Basiskennis lineaire algebra Lineaire algebra is belangrijk als achtergrond voor lineaire programmering, omdat we het probleem kunnen tekenen in de n-dimensionale ruimte, waarbij n gelijk is aan het aantal

Nadere informatie

Universiteit Utrecht Departement Informatica

Universiteit Utrecht Departement Informatica Universiteit Utrecht Departement Informatica Uitwerking Tussentoets Optimalisering 20 december 206 Opgave. Beschouw het volgende lineair programmeringsprobleem: (P) Minimaliseer z = x 2x 2 + x 3 2x 4 o.v.

Nadere informatie

K.0 Voorkennis. y = -4x + 8 is de vergelijking van een lijn. Hier wordt y uitgedrukt in x.

K.0 Voorkennis. y = -4x + 8 is de vergelijking van een lijn. Hier wordt y uitgedrukt in x. K.0 Voorkennis y = -4x + 8 is de vergelijking van een lijn. Hier wordt y uitgedrukt in x. y = -4x + 8 kan herschreven worden als y + 4x = 8 Dit is een lineaire vergelijking met twee variabelen. Als je

Nadere informatie

Vergelijkingen en hun oplossingen

Vergelijkingen en hun oplossingen Vergelijkingen en hun oplossingen + 3 = 5 is een voorbeeld van een wiskundige vergelijking: er komt een = teken in voor, en een onbekende of variabele: in dit geval de letter. Alleen als we voor de variabele

Nadere informatie

Eindopdracht Wiskunde en Cultuur 2-4: Geostationaire satellieten Door: Yoeri Groffen en Mohamed El Majoudi Datum: 20 juni 2011

Eindopdracht Wiskunde en Cultuur 2-4: Geostationaire satellieten Door: Yoeri Groffen en Mohamed El Majoudi Datum: 20 juni 2011 Eindopdracht Wiskunde en Cultuur 2-4: Geostationaire satellieten Door: Yoeri Groffen en Mohamed El Majoudi Datum: 20 juni 2011 1 Voorwoord Satellieten zijn er in vele soorten en maten. Zo heb je bijvoorbeeld

Nadere informatie

Lineaire algebra I (wiskundigen)

Lineaire algebra I (wiskundigen) Lineaire algebra I (wiskundigen) Toets, donderdag 22 oktober, 2009 Oplossingen (1) Zij V het vlak in R 3 door de punten P 1 = (1, 2, 1), P 2 = (0, 1, 1) en P 3 = ( 1, 1, 3). (a) Geef een parametrisatie

Nadere informatie

Lineair voor CT College 2a. Echelon vorm 1.2 Duncan van der Heul

Lineair voor CT College 2a. Echelon vorm 1.2 Duncan van der Heul Lineair voor CT College 2a Echelon vorm 1.2 Duncan van der Heul Speciale vormen van een matrix Een stelsel oplossen komt overeen met door elementaire rijopera-es bepalen van de gereduceerde echelon vorm

Nadere informatie

3 Wat is een stelsel lineaire vergelijkingen?

3 Wat is een stelsel lineaire vergelijkingen? In deze les bekijken we de situatie waarin er mogelijk meerdere vergelijkingen zijn ( stelsels ) en meerdere variabelen, maar waarin elke vergelijking er relatief eenvoudig uitziet, namelijk lineair is.

Nadere informatie

Zomercursus Wiskunde. Katholieke Universiteit Leuven Groep Wetenschap & Technologie. September 2008

Zomercursus Wiskunde. Katholieke Universiteit Leuven Groep Wetenschap & Technologie. September 2008 Katholieke Universiteit Leuven September 2008 Limieten en asymptoten van rationale functies (versie juli 2008) Rationale functies. Inleiding Functies als f : 5 5, f 2 : 2 3 + 2 f 3 : 32 + 7 4 en f 4 :

Nadere informatie

1.1 Lineaire vergelijkingen [1]

1.1 Lineaire vergelijkingen [1] 1.1 Lineaire vergelijkingen [1] Voorbeeld: Los de vergelijking 4x + 3 = 2x + 11 op. Om deze vergelijking op te lossen moet nu een x gevonden worden zodat 4x + 3 gelijk wordt aan 2x + 11. = x kg = 1 kg

Nadere informatie

FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE Afdeling Kwantitatieve Economie

FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE Afdeling Kwantitatieve Economie FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE Afdeling Kwantitatieve Economie Lineaire Algebra, tentamen Uitwerkingen vrijdag 4 januari 0, 9 uur Gebruik van een formuleblad of rekenmachine is niet toegestaan. De

Nadere informatie

Modulewijzer InfPbs00DT

Modulewijzer InfPbs00DT Modulewijzer InfPbs00DT W. Oele 0 juli 008 Inhoudsopgave Inleiding 3 Waarom wiskunde? 3. Efficiëntie van computerprogramma s............... 3. 3D-engines en vectoranalyse................... 3.3 Bewijsvoering

Nadere informatie

Correcties en verbeteringen Wiskunde voor het Hoger Onderwijs, deel A.

Correcties en verbeteringen Wiskunde voor het Hoger Onderwijs, deel A. Wiskunde voor het hoger onderwijs deel A Errata 00 Noordhoff Uitgevers Correcties en verbeteringen Wiskunde voor het Hoger Onderwijs, deel A. Hoofdstuk. 4 Op blz. in het Theorieboek staat halverwege de

Nadere informatie

Basisvaardigheden algebra. Willem van Ravenstein. 2012 Den Haag

Basisvaardigheden algebra. Willem van Ravenstein. 2012 Den Haag Basisvaardigheden algebra Willem van Ravenstein 2012 Den Haag 1. Variabelen Rekenenis het werken met getallen. Er zijn vier hoofdbewerkingen: optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen. Verder ken

Nadere informatie

3 Cirkels, Hoeken en Bogen. Inversies.

3 Cirkels, Hoeken en Bogen. Inversies. 3 Cirkels, Hoeken en Bogen. Inversies. 3.1. Inleiding Het derde college betreft drie onderwerpen (hoeken, bogen en inversies), die in concrete meetkundige situaties vaak optreden. Dit hoofdstuk is bedoeld

Nadere informatie

Wanneer zijn veelvouden van proniks proniks?

Wanneer zijn veelvouden van proniks proniks? 1 Uitwerking puzzel 92-1 Wanneer zijn veelvouden van proniks proniks? Harm Bakker noemde het: pro-niks voor-niks De puzzel was voor een groot deel afkomstig van Frits Göbel. Een pronik is een getal dat

Nadere informatie

Hebzucht loont niet altijd

Hebzucht loont niet altijd Thema Discrete wiskunde Hoe verbind je een stel steden met zo weinig mogelijk kilometers asfalt? Hoe maak je een optimaal computernetwerk met kabels die maar een beperkte capaciteit hebben? Veel van zulke

Nadere informatie

Fractale dimensie. Eline Sommereyns 6wwIi nr.9

Fractale dimensie. Eline Sommereyns 6wwIi nr.9 Fractale dimensie Eline Sommereyns 6wwIi nr.9 Inhoudstabel Inleiding... 3 Gehele dimensie... 4 Begrip dimensie... 4 Lengte, breedte, hoogte... 4 Tijd-ruimte... 4 Fractale dimensie... 5 Fractalen... 5 Wat?...

Nadere informatie

Machten, exponenten en logaritmen

Machten, exponenten en logaritmen Machten, eponenten en logaritmen Machten, eponenten en logaritmen Macht, eponent en grondtal Eponenten en logaritmen hebben alles met machtsverheffen te maken. Een macht als 4 is niets anders dan de herhaalde

Nadere informatie

Wiskunde voor relativiteitstheorie

Wiskunde voor relativiteitstheorie Wiskunde voor relativiteitstheorie HOVO Utrecht Les 1: Goniometrie en vectoren Dr. Harm van der Lek vdlek@vdlek.nl Natuurkunde hobbyist Overzicht colleges 1. College 1 1. Goniometrie 2. Vectoren 2. College

Nadere informatie

De enveloppenparadox

De enveloppenparadox De enveloppenparadox Mats Vermeeren Berlin Mathematical School) 6 april 013 1 Inleiding Een spel gaat als volgt. Je krijgt twee identiek uitziende enveloppen aangeboden, waarvan je er één moet kiezen.

Nadere informatie

Ijkingstoets industrieel ingenieur aangeboden door UGent en VUB op 30 juni 2014: algemene feedback

Ijkingstoets industrieel ingenieur aangeboden door UGent en VUB op 30 juni 2014: algemene feedback IJkingstoets juni 4 - reeks - p. / Ijkingstoets industrieel ingenieur aangeboden door UGent en VUB op juni 4: algemene feedback In totaal namen studenten deel aan deze ijkingstoets industrieel ingenieur

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 LIJNEN IN. Klas 5N Wiskunde 6 perioden

Hoofdstuk 1 LIJNEN IN. Klas 5N Wiskunde 6 perioden Hoofdstuk LIJNEN IN Klas N Wiskunde 6 perioden . DE VECTORVOORSTELLING VAN EEN LIJN VOORBEELD. Gegeven zijn de punten P (, ) en Q (, 8 ). Gevraagd: de vectorvoorstelling van de lijn k door P en Q. Methode:

Nadere informatie

Lesbrief GeoGebra. 1. Even kennismaken met GeoGebra (GG)

Lesbrief GeoGebra. 1. Even kennismaken met GeoGebra (GG) Lesbrief GeoGebra Inhoud: 1. Even kennismaken met GeoGebra 2. Meetkunde: 2.1 Punten, lijnen, figuren maken 2.2 Loodlijn, deellijn, middelloodlijn maken 2.3 Probleem M1: De rechte van Euler 2.4 Probleem

Nadere informatie

Combinatoriek groep 1

Combinatoriek groep 1 Combinatoriek groep 1 Recursie Trainingsweek, juni 009 Stappenplan homogene lineaire recurrente betrekkingen Even herhalen: het stappenplan om een recurrente betrekking van orde op te lossen: Stap 1. Bepaal

Nadere informatie

Practicum algemeen. 1 Diagrammen maken 2 Lineair verband en evenredig verband 3 Het schrijven van een verslag

Practicum algemeen. 1 Diagrammen maken 2 Lineair verband en evenredig verband 3 Het schrijven van een verslag Practicum algemeen 1 Diagrammen maken 2 Lineair verband en evenredig verband 3 Het schrijven van een verslag 1 Diagrammen maken Onafhankelijke grootheid en afhankelijke grootheid In veel experimenten wordt

Nadere informatie

TU/e 2DD50: Wiskunde 2 (1)

TU/e 2DD50: Wiskunde 2 (1) TU/e 2DD50: Wiskunde 2 (1) Organisatorische informatie Wat Dag Tijd Zaal Docent College Tue 5+6 Aud 6+15 Gerhard Woeginger Thu 1+2 Aud 1+4 Gerhard Woeginger Clicker session Tue 7+8 Aud 6+15 Gerhard Woeginger

Nadere informatie

Uitwerkingen Sum of Us

Uitwerkingen Sum of Us Instant Insanity Uitwerkingen Sum of Us Opgave A: - Opgave B: Voor elk van de vier kubussen kun je een graaf maken die correspondeert met de desbetreffende kubus. Elk van deze grafen bevat drie lijnen.

Nadere informatie

Uitwerkingen toets 12 juni 2010

Uitwerkingen toets 12 juni 2010 Uitwerkingen toets 12 juni 2010 Opgave 1. Bekijk rijen a 1, a 2, a 3,... van positieve gehele getallen. Bepaal de kleinst mogelijke waarde van a 2010 als gegeven is: (i) a n < a n+1 voor alle n 1, (ii)

Nadere informatie

Netwerkdiagram voor een project. AOA: Activities On Arrows - activiteiten op de pijlen.

Netwerkdiagram voor een project. AOA: Activities On Arrows - activiteiten op de pijlen. Netwerkdiagram voor een project. AOA: Activities On Arrows - activiteiten op de pijlen. Opmerking vooraf. Een netwerk is een structuur die is opgebouwd met pijlen en knooppunten. Bij het opstellen van

Nadere informatie

10.0 Voorkennis. y = -4x + 8 is de vergelijking van een lijn. Hier wordt y uitgedrukt in x.

10.0 Voorkennis. y = -4x + 8 is de vergelijking van een lijn. Hier wordt y uitgedrukt in x. 10.0 Voorkennis y = -4x + 8 is de vergelijking van een lijn. Hier wordt y uitgedrukt in x. Algemeen: Van de lijn y = ax + b is de richtingscoëfficiënt a en het snijpunt met de y-as (0, b) y = -4x + 8 kan

Nadere informatie

Hieronder zie je hoe dat gaat. Opgave 3. Tel het aantal routes in de volgende onvolledige roosters van linksboven naar rechtsonder.

Hieronder zie je hoe dat gaat. Opgave 3. Tel het aantal routes in de volgende onvolledige roosters van linksboven naar rechtsonder. Groepsopdracht 1: Volledige en onvolledige roosters Voor een volledig rooster kun je de driehoek van Pascal gebruiken om te weten te komen hoeveel routes er van A naar B zijn. Bij onvolledige roosters

Nadere informatie

Modelleren C Appels. Christian Vleugels Sander Verkerk Richard Both. 2 april 2010. 1 Inleiding 2. 3 Data 3. 4 Aanpak 3

Modelleren C Appels. Christian Vleugels Sander Verkerk Richard Both. 2 april 2010. 1 Inleiding 2. 3 Data 3. 4 Aanpak 3 Modelleren C Appels Christian Vleugels Sander Verkerk Richard Both 2 april 2010 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 2 Probleembeschrijving 2 3 Data 3 4 Aanpak 3 5 Data-analyse 4 5.1 Data-analyse: per product.............................

Nadere informatie

Ruimtewiskunde. college. Stelsels lineaire vergelijkingen. Vandaag UNIVERSITEIT TWENTE. Stelsels lineaire vergelijkingen.

Ruimtewiskunde. college. Stelsels lineaire vergelijkingen. Vandaag UNIVERSITEIT TWENTE. Stelsels lineaire vergelijkingen. college 4 collegejaar college build slides Vandaag : : : : 16-17 4 29 maart 217 38 1 2 3.16-17[4] 1 vandaag Vectoren De notatie (x 1, x 2,..., x n ) wordt gebruikt voor het punt P met coördinaten (x 1,

Nadere informatie

Het oplossen van stelsels lineaire vergelijkingen Wiskunde 2, 2DM60 College 2b

Het oplossen van stelsels lineaire vergelijkingen Wiskunde 2, 2DM60 College 2b Het oplossen van stelsels lineaire vergelijkingen Wiskunde 2, 2DM60 College 2b Ruud Pellikaan g.r.pellikaan@tue.nl /k 2014-2015 Lineaire vergelijking 2/64 DEFINITIE: Een lineaire vergelijking in de variabelen

Nadere informatie

Het metriek stelsel. Grootheden en eenheden.

Het metriek stelsel. Grootheden en eenheden. Het metriek stelsel. Metriek komt van meten. Bij het metriek stelsel gaat het om maten, zoals lengte, breedte, hoogte, maar ook om gewicht of inhoud. Er zijn verschillende maten die je moet kennen en die

Nadere informatie

Basiskennistoets wiskunde

Basiskennistoets wiskunde Lkr.: R. De Wever Geen rekendoos toegelaten Basiskennistoets wiskunde Klas: 6 WEWI 1 september 015 0 Vraag 1: Een lokaal extremum (minimum of maximum) wordt bereikt door een functie wanneer de eerste afgeleide

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica. Tentamen Lineaire Algebra voor ST (2DS06) op , uur.

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica. Tentamen Lineaire Algebra voor ST (2DS06) op , uur. TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica Tentamen Lineaire Algebra voor ST (DS) op --9,.-7. uur. Aan dit tentamen gaat een MATLAB-toets van een half uur vooraf. Pas als de laptops

Nadere informatie

Uitwerkingen toets 9 juni 2012

Uitwerkingen toets 9 juni 2012 Uitwerkingen toets 9 juni 0 Opgave. Voor positieve gehele getallen a en b definiëren we a b = a b ggd(a, b). Bewijs dat voor elk geheel getal n > geldt: n is een priemmacht (d.w.z. dat n te schrijven is

Nadere informatie

Mengsel mix. Elieke van Sark en Liza Fredriks

Mengsel mix. Elieke van Sark en Liza Fredriks Mengsel mix Elieke van Sark en Liza Fredriks 2 oktober 29 Inleiding Een chemisch bedrijf is naar ons toe gekomen met een aantal vragen over het reageren van stoffen tot andere stoffen Hierbij gaat het

Nadere informatie

1. Orthogonale Hyperbolen

1. Orthogonale Hyperbolen . Orthogonale Hyperbolen a + b In dit hoofdstuk wordt de grafiek van functies van de vorm y besproken. Functies c + d van deze vorm noemen we gebroken lineaire functies. De grafieken van dit soort functies

Nadere informatie

opgaven formele structuren tellen Opgave 1. Zij A een oneindige verzameling en B een eindige. Dat wil zeggen (zie pagina 6 van het dictaat): 2 a 2.

opgaven formele structuren tellen Opgave 1. Zij A een oneindige verzameling en B een eindige. Dat wil zeggen (zie pagina 6 van het dictaat): 2 a 2. opgaven formele structuren tellen Opgave 1. Zij A een oneindige verzameling en B een eindige. Dat wil zeggen (zie pagina 6 van het dictaat): ℵ 0 #A, B = {b 0,..., b n 1 } voor een zeker natuurlijk getal

Nadere informatie

Zomercursus Wiskunde. Module 4 Limieten en asymptoten van rationale functies (versie 22 augustus 2011)

Zomercursus Wiskunde. Module 4 Limieten en asymptoten van rationale functies (versie 22 augustus 2011) Katholieke Universiteit Leuven September 20 Module 4 Limieten en asymptoten van rationale functies (versie 22 augustus 20) Inhoudsopgave Rationale functies. Inleiding....................................2

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: Grafieken en formules

Hoofdstuk 2: Grafieken en formules Hoofdstuk 2: Grafieken en formules Wiskunde VMBO 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 2: Grafieken en formules Wiskunde 1. Basisvaardigheden 2. Grafieken en formules 3. Algebraïsche verbanden 4. Meetkunde

Nadere informatie

Voorwaardelijke optimalisatie

Voorwaardelijke optimalisatie Voorwaardelijke optimalisatie We zoek naar maximale minimale waard van e kwadratische vorm Q(x op R n onder bepaalde voorwaard Zo n voorwaarde is bijvoorbeeld dat x R n e eheidsvector is, dat wil zegg

Nadere informatie

Rekenen aan wortels Werkblad =

Rekenen aan wortels Werkblad = Rekenen aan wortels Werkblad 546121 = Vooraf De vragen en opdrachten in dit werkblad die vooraf gegaan worden door, moeten schriftelijk worden beantwoord. Daarbij moet altijd duidelijk zijn hoe de antwoorden

Nadere informatie

Vlakke meetkunde. Module 6. 6.1 Geijkte rechte. 6.1.1 Afstand tussen twee punten. 6.1.2 Midden van een lijnstuk

Vlakke meetkunde. Module 6. 6.1 Geijkte rechte. 6.1.1 Afstand tussen twee punten. 6.1.2 Midden van een lijnstuk Module 6 Vlakke meetkunde 6. Geijkte rechte Beschouw een rechte L en kies op deze rechte een punt o als oorsprong en een punt e als eenheidspunt. Indien men aan o en e respectievelijk de getallen 0 en

Nadere informatie

Netwerkdiagram voor een project. AON: Activities On Nodes - activiteiten op knooppunten

Netwerkdiagram voor een project. AON: Activities On Nodes - activiteiten op knooppunten Netwerkdiagram voor een project. AON: Activities On Nodes - activiteiten op knooppunten Opmerking vooraf. Een netwerk is een structuur die is opgebouwd met pijlen en knooppunten. Bij het opstellen van

Nadere informatie

De grafiek van een lineair verband is altijd een rechte lijn.

De grafiek van een lineair verband is altijd een rechte lijn. Verbanden Als er tussen twee variabelen x en y een verband bestaat kunnen we dat op meerdere manieren vastleggen: door een vergelijking, door een grafiek of door een tabel. Stel dat het verband tussen

Nadere informatie

8. Complexiteit van algoritmen:

8. Complexiteit van algoritmen: 8. Complexiteit van algoritmen: Voorbeeld: Een gevaarlijk spel 1 Spelboom voor het wespenspel 2 8.1 Complexiteit 4 8.2 NP-problemen 6 8.3 De oplossing 7 8.4 Een vuistregel 8 In dit hoofdstuk wordt het

Nadere informatie

TW2020 Optimalisering

TW2020 Optimalisering TW2020 Optimalisering Hoorcollege 9 Leo van Iersel Technische Universiteit Delft 11 november 2015 Leo van Iersel (TUD) TW2020 Optimalisering 11 november 2015 1 / 22 Mededelingen Huiswerk 2 nagekeken Terug

Nadere informatie

3.2 Vectoren and matrices

3.2 Vectoren and matrices we c = 6 c 2 = 62966 c 3 = 32447966 c 4 = 72966 c 5 = 2632833 c 6 = 4947966 Sectie 32 VECTOREN AND MATRICES Maar het is a priori helemaal niet zeker dat het stelsel vergelijkingen dat opgelost moet worden,

Nadere informatie

Trillingen en geluid wiskundig. 1 De sinus van een hoek 2 Uitwijking van een trilling berekenen 3 Macht en logaritme 4 Geluidsniveau en amplitude

Trillingen en geluid wiskundig. 1 De sinus van een hoek 2 Uitwijking van een trilling berekenen 3 Macht en logaritme 4 Geluidsniveau en amplitude Trillingen en geluid wiskundig 1 De sinus van een hoek 2 Uitwijking van een trilling berekenen 3 Macht en logaritme 4 Geluidsniveau en amplitude 1 De sinus van een hoek Eenheidscirkel In de figuur hiernaast

Nadere informatie

Hints en antwoorden bij de vragen van de cursus Lineaire Algebra en Meetkunde

Hints en antwoorden bij de vragen van de cursus Lineaire Algebra en Meetkunde Hints en antwoorden bij de vragen van de cursus Lineaire Algebra en Meetkunde Ik heb de vragen die in de nota s staan en de vragen van de samenvattingen samengebracht in deze tekst en voorzien van hints

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 Spiegelen in lijn en in cirkel. Eigenschappen.

Hoofdstuk 1 Spiegelen in lijn en in cirkel. Eigenschappen. Hoofdstuk 1 Spiegelen in lijn en in cirkel. Eigenschappen. Jakob Steiner (Utzenstorf (kanton Bern), 18 maart 1796 - Bern, 1 april 1863) was een Zwitsers wiskundige. Hij wordt beschouwd als een van de belangrijkste

Nadere informatie

Chemische reacties. Henk Jonker en Tom Sniekers

Chemische reacties. Henk Jonker en Tom Sniekers Chemische reacties Henk Jonker en Tom Sniekers 23 oktober 29 Inleiding Op 3 september hebben wij met u gesproken U heeft aan ons gevraagd om twee problemen op te lossen Het eerste probleem ging over het

Nadere informatie

Wiskunde voor relativiteitstheorie

Wiskunde voor relativiteitstheorie Wiskunde voor relativiteitstheorie Utrecht Les : Goniometrie en vectoren Dr. Harm van der Lek vdlek@vdlek.nl Natuurkunde hobbyist verzicht colleges. College. Goniometrie 2. Vectoren 2. College 2. Matrixen

Nadere informatie

Lineaire Algebra voor ST

Lineaire Algebra voor ST Lineaire Algebra voor ST docent: Judith Keijsper TUE, HG 9.31 email: J.C.M.Keijsper@tue.nl studiewijzer: http://www.win.tue.nl/wsk/onderwijs/2ds06 Technische Universiteit Eindhoven college 2 J.Keijsper

Nadere informatie

5.0 Voorkennis. Er zijn verschillende manieren om gegevens op een grafische wijze weer te geven: 1. Staafdiagram:

5.0 Voorkennis. Er zijn verschillende manieren om gegevens op een grafische wijze weer te geven: 1. Staafdiagram: 5.0 Voorkennis Er zijn verschillende manieren om gegevens op een grafische wijze weer te geven: 1. Staafdiagram: De lengte van de staven komt overeen met de hoeveelheid; De staven staan meestal los van

Nadere informatie

Antwoordmodel - Vlakke figuren

Antwoordmodel - Vlakke figuren Antwoordmodel - Vlakke figuren Vraag 1 Verbind de termen met de juiste definities. Middelloodlijn Gaat door het midden van een lijnstuk en staat er loodrecht op. Bissectrice Deelt een hoek middendoor.

Nadere informatie

Combinatoriek groep 2

Combinatoriek groep 2 Combinatoriek groep 2 Recursie Trainingsdag 3, 2 april 2009 Homogene lineaire recurrente betrekkingen We kunnen een rij getallen a 0, a 1, a 2,... op twee manieren definiëren: direct of recursief. Een

Nadere informatie

vandaag is Annie twee jaar jonger dan Ben en Cees samen

vandaag is Annie twee jaar jonger dan Ben en Cees samen Hoofdstuk I Lineaire Algebra Les 1 Stelsels lineaire vergelijkingen Om te beginnen is hier een puzzeltje: vandaag is Annie twee jaar jonger dan Ben en Cees samen over vijf jaar is Annie twee keer zo oud

Nadere informatie

Wiskunde 2 september 2008 versie 1-1 - Dit is een greep (combinatie) van 3 uit 32. De volgorde is niet van belang omdat de drie

Wiskunde 2 september 2008 versie 1-1 - Dit is een greep (combinatie) van 3 uit 32. De volgorde is niet van belang omdat de drie Wiskunde 2 september 2008 versie 1-1 - Op hoeveel verschillende manieren kun je drie zwarte pionnen verdelen over de 32 zwarte velden van een schaakbord? (Neem aan dat op elk veld hooguit één pion staat.)

Nadere informatie

Uitwerking 1 Uitwerkingen eerste deeltentamen Lineaire Algebra (WISB121) 3 november 2009

Uitwerking 1 Uitwerkingen eerste deeltentamen Lineaire Algebra (WISB121) 3 november 2009 Departement Wiskunde, Faculteit Bètawetenschappen, UU. In elektronische vorm beschikbaar gemaakt door de TBC van A Eskwadraat. Het college WISB werd in 9- gegeven door Prof. Dr. F. Beukers. Uitwerking

Nadere informatie

Wiskunde D Online uitwerking 4 VWO blok 7 les 2

Wiskunde D Online uitwerking 4 VWO blok 7 les 2 Wiskunde D Online uitwerking 4 VWO lok 7 les Paragraaf Loodrechte stand en inproduct Opgave De lijnen HM En BD snijden elkaart, want ze liggen eide in het vlak door de punten H, D, B en M Ze snijden elkaar

Nadere informatie

Opgaven bij de cursus Relativiteitstheorie wiskunde voorkennis Najaar 2018 Docent: Dr. H. (Harm) van der Lek

Opgaven bij de cursus Relativiteitstheorie wiskunde voorkennis Najaar 2018 Docent: Dr. H. (Harm) van der Lek Opgaven bij de cursus Relativiteitstheorie wiskunde voorkennis Najaar 2018 Docent: Dr. H. (Harm) van der Lek Uitwerkingen worden beschikbaar gesteld op de dinsdagavond voorafgaande aan het volgende college

Nadere informatie

Dag van de wiskunde 22 november 2014

Dag van de wiskunde 22 november 2014 WISKUNDIGE UITDAGINGEN MET DE TI-84 L U C G H E Y S E N S VRAGEN/OPMERKINGEN/ peter.vandewiele@telenet.be TOEPASSING 1: BODY MASS INDEX Opstarten programma en naamgeven! Peter Vandewiele 1 TOEPASSING 1:

Nadere informatie

extra oefening algoritmiek - antwoorden

extra oefening algoritmiek - antwoorden extra oefening algoritmiek - antwoorden opgave "Formule 1" Maak een programma dat de gebruiker drie getal A, B en C in laat voeren. De gebruiker zorgt ervoor dat er positieve gehele getallen worden ingevoerd.

Nadere informatie

5. Vergelijkingen. 5.1. Vergelijkingen met één variabele. 5.1.1. Oplossen van een lineaire vergelijking

5. Vergelijkingen. 5.1. Vergelijkingen met één variabele. 5.1.1. Oplossen van een lineaire vergelijking 5. Vergelijkingen 5.1. Vergelijkingen met één variabele 5.1.1. Oplossen van een lineaire vergelijking Probleem : We willen x oplossen uit de lineaire vergelijking p x+q=r met p. Maxima biedt daartoe in

Nadere informatie

WISKUNDE-ESTAFETTE RU 2006 Antwoorden

WISKUNDE-ESTAFETTE RU 2006 Antwoorden WISKUNDE-ESTAFETTE RU 2006 Antwoorden 1 V 1 8 en 12 V 2 7 en 11 V 3 6 en 10 V 4 5 en 9 2 5040 opstellingen 3 De zijde is 37 4 α = 100 5 10, 2 liter 6 De volgorde is 2, 5, 3, 4, 1 7 30 euro 8 De straal

Nadere informatie

Hoe kun je de weerstand van voorwerpen vergelijken en bepalen?

Hoe kun je de weerstand van voorwerpen vergelijken en bepalen? werkblad experiment 4.5 en 5.4 (aangepast) naam:. klas: samen met: Hoe kun je de weerstand van voorwerpen vergelijken en bepalen? De weerstand R van een voorwerp is te bepalen als men de stroomsterkte

Nadere informatie

Noordhoff Uitgevers bv

Noordhoff Uitgevers bv 6 Etra oefening - Basis B-a 0 y 9 8 8 9 b y = + y 8 0 6 8 0 6 O 8 c Zie de tekening hierboven. De symmetrieas is de y-as. d De coördinaten van de top zijn (0, ). B-a r = ( s+ )( s + ) e h= ( + i)( i +

Nadere informatie

Algoritmes in ons dagelijks leven. Leve de Wiskunde! 7 April 2017 Jacobien Carstens

Algoritmes in ons dagelijks leven. Leve de Wiskunde! 7 April 2017 Jacobien Carstens Algoritmes in ons dagelijks leven Leve de Wiskunde! 7 April 2017 Jacobien Carstens Wat is een algoritme? Een algoritme is een eindige reeks instructies die vanuit een gegeven begintoestand naar een beoogd

Nadere informatie