Varkens. Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Varkens. Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij"

Transcriptie

1 Varkens Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij

2 Natuuronderwijs in het basisonderwijs is situaties creëren waarin de leerlingen de kans krijgen om te ontdekken, te ervaren, te exploreren en al spelend te onderzoeken In een door mensen geconstrueerde wereld kan men zich moeilijk een situatie voorstellen die niet in mindere of meerdere mate een technische dimensie bezit. Dit is ook de wereld waarin jonge kinderen opgroeien en waarop ze zowel mentaal als materieel greep willen krijgen leren rekening houden met andere gezinsvormen dan het eigen gezin of in het eigen denken en handelen vormen van racisme en etnocentrisme leren onderkennen en vermijden De kinderen verwerven inzicht en worden vaardig in het omgaan met de dagelijkse of cyclische tijd en met de historische of lineaire tijd, Dit zijn enkele citaten uit de eindtermen voor het basisonderwijs rond natuur, techniek, ruimte, maatschappij, tijd, Het is voor leerkrachten niet altijd eenvoudig om met hun leerlingen deze eindtermen te behalen. Met dit beeldmateriaal willen wij jullie op weg helpen. Duidelijk beeldmateriaal is moeilijk te vinden, maar is heel belangrijk. We leven nu eenmaal in een visuele cultuur, waar beelden langer blijven hangen dan woorden. Het bijbehorende lesmateriaal is zo opgesteld dat de leerlingen op een leuke en speelse manier leren werken met het beeldmateriaal en kennis opdoen over landbouw, het gezinsleven, de natuur, Door realistische foto s aan te bieden willen wij een waarheidsgetrouw beeld geven van onze landbouw. Zo kunnen de kinderen zien hoe het er in werkelijkheid aan toegaat. Een varkensstal is niet kleurrijk, een varken is niet felroze en mest heeft niet alle kleuren van de regenboog. Bekijk de foto s met je leerlingen, steek je neus in de lucht en voor je het weet sta je al met je voeten in de aarde, op een echte boerderij. Wat kan je zoal verwachten? BOER in BEELD bestaat uit verschillende themareeksen. Elke reeks behandelt een bepaald aspect van de boerderij, een bepaalde teelt of diersoort. Een fotoreeks bestaat uit de volgende elementen: Tien tot vijftien basisfoto s, gedrukt op hard karton op A4-formaat. Op de achterkant van deze foto s vind je (voor)leesteksten, weetjes, opdrachtjes of zegswijzen. Bij elke reeks hoort ook een aanvullende reeks foto s die het thema verder uitdiepen. Deze foto s vind je in het klein op de achterkant van de basisfoto s. Je kan ze via de website bijbestellen of downloaden. Een lesboekje met meer uitleg over de te behalen eindtermen/ontwikkelingsdoelen, enkele suggesties en voorstellen voor lessen en de nodige achtergrondinformatie over het thema. De fotoreeksen, aangevuld met extra werkblaadjes, knutselopdrachten, tekenprenten enz. vind je ook terug op de website

3 Varkens in beeld De varkenshouderij is een beetje een mysterieuze sector. Alles gebeurt binnenshuis in de stallen, onder andere door de problematiek rond hygiëne, ziektes, mest Het is soms moeilijk om een varkensbedrijf te bezoeken. Dat is heel jammer, want de varkenshouderij is een boeiende sector waar je heel veel mee kan doen in de klas. Daarom bieden wij een fotoreeks over de varkenshouderij aan, zodat leerkrachten toch rond dit leerrijke, boeiende thema kunnen werken en op die manier bepaalde eindtermen voor het vak wereldoriëntatie kunnen behalen. Om het met het bekende gezegde te verwoorden: Als de berg niet naar Mohammed komt, komt Mohammed naar de berg. Inhoud Eindtermen... 6 Aan de slag... 8 Ideeënbus Op de achtergrond, info voor de leerkracht Bronnen Woordenschatlijst Colofon Varkensvlees is alom aanwezig in onze voeding, maar hoe komt een varkenshaasje op ons bord terecht? Vele mensen weten dit niet. Daarom vind je hier als leerkracht beelden en lesmateriaal om de kinderen dichter bij het varken te brengen en een aantal vooroordelen erover weg te werken. Want een varken is niet zo n vuil of dom beest als velen denken. Aan de slag Het werken met de foto s in de klas is uitgewerkt in drie stappen. De eerste stap is een kennismaking met de foto s en is erop gericht aandachtig te leren kijken. In stap twee gaan we dieper in op het onderwerp. We willen de kinderen meer bewust maken van het thema. De derde stap geeft je de kans de leerlingen op een plezierige manier te evalueren. Het lesboekje bevat ook bijkomende informatie over het thema, leuke activiteiten, websites Zo kan je een hele tijd met dit lesmateriaal aan de slag. Pictogrammen Onderwijs/leergesprek zelfstandig werken groepswerk kringgesprek partnerwerk luisteren denken zoeken lezen lijmen knippen meten tekenen

4 Eindtermen Wereldoriëntatie De leerlingen 1.1 kunnen in een beperkte verzameling van mensen, dieren en planten gelijkenissen en verschillen ontdekken en op basis van minstens één criterium een eigen ordening aanbrengen en verantwoorden. 1.4 kunnen illustreren dat de mens de aanwezigheid van planten en dieren in zijn omgeving beïnvloedt. 2.9 brengen waardering op voor eenvoudige inventieve technieken en voor esthetische aspecten van technische constructies en voorwerpen. 4.8 kunnen illustreren dat verschillende sociale en culturele groepen verschillende waarden en normen bezitten. 5.9 tonen belangstelling voor het verleden, heden en toekomst, hier en elders. 7. kunnen op hun niveau verschillende informatiebronnen raadplegen. Sociale vaardigheden De leerlingen 1.2 kunnen in de omgang met anderen respect en waardering opbrengen. 1.6 kunnen kritisch zijn en een eigen mening formuleren. 1.9 kunnen ongelijk of onmacht toegeven, kritiek beluisteren en eruit leren. 2 kunnen in functionele situaties een aantal verbale en niet-verbale gespreksconventies naleven. Muzische vorming De leerlingen kunnen 5.1 beeldsignalen waarnemen zodat men opvallend goede en minder geslaagde dingen kan doorzoeken en herkennen. Nederlands De leerlingen kunnen de informatie achterhalen in 1.3 een uiteenzetting of instructie van een medeleerling, bestemd voor de leerkracht. De leerlingen kunnen op basis van hetzij de eigen mening, hetzij informatie uit andere bronnen de informatie beoordelen die voorkomt in 1.8 een discussie met bekende leeftijdsgenoten. De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren als ze 2.1 aan leeftijdsgenoten informatie over zichzelf verschaffen. 2.5 vragen van de leerkracht in verband met een behandeld onderwerp beantwoorden. 2.7 bij een behandeld onderwerp vragen stellen die begrepen en beantwoord kunnen worden door leeftijdsgenoten. De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van vergelijking hetzij met de eigen mening, hetzij met andere bronnen 2.9 in een gesprek kritisch reageren op de vragen en opmerkingen van bekende volwassenen tijdens een discussie met bekende volwassenen over een behandeld onderwerp passende argumenten naar voren brengen

5 Aan de slag Beelden die spreken Algemeen doel Kennismaking met de foto s, aandachtig leren kijken en lezen. Doelstellingen De leerlingen kunnen plezier beleven aan activiteiten waardoor ze de wereld verkennen. De leerlingen kunnen uit een aantal vaststellingen zelf conclusies trekken. De leerlingen kunnen het verhaal voorlezen en begrijpen. De leerlingen kunnen de foto s kritisch bekijken en verwoorden wat ze zien. De leerlingen kunnen vragen stellen over wat ze zien op de foto s. De leerlingen kunnen vragen stellen waarop de antwoorden onderzoekbaar of opzoekbaar zijn. De leerlingen kunnen onder meer de volgende woorden begrijpen en gebruiken: inenten, omnivoor, varkenshouder, oormerk, sanitelnummer, beer, zeug, big,... De leerlingen kunnen zich inleven in het leven van een varkenshouder. De leerlingen leren de varkensteelt van dichtbij kennen. Materiaal Foto s Varkens in beeld Lesverloop Introductie De leerlingen zitten samen met de leerkracht in een praatkring. Laat de kinderen verwoorden wat ze al weten over de varkensteelt. Toon hen de foto s en laat ze vertellen wat ze zien. Straks vertel je hen het verhaal dat erbij hoort. Kern Om beurten vertellen twee leerlingen het verhaal op de achterkant van de foto. De andere leerlingen schrijven ondertussen de woorden op die ze niet begrijpen. We lezen het verhaal twee keer, zodat alle leerlingen het verhaal goed gehoord hebben. Na het voorlezen worden de moeilijke woorden uitgelegd. (Er staat een verklarende woordenlijst op het einde van deze bundel.) Vraag eerst of er leerlingen zijn die het woord kennen en laat hen het uitleggen. Toon de foto s en stel er enkele vraagjes over: Waar dient dit voor? Waarom zou de boer dit doen? Als je een foto besproken hebt, hang die dan op aan het bord en laat de leerlingen enkele kernwoorden erbij bedenken. Als alle foto s ophangen, mogen de leerlingen vertellen wat ze het opmerkelijkst vonden, wat ze niet wisten, wat ze wel al wisten, waar ze al iets over gehoord hebben, bv. op tv. Nu kunnen de leerlingen zinnen maken met de kernwoorden. Op die manier kan je controleren of de leerlingen de woorden begrijpen. Slot Laat de kinderen een woordzoeker maken met de kernwoorden. Doe je zeg! Algemeen doel De leerlingen bewust maken over de varkenshouderij, met de voor- en nadelen ervan. Doelstellingen De leerlingen kunnen uit een aantal vaststellingen zelf conclusies trekken. De leerlingen kunnen vragen stellen waarop de antwoorden onderzoekbaar of opzoekbaar zijn. De leerlingen kunnen zich inleven in het leven van een varkenshouder. De leerlingen beseffen dat een landbouwbedrijf vasthangt aan regels en een bepaald ritme. De leerlingen kunnen een gepast taalregister gebruiken tijdens de discussie. De leerlingen kunnen met elkaar discussiëren over een bepaald thema. De leerlingen kunnen een standpunt passend beargumenteren. De leerlingen kunnen argumenten of meningen van iemand anders aanvaarden. De leerlingen kunnen hun eigen mening verwoorden en samenvatten wat anderen willen zeggen. Materiaal Foto s Varkens in beeld Lesverloop Introductie De leerlingen zitten samen met de leerkracht in een praatkring. Laat de kinderen de foto s nog eens zien en laat hen het verhaal over de foto nog eens vertellen. Kern Houd met de leerlingen enkele discussies over het thema. Er staan mogelijke discussiethema s en startvragen in de ideeënbus (p. 13). Duid een discussiejuf of meester aan die de groep in goede banen leidt. Dat wil zeggen: de beide kanten aan het woord laten, ervoor zorgen dat

6 de leerlingen niet door elkaar praten, eventueel samenvatten wat er gezegd wordt. (Neem deze taak bij de eerste discussie zelf op. Op die manier kunnen de leerlingen zien wat ze moeten doen.) Deel de klasgroep op in twee groepen: de varkenshouders (pro) en de tegenpartij (contra). Laat de kinderen eerst argumenten opschrijven, zodat ze kunnen argumenteren waarom ze pro of contra zijn. Wissel per discussie af, zodat elk kind zeker eens pro en eens contra is geweest. De kinderen moeten elkaar laten uitspreken. Laat elke discussie ongeveer vijf minuten duren en laat de kinderen telkens tot een besluit komen. Slot Laat de kinderen om beurt verwoorden hoe ze zich bij de discussies voelden. Gezond boerenverstand aan zet Algemeen doel Evalueren wat de leerlingen hebben geleerd. Doelstellingen De leerlingen kunnen plezier beleven aan activiteiten waardoor ze de wereld verkennen. De leerlingen kunnen onder meer de volgende woorden begrijpen en gebruiken: inenten, omnivoor, varkenshouder, oormerk, sanitelnummer, beer, zeug, big, De leerlingen leren de varkensteelt van dichtbij kennen. De leerlingen kunnen verwoorden wat ze geleerd hebben. De leerlingen kunnen tegen hun verlies. Materiaal Foto s Varkens in beeld Een prijs voor de winnaar Kern Zorg ervoor dat je voldoende vragen hebt om de quiz te spelen. Maak de vragen niet te moeilijk. Steek er af en toe ook een grappige vraag in. Laat de kinderen die afgevallen zijn na een tijdje opnieuw meedoen. (1 herkansing) Laat de kinderen hun naam op het bord noteren als ze afgevallen zijn. Laat hen erbij schrijven hoeveel vragen ze juist hadden. De kinderen die afgevallen zijn, kan je papier geven zodat ze hun antwoord kunnen noteren. Dan kunnen ze zien hoeveel vragen ze in totaal juist hadden en zo blijven ze meedenken. Enkele voorbeelden van vragen: Wat zijn de rookpijpjes aan de stal? A. Pijpjes waar de varkenshouder zijn rookgerief in legt. B. Pijpjes om de varkensstal uit te roken. C. Pijpjes van het ventilatiesysteem. Wat is een omnivoor? A. Een alleseter B. Een planteneter C. Een vleeseter Een identiteitsnummer van een varken heet: A. Een volgnummer B. Een sanitelnummer C. Een beslagcode Speel de quiz. Slot Zet de klas terug in orde en reik een prijs uit aan de winnaar. Lesverloop Introductie Zet de tafels en stoelen aan de kant en verdeel de klasruimte (niet de leerlingen) in drie delen: A, B en C. Straks lees je een aantal vragen met telkens drie mogelijke antwoorden. De leerlingen hebben 10 seconden de tijd om bij het juiste antwoord te gaan staan. Wie het fout heeft, valt af. Speel het spel tot er nog ééntje over is

7 Ideeënbus Enkele ideetjes om dit thema verder uit te diepen - Een gedicht maken over varkens kan heel verrassende dingen opleveren. Wie weet zit er wel een nieuwe Paul Van Ostaijen in de klas. - Een bezoek aan een echt varkensbedrijf kan de leerlingen helpen om een levendiger beeld te krijgen van de varkenshouderij. Misschien kan je de leerlingen de varkenshouder laten interviewen. Adressen vind je op - Maak een beslagformulier voor het registreren van je huisdieren (dit moet een landbouwer doen voor zijn varkens) en ontdek het administratieve werk van de varkenshouder. Formulieren vind je onder 'varkenspaspoort' op de website. - Je kan ook rekenen met varkens. Op de website vind je enkele leuke rekenwerkblaadjes. - Probeer de spreekwoorden op de achterkant van de foto s te verklaren. - Zelf een leuke woordzoeker maken met termen uit de varkensteelt. Je kan er ook eentje downloaden op de website. - De levenscyclus van het varken uittekenen of schilderen. Dit kan misschien leiden tot een klastentoonstelling voor de hele school. - Een stripverhaal over het leven van het varken tekenen. Maak van je leerlingen de evenknie van Studio Vandersteen, Merho, - Een verhaal of opstel over varkens maken. Laat de kinderen hun fantasie gebruiken. - Rekenactiviteiten rond varkens: oppervlakte van een varkensstal, prijsberekeningen, Bij het luik Op de achtergrond, info voor de leerkracht vind je allerhande cijfermateriaal over de varkenshouderij. - Verschillende varkensrassen ontdek je via het internet. - Werken rond de herkomst van varkens zou een leuke geschiedenisles kunnen worden. - Een toneelstuk maken over een varken. Zit er een Vlaamse Brad Pitt of Angelina Jolie in de klas? Wie weet - Producten leren kennen (proeven) waar varkensvlees in verwerkt wordt. Je kan een verkiezing houden voor het lekkerste varkensvlees. - Zelf marsepeinen varkentjes maken en ook opeten, natuurlijk. - Het boek Animal Farm van George Orwell is een leuk boek om discussies in de klas mee uit te lokken. - Discussie- en nadenkpuntjes: - Hoe zouden jullie je voelen als jullie zo n oormerk of tatoeage zouden krijgen? - Aan welke beroepen denk je nog als je kijkt naar de taken van een landbouwer? - De boer beschermt zijn biggen: werpkooi, tandjes en staartjes inkorten. Zijn varkens dan zo agressief? - Wat doen onze ouders om ons te beschermen? - Hoe zouden jullie een varkensstal leuker maken aan de buitenkant? - Kunnen zieke mensen ook andere mensen besmetten? (Vogelgriep, aids, cholera, pest, ) - Wat doen mensen om te voorkomen dat er een epidemie uitbreekt? - Wat zouden jullie doen als er een ziekte uitbrak op school? - Zijn er nog omnivoren op de boerderij? Wat zijn carnivoren en herbivoren? - Welk varkensvlees kennen jullie? Eten jullie dit graag? (zie - Zou een boer graag zijn werk doen? Ziet hij zijn varkens graag? - Waarom zou een boer de staartjes knippen? Zou hij dit zelf graag doen? Zou dit pijn doen bij de biggen? - Vinden jullie het nodig dat er zo n regels zijn rond mest? Waarom wel, waarom niet? - Wat gebeurt er met onze mest? - Waarom is het vlees van scharrel- of biologische varkens duurder? - Waarom zijn er zo weinig scharrelvarkens, denk je?

8 Op de achtergrond, info voor de leerkracht Een stukje geschiedenis Het verhaal begint bij het wilde varken in het Nabije Oosten. Daar werd er op varkens gejaagd voor het lekkere vlees. Na een tijdje begonnen de mensen de wilde varkens bij hun hutten te houden. Zo was het makkelijker om ze te slachten. Een varkenshoeder wandelde met de varkens door de bossen zodat ze allerhande noten, insecten en zo meer konden eten. Het viel de mensen op dat de dieren alles aten wat ze vonden, zowel planten als het afval van eten. Ze zagen in dat dit praktisch was: als het afval werd opgegeten, waren hun nederzettingen geen lokmiddel meer voor ongedierte dat ziektes binnenbracht. De varkens wroetten de grond om, hun mest bemestte die grond, ze ruimden afval op en werden lekker dik om op te eten. Langzaamaan werd het wilde zwijn een tam huisvarken. Eeuwen en verschillende kruisingen later kwamen de varkenshouders tot de huidige varkens. Het varken De Latijnse naam voor het varken is Sus scrofa domesticus. Het is een zoogdier, dat wil zeggen dat het melk zoogt. Een mannelijk varken heet een beer, een vrouwelijk varken is een zeug en de jongen zijn biggen. De dracht van een zeug is 3 maanden, 3 weken en 3 dagen. Meestal werpen de zeugen 9 tot 15 biggen. Er ontstaat direct een hiërarchie onder de biggen. De sterkste kiezen onmiddellijk de voorste tepel, want daar komt de meeste melk uit. Later zijn het ook de sterkste biggen die het eerst bij de etensbak staan. De zwakke biggen daarentegen worden vaak verwond en hebben meer kans om te sterven. Varkens zijn niet zo lief en zachtaardig als ze eruitzien. Gewonde dieren worden vaak verstoten. Dit is een gedrag dat nog afstamt van de wilde varkens, waar gewonde dieren de kudde deden vertragen en zo een gevaar vormden met het oog op roofdieren. De keuze was simpel: ofwel het zwakke dier achterlaten ofwel het dier meenemen en de kans lopen aangevallen te worden. Het varken is een proper dier. Het houdt een deel van zijn hok als toilet, een ander deel als eetruimte en nog een ander deel als slaapplaats. Maar waarom ploetert een varken dan zo graag in de modder? Dat varkens van modder houden, komt door het feit dat ze niet kunnen zweten en de modder als afkoelingsmiddel gebruiken. De modder beschermt hen ook tegen vliegen, parasieten, muggen, Varkens zien niet goed, maar ruiken des te beter. Dat is een wetenschap die mensen al heel lang gebruiken om onder andere truffels uit de grond te halen. Ze hebben ook een talenknobbel : aan de hand van ongeveer 26 knorgeluiden communiceren ze met elkaar. Het varkensbedrijf In deze rubriek bespreken we twee soorten varkensbedrijven: open en gesloten bedrijven. Onder de open varkensbedrijven heb je ook nog twee verschillende soorten, namelijk bedrijven die biggen kweken en bedrijven die biggen vetmesten. De varkenshouders die biggen kweken, hebben fokzeugen. Het is hun doel de biggen te verkopen aan bedrijven die vleesvarkens houden. De fokzeugen blijven dus op het bedrijf. Om de zeugen te bevruchten koopt de varkenshouder het sperma van een beer in om daarmee de zeugen kunstmatig te insemineren. Wat hij koopt, kan hij kiezen in een catalogus waarin de sterke en minder sterke kanten van de beer vermeld staan. Op die manier kan hij de zaadcellen kiezen die het beste bij zijn zeugen passen. Als een zeug ongeveer 8 maanden oud is, wordt ze de eerste keer bevrucht. Een paar dagen voor het werpen wordt de zeug naar een kraamhok gebracht, waar ze haar biggen kan werpen. Om te vermijden dat de zeug haar biggen verplettert, zet de varkenshouder haar in een werpkooi. De biggen kunnen makkelijk aan de tepels en de zeug vormt geen gevaar voor haar biggen. Om de biggen warm te houden plaatst de varkenshouder een rode lamp in de kooi, waar de biggen onder kunnen liggen. Na het werpen blijven de biggen ongeveer vier weken in het kraamhok. Als de biggen ongeveer 20 kg wegen, gaan ze naar een ander bedrijf, waar ze worden vetgemest. Als de varkens ongeveer 100 à 110 kg wegen, worden ze naar de slachterij gebracht om ze te laten slachten. Bij een gesloten varkensbedrijf gebeurt zowel het fokken als het vetmesten binnen hetzelfde bedrijf. De varkens gaan er enkel buiten om geslacht te worden. Deze manier van werken heeft als voordeel dat er weinig transport nodig is voor de varkens, waardoor er minder kans is op besmetting met de een of andere ziekte. Ziekten in het varkensbedrijf Voor kleine, ongevaarlijke ziekten wordt de veearts ingeschakeld. Maar het gebeurt dat er op een varkensbedrijf een ernstige besmettelijke ziekte ontdekt wordt. Dan moet er meteen een resem maatregelen genomen worden om deze ziekte te bestrijden. Sommige ziekten zijn dodelijk voor de dieren. In geval van bijvoorbeeld varkenspest of mond- en klauwzeer worden zelfs alle varkens van de varkenshouder vernietigd als er één van zijn dieren besmet blijkt te zijn. Voor de varkenshouder is dit een ramp, want jarenlange selectie gaat dan volledig verloren. In de 18de en 19de eeuw had de uitbraak van dergelijke ziekten een nog grotere impact. Omdat de diergeneeskunde nog niet erg ver stond, roeiden besmettelijke ziekten al snel grote aantallen varkens uit. Dat had natuurlijk een grote invloed op de voedselvoorziening van de mens. Toen in 1990 de varkenspest in groten getale uitbrak in Vlaanderen, had dat een grote weerslag op onze varkenshouders. Als er ergens een varken ziek is, geldt daarvoor een meldingsplicht. Dat wil zeggen dat de varkenshouder de overheid ervan op de hoogte moet brengen. De overheid neemt dan de nodige maatregelen om een ramp te voorkomen. Meestal wordt er een schutkring gemaakt rond het bedrijf. Dat wil zeggen dat er in die regio geen varkens meer vervoerd mogen worden. Zowel import als export is verboden in een straal van 100 meter tot enkele kilometers rond het getroffen bedrijf. Vrachtwagens die in die regio rijden, moeten ontsmet worden. Je kan wel denken dat dit voor

9 varkenshouders een catastrofe kan betekenen. Je kan geen varkens uitvoeren, maar ze worden wel dikker of je krijgt meer en meer biggen. Het is soms echt puzzelen om de dieren nog te huisvesten op sommige bedrijven. Mest Actie Plan 3 of MAP 3: minder mest, meer grond nodig Op 1 januari 2007 trad het Mest Actie Plan 3 in werking, kortweg MAP 3. De Europese beleidsmakers hebben Vlaanderen als een 100% kwetsbaar gebied ingekleurd op de kaart. Hierdoor zijn de bemestingsnormen veel strenger geworden. Er mag nu nog minder bemest worden, om de kwaliteit van het water en de bodem te verbeteren. Landbouwers hebben nu meer grond nodig om hun mest uit te voeren, maar heel wat varkenshouders hebben niet genoeg grond om dat te doen. Daarom kunnen ze niet anders dan hun mest verwerken of een overeenkomst sluiten met een collega om op zijn land mest af te zetten. Dit is niet vanzelfsprekend en brengt heel wat extra kosten met zich mee. De landbouwers mogen maar een bepaalde periode van het jaar hun mest uitrijden, van 1 maart tot 1 september. De mest moet in de grond geïnjecteerd worden of als dit niet mogelijk is, moeten ze binnen de 24 uur hun land omgeploegd hebben. Op die manier hebben de omwonenden minder geurhinder. Onverdoofd castreren voor smakelijk vlees Het onverdoofd castreren van biggen is een ander heet hangijzer. De varkenshouders zelf vinden dit een heel onaangename klus. Als een diervriendelijk alternatief wordt castratie onder verdoving voorgesteld, maar in de praktijk leidt dit tot enkele problemen. Zo is het nog niet duidelijk welke chemische stoffen er na de verdoving in het varkensvlees overblijven en ook de prik van de verdoving zelf is pijnlijk voor de varkens. Op dit ogenblik wordt er vooral onderzoek gedaan naar de methode van immunoneutralisatie. Hierbij worden de biggen twee keer gevaccineerd. Castratie is dan niet meer nodig. Er is echter nog geen enkel vaccin geregistreerd. Waarom dan biggen castreren? Om het de mensen aangenamer te maken Als de mannelijke biggen niet gecastreerd worden, is de kans groot dat het varkensvlees vies zal ruiken. Als het varkensvlees verhit wordt, komt er een erg onaangename geur vrij. En mensen willen nu eenmaal lekker vlees zonder die onsmakelijke berengeur. Zeg nu zelf, vlees dat slecht ruikt zal je niet gauw opeten. Enkele cijfers 1 - In 2006 waren er ongeveer 6 miljoen varkens in België: 1,6 miljoen biggen tot 20 kg, 1,3 miljoen varkens tussen 20 en 50 kg, 2,7 miljoen vleesvarkens vanaf 50 kg en fokvarkens vanaf 50 kg. - West-Vlaanderen beschikte in 2006 over 53,5% van de varkensstapel in België: ongeveer 3,2 miljoen varkens, of ruim de helft van de varkens. - In 2004 werden in België 11,1 miljoen varkens geslacht. (Varkens worden geen jaar oud; daarom worden er op jaarbasis meer geslacht dan er op één moment in het jaar geteld worden.) - In 2005 was de gemiddelde prijs 120 per 100 kg voor een varken totaal biggen tot 20 kg biggen van 20 tot 50 kg Lekkere varkens 2 vleesvarkens fokvarkens België West-Vlaanderen 1. De schouder is een typisch onderdeel voor stoofschotels. Behalve braden en stoven kan je het ook braiseren (zachtjes gaar laten worden) en kan je er lekker gehakt van maken. Enkele stukken die uit de schouder worden gesneden zijn de schenkel, schouderribben, bal schouder en valse filet. 2. Rug: omdat de rug van het varken uit verschillende spiergroepen bestaat, van de nek tot de heup, kan je die versnijden in verschillende stukken zoals gebraad, kotelet, spiering, sparerib, 3. Buik: alom bekend om het spek, van doorregen spek tot gerookt spek. Een echte lekkernij voor de liefhebbers. 4. Ham: meestal verwerkt in gekookte, gedroogde of gerookte ham, maar je kan hem ook versnijden in gebraad, filet d anvers, 5. Wat overblijft, wordt niet in de vuilnisbak gegooid. De wangen, niertjes, lever en varkenspoten zijn ware delicatessen, die jammer genoeg miskend zijn. 1 Bron: Nis, Landbouwrapport Bron:

10 Bronnen Websites Nuttige adressen Provinciehuis Olympia Landbouweducatie Koning Leopold III-laan Sint-Andries T Provinciaal Onderzoeks- en Voorlichtingsinstituut voor Land- en Tuinbouw (POVLT) Ieperseweg Beitem/Rumbeke T Weetjes Je kan allerhande lesmateriaal gratis lenen in de provinciale uitleendiensten landbouweducatie. Om te weten waar er een uitleendienst in je buurt is, surf je naar Je vindt er alle adressen en een overzicht van het beschikbare lesmateriaal. Breng ook eens een bezoek aan een varkenshouderij. In de brochure Met de klas de boer op vind je zeker een boerderij in je buurt. Of kijk even op de website voor een overzicht van de varkenshouders in West-Vlaanderen. Via kan je actuele informatie over de landbouw krijgen. Deze site geeft je de laatste nieuwtjes over de landbouw. Vilt heeft ook een educatief luik waar je lesmateriaal kan downloaden. Plattelandsklassen vzw heeft een Grassprietje (educatief tijdschrift) over veeteelt uitgewerkt. Je kan het gratis downloaden op hun website (zie websites). Woordenschatlijst Beer: mannelijk varken Beslagcode: de code van het bedrijf Biggen: de jongen van het varken Biologisch: op een natuurlijke manier geteeld, zonder chemicaliën Blaas: orgaan dat urine opslaat Bronstig: geslachtsrijp, klaar om bevrucht te worden Drachtig: zwanger Fokken: kweken, dieren doen voortplanten Fokvarken/fokzeug(en): een varken/zeug waarmee gekweekt wordt Geïnsemineerd: kunstmatig bevrucht Groenscherm: een rij bomen/planten om een stal te verbergen Kraamhok: een hok waarin zeugen bevallen Kunstmatige inseminatie: bevruchten door middel van een rietje, niet rechtstreeks door het mannelijk dier Omnivoor: alleseter, dier dat zowel plantaardig als dierlijk voedsel eet Preventief inenten: antistoffen inspuiten zodat de dieren niet ziek worden Sanitelnummer: nummer waaraan men het dier kan herkennen Ventilatiesysteem: koelsysteem om verse lucht in het bedrijf te brengen Vetmesten: dieren kweken voor het vlees Werpkooi: beschermingskooi waarin zeugen liggen om te voorkomen dat ze hun biggen pletten Zeug: vrouwelijk varken Ziektekiemen: bacteriën, virussen en schimmels die je ziek kunnen maken

11 Dit lesmateriaal is ontwikkeld door WAVI vzw (erkend centrum voor landbouweducatie) in samenwerking met de Provincie West-Vlaanderen. Voor algemene informatie over Boer in Beeld : Landbouweducatie Provinciehuis Olympia Koning Leopold III-laan Sint-Andries T E landbouweducatie@west-vlaanderen.be Colofon Redactie: Griet Dewaele, Bart Verhaeghen, Nele Dejonckheere Opmaak: Reclamebureau Magenta, Brugge, Foto s: Peter Cardoen, Speciale dank aan: De leerkrachten voor hun feedback en het nalezen van de teksten. Mia Verstraete, tekstchirurg, voor het vervolmaken van de eindteksten. Hof Ten Thorre, Hof ter Wilghe en het KTA Diksmuide voor hun gastvrijheid en medewerking. Meer info over de verschillende initiatieven van de provinciale dienst landbouweducatie vindt u terug op de website Tekst en beeld van dit lespakket zijn uitsluitend bestemd voor gebruik in het onderwijs. Bij gebruik door uitgevers en andere organisaties, is vooraf schriftelijke toestemming nodig van de eigenaar van deze tekst en beelden: Provinciebestuur West-Vlaanderen, Provinciehuis Olympia, Koning Leopold III laan 66, 8200 Sint-Andries. Dit project werd gefinancierd door Departement Landbouw & Visserij van de Vlaamse Overheid

Het leven van de boer. Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij

Het leven van de boer. Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij Het leven van de boer Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij Natuuronderwijs in het basisonderwijs is situaties creëren waarin de leerlingen de kans krijgen om te ontdekken,

Nadere informatie

Boer in Beeld Ontwikkelingsdoelen voor type 8

Boer in Beeld Ontwikkelingsdoelen voor type 8 Boer in Beeld Deze onderstaande ontwikkelingsdoelen gelden voor alle thema s. De meer specifieke ontwikkelingsdoelen per thema vind je onder de naam van het thema. Algemene ontwikkelingsdoelen. 2 Varkens

Nadere informatie

Voor woord. Boerderijnieuwtjes op je (school)bord. Colofon

Voor woord. Boerderijnieuwtjes op je (school)bord. Colofon Nieuwsbrief maart 2007:Opmaak 1 20-02-2007 13:56 Pagina 1 Boerderijnieuwtjes op je (school)bord JAARGANG 3 N 6 * maart 07 P.1 * Voorwoord Voor woord P.2 * In de kijker P.3 * Mmm... varkens P.5 * Speuren

Nadere informatie

Miss Piggy is mijn naam! Waarom is het handig om een identiteitskaart te hebben?

Miss Piggy is mijn naam! Waarom is het handig om een identiteitskaart te hebben? Miss Piggy is mijn naam! Heb jij een identiteitskaart? Ik wel! Ik heb hem altijd bij me. Zie je mijn oorring? Wel, dat is hem, mijn identiteitskaart! Iedereen die één of meerdere varkens heeft, moet zijn

Nadere informatie

Lesvoorbereiding: Grafische sector (beroep: drukker)

Lesvoorbereiding: Grafische sector (beroep: drukker) Lesvoorbereiding: Grafische sector (beroep: drukker) Klas: 3 de graad basisonderwijs Leervak: WO technologie maatschappij Onderwerp: Atelier i.v.m. de beroepssectoren en specifiek over de Grafische sector

Nadere informatie

Wereldoriëntatie. Beginsituatie: Leerlingen hebben verschillende technische beroepen besproken of hebben een bezoek gebracht aan de

Wereldoriëntatie. Beginsituatie: Leerlingen hebben verschillende technische beroepen besproken of hebben een bezoek gebracht aan de Lesvoorbereiding: Voedingsindustrie (beroepen : kwaliteitsverantwoordelijke, productieoperator en onderhoudstechnicus) Klas: 3de graad basisonderwijs Leervak: WO technologie maatschappij Onderwerp: Atelier

Nadere informatie

Boer in Beeld Ontwikkelingsdoelen voor type 1

Boer in Beeld Ontwikkelingsdoelen voor type 1 Boer in Beeld Deze onderstaande ontwikkelingsdoelen gelden voor alle thema s. De meer specifieke ontwikkelingsdoelen per thema vind je onder de naam van het thema. Algemene ontwikkelingsdoelen. 2 Varkens

Nadere informatie

Lesvoorbereiding: Kapper en schoonheidsspecialist (beroepen: kapper en schoonheidsspecialist)

Lesvoorbereiding: Kapper en schoonheidsspecialist (beroepen: kapper en schoonheidsspecialist) Lesvoorbereiding: Kapper en schoonheidsspecialist (beroepen: kapper en schoonheidsspecialist) Klas: 3 e graad basisonderwijs Leervak: WO Technologie - Maatschappij Onderwerp: Atelier i.v.m. de beroepssectoren

Nadere informatie

EINDTERMENTABEL OVERZICHT. Flos en Bros werkboekjes. x x. x x x x x. x x x. Werkboekje blz e Leerjaar 6 e Leerjaar

EINDTERMENTABEL OVERZICHT. Flos en Bros werkboekjes. x x. x x x x x. x x x. Werkboekje blz e Leerjaar 6 e Leerjaar 5 e Leerjaar 6 e Leerjaar EINDTERMENTABEL OVERZICHT Flos en Bros werkboekjes Tandenmuzeum De mondgazt Dagboek v/e tandenborstel Gezonde start in de mond - Suiker Verzin een supersmoes Tanden de wereld

Nadere informatie

Deze les voor Saved by the bell (lager onderwijs) voldoet aan meerdere eindtermen. Een aantal eindtermen zijn gebundeld in onderstaande lijst.

Deze les voor Saved by the bell (lager onderwijs) voldoet aan meerdere eindtermen. Een aantal eindtermen zijn gebundeld in onderstaande lijst. Eindtermen Deze les voor Saved by the bell (lager onderwijs) voldoet aan meerdere eindtermen. Een aantal eindtermen zijn gebundeld in onderstaande lijst. Op de volgende bladzijden hebben we ook enkele

Nadere informatie

De grazende melkfabriek

De grazende melkfabriek De grazende melkfabriek Natuuronderwijs in het basisonderwijs is situaties creëren waarin de leerlingen de kans krijgen om te ontdekken, te ervaren, te exploreren en al spelend te onderzoeken In een door

Nadere informatie

Lesvoorbereiding: Printmedia (beroep: drukker)

Lesvoorbereiding: Printmedia (beroep: drukker) Lesvoorbereiding: Printmedia (beroep: drukker) Klas: 3 de graad basisonderwijs Leervak: WO techniek maatschappij Onderwerp: Atelier i.v.m. de beroepssectoren en specifiek over de Printmedia Beginsituatie:

Nadere informatie

Lesvoorbereiding: Metaal en Technologie (beroepen: lasser, elektricien,

Lesvoorbereiding: Metaal en Technologie (beroepen: lasser, elektricien, Lesvoorbereiding: Metaal en Technologie (beroepen: lasser, elektricien, matrijzenbouwer, ) Klas: 3de graad basisonderwijs Leervak: WO technologie maatschappij Onderwerp: Atelier i.v.m. de beroepssector

Nadere informatie

Onder glas. Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij

Onder glas. Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij Onder glas Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij Natuuronderwijs in het basisonderwijs is situaties creëren waarin de leerlingen de kans krijgen om te ontdekken, te ervaren,

Nadere informatie

ET 1.1. De leerlingen kunnen gericht waarnemen met alle zintuigen en kunnen waarnemingen op een systematische wijze noteren.

ET 1.1. De leerlingen kunnen gericht waarnemen met alle zintuigen en kunnen waarnemingen op een systematische wijze noteren. Wereldoriëntatie ET 1.1. De leerlingen kunnen gericht waarnemen met alle zintuigen en kunnen waarnemingen op een systematische wijze noteren. NATUUR ET 1.6 De leerlingen kunnen illustreren dat de mens

Nadere informatie

Je eigen nieuwjaarsbrief

Je eigen nieuwjaarsbrief Je eigen nieuwjaarsbrief Doelgroep Eerste, tweede, derde graad Aard van de activiteit De leerlingen schrijven zelf een nieuwjaarsbrief voor hun ouders. Vooraf Verzamel allerhande nieuwjaarsbrieven: tekstjes

Nadere informatie

Eindtermen Wonen en leven in India

Eindtermen Wonen en leven in India Eindtermen Wonen en leven in India Leergebiedgebonden eindtermen Wereldoriëntatie Natuur ET 1.1. De leerlingen kunnen gericht waanemen met alle zintuigen en kunnen waarnemingen op een systematische wijze

Nadere informatie

Arie Aardvarken. Lesbrief

Arie Aardvarken. Lesbrief Arie Aardvarken Lesbrief Arie Aardvarken Lesbrief In Naturalis ontmoet u met uw groep Arie Aardvarken. Hij laat uw leerlingen ontdekken dat dieren heel handig in elkaar zitten. Het museumbezoek bestaat

Nadere informatie

Onderwijskundige doelen

Onderwijskundige doelen Onderwijskundige doelen Het materiaal van Dit Ben Ik in Brussel beoogt vooral het positief omgaan met diversiteit. Daarom is het ook logisch dat heel wat doelen van het Gelijke Onderwijskansenbeleid aan

Nadere informatie

Arie Aardvarken. Lesbrief. Tips

Arie Aardvarken. Lesbrief. Tips Lesbrief Arie Aardvarken In Naturalis ontmoet u met uw groep Arie Aardvarken. Hij laat uw leerlingen ontdekken dat dieren heel handig in elkaar zitten. Het museumbezoek bestaat uit een interactieve rondleiding

Nadere informatie

Mijn lichaam is goed! Doe-opdrachten rond lichaamsbeeld voor 5-6 BaO

Mijn lichaam is goed! Doe-opdrachten rond lichaamsbeeld voor 5-6 BaO Mijn lichaam is goed! Doe-opdrachten rond lichaamsbeeld voor 5-6 BaO Hieronder vind je een lesvoorbereiding voor twee lesuren rond lichaamsbeeld bij kinderen van 10 tot 12 jaar. Het bevat verschillende

Nadere informatie

ADHD: je kunt t niet zien

ADHD: je kunt t niet zien ➂ ADHD: je kunt t niet zien Je ziet het niet aan de buitenkant. Je kunt niet gelijk naar iemand kijken en zeggen: die heeft ADHD. Dat kan een voordeel zijn. Als iemand niet weet dat jij het hebt, dan kunnen

Nadere informatie

Lesvoorbereiding: Social profit (begeleider in de kinderopvang, optieker, radioloog, verpleegkundige, sociocultureel werker)

Lesvoorbereiding: Social profit (begeleider in de kinderopvang, optieker, radioloog, verpleegkundige, sociocultureel werker) Lesvoorbereiding: Social profit (begeleider in de kinderopvang, optieker, radioloog, verpleegkundige, sociocultureel werker) Klas: 3de graad basisonderwijs Leervak: WO technologie maatschappij Onderwerp:

Nadere informatie

Opdracht: Waar kan ik terecht voor?

Opdracht: Waar kan ik terecht voor? Opdracht: Waar kan ik terecht voor? Sleutelwoorden: gemeente, gemeentediensten Werkvormen: de klas verdelen in groepen van 2, groepsgesprek Lesmateriaal: opdrachten bladen waar kan ik terecht voor? De

Nadere informatie

Drents Archief. Meisje met de hoepel. Groep 2 Speuren in het archief

Drents Archief. Meisje met de hoepel. Groep 2 Speuren in het archief Drents Archief Meisje met de hoepel Groep 2 Les 3 Speuren in het archief Les 3 Speuren in het archief Samenvatting van de les In het Drents Archief bevindt zich een kistje dat een dubbele bodem blijkt

Nadere informatie

Speuren naar sporen. Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij

Speuren naar sporen. Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij Speuren naar sporen Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij Natuuronderwijs in het basisonderwijs is situaties creëren waarin de leerlingen de kans krijgen om te ontdekken,

Nadere informatie

Gaan varkens lopen uit een open bedrijf? Een beeld van de moderne varkenskwekerij

Gaan varkens lopen uit een open bedrijf? Een beeld van de moderne varkenskwekerij L E E S T E K S T Gaan varkens lopen uit een open bedrijf? Een beeld van de moderne varkenskwekerij Het beeld uit het begin van de 0ste eeuw, waarbij het varken vrij over het erf rondzwierf op zoek naar

Nadere informatie

Bio-industrie. Wat is de bio-industrie? Om hoeveel dieren gaat het eigenlijk. De legbatterij

Bio-industrie. Wat is de bio-industrie? Om hoeveel dieren gaat het eigenlijk. De legbatterij Bio-industrie Wat is de bio-industrie? Bio betekent,,leven'' en industrie is een verzamelnaam voor fabrieken. Bio-industrie is een nieuw woord voor bepaalde moderne vormen van veeteelt. In de veeteelt

Nadere informatie

En toen kwam een varkentje... De levensloop van een varken

En toen kwam een varkentje... De levensloop van een varken L E E S T E K S T En toen kwam een varkentje... De levensloop van een varken Zie ik er niet schattig uit, met mijn roze kruippakje, mijn stopcontactsnuitje en mijn krulstaartje? Na 3 maanden, 3 weken en

Nadere informatie

Eindtermen Nederlands lager onderwijs

Eindtermen Nederlands lager onderwijs Eindtermen Nederlands lager onderwijs Bron: www.ond.vlaanderen.be/dvo 1 Luisteren De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beschrijven) de informatie achterhalen in: 1.1 een voor hen bestemde mededeling

Nadere informatie

LESPAKKET ECOLOGIE. Naam. Dierenrijk is onderdeel van

LESPAKKET ECOLOGIE. Naam. Dierenrijk is onderdeel van LESPAKKET ECOLOGIE VMBO Naam Docent Klas LEKKER BEESTEN TUSSEN DE DIEREN Dierenrijk is onderdeel van WELKOM IN DIERENRIJK SPOREN Om ervoor te zorgen dat je een leuke en leerzame excursie hebt, volgen hier

Nadere informatie

SAFARIPARK BEEKSE BERGEN

SAFARIPARK BEEKSE BERGEN SAFARIPARK BEEKSE BERGEN Lespakket groep 7 en 8 Zo, wij zullen jou eens een spannend lesje leren! Groep 7 Opdracht 1 Wij hebben in het safaripark verschillende giraffen. Ga er eens goed voor zitten om

Nadere informatie

De aarde viert feest

De aarde viert feest Landbouw graad 1 Lesvoorbereiding De aarde viert feest Zoek een mooi potje, vul het met (bos)grond en versier het. Print en knip de vriendenkaartjes 1 keer uit. Print de vriendenverhalen 1 keer uit. Print

Nadere informatie

EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Zoektocht in het Maascentrum. A. Eindtermen voor het basisonderwijs vanaf 01/09/2010

EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Zoektocht in het Maascentrum. A. Eindtermen voor het basisonderwijs vanaf 01/09/2010 EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Zoektocht in het Maascentrum Derde graad LO A. Eindtermen voor het basisonderwijs vanaf 01/09/2010 Lichamelijke opvoeding Motorische competenties 1.1 De motorische basisbewegingen

Nadere informatie

PLANETEN- PAD COSMODROME POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK. Vlaanderen In Actie Pact 2020

PLANETEN- PAD COSMODROME POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK. Vlaanderen In Actie Pact 2020 PLANETEN- PAD COSMODROME Vlaanderen In Actie Pact 2020 POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK Inhoud Introductie Ontwikkelingsdoelen Hoe verloopt het bezoek? 9 12 Het programma Siteplan en contactgegevens

Nadere informatie

Tuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij?

Tuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij? Tuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen

Nadere informatie

Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij?

Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij? Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen

Nadere informatie

tweede leerjaar www.lessenpakket.be

tweede leerjaar www.lessenpakket.be tweede leerjaar 2 Vlees op je bord... Lekker en gezond! Lees de tekst Zet de nummers in de tekst bij de juiste tekening. Vertel in de juiste volgorde de weg van het vlees tot op je bord. de weg die het

Nadere informatie

Voorwoord EXPERIMENTENKIT 3

Voorwoord EXPERIMENTENKIT 3 Voorwoord Om te leven hebben we als mens een aantal basisbehoeften zoals voedsel, lucht, licht, warmte, ook dieren hebben deze behoefte. Maar hoe zit dat nu met planten? Iedereen heeft wel eens proefondervindelijk

Nadere informatie

Lesvoorbereiding: Bouw (tegelzetter, metselaar, schilder)

Lesvoorbereiding: Bouw (tegelzetter, metselaar, schilder) Lesvoorbereiding: Bouw (tegelzetter, metselaar, schilder) Klas: 3de graad basisonderwijs Leervak: WO technologie maatschappij Onderwerp: Atelier i.v.m. de beroepssectoren en specifiek over de sector Bouw

Nadere informatie

Hoe maak je een werkstuk?

Hoe maak je een werkstuk? Hoe maak je een werkstuk? Je gaat een werkstuk maken. Maar hoe zit een werkstuk nou eigenlijk in elkaar? Hoe moet je beginnen? En hoe kies je nou een onderwerp? Op deze vragen en nog vele anderen krijg

Nadere informatie

eindtermen basisonderwijs

eindtermen basisonderwijs STAM op schoolmaat eindtermen basisonderwijs inhoudstafel 1. inleiding...3 2. leergebied overschrijdende eindtermen...3 2.1. ICT...3 2.2. sociale vaardigheden...3 3. eindtermen leergebieden...4 3.1. muzische

Nadere informatie

Handleiding/verbetersleutel voor de leerkracht bij themafiche 25 jaar IVRK

Handleiding/verbetersleutel voor de leerkracht bij themafiche 25 jaar IVRK Eindtermen: Wereldoriëntatie 3.1* ; 4.13 ; 4.15 ; 5.8 ; 5.9* Sociale vaardigheden 1.6 ; 3 Nederlands 2.9* ; 2.10* ; 3.4 ; 4.6 ; 4.7 Muzische vorming Handleiding/verbetersleutel voor de leerkracht bij themafiche

Nadere informatie

Hoe bereid ik een spreekbeurt voor?

Hoe bereid ik een spreekbeurt voor? Hoe bereid ik een spreekbeurt voor? Het maken van een spreekbeurt is eigenlijk niets anders dan het schrijven van een informatieve tekst (weettekst). Het is daarom handig om net zo te werk te gaan als

Nadere informatie

PLANEET X. Reisgids voor de leerkracht COSMODROME POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK. Lid van de

PLANEET X. Reisgids voor de leerkracht COSMODROME POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK. Lid van de PLANEET X Reisgids voor de leerkracht Lid van de SCIENCE TECHNOLOGY ENGINEERING MATHS-academie COSMODROME Vlaanderen In Actie Pact 2020 www.stem-academie.be Een initiatief van de Vlaamse Overheid ter promotie

Nadere informatie

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna

Nadere informatie

Lespakket over verantwoorde voeding voor mens, dier en milieu. Lerarenhandleiding Groep 7 & 8

Lespakket over verantwoorde voeding voor mens, dier en milieu. Lerarenhandleiding Groep 7 & 8 Lespakket over verantwoorde voeding voor mens, dier en milieu. Lerarenhandleiding Groep 7 & 8 kunnen de definitie van voeding benoemen. weten wat de vier hoofdbestanddelen van voeding zijn en wat de functie

Nadere informatie

Zorg dat je een onderwerp kiest, waarvan je echt meer wilt weten. Dat is interessanter, leuker en makkelijker om mee bezig te zijn.

Zorg dat je een onderwerp kiest, waarvan je echt meer wilt weten. Dat is interessanter, leuker en makkelijker om mee bezig te zijn. Werkstukwijzer Deze werkstukwijzer helpt je om een werkstuk in elkaar te zetten. Je vult eerst een formulier in. Op dit formulier komt te staan waar je werkstuk over gaat en hoe je het aanpakt. Met behulp

Nadere informatie

Wereldoriëntatie. Beginsituatie: Leerlingen hebben verschillende technische beroepen besproken of hebben een bezoek gebracht aan de

Wereldoriëntatie. Beginsituatie: Leerlingen hebben verschillende technische beroepen besproken of hebben een bezoek gebracht aan de Lesvoorbereiding: Transport en logistiek (beroepen: planner, magazijnmedewerker en vrachtwagenchauffeur) Klas: 3de graad basisonderwijs Leervak: WO technologie maatschappij Onderwerp: Atelier i.v.m. de

Nadere informatie

GOMAIR VERMISTE DIEREN STERVENDE DIEREN HELPEN

GOMAIR VERMISTE DIEREN STERVENDE DIEREN HELPEN GOMAIR VERMISTE DIEREN STERVENDE DIEREN HELPEN Marjolein 6/1/2013 Vermiste dieren opsporen. Meditatie voor vermiste dieren Ga in een makkelijke stoel zitten, zet je voeten plat op de grond en doe je ogen

Nadere informatie

OPBOUW ZELFSTANDIGE BASISHOUDING BIJ KINDEREN

OPBOUW ZELFSTANDIGE BASISHOUDING BIJ KINDEREN OPBOUW ZELFSTANDIGE BASISHOUDING BIJ KINDEREN Afspraak 1. Maak samen met de kinderen afspraken over wat zelfstandig gedaan mag worden met betrekking tot naar de wc gaan, handen wassen, drinken, eten, de

Nadere informatie

LESPAKKET ECOLOGIE. Naam. Dierenrijk is onderdeel van

LESPAKKET ECOLOGIE. Naam. Dierenrijk is onderdeel van LESPAKKET ECOLOGIE HAVO / VWO Naam Docent Klas LEKKER BEESTEN TUSSEN DE DIEREN Dierenrijk is onderdeel van WELKOM IN DIERENRIJK ELAND Om ervoor te zorgen dat je een leuke en leerzame excursie hebt, volgen

Nadere informatie

De ezel. Ezels worden gehouden als :... Van ezelinnenmelk maakt men :...

De ezel. Ezels worden gehouden als :... Van ezelinnenmelk maakt men :... De ezel Dit weet ik over mijn dier Het mannetje: Een kruising tussen een ezelhengst en een paardenmerrie noemt men een. Een kruising tussen een paardenhengst en een ezelin noemt men een Er zijn 3 zichtbare

Nadere informatie

Voordoen (modelen, hardop denken)

Voordoen (modelen, hardop denken) Voordoen (modelen, hardop denken) De tekst hieronder gebruikt bij opdracht 3. U doet dan op het bord voor hoe u een gedicht schrijft. Hardopdenktekst We hebben samen naar de Nieuwsbegripfilm gekeken. Zelf

Nadere informatie

Inbreken in de klas Werken aan een krachtige leeromgeving: lager onderwijs

Inbreken in de klas Werken aan een krachtige leeromgeving: lager onderwijs Inbreken in de klas Werken aan een krachtige leeromgeving: lager onderwijs Ronde Krachtige leeromgeving Hulpmiddelen voor leerkrachten om een krachtige leeromgeving te creëren Hoek 1 (01.10): Screeningsinstrument

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

LEGO MINDSTORMS EEN INLEIDING TOT PROGRAMMEREN COSMODROME POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK

LEGO MINDSTORMS EEN INLEIDING TOT PROGRAMMEREN COSMODROME POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK LEGO MINDSTORMS EEN INLEIDING TOT PROGRAMMEREN COSMODROME POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK 2 Inhoud 4 5 8 Introductie Eindtermen/ ontwikkelingsdoelen Hoe verloopt het bezoek 8 9 10 Het programma Praktische

Nadere informatie

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE

Nadere informatie

GROENTE & FRUIT LESPAKKET

GROENTE & FRUIT LESPAKKET MAAK KENNIS MET HET LESPAKKET LESPAKKET: MAAK KENNIS MET MAAK KENNIS MET HET LESPAKKET INLEESBLAD Beste leerkracht, Maak kennis met het Groente en Fruit lespakket van de Louis Bonduelle Foundation. Het

Nadere informatie

LEGO MINDSTORMS EEN INLEIDING TOT PROGRAMMEREN COSMODROME POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK

LEGO MINDSTORMS EEN INLEIDING TOT PROGRAMMEREN COSMODROME POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK LEGO MINDSTORMS EEN INLEIDING TOT PROGRAMMEREN COSMODROME POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK Inhoud 5 Introductie Eindtermen/ ontwikkelingsdoelen Hoe verloopt het bezoek? 9 10 Het programma Praktische

Nadere informatie

De Oude Kaasmakerij. Algemeen

De Oude Kaasmakerij. Algemeen Lesbrief De Oude Kaasmakerij Algemeen Deze lesbrief is opgemaakt voor het lager onderwijs. Voor leerlingen uit eerste, tweede en derde graad van het basisonderwijs werd een specifieke rondleiding uitgewerkt

Nadere informatie

ROCKET SCIENCE COSMODROME POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK

ROCKET SCIENCE COSMODROME POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK ROCKET SCIENCE COSMODROME POORT NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN GENK Inhoud Introductie Eindtermen/ ontwikkelingsdoelen Hoe verloopt het bezoek 8 9 Het programma Praktische tips Siteplan en contactgegevens

Nadere informatie

Voordoen (modelen, hardop denken)

Voordoen (modelen, hardop denken) Voordoen (modelen, hardop denken) De tekst hieronder gebruikt u bij opdracht 3. U doet dan op het bord voor hoe u een gedicht schrijft. Hardopdenktekst Zelf vind ik het best erg voor de mensen in Egypte

Nadere informatie

Lesbrief online gastles. Een bek vol tanden. Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor groep 5, 6, 7 en 8

Lesbrief online gastles. Een bek vol tanden. Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor groep 5, 6, 7 en 8 Lesbrief online gastles Een bek vol tanden Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor groep 5, 6, 7 en 8 Inhoud lesbrief 1. Introductieles 2. Beschrijving uitzending Online gastles 3. Afsluiting

Nadere informatie

Familiekwesties (respect voor diversiteit en privacy)

Familiekwesties (respect voor diversiteit en privacy) Familiekwesties (respect voor diversiteit en privacy) (Uit: Recht in de roos) Doel Elkaar beter leren kennen en begrijpen. Kennis maken met de vele verschillende of net dezelfde gewoontes en gebruiken

Nadere informatie

PROJECT 2014 FLL WORLD CLASS SM

PROJECT 2014 FLL WORLD CLASS SM PROJECT 2014 FLL WORLD CLASS SM In het FLL World Class SM Project zal jullie team: Een onderwerp kiezen waar jullie enthousiast over zijn of altijd al meer over hebben willen weten. Een innovatieve oplossing

Nadere informatie

SOCIALE VAARDIGHEDEN: contactsleutels

SOCIALE VAARDIGHEDEN: contactsleutels SOCIALE VAARDIGHEDEN: contactsleutels We gebruiken op school voor het 4 de, 5 de en 6 de leerjaar de handleiding CONTACTSLEUTELS van uitgeverij De Sleutel. Kenmerken van Contactsleutels: Elk leerjaar beschikt

Nadere informatie

Eindtermen: Activiteiten + 6 jaar The Outsider Vlaamse Ardennen

Eindtermen: Activiteiten + 6 jaar The Outsider Vlaamse Ardennen Eindtermen: Activiteiten + 6 jaar The Outsider Vlaamse Ardennen 1. Kids Adventure: - Kids-moeras, blote voetenpad, estafettes, kano s, lage tarzans, speleobox Eindtermen wereldoriëntatie (WO) WO mens en

Nadere informatie

E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7

E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7 E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7 1 Vera Kleuskens groep 7 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Inleiding... 4 1. Wat is E.H.B.O... 5 2. E.H.B.O. vereniging... 6 3. Cursus... 7+8+9 4. Reanimatie en A.E.D....

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Varkensvlees met 1 ster

Varkensvlees met 1 ster Varkensvlees met 1 ster Waarom krijgt dit varkensvlees het Beter Leven-kenmerk van de Dierenbescherming? De varkens krijgen meer ruimte; De varkens krijgen beter afleidingsmateriaal; De zeugen worden in

Nadere informatie

LESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES

LESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES LESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES Inhoud In de introductieles gaat u met de leerlingen aan de slag met het thema duurzaam en eerlijk eten. Samen met de leerlingen bekijkt u drie filmpjes die uitleggen

Nadere informatie

RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het KLEUTERONDERWIJS

RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het KLEUTERONDERWIJS CONFERENTIE STEUNPUNT GOK: De lat hoog voor iedereen!, Leuven 18 september STROOM KRACHTIGE LEEROMGEVINGEN RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen

Nadere informatie

Naam: DE DIERENFABRIEK

Naam: DE DIERENFABRIEK Naam: DE DIERENFABRIEK _ Van nature zijn mensen alleseters. Ze verzamelden niet alleen vruchten en knollen, maar gingen ook op jacht. Tot ze ontdekten dat je makkelijker vee kon houden. Dan heb je je prooidieren

Nadere informatie

Liefde, voor iedereen gelijk?

Liefde, voor iedereen gelijk? Seksuele diversiteit graad 2 Lesvoorbereiding Liefde, voor iedereen gelijk? Bij lesmateriaal, bij deze les op de site, vind je het nodige lesmateriaal voor deze les: Print de verhalen 'Het geheim van Mirjam'

Nadere informatie

Werkstukken maken op PCBO-Het Mozaiek Groep 6

Werkstukken maken op PCBO-Het Mozaiek Groep 6 We gaan een werkstuk maken en je mag het helemaal zelf doen. Het is helemaal jouw eigen werkstuk. Maar om je even goed op weg te helpen hebben we hieronder alle stapjes even op een rij gezet. Wat moet

Nadere informatie

Duistere groente. Witloof. Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij

Duistere groente. Witloof. Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij Duistere groente Witloof Dit project wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij Het witte goud Het Belgische witte goud: witloof. Deze groente is een echte Belgische uitvinding. Voor

Nadere informatie

Timing: 50 min. Graad: 1-2. Leerplandoelen: VVKBAO:

Timing: 50 min. Graad: 1-2. Leerplandoelen: VVKBAO: Graad: 1-2 Timing: 50 min. Leerplandoelen: VVKBAO: WO TE 6.18 Kinderen kunnen met techniek omgaan in verschillende toepassingsgebieden. WO TE 6.18.1 Dat houdt in dat ze technische realisaties uit verschillende

Nadere informatie

Verschillende voedselketens

Verschillende voedselketens W.o.-natuur 6e leerjaar Lesfiche Verschillende voedselketens Eindtermen 1.7 De leerlingen kunnen de wet van eten en gegeten worden illustreren aan de hand van minstens twee met elkaar verbonden voedselketens.

Nadere informatie

Tijdens de video- hometraining worden verschillende begrippen gebruikt. In de bijlage geven we een korte omschrijving van deze begrippen.

Tijdens de video- hometraining worden verschillende begrippen gebruikt. In de bijlage geven we een korte omschrijving van deze begrippen. Bijlage 11 Voorbeeld informatie VHT: Bouwstenen voor geslaagd contact Informatie Video - hometraining Belangrijke begrippen initiatieven herkennen volgen ontvangstbevestiging beurt verdelen leidinggeven

Nadere informatie

Chique woorden Weet jij wat deze woorden betekenen? Vraag om de beurt de betekenis van een chique woord aan elkaar.

Chique woorden Weet jij wat deze woorden betekenen? Vraag om de beurt de betekenis van een chique woord aan elkaar. LES 8: Spijsvertering (2) Chique woorden Weet jij wat deze woorden betekenen? Vraag om de beurt de betekenis van een chique woord aan elkaar. Defecatie - Poepen Borborygmus - Knorrende maag Monosodiumglutamaat

Nadere informatie

Thema in de kijker : Filosoferen met kinderen

Thema in de kijker : Filosoferen met kinderen Thema in de kijker : Filosoferen met kinderen Wat is filosoferen met kinderen? Samen op een gestructureerde wijze nadenken en praten over filosofische vragen. Zoeken naar antwoorden op vragen die kinderen

Nadere informatie

eerste leerjaar www.lessenpakket.be

eerste leerjaar www.lessenpakket.be eerste leerjaar 1 De boer zorgt goed voor zijn koeien Info voor de leerkracht Vooraleer we een lekker stuk rundfilet op ons bord krijgen, is er op de boerderij al heel wat werk verzet. De boer verzorgt

Nadere informatie

Wat weet jij over biologisch en over de bodem?

Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Met leuke vragen, opdrachten en experimenten voor thuis! Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Biologisch, lekker natuurlijk! Heb je er wel eens over nagedacht dat alles wat je eet, van een plant

Nadere informatie

Het Orkest. 2 e graad LAGER ONDERWIJS. Beste leerkracht,

Het Orkest. 2 e graad LAGER ONDERWIJS. Beste leerkracht, 2 e graad LAGER ONDERWIJS Beste leerkracht, Binnenkort woont u met uw klas een OORcollege van defilharmonie bij. Om goed voorbereid naar het concert te komen bieden wij graag deze lesmap aan. Voor de leerlingen

Nadere informatie

en zelfbeeld Lichamelijke ontwikkeling Lesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Kinderboeken: Les 1: Wie ben ik Lesoverzicht

en zelfbeeld Lichamelijke ontwikkeling Lesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Kinderboeken: Les 1: Wie ben ik Lesoverzicht I Lichamelijke ontwikkeling en zelfbeeld Les 1: Wie ben ik Lesoverzicht Lesdoelen: Kinderen worden zich meer bewust van eigen talenten en eigenschappen en ontwikkelen een positief zelfbeeld. Kinderen kunnen

Nadere informatie

Inhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht...

Inhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht... Inhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... 2 Tijd (duur)... 2 Locatie... 2 Materiaal...

Nadere informatie

Korte inhoud van de thema s

Korte inhoud van de thema s Korte inhoud van de thema s 1. Sporen uit het verleden In dit thema stappen de leerlingen in een teletijdmachine en flitsen ze door tijd en ruimte naar verschillende historische periodes. In die periodes

Nadere informatie

zo maak je een prachtige Femma-stand

zo maak je een prachtige Femma-stand zo maak je een prachtige Femma-stand 1 zo maak je een prachtige femma-stand Elke groep krijgt regelmatig de vraag om op een activiteit in de gemeente een standje te zetten: op de avondmarkt, kermis, boekenbeurs,

Nadere informatie

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou! DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het

Nadere informatie

Ook getest op kinderen

Ook getest op kinderen Lesvoorbereiding Ook getest op kinderen Reclame graad 1 Print 1 keer het verhaal 'Het papieren kamertje'. Toon de logo's op het smartboard. Kies een recept uit het document kinderrecepten en zorg voor

Nadere informatie

Hoe maak ik... Naam: Groep:

Hoe maak ik... Naam: Groep: Hoe maak ik... Naam: Groep: Inleiding Een spreekbeurt houden is niet niets! Je moet daar heel wat voor kunnen. Wat dacht je van: Goed kunnen lezen Goed kunnen begrijpen wat je leest Goed dingen kunnen

Nadere informatie

De Drakendokter: Gideon

De Drakendokter: Gideon De Drakendokter: Gideon Om hulp vragen Vervolgverhalen Groep 5 en 6 (SO en SBO) Overzicht De opdrachten zijn het leukst om te doen, als het hele boek in de klas is voorgelezen. Dit kan door elke dag in

Nadere informatie

Drents Archief. Het meisje met de hoepel. Groep 2 Thema-overzicht

Drents Archief. Het meisje met de hoepel. Groep 2 Thema-overzicht Drents Archief Het meisje met de hoepel Groep 2 Thema-overzicht Thema-overzicht Het meisje met de hoepel Groep 2 Drents Archief Kern van het thema Een beeld vertelt een verhaal. Om het verhaal te kunnen

Nadere informatie

lesmateriaal Taalkrant

lesmateriaal Taalkrant lesmateriaal Taalkrant Toelichting Navolgend vindt u een plan van aanpak en 12 werkbladen voor het maken van de Taalkrant in de klas, behorende bij het project Taalplezier van Stichting Wereldleren. De

Nadere informatie

Educatief materiaal bij de voorstelling Buurman en Buurvrouw, groep 3 en 4

Educatief materiaal bij de voorstelling Buurman en Buurvrouw, groep 3 en 4 bas Educatief materiaal bij de voorstelling Buurman en Buurvrouw, groep 3 en 4 In deze lesbrief staan een aantal ideeën die u na de voorstelling met de kinderen kunt doen. U krijgt deze lesbrief voorafgaand

Nadere informatie

Onderwerp. VVKBaO. Leerlingen maken een account, krijgen een rondleiding door Scratch en verkennen het programma.

Onderwerp. VVKBaO. Leerlingen maken een account, krijgen een rondleiding door Scratch en verkennen het programma. Onderwerp Leerlingen maken een account, krijgen een rondleiding door Scratch en verkennen het programma. WO 2.13 een eenvoudige werktekening of handleiding stap voor stap uitvoeren; ICT 1 Hebben een positieve

Nadere informatie

Les 17 Zo zeg je dat (niet)

Les 17 Zo zeg je dat (niet) Blok 3 We hebben oor voor elkaar les 17 Les 17 Zo zeg je dat (niet) Doel blok 3: Leskern: Woordenschat: Materialen: Leerlingen leren belangrijke communicatieve vaardigheden, zoals verplaatsen in het gezichtspunt

Nadere informatie

LEEFREGELS EN IK-BEN OPVATTINGEN HERKENNEN

LEEFREGELS EN IK-BEN OPVATTINGEN HERKENNEN In deze huiswerkopdracht wordt uitgelegd wat leefregels en ik-ben-opvattingen zijn en het belang ervan bij het doorbreken van gewoontepatronen. Een voorbeeld van Marjolijn illustreert hoe leefregels en

Nadere informatie

Paarden. Het bestaan van paarden. Gebruik

Paarden. Het bestaan van paarden. Gebruik Paarden Het bestaan van paarden Het paard bestaat al zo'n 70 miljoen jaar. De paarden van toen hadden een heel ander uiterlijk. Vele oersoorten zijn reeds uitgestorven. Toch heeft de mens het paard veel

Nadere informatie