INGENIEURSMEDEDELINGEN

Transcriptie

1 INGENIEURSMEDEDELINGEN MAANDBLAD VAN DE VLAAMSE INGENIEURSKAMER adreswijzigingen: VIK, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem jaargang 40 nummer 1, januari 2002 verschijnt niet in juli en augustus afgiftekantoor Overpelt 1

2 TECH-ART PRIJZEN 2002 Initiatieven op artistiek en technisch vlak, elk gelauwerd met eenzelfde prijs Een organisatie van de VIK in samenwerking met KBC Bank & Verzekering Voor inlichtingen vraag de informatiebrochure op volgend adres : VLAAMSE INGENIEURSKAMER, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem T.a.v. Christine Malfeyt Tel Fax AFSLUITDATUM VOOR INZENDINGEN: 28 februari 2002 De Tech-Art prijzen zijn een initiatief van de VLAAMSE INGENIEURSKAMER met medewerking van onderstaande sponsors: ONTWERP: CHRISTIAN DE SCHEPPER V L A A M S E INGENIEURSKAMER

3 adreswijzigingen: VIK, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem jaargang 40 nummer 1, januari 2002 verschijnt niet in juli en augustus afgiftekantoor Overpelt 1 INGENIEURSMEDEDELINGEN MAANDBLAD VAN DE VLAAMSE INGENIEURSKAMER Maandblad van de VIK, Vlaamse Ingenieurskamer Jaargang 40 Nummer 1 januari 2001 EDITORIAAL Gids gezocht? VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Ing. Etienne Beernaerts E. Claeslaan 29, 9051 Sint-Denijs-Westrem HOOFDREDACTEUR Ing. Ivan Born REDACTIERAAD Ing. E. Aelbrecht Ing. E. Beernaerts Ing. I. Born Ing. B. Demol Ing. H. Derycke Ing. N. Lagast Ing. G. Roymans Ing. L. Van Bouwel REDACTIESECRETARIAAT Francine Demaret Eddy De Winter SECRETARIAAT VIK Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem Tel Fax URL: ing@vik.be Doorlopend open van 08u30 tot 17u00 U kan lid worden door betaling op rekening van de VIK te Wommelgem 50,00 (2.017 BEF) voor technisch en industrieel ingenieurs, die meer dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor geassocieerde leden 25,00 (1.008 BEF) voor hen, die 3 jaar of minder dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor een samenwonend lid (1 e lidmaatschap tegen 50,00 ) of voor gepensioneerden 12,50 (504 BEF) voor studenten-industrieel ingenieur 65,00 (2.622 BEF) voor leden woonachtig in het buitenland Als we een afspraak hebben op een plaats die we niet kennen zoeken we op de landkaart waar we moeten zijn. In de stad is een gedetailleerd plan met de eenrichtings- en de doodlopende straatjes erop handig. Als we geen kaart hebben raken we snel het noorden kwijt. Al vele jaren heeft de Vlaamse Ingenieurskamer ervaring bij elkaar gesprokkeld over mogelijke wegen in engineering. Er is duidelijkheid gegroeid over wat ons als ingenieurs, van jong tot oud, aanbelangt. Beroepservaring, bijkomende opleiding, juridische bijstand, advies over alles wat ons nauw aan het hart ligt is beschikbaar voor onze leden. Student-ingenieurs hebben die ervaring nog niet en kunnen een gids goed gebruiken. Omdat de studententijd een cruciale en energieke periode is die de grondstof levert voor de toekomst, wil de VIK haar ervaring delen over hoe je die grondstof kan ontginnen. Alle student-ingenieurs, van het eerste tot het laatste jaar vinden deze Ingenieursmededelingen in hun bus als kennismaking met de grote groep vakgenoten bij de VIK, waar elke industrieel ingenieur centraal staat. Voor alle vragen over ingenieurszaken kan elk lid trouwens terecht op het secretariaat, waar een staf professionele medewerkers elke dag bereikbaar is. Het zal de lezer niet ontgaan zijn dat deze editie extra veel aandacht besteedt aan de medische sector. In onze soms erg luidruchtige ingenieurswereld blijven ziekenhuizen en labs stille, witte oorden. De medische sector is bij ingenieurs trouwens niet zo goed gekend. Toch groeien dergelijke zachte sectoren en komen er flink wat uitdagingen bij voor ingenieurs, en dat niet alleen in onze lage landen. Sinds 1991 werken de VIK- Ingenieurs Zonder Grenzen ook in andere continenten samen met medici en allerlei andere specialisten. Ook volgende publicaties en activiteiten van de VIK plaatsen we een reeks ingenieuze thema s in de kijker. Ing. Ivan Born 350,00 ( BEF) voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met meer dan 250 werknemers 200,00 (8.068 BEF) voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met minder dan 250 werknemers DRUKKERIJ & LAY-OUT Drukkerij SLEURS nv, Overpelt Tel Fax In dit nummer: Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers (U.U.P.P.) Voor de ondertekende artikels zijn alleen de auteurs aansprakelijk. Vlaamse industrieel ingenieurs willen geen ersatzdiploma 6 Ingenieur en medische wetenschappen Studiegroepen 46

4 GRAAD EN DIPLOMA De geschiedenis van de ingenieur (deel 26) Van "Ingénieur d Arts et Métiers" naar technisch en industrieel ingenieur Een oerwoud van wetsvoorstellen, wetsontwerpen en amendementen. Het probleem van het probleem Wetten komen tot stand in de Kamer voor Volksvertegenwoordigers en de Senaat. De twee instellingen noemt men daarom ook Wetgevende Kamers. Wetsontwerpen en wetsvoorstellen kunnen leiden tot een wet. Wetsontwerpen worden door de regering ingediend. De stemming gebeurt in beide Kamers. Wetsontwerpen maken meer kans om tot wet te worden gestemd dan de wetsvoorstellen. Koninklijke Besluiten (KB s) gaan uit van de Koning, zeg maar de regering. De teksten zijn onttrokken aan de controle van het Parlement (Kamer en Senaat). Dit geldt ook voor de Ministeriële Besluiten (MB). Een voorbeeld daarvan is het MB van 13 juli 1919 dat voor het eerst de graad en het diploma van technisch ingenieur instelde. De eerste acht technisch ingenieurs in Vlaanderen promoveerden in 1926 aan de Hogere Afdeling van de Technische Scholen van Mechelen (het huidig De Nayer Instituut). De kringloop: industrieel ingenieur (1889) technisch ingenieur (1933) industrieel ingenieur (1977) Wie dacht dat de titel industrieel ingenieur een uitvinding is van deze eeuw heeft het verkeerd voor. De titel van "ingénieur industriel" (industrieel ingenieur) werd immers al uitgereikt door de Ecole Polytechnique de Glons bij Luik, de eerste instelling in ons land voor technisch hoger onderwijs. Op initiatief van de stad Luik werd de school in 1889 opgericht. De studieduur bedroeg 4 jaar. De tweede oudste school van België was een initiatief van de Aalmoezeniers van de Arbeid. Ze werd in 1898 te Pierrard bij Virton opgericht. De eerste directeur was pater Florent Pire. De studieduur bedroeg 4 jaar en de school kreeg de naam "Institut des Arts et Métiers". In 1899 ging het eerste academiejaar van start. Op 8 augustus 1903 ontvingen de eerste vijf afgestudeerden het diploma waarop te lezen stond: "Diplôme de fin d études de l école d Arts et Métiers de Pierrard lez Virton". Het studieprogramma was van hoog niveau. Het vertoonde veel overeenkomsten met het studieprogramma waarmee de ingenieurs van de "Ecoles d Arts et Métiers" Het diploma van de twee eerste promoties was in het Frans opgesteld. Ze ontvingen de door het MB erkende titel van "Diplôme d Ingénieur technicien". Men vreesde immers dat een Nederlandstalig diploma door de toen in Vlaanderen overwegend Franstalige industriële wereld niet zou erkend worden. Het KB van 5 juli 1933 zal voor alle hogere technische scholen eenvormige toelatingsvoorwaarden vastleggen, alsook de graad en het diploma van technisch ingenieur. Vervolgens zal de Wet van 11 september 1933 voor een bescherming zorgen van de titel van technisch ingenieur. De studies bleven echter geregeld door het KB van 5 juli Het KB van 18 februari 1964 zorgde voor een nieuwe regeling van de studies voor technisch ingenieur. Voordien had het KB van 14 november 1962 de studies geregeld voor het ganse hoger technisch onderwijs. Van een wettelijke regeling van de studies voor technisch ingenieur was er nog steeds geen sprake. Met de jarenlange protestacties van de studenten en technisch ingenieurs wilde men een wettelijke regeling afdwingen van de studies. 4 I.M.- JANUARI 2002

5 ir studieduur van 5 jaar, ingenieurs op met de graad van in Frankrijk werden opgeleid. De eerste "l Ecole d Arts en Métiers" werd in 1780 in Parijs opgericht, dus bijna 120 jaar voor zijn Belgische soortgenoot. De Fransen beoogden een hogere opleiding voor de in hun land opgang gekomen industrialisering. Vandaag heet de Parijse school "Ecole Nationale Supérieure d Arts et Métiers" (ENSAM). Het is één van de tien Grandes Ecoles d Ingénieurs de Paris (GEI Paris) die samen de groep "Paris-Tech" vormen. De 10 GEI-Paris leiden, met een "Ingénieur diplomé". Alhoewel niet op het diploma vermeld, werden de afgestudeerden van Pierrard-Virton "les Ingénieurs des Arts et Métiers" genoemd. Na enkele jaren werd de naam van de school omgevormd tot "Ecole Supérieure de Textiles". In 1908 werd te Luik het "Institut Gramme" opgericht. De studieduur bedroeg 4 jaar. De afgestudeerden kregen de titel van "Ingénieur technicien" (technisch ingenieur). Bemerk dat het MB van 13 juli 1919, dus ruim tien jaar na de oprichting van het "Institut Gramme, de titel van "Ingénieur technicien" zal instellen. De "Ecole des Arts et Métiers" (ECAM) die in 1915 in Brussel werd opgericht, bekroonde de afgestudeerden, na 4 jaar opleiding, met de titel "Ingénieurs des Arts et Métiers". Het studieprogramma vertoonde alle gelijkenis met dat van de "Ecoles Nationales des Arts et Métiers" in Parijs, de latere "Grandes Ecoles". Aan de afgestudeerden van de eerste Nederlandstalige scholen, zoals Mechelen (in 1926), Aalst (in 1929), Oostende (1931) werd de titel uitgereikt van technisch ingenieur. Het KB van 5 juli 1933 zorgde vervolgens voor de uniforme titel van technisch ingenieur (ingénieur technicien). Dit gold voor alle scholen in het land. Tot groot ongenoegen van de Franstalige scholen en hun gediplomeerden verdween daarmee in ons land voor goed de titel "Ingénieur des Arts et Métiers". Dit was een historische vergissing. De geschiedenis leert dat titels vaak toevallig ontstaan. Ze weerspiegelen (al of niet) de beroepsactiviteit van de afgestudeerden, liggen wel eens goed op de tong en gaan dan in de loop van de jaren een eigen leven leiden. Tot aan het KB van 1933 hielden de Franstalige scholen Ing. het grosso modo bij "Ingénieur des Arts et Métiers", sommige bij "Ingénieur technicien". De Nederlandstalige scholen kozen voor technisch ingenieur, wat in feite de vertaling was van een titel die tot 1933 werd uitgereikt door een minderheid van Franstalige onderwijsinstellingen. Het behoud van de titel technisch ingenieur vormde tot 1977 één van de actiepunten van de Vereniging van Vlaamse Technisch Ingenieurs, de VVTI, waaruit de VIK is gegroeid. De wet van 18 februari 1977 betekende het definitief einde van de titel van technisch ingenieur. In de plaats kwam deze van industrieel ingenieur, een titel die reeds in 1889 voor het eerst aan de "Ecole Polytechnique" in Luik werd uitgereikt. Al met al blijft dit een merkwaardig voorbeeld van een zich steeds herhalen van de geschiedenis. Wie zei ook weer "faire et refaire, c est toujours travailler"? Frankrijk: de voortrekker voor opleiding van "ir s" en "Ing. s" België ging voor het oprichten van zijn scholen voor burgerlijk en industrieel ingenieurs in Frankrijk in de leer. De opleiding van de Franse ingenieurs heeft immers een lange traditie. In 1747 werd in Parijs de "Ecole des Ponts et Chaussées" opgericht. In 1765 ontstond de "Ecole du Génie Maritime". In 1783 de "Ecole des Mines" en in 1780 "l Ecole d Arts et Métiers". De "Ecole des eaux et forêts" dateert van 1824, deze voor telegrafie van 1878 en de "l Ecole de Chimie" werd in 1896 opgericht. De beroemde Parijse "Ecole Polytechnique" dateert van Ze leidde vele jaren militaire ingenieurs op en telde heel wat bekende geleerden onder haar professoren, zoals de wiskundigen Poisson en Poinsot, de natuurkundigen Biot en Malus, de scheikundige Gay-Lussac en de nobelprijswinnaar Henri Becquerel. De "Ecole Polytechnique" verhuisde enkele jaren geleden van het centrum in Parijs, naar Palaiseau, ten zuiden van de Parijse hoofdstad. Ze leidt nu ook ingenieurs op voor de burgerlijke toepassingen. In de 19 eeuw lag ze aan de basis voor de oprichting van de Belgische Speciale Scholen voor burgerlijk ingenieurs. De Parijse "Ecole d Arts et Métiers" lag aan de basis van het studieprogramma voor industrieel ingenieurs. Alle bovenvermelde "Grandes Ecoles" zijn in Parijs gelegen. 5 I.M.- JANUARI 2002

6 GRAAD EN DIPLOMA De geschiedenis (deel 26) Technisch ingenieurs zorgden voor een bestendige opdracht aan het Parlement In 1931 werd voor het eerst aan het Belgisch Parlement gevraagd om aan de ingenieurs van het technisch hoger onderwijs en aan de onderwijsinstellingen die het diploma uitreikten, een wettelijk statuut te geven. Er waren toen 11 scholen die het diploma mochten uitreiken: 8 Franstalige en 3 Nederlandstalige. De regering nam echter geen initiatief. In de periode van 1933 tot 1977 zullen de opeenvolgende regeringen 5 pogingen ondernemen om de studies voor technisch ingenieur wettelijk te regelen en aldus te onttrekken aan willekeur en improvisatie van de "ambtenarij". De Schoolpactwet van 1958 had echter tot een ongebreidelde toename van het aantal scholen voor technisch ingenieurs geleid, 53 voor het ganse land. Sinds begin der jaren zeventig hadden de opeenvolgende regeringen de intentie om het aantal scholen te rationaliseren. De winkel diende opgekuist te worden. Rationaliseren was een gevoelig punt. Iedere parlementair kwam op voor het behoud van "zijn school" uit "zijn" verkiezingsarrondissement. Dit leidde tot een oerwoud van wetsvoorstellen en amendementen. 1968: hogescholen moeten opleiden tot zuivere navorsers en wetenschapslui In 1968 werd zowat overal in Europa betoogd tegen de autocratische structuur van de universiteiten. In België leidde dit tot de opdeling van de Katholieke Universiteit Leuven in 2 onafhankelijke universiteiten, de KU Leuven en de Université Catholique de Louvain (UCL). De studentenbetogingen en de gebeurtenissen in Leuven leidden op 22 november 1968 tot een door de onderwijsministers Vermeylen en Dubois groots opgezette conferentie van de universitaire expansie en democratisering van de universiteiten en hogescholen. Het verschijnen van de definitieve tekst van de richtlijn op 30 juli 1969 (weeral eens tijdens de zomervakantie) had de gemoederen op kooktemperatuur gebracht. De richtlijn stipuleerde de toegang tot de uitoefening van werkzaamheden van technische aard in andere landen, zowel op het gebied van het onderzoek, het ontwerpen en het geven van adviezen. De studenten technisch ingenieur en de afgestudeerden eisten namelijk dat hun studies op het hoogste niveau van de hogere technische beroepen zou erkend worden. Naast deze Europese problematiek was er ook nog de Belgische problematiek. In eigen land wachtte men immers al sinds 1933 op een wet die de organisatie van de studies zou onttrekken aan de regelingen via Koninklijke Besluiten. Dertig jaar na het uitvaardigen van de eerste Europese richtlijn in 1969 was er nog geen oplossing voor deze Europese problematiek. In 1998 ondertekenden 4 landen in Parijs een intentieverklaring om aan het oud zeer van de onderlinge erkenning van diploma s een oplossing te geven. De intentieverklaring zal de geschiedenis ingaan als de "Sorbonneverklaring". Daarmee is nog maar eens aangetoond dat de geschiedenis zich steeds opnieuw herhaalt. De Belgische problematiek kreeg met de wet van 18 februari 1977, instellende de graad en het diploma van kandidaat industrieel ingenieur en industrieel ingenieur en de wettelijke regeling van de studies, een voorlopige oplossing. Maar een internationale erkenning van deze graad was er nog niet : de acties van de studenten; de oktoberrevolutie In oktober en november 1968 volgden de acties van de studenten technisch ingenieurs zich in een versneld tempo op. Ze gingen zich alsmaar beter organiseren. Aldus ontstond de Nationale Federatie Studenten Technisch Ingenieurs (NFSTI), met 45 aangesloten scholen. Onder druk van de directies van de scholen kalfde het aantal aangesloten scholen geleidelijk af. In 1973 In de regeringsverklaring stond een uitbreiding van de studiemogelijkheden ingeschreven, zowel aan de universiteiten als aan de hogescholen. De hogescholen dienden bovendien ook, wij citeren "zuivere navorsers en wetenschapslui te kweken." 1968: de aanleiding van de acties van studenten technisch ingenieurs Het klimaat van betogingen en onrust aan de universiteiten breidde zich spontaan uit naar de scholen voor technisch ingenieur. Er werd veelvuldig gestaakt en betoogd. De onmiddellijke aanleiding was het uitlekken, begin 1968, van een ontwerp van richtlijnen door de Raad van Europa i.v.m. de onderlinge erkenning van de diploma s in de Europese Gemeenschap. De studenten technisch ingenieur en de afgestudeerden eisten waarborgen in verband met de erkenning van hun graad en diploma in de andere landen. 6 I.M.- JANUARI 2002

7 van de ingenieur ir Samen met de beroepsverenigingen VVTI en de gingen de Vlaamse en Franstalige studenten hun eigen gang en kwamen er aparte verenigingen. Langs Vlaamse zijde ontstond de vereniging "Vlaamse Studenten Technisch Ingenieur" (VSTI) onder het voorzitterschap van student technisch ingenieur Johan Van Hoeck uit Mechelen. De voorzitter van de NFSTI was student technisch ingenieur Leo Wezenbeek, de huidige voorzitter van de Vlaamse Ingenieurskamer (VIK). Nationale Unie voor Technisch Ingenieurs (NUTI) organiseerde de NFSTI op 16 april 1969 een betoging in Brussel. De organisatoren telden deelnemers, de Rijkswacht Met deze massabetoging werd de aandacht van de regering en het publiek gevestigd op de Europese en Belgische problematiek van de studenten en de gediplomeerden. Het kabinet van minister Dubois werd bezet. Namens de studenten hield Leo Wezenbeek een opgemerkte toespraak. Hij had het o.m. over "de oktoberrevolutie van de studenten technisch ingenieurs die een losbarsten was van een spanning waarvoor één vonk voldoende was om alle studenten van ons land te mobiliseren We betogen vandaag in orde en met tucht. We gebruiken deze waardige democratische methode van betogen omdat we nog steeds vertrouwen hebben in de regering en de onderwijsministers. Indien er geen oplossing komt aan de problematiek, een oplossing die de studenten kan bevredigen, dan zullen we ons verplicht zien om er een af te dwingen We willen nochtans redelijk blijven en de ministers de kans geven om onze gerechtvaardigde eisen in een wetsontwerp neer te leggen in de Kamer ". 1968: Eerste Staten Generaal van de VVTI Verontwaardigd over de gang van zaken, organiseerde de VVTI (zeg maar VIK) op zaterdag 21 december 1968 in het Belliard Palace te Mortsel haar eerste Staten- Generaal. De tweede Staten-Generaal van de VIK en de UFIIB (Union Fédérale des Associations d Ingénieurs Industriels de Belgique) vond in het Brusselse Metropole Hotel plaats op 16 december Het was een nationale bijeenkomst voor vertegenwoordigers van de tweecycli opleidingen. De aanleiding van de bijeenroeping van de tweede Staten-Generaal was de Bolognaverklaring van 19 juni 2000 die werd ondertekend door 29 landen. De eerste Staten-Generaal (1968) werd bijgewoond door talrijke studenten technisch ingenieurs, afgestudeerden, docenten en directies van de scholen voor technisch ingenieur. Aan het debat werd deelgenomen door de volkvertegenwoordigers Frank Swaelen en Maurits Coppieters, de algemeen voorzitter van de VVTI, t.ing. Omer François, t.ing. Gustaaf Van Wichelen, algemeen secretaris VVTI, en student t.ing. Leo Wezenbeek, algemeen voorzitter van de NFSTI. De Staten-Generaal eisten o.m. dat de wetgever zijn verantwoordelijkheid zou opnemen en voor 31 januari 1969 een wetsontwerp in de Kamer neerleggen. Ze vond dat de titel van technisch ingenieur diende te worden behouden. Een nieuwe titel, waardoor de technisch ingenieur zou degraderen tot een derderangsingenieur werd verworpen. In het Interimverslag Rens werd immers het invoeren van een nieuwe titel, de z.g. "industrie-ingenieur" (ingénieurs industriel) voorgesteld. Volgens de Staten-Generaal beantwoorde deze nieuwe soort ingenieur niet aan de behoefte van de industrie. Tevens werd het gebrekkig sociaal statuut van de studenten aangeklaagd. De Staten-Generaal eiste dat er een einde zou komen aan de discriminatie tussen de studiebedragen tussen het universitair onderwijs en het andere hoger onderwijs. Ze verwierp bovendien de in het Interimverslag Rens voorziene overgangsbepalingen voor de studenten en gediplomeerden, die neerkwamen op een niet-automatische assimilatie van de technisch ingenieurs naar de z.g. "industrie-ingenieur". Ing. die de studielagen en de voorwaarden voor het bekomen Overigens valt hier op te merken dat de VVTI de opname eiste van de technisch ingenieurs van de agrarische sector in het nieuwe structuurplan. Het Interimverslag Rens voorzag immers niet de opname van de technisch ingenieurs uit de land- en tuinbouwsector. De procedure ervan regelde verscheen in het Staatsblad van 16 december De acties van de VVTI hadden hun doel bereikt. Maart 1970: Wetsontwerp 609 In maart 1970 dienden de ministers P. Vermeylen en A. Dubois het wetsontwerp 609 in. Daarmee kwam de minister tegemoet aan een vroeger gedane belofte, zij het weliswaar ruim één jaar later dan de datum die hij had vooropgesteld. Het wetsontwerp voerde twee nieuwe graden in, namelijk die van industrieel ingenieur en die van industrieel conducteur. Het voorzag eveneens in twee nieuwe vormen van hoger onderwijs: het korte type en het lange type. Tijdens de bespreking van het basisontwerp (609/1) in de Kamercommissie van Nationale Opvoeding, dienden de ministers zelf amendementen in op hun oorspronkelijk ontwerp, waardoor het eerste ontwerp omgevormd werd tot een wetsontwerp betreffende de structuur van het hoger onderwijs. Officieel verschenen de wijzigingen op 19 maart 1970 onder het nummer 609/4. De inhoud van dit nieuw ontwerp was helemaal niet naar de zin van de VVTI en de studenten technisch ingenieur. Para universitair onderwijs en Hoger Technisch Onderwijs Het tweede amendement (609/2) dat door de Volksvertegenwoordigers Denis en Baudson werd ingediend stelde voor om de naam para-universitair onderwijs" te gebruiken voor het hoger onderwijs van 2 cycli of het z.g. hoger onderwijs van het lange type. Het ééncyclus onderwijs zou men "hoger technisch onderwijs" noemen. Amendement voor de hele waaier van het hoger onderwijs (609/3) In het amendement van Volksvertegenwoordiger Maurits Coppieters werd de hele waaier van het hoger onderwijs 7 I.M.- JANUARI 2002

8 GRAAD EN DIPLOMA De geschiedenis van de ingenieur (deel 26) betrokken: het universitair onderwijs, het pedagogisch hoger onderwijs, het technisch hoger onderwijs, het paramedisch-, economisch-, sociaal- en kunstonderwijs. Universiteit, academie en hogeschool Voor de instellingen van het hoger onderwijs stelde Coppieters de volgende benamingen voor: universiteit, pedagogische academie, technische hogeschool, paramedische hogeschool, economische hogeschool, sociale academie en kunstacademie. Splitsing van de problematiek Voor het wetsontwerp 609 werden 6 amendementen ingediend. De behandeling van het wetsontwerp in de Kamercommissie van Nationale Opvoeding leidde uiteindelijk tot een opdeling van de problematiek. Er diende enerzijds een algemene wetgeving te komen i.v.m. de structuur van het hoger onderwijs en anderzijds zouden de specifieke bepalingen i.v.m. de hervorming van de studies van technisch ingenieur in een afzonderlijk wetsontwerp worden opgenomen. Het eerste leidde tot de wet van 7 juli 1970 i.v.m. de algemene structuur van het hoger onderwijs, het tweede tot het wetsontwerp 616, dat de graad instelde van industrieel ingenieur en van industrieel conducteur. Wetsontwerp 616 zorgde opnieuw voor heibel Begin mei 1970 dienen de ministers Vermeylen en Dubois het wetsontwerp 616 in. Het eerste amendement verscheen al op 21 mei Op 7 juli 1970 was de wet op de algemene structuur van het hoger onderwijs een feit. Ze verscheen in het Belgisch Staatsblad van 12 september 1970 (blz ) en werd ondertekend door P.Vermeylen en A. Dubois. Deze wet stipuleerde dat de opleidingsvormen van het lange type van universitair niveau zijn. De structuur van het hoger onderwijs in drie graden, zoals vastgesteld bij artikel 3 van het KB van 14 november 1962, werd opgeheven. Het hoger onderwijs van de tweede graad (technisch ingenieurs en architecten) bleef bestaan totdat een latere wet deze aangelegenheid zou regelen. Deze wet kwam er op 18 februari 1977 en verscheen in het BS van 12 maart 1977, blz Ze stelde de graad in en het diploma dat erop betrekking had van kandidaat industrieel ingenieur en van industrieel ingenieur. De wet van 1977 kwam er na het indienen van de wetsontwerpen 616, 220 en 595. De studenten technisch ingenieur en de afgestudeerden keken met hoog gespannen verwachtingen uit naar het initiatief van de regering, met name naar de inhoud van ir het wetsontwerp 616. Spoedig bleek dat het wetsontwerp 616 hoofdzakelijk de bepalingen van het voorontwerp van het nummer 609 had overgenomen en waarvoor de besluiten van de Commissie Rens de basis vormden. Er werden 75 amendementen ingediend. Het grootste aantal ging over de inplanting van de scholen, maar er werd voorbijgegaan aan de problematiek van de studenten technisch ingenieur en aan deze van de gediplomeerden. Ook in die tijd was behoudsgezindheid en het eigen belang niet vreemd aan de verschillende belangengroepen zoals de inrichtende machten van de scholen voor technisch ingenieurs. Dit zorgde voor heel wat heibel onder de studenten. Op 29 september 1971 werden de Wetgevende Kamers ontbonden. Met de verkiezingen van 7 november 1971 kwamen er nieuwe ministers van Nationale Opvoeding, Willy Claes (BSP) en Leon Hurez. Mei 1972: wetsontwerp 220 De nieuwe regering deed een nieuwe poging (de derde sinds 1933) om de studies van technisch ingenieur wettelijk te regelen. Als basistekst van hun wetsontwerp, die het nummer 220 kreeg, gebruikten ze deze van hun voorgangers (het wetsontwerp 616). Veel werd van het "nieuw" wetsontwerp niet verwacht. Er is weinig of geen verschil tussen de 220 en de 616. Alleen kreeg het wetsontwerp 220 een andere titel en heette "wetsontwerp houdende de organisatie van de studies van industrieel ingenieur en van gegradueerde". Andermaal werden de Wetgevende Kamers ontbonden, en verdween met de ministers ook het wetsontwerp 220 en zijn 11 amendementen. 19 maart 1973 Willy Calewaert (BSP) en Michel Toussaint (PL), de alweer nieuwe ministers van Nationale Opvoeding, namen het ontwerp 220 over maar voegden er een 12de amendement aan toe die 17 artikels telde. Het vierde artikel stipuleerde een beperkt aantal scholen voor industrieel ingenieur, één provincie, en geënt op een pluralistische basis. Met een paar uitzonderingen voor de afdelingen kernenergie en textiel, zouden er in België 14 scholen komen. Al bij de eerste besprekingen in de Commissie van Nationale Opvoeding, waar het idee van de pluralistische instellingen verlaten en was er opnieuw sprake van "vrije" en "officiële" instellingen. Minister Calewaert wilde in geen geval weten van een automatische assimilatie van de graad van technisch ingenieur met deze van industrieel ingenieur. Het hele ontwerp leidde opnieuw tot talrijke protestacties van de studenten. Ten gevolge van een nieuwe ontbinding van de Kamers verviel op 31 januari 1974 het wetsontwerp en de 12 amendementen. Een definitieve wet was nog niet voor morgen. Daarvoor gaat onze volgende bijdrage. Ing. Geraadpleegde bronnen : 1. Stukken Wetgevende Kamers Eigen dagboeken i.v.m. de problematiek van de technisch ingenieur, periode Ing. Noël Lagast 8 I.M.- JANUARI 2002

9 10 jaar IWT-Vlaanderen GRAAD EN DIPLOMA 1 miljard EUR steun aan technologische innovatie Het Instituut voor de Aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen vierde op vrijdag 7 december 2001 zijn 10-jarig jubileum in het ICC te Gent. IWT-Vlaanderen werd opgericht in 1991 als autonome overheidsinstelling om technologisch onderzoek en technologieverspreiding te ondersteunen. IWT-Vlaanderen heeft verschillende financieringsinstrumenten waarmee een steeds groeiende steun wordt verleend: van 1,7 miljard frank in 1992 tot zowat 6 miljard in In 2002 zal het IWT over meer dan 200 miljoen EUR beschikken. In de voorbije 10 jaar ontvingen zo n projecten steun en werden meer dan doctoraatsbeurzen toegekend. In totaal werd 1 miljard EUR aan middelen verdeeld. Naast de steun aan O&O-projecten is er ook dienstverlening aan de Vlaamse bedrijven op het gebied van technologietransfer, partnersearch, voorbereiding van projecten in Europese programma s, enz. Bedrijven, groot en klein en uit alle sectoren, universiteiten, hogescholen, onderzoeksinstellingen, intermediaire organisaties of m.a.w. alle innovatie-actoren kunnen bij IWT terecht voor aanvraag van financiële steun voor hun projecten of voor dienstverlening. IWT-Vlaanderen is een belangrijk instrument geworden voor het Vlaams economisch beleid. In 2001 vierde IWT niet alleen zijn 10-jarig bestaan maar bovendien ook de "renovatie van het technologisch innovatiebeleid". Sinds dit jaar zijn heel wat procedures een stuk vereenvoudigd en verbeterde het aanbod waardoor steunverlening nog aantrekkelijker wordt voor bedrijven. Bijzondere aandacht ging hierbij naar de traditonele KMO s met een laagdrempelig KMO-programma (KMO-Innovatiestudies en KMO-Innovatieprojecten). Indien Vlaamse bedrijven performant en innovatief willen blijven, moeten zij kunnen rekenen op de knowhow bij universiteiten en onderzoeksinstellingen. Daarom heeft IWT belangrijke middelen toegewezen aan projecten van generisch basisonderzoek aan de universiteiten, en aan doctorale specialisatiebeurzen en postdoctorale onderzoeksmandaten. Omdat het IWT zijn opdrachten vanuit Brussel niet alléén kan waarmaken moet het ook kunnen terugvallen op een hecht Vlaams netwerk van innovatie-actoren en intermediairen die onderling samenwerken en adequaat doorverwijzen. Daarom werd het financieringsbesluit voor steun aan Vlaamse Innovatie Samenwerkingsverbanden op punt gezet, het zogenaamde VIS-besluit. Belangrijke spelers voor de doelstelling van technologieverspreiding zijn de Vlaamse hogescholen. Met het HOBUfonds werden sedert 97 ca. 100 projecten gesteund die vooral gericht zijn op kennisdiffusie naar de KMO s. Meer dan 700 KMO s worden hier rechtstreeks door betrokken via "gebruikerscommissies". De opdrachten en acties van het IWT zijn sinds de oprichting aanzienlijk gegroeid en nemen nog steeds toe. De opeenvolgende Vlaamse ministers van het IWT hebben dit mogelijk gemaakt: Norbert De Batselier, Luc Van den Brande en momenteel Dirk Van Mechelen. Informatie en inlichtingen: IWT, Monique Baeteman, PR & Communicatieverantwoordelijke, mb@iwt.be I.M.- JANUARI 2002

10 GRAAD EN DIPLOMA Opleiding van ingenieurs in de Verenigde Staten van Amerika Een gesprek met Dr. Russel Jones uit de VS Sinds medio 1980 is de instroom van ingenieursstudenten in de VS met 25 procent afgenomen. De terugloop van eerstejaarsstudenten (Ing. en ir.) is in ons land in dezelfde periode het Belangstelling voor de studies neemt af dubbel van in de VS. Om dit tegen te gaan werd onder meer het ingangsexamen en het curriculum voor de studies van burgerlijk ingenieur aangepast. De drempelverlaging heeft haar effect aan de universiteiten niet gemist. Het aantal inschrijvingen voor burgerlijk ingenieur steeg gevoelig in vergelijking met vorig jaar. Daarentegen daalde het aantal eerstejaars industrieel ingenieur met ongeveer hetzelfde aantal eenheden. Het eindresultaat is dat het aantal burgerlijk en industrieel ingenieurs samen hetzelfde is als vorig jaar. Er is dus geen substantiële vooruitgang. Dit is niet alleen een Belgisch verschijnsel, alle Europese landen kampen met een tanende belangstelling voor de studies van ingenieur. Over de mogelijke oorzaken is al heel wat van gedachten gewisseld, ook in de VS. Over de ingenieursopleidingen in de VS bestaan echter heel wat misopvattingen. De VS mogen dan wel in oppervlakte veel keer groter zijn dan ons land, daarom is het gras aan menig onderwijsinstelling niet groener dan aan onze hogescholen en universiteiten. Over de opleiding van ingenieurs in de VS hadden we een gesprek met Dr. Russel Jones (64) een gezaghebbende deskundige i.v.m. de opleiding van ingenieurs in de VS. Dr. Jones heeft een eerbiedwaardige loopbaan achter de rug. Na zijn studie voor ingenieur en een doctoraat aan het Carnegie Instituut voor Technologie was hij professor aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) en aan de Universiteit van Ohio war hij ook decaan was voor de faculteit van ingenieurs. Daarna was hij vice-rector van de Boston-universiteit en rector van de universiteit van Delaware. Als gewezen voorzitter van de National Society of Professional Engineers (NSPE) en in zijn huidige functie van voorzitter van de "Accreditation Board for Engineering and Technology" (ABET) is hij een autoriteit om een en ander i.v.m. de ingenieursopleiding in de VS toe te lichten. Hierna volgt een samenvatting van het gesprek. Technisch onderwijs in de VS: een beetje geschiedenis Het technisch hoger onderwijs in de VS is vrij jong. De eerste Amerikaanse technische hogeschool was het Rensselaer Polytechnic Institute in Troy, New York, dat in 1824 werd gesticht. Het ontpopte zich als een voorbeeld voor andere gelijksoortige instellingen, waarvan er een aantal voortkwam uit handelshogescholen, zoals deze in Californië, dat na de reorganisatie in 1920, onder de benaming California Institute of Technology een van de vooraanstaande technische hogescholen in de VS is geworden. De grootste stimulans voor het technisch hoger onderwijs in de VS kwam echter in Dit was een gevolg van de zogenaamde Morrill Land-Grand College Act, die inhield dat op staatskosten land werd beschikbaar gesteld aan hogescholen om het leerprogramma van oude gevestigde universiteiten, zoals die van Harvard (1636) en Yale (1701) aan te vullen met studierichtingen die verband hielden met de agrarische en technische nijverheid. In deze optiek zijn de meeste vooraanstaande Amerikaanse universiteiten gegroeid, zoals het Massachusetts Institute of Technology (1861) in Boston en de University of California (1868). In 1847 had Harvard technische vakken aan haar studierichtingen toegevoegd en voor Yale gebeurde dit in Vandaag heeft de VS ongeveer hogere onderwijsinstellingen, maar niet elke instelling heeft een accreditatielabel. 10 I.M.- JANUARI 2002

11 Accreditering Kenmerkend voor de VS is dat er geen federaal ministerie voor onderwijs is. Het onderwijs is een zaak van de individuele staten of van de districten. Zij hebben bevoegdheid over het soort onderwijs, het niveau en de inhoud van de opleidingen. Het niveau en de inhoud van de studieprogramma s die tot eenzelfde graad (diploma) leiden kan daardoor van staat tot staat verschillen. Om deze reden voerde men het "transcript" in. Het "transcript" of diplomasupplement biedt een overzicht van de vakken en maakt, min of meer een vergelijking mogelijk. Een onderwijsinstelling die geaccrediteerd is biedt meer waarborg voor het niveau en de inhoud van de opleiding. Accreditering houdt in dat het onderwijs door een officieel orgaan geëvalueerd en erkend is. ABET De accrediteringscommissie gaat na of het niveau en de kwaliteit van de opleiding voldoet aan een aantal minimum voorwaarden. In de VS onderscheidt men 2 vormen van accrediteren: de "institutional accreditation" en de "professional accreditation". De eerste heeft betrekking op de beoordeling van de onderwijsinstelling, de tweede houdt een evaluatie in van een specifiek onderwijsprogramma. Specifieke onderwijsprogramma- s zijn deze die tot een beroep leiden, bijvoorbeeld dat van ingenieur. In dit geval gebeurt de beoordeling van de onderwijsprogramma s door de desbetreffende nationale beroepsorganisatie. Voor de opleiding van ingenieurs is dit de "Accreditation Board for Engineering and Technology (ABET)". "Colleges" en universiteiten De VS telt een 300-tal geaccrediteerde "engineering colleges". Op mijn vraag of er voor deze "colleges" ook een "ranking" bestaat, zoals in het Verenigd Koninkrijk, antwoordt Dr. Jones eerder ontwijkend. In de loop van het gesprek wordt duidelijk dat tweederde tot de "betere" behoren. Dit zijn "colleges" die aan "meer" dan de minimum standaardnormen voldoen. Overigens is ook het onderscheid tussen een "college" en een "universiteit" vaag en onduidelijk. Beide termen worden volgens Dr. Jones door elkaar gebruikt. Over het algemeen bieden "colleges" enkel "undergraduate" opleidingen aan hetgeen leidt tot de graad van bachelor. Er zijn ook "colleges" die de graad van master uitreiken. Wetenschappelijk- en beroepsonderwijs De grote autonomie van de onderwijsinstellingen en het ontbreken van een nationale onderwijswetgeving biedt aan de onderwijsinstellingen in de VS de mogelijkheid om zowel wetenschappelijk- als beroepsgerichte studieprogramma s aan te bieden. In de zogenaamde "schools", dit zijn afdelingen of faculteiten van een universiteit, zijn de specifieke beroepsopleidingen meestal wetenschappelijk en praktisch georiënteerd. De ingenieursopleidingen vertonen veel gelijkenis met deze van industrieel ingenieur. Maar de instellingen zijn zeker geen high schools. In de VS is een "high school" een school voor middelbaar onderwijs. Leerlingen in de leeftijdsgroep van 14 tot 18 jaar volgen bijvoorbeeld een "4 year high school". Industrieel ingenieurs die hun opleiding vertalen als "4 year high school" zijn voor de VS vreemde vogels! Bachelor Bachelor is de titel die in de VS na 4 jaar "undergraduate" studies wordt uitgereikt. In de regel vangt men deze studies aan op een leeftijd van 18 jaar. Undergraduate-studies kunnen leiden tot de titel van Bachelor of Arts (BA) of tot de titel van Bachelor of Science (BS). Bemerk ook de afkorting "BS", i.p.v. "BSc" voor de Angelsaksische landen. Een studieduur zegt in feite weinig. Daarom past men in de VS het zogenaamde creditsystem toe. In de VS komt de graad van BA of BS overeen met 120 semestercredits of 180 "quartercredits". Een semestercredit komt overeen met een studiepunt dat wordt toegekend voor 1 contactuur of 3 uur laboratorium of practicum per week en dit gedurende 15 tot 16 weken. Voor een quartercredit geldt 10 tot 12 weken. Master De post graduate fase wordt afgesloten met de titel van master. Masteropleidingen behoren bijgevolg tot de zogenaamde post-bachelor opleidingen. Men onderscheidt 2 hoofdgroepen: Master of Arts (MA) en Master of Science (MS). De studieduur (volgend op een bachelor) bedraagt 1 of 2 jaar. Dit komt overeen met 30 tot 60 semestercredits of 45 tot 90 quartercredits. Een masteropleiding wordt afgesloten met een thesis. Voor de bacheloropleiding is dit niet vereist. Doctoraat Masteropleidingen geven toegang tot het doctoraat. In de VS onderscheidt men wetenschappelijke doctoraten (PhD) en professionele doctoraten. Een PhD omvat 1 of 2 jaar studie, examens, en het schrijven en openbaar verdedigen van een proefschrift, hetgeen de totale PhDfase brengt op 3 tot 5 jaar. Professionele doctoraten zijn gericht op het uitoefenen van een beroep, zoals rechten (3 jaar), geneeskunde, tandheelkunde (4 jaar), enz. Tanende belangstelling voor de studies van ingenieur Aan de 300 geaccrediteerde "engineering colleges" van de VS promoveerden afgelopen academiejaar studenten met de graad van BS, studenten behaalden een MS en een PhD. Sinds medio 1980 nam de instroom voor ingenieurs met 25 procent af. "Een nefaste zaak voor de Amerikaanse economie" zegt Dr. Jones. Om deze reden versoepelde de accreditatiecommissie (ABET) haar regelgeving. In haar aanbevelingen "more user friendly curriculum" voor de ingenieursopleidingen vindt men meer praktische vakken en wordt er komaf gemaakt met de veel te theoretische wiskunde en fysica. De student krijgt bovendien meer tijd voor zelfstudie en het volgen van specifieke en op de ingenieurspraktijk gerichte topics. Met haar "reform of engineering education" voert de ABET in de middelbare scholen een groots opgezette campagne. Of de leerlingen aan de "high schools" daarvoor oor hebben zal de toekomst uitwijzen. Dr. Jones is in elk geval optimistisch. Ing. Noël Lagast 11 I.M.- JANUARI 2002

12 INGENIEUR EN MAATSCHAPPIJ Barco-prijzen: Op 6 december 2001 vond de plechtige uitreiking BEF steun voor jonge onderzoekers plaats van de Barco/VIK prijzen. De VIK-prijzen zijn voor jonge industrieel ingenieurs. Ook de Barco/FWO prijzen en de wetenschappelijke prijs Barco/FWO, voor jonge burgerlijk ingenieurs en doctorandi werden uitgereikt. Barco wil op deze manier jonge onderzoekers aanmoedigen en het technologisch onderzoek in zijn geheel in de schijnwerpers plaatsen. In deze woelige Sorbonne- en Bolognatijden wil de prijs de nadruk leggen op de samenwerking tussen universiteiten, hogescholen, wetenschappelijke instellingen en bedrijfsleven. Ook willen de prijzen het belang van de postacademische vorming, die bedrijfsleven en scholing linkt, benadrukken. Permanente vorming is immers in grote mate vraaggestuurd, een uitgangspunt dat het VIK- Vormingsinstituut ook onderschrijft. De prijzen worden toegekend voor de beste eindwerken in spitselektronica zoals beeldtechnologie (creatie, visualisatie, detectie, manipulatie, archivering en beheer van beelden), optica (diffractie, fotonica, fiberoptica, lasertechnologie en materiaalkarakterisatie), sensoren en systemen voor beeldkarakterisatie en automatische inspectie, automatisering toepasbaar in optica en grafica. De jaarlijkse Barco/VIK-prijzen, elk ter waarde van BEF, werden uitgereikt aan: Steven De Schepper, industrieel ingenieur elektronica ICT, Karel de Grote Hogeschool, voor "JAVA Grafische User Interface en JNI technologie voor Radar Display Systemen", o.l.v.. ir. Marijn Temmerman. Pieter Willems en Peter Buyckx, beiden industrieel ingenieur elektronica ICT, Hogeschool Antwerpen, voor "Fillfactory s Observating Cameras Utility Software", o.l.v. ir. Luc Pieters. Kurt Andries en Bert Van Vlerken, beiden industrieel ingenieur elektronica ICT, Hogeschool voor Wetenschap & Kunst (De Nayer) voor "Onderzoek en implementatie van het Hiperlan/2 protocol voor draadloze communicatie tegen hoge snelheden" o.l.v. ir. Jan Meel. De jaarlijkse Barco/F.W.O.-prijzen, elk ter waarde van BEF gingen naar Indra Geys en Thomas Koninckx, beiden burgerlijk elektrotechnisch ingenieur KU Leuven voor "Aangevulde realiteit in endoscopische toepassingen", o.l.v. Prof. P. Suetens. Nic Gorleer en Matthias De Geyter, beiden burgerlijk elektrotechnisch ingenieur Universiteit Gent voor "Ontwerp en realisatie van een Standalone Board voor kleurensequentiële microdisplays" o.l.v.. prof. A. Van Calster en ir. G. Van Doorselaer. Geert De Cubber, burgerlijk werktuigkundig elektrotechnisch ingenieur VUB voor "Integratie van sensoren op een mobiele robot", o.l.v. profs. P. Kool en H. Sahli. De wetenschappelijke prijs Barco/F.W.O. van BEF gaat naar Peter Bienstman "Innovatieve en geavanceerde modelleringstechnieken voor het optisch gedrag van halfgeleiderlasers en componenten gebaseerd op fotonische kristallen", o.l.v. prof. R. Baets. 12 I.M.- JANUARI 2002

13 Prof. De Man over "informatietechnologie in het post.com tijdperk" Prof. dr. ir. Hugo De Man, senior research fellow bij IMEC en prof aan de KU Leuven schetste in zijn referaat tijdens de Barco-plechtigheid een stand van zaken en tegelijk de evolutie van de informatietechnologie. Elf september wordt zowel economisch als politiek beschouwd als een breekpunt. Ook de ICT-wereld heeft pas na elf september toegegeven dat ze na twintig jaar van ongebreidelde groei de verwachtingen niet kon inlossen en dat ze aan bezinning toe was. In tijden van lage groei zijn researchbudgetten altijd hoger dan in tijden van hoogconjunctuur. Volgens prof. De Man mondt het PC-tijdperk uit in een post-pc-tijdperk waarin de concentratie op hardware en eindeloze nieuwe apparaten wordt opgegeven. Het besef dat ICT meer is dan steeds weer nieuwe kastjes en doosjes is doorgedrongen. ICT regelt informatiestromen tussen de mens en zijn technologie en vindt zijn plaats in een slimme, comfortabele omgeving in plaats van in de zoveelste nieuwe computer met de zoveelste nieuwe afstandsbediening. Mettertijd zal de PC worden teruggedrongen en wordt de wereld herbouwd in een globaal macro-micronetwerk dat informatie, communicatie, navigatie en ontspanning continu en voor iedereen beschikbaar stelt. De slimme omgeving is dan een adaptief net dat vooruitziend en verborgen die toepassing levert die men nodig heeft. Zo staan niet meer de apparaten centraal, maar wordt de mens weer de maat der dingen. Gebruikersnoden zijn de aangrijpingspunten voor de uitbouw van een mensgedreven technologie. In plaats van voor je gezondheid afhankelijk te zijn van scanners en laboratoria in ziekenhuizen geeft een discrete toepassing continu en individueel informatie over de samenstelling van je bloed en de gezondheid van je hart. De opdracht van de ingenieur in dergelijke dienstensamenleving wijzigt. De bouw van de doos gaat naar lageloonlanden. Basistechnologie (research) en de architectuur van de dienst (toepassingen) blijven echter hier. De toegevoegde waarde komt voort uit de synergie van disciplines, maar niet langer uit de discipline zelf. Het profiel van de ingenieur verbreedt van fundamentele labresearcher naar teamspeler en architect van kalme technologieën en alomtegenwoordige diensten. De technologie is er een van nano-elektronica en giga-complexiteit met intelligente chipsytemen terwijl het geboden comfort gebruiksvriendelijker en eenvoudiger wordt. De nieuwe opdracht van de ingenieur in de toekomstige kenniseconomie sluit nauw aan bij het toepassingsgerichte profiel van de industrieel ingenieur met zijn brede specialisatie. Het Vlaamse industrieel weefsel wordt er een van kennisintensieve bedrijven. Vlaanderen beschikt over alle troeven om dit nieuwe industriële weefsel succesvol uit te bouwen. De bedrijven zijn er, de breedband infrastructuur is er, de researchcentra zijn er en het risicokapitaal is er. Er is alleen een relatief tekort aan talent. Hoe dit talent kweken? Door jongeren reeds in het lager onderwijs te sensibiliseren voor technologie. Door deze technologie als cultuurelement te waarderen via maatschappij-gedreven onderzoek dat de levenskwaliteit als norm stelt. Door het belang van theoretische wiskunde te verminderen ten voordele van zuivere technologie. Door multidisciplinair teamonderwijs te organiseren in plaats van individuele excathedra-opleidingen. En door zo de kloof tussen onderzoek, onderwijs, academie, industrie en maatschappij te dichten. edw 13 I.M.- JANUARI 2002

14 INGENIEUR EN MAATSCHAPPIJ Apparatologie en apparatologische revolutie De vormgeving van de elektrische huishoudelijke apparaten is niet meer wat ze ooit is geweest. De evolutie werd een revolutie. Stofzuigers, wasmachines, strijkijzers, koelkasten, enz. ogen vandaag mooier dan weleer. Alhoewel ze reeds vele jaren geleden door ingenieurs werden bedacht, gingen diezelfde ingenieurs in de loop der jaren op zoek naar een meer esthetische verpakking. De nieuwe "look" zorgde ervoor dat de werksleur plaats ging maken voor werkvreugde. Althans, dit beweert de Utrechtse filosoof Jan Vorstenbosch die het fenomeen analyseerde en er een aantal filosofische beschouwingen aan wijdde in een luchtig serieus boekje "Twaalf huishoudelijke apparaten". Het handig formaat (10 x 15) heeft in Nederland een groot succes. "We verkopen er enkele tientallen per week" vertelde me de verkoopster van Scheltema, de grootste boekhandel van Amsterdam. Vorstenbosch zorgde meteen voor de introductie van een nieuw begrip, de apparatologie, de leer van het verwerven van een inzicht in wat apparaten eigenlijk doen, niet zozeer vanuit technisch oogpunt, maar vooral wat ze met de mens doen. Eenvoudig uitgedrukt is de apparatologie de filosofie van het elektrisch huishoudelijk apparaat. Deze nieuwe wijsgerige discipline eigent zich ook een deel toe van het domein van de antropologie, de sociale filosofie, de cultuurfilosofie en de esthetica. Dit, tot nu toe onderschat vakgebied, wordt onderwezen aan de Amsterdamse Internationale School voor Wijsbegeerte. Ik weet niet of er reeds een leerstoel "apparatologie" bestaat aan de twee universiteiten van Amsterdam, maar het enthousiasme voor deze nieuwe discipline is groot. Ingenieurs en filosofen reiken op dat vlak elkaar de hand. Sinds ingenieur-filosoof Ludwig Wittgenstein ( ) is dit toch wel nieuw! Ingenieur Henk Muis van Eternally Yours ziet de omgang met apparaten in termen van een duurzame relatie. Volgens hem is een apparaat in elk geval minder veeleisend dan de gemiddelde (Nederlandse) partner. Vorstenbosch opent zijn boekje met filosofische beschouwingen over de stofzuiger, de "deus ex machina" die een oplossing brengt op het moment dat de huismeid niet meer te betalen of te vinden is, en de huismijt zich inmiddels thuis voelt in vast en los tapijt. De bij uitstek antropomorfe vorm van de stofzuiger heeft een mond, een steel naar boven en een buik. Door de stofzuiger te ontwerpen met een hals naar beneden, suggereerden de ingenieurs een peristaltische beweging (wormvormig) schrijft de auteur. Volgens de filosoof illustreert de stofzuiger dat apparaten en artefacten door ingenieurs worden bedacht naar analogie van natuurlijke processen en vormen. In de manier waarop mens en apparaat jacht maken op de huismijt, zijn alle vormen van de domesticatie samengebald. De apparatologische revolutie begon al in de jaren zestig. Een balans opmaken van de vele verschuivingen die sindsdien werden teweeggebracht is echter niet eenvoudig. De wasmachine, het meest handige, zinvolle, efficiënte en noodzakelijke apparaat van alle toestellen die men in een huis aantreft, is in dit opzicht een markant voorbeeld. Het apparaat veranderde niet alleen grondig de "fysica" van het huishouden, ook elementaire grootheden als tijd, ruimte en beweging kregen door zijn toepassing een behoorlijke herschikking. Het doel van de apparatologie definieert Vorstenbosch als "het opsporen van de aard, betekenis en richting van deze verschuivingen". Dat men huishoudelijke apparaten catalogeert onder de verzamelnaam "witgoed" wijst volgens de filosoof op een positieve bejegening. In het klassieke filosofische wereldbeeld waarin het bestaan van iets op zichzelf als iets goeds wordt beschouwd is de term "witgoed" voor huishoudelijke apparaten voortreffelijk. Het past in de reeks van verzameltermen als "snoepgoed" en "speelgoed". Bovendien prikkelt de term "witgoed" het sensualisme van de mens. De koelkast, de moderne voorraadschuur en bewaarplaats van overvloed, als opvolger van de kelder, is een witgoed dat de mens zintuiglijk streelt. Maar er zijn ook witgoed apparaten waarover de filosoof minder opgetogen is. De vaatwasser doet immers ernstig afbreuk aan het sociaal leven in huis. De afwas samen doen schept immers een functionele band en bevordert de doelgerichte gemeenschap. Door de opkomst van de vaatwasser ging immers de "oikonomie" verloren, de geleefde orde van het huis als een sociale gemeenschap. Al met al is Vorstenbosch best tevreden met de ontwikkeling van de technologie, die hij als een religie van de 21ste eeuw beschouwt. Dit neemt nochtans niet weg dat er vaak een diep gat gaapt tussen de ingenieur (de weter) en de gebruiker (vaak de niet-weter). Ingenieurs maken heel dikwijls te ingewikkelde gebruiksaanwijzigingen, hetgeen alleen maar de discrepantie tussen mogelijk gebruik en feitelijk gebruik in de hand werkt. De "Twaalf huishoudelijke apparaten" is een vlot geschreven boekje (110 bladzijden). Zijn bespiegelingen vertonen in hoge mate een stilistisch meesterschap. Het is uitgegeven door Uitgeverij Nieuwzijde, Amsterdam. Ing. Noël Lagast 14 I.M.- JANUARI 2002

15 INGENIEUR EN MAATSCHAPPIJ Wat na de TECH-ARTprijs? Prof.dr.ir. Luc Van Gool, dr.ir. M. Proesmans en ir. F. Defoort ontvingen in 1998 in naam van Eyetronics de Tech-Art prijs voor hun "ShapeSnatcher"-technologie, waarmee uit één enkel digitaal beeld een 3D-voorstelling kan gereconstrueerd worden. Na de marktlancering van ShapeSnatcher, heeft Eyetronics zijn productengamma uitgebreid met aanvullende software zoals ShapeMatcher, ShapeReducer en Mapping Tools. Weldra zullen deze software titels aangevuld worden met 3D-scanning hardware, een draagbaar systeem met een digitaal fototoestel en een flash. Sinds het ontstaan van het bedrijf commercialiseert Eyetronics zijn 3D-technologie wereldwijd in verschillende markten zoals entertainment, industrieel en medisch, met befaamde klanten zoals Sony, Eidos, Honda, Motorola en NASA. Ter ondersteuning van deze wereldwijde verkoop heeft Eyetronics tevens een verkoopskantoor in Los Angeles, USA. De Tech-Art prijs en de erkenning die zij met zich bracht, stimuleerde de oprichters van Eyetronics om hun product nog verder te verfijnen. De prijs wordt tot op heden nog steeds als marketing instrument gebruikt in de product TECH-ART brochures. 15 I.M.- JANUARI 2002

16 INGENIEUR EN MAATSCHAPPIJ Na Plastics nu Metals for the Industry 2002 De tweede editie van Plastics for the Industry, die doorgaat op 24 en 25 april 2002 in Kortrijk wordt, te oordelen naar het aantal deelnemers, een groot succes. Daarom gingen meteen stemmen op om voor de metaalsector een gelijkaardig initiatief te lanceren. Organisatoren Kortrijk Xpo en de Vlaamse Ingenieurskamer, beslisten bijgevolg om, naast Plastics for the Industry, ook Metals for the Industry in te richten. Metals for the Industry bestaat, naar analogie van Plastics, uit twee contactdagen waar de metaalverwerkende bedrijven-toeleveranciers zich presenteren aan aankopers en zaakvoerders van bedrijven uit allerlei industrieën. Bedrijven met volgende activiteiten komen in aanmerking als exposant: plaatbewerking draai- en freeswerk laswerk precisiewerk metaalconstructie en montage oppervlaktebehandeling matrijs- en vormenbouw productontwerp engineering diensten. Zowel seriewerk als stukwerk komen aan bod. Omdat de bezoekersdoelgroepen van Plastics for the Industry en Metals for the Industry elkaar overlappen, werd besloten om beide beurzen, naast elkaar, op dezelfde data te laten doorgaan. Dus, zowel Metals als Plastics gaan door op 24 en 25 april 2002 in Kortrijk Xpo. Elke beurs heeft een eigen toegang en intern wordt een doorgang gecreëerd. Deelnamevoorwaarden voor Metals for the Industry zijn dezelfde als voor Plastics for the Industry, namelijk 1.000,00 EUR voor 9 m 2. Meer informatie: Nadine Coudyser of Greet Debruyne, tel , fax , plastics@bab.be. Plastics for the Industry heeft een eigen site met alle informatie en een overzicht van de exposanten 16 I.M.- JANUARI 2002

17 INGENIEUR EN BEROEP Succes voor VIK-Beroepsbelangen Het proces van 84 industrieel ingenieurs van de Universitaire Kring van Technisch en Industrieel Ingenieurs (UKTI), bedrijfskring van de Vlaamse Ingenieurskamer tegen de Vlaamse Gemeenschap, de RUG en het RUCA is eindelijk afgesloten en gewonnen. Waar gaat het over? In 1977 werden in België de studies van technisch ingenieur omgevormd tot studies van industrieel ingenieur. Bij alle openbare diensten werden de graden van industrieel ingenieur bij Koninklijk Besluit ingevoerd in niveau 1 en wel met terugwerkende kracht naar december Alleen bij de Rijksuniversiteit Gent (RUG) en het Rijksuniversitair Centrum Antwerpen (RUCA) gebeurde dit niet, voornamelijk omdat men een algemene statutenwijziging van deze instellingen wenste door te voeren. Hierdoor konden industrieel ingenieurs niet in de nieuwe graden benoemd worden, noch aanspraak maken op de juiste bezoldiging. Door het ontbreken van een benoeming in de nieuwe graden waren uiteraard ook bevorderingen uitgesloten. Er werden stappen gezet naar universitaire overheden, politiekers en syndicaten. Allen gingen wel akkoord met de stelling dat die KB s er moesten komen en dat er statutenwijziging bij de Universiteiten van de Vlaamse Gemeenschap nodig waren. Er gebeurde echter niets. Een aantal ingenieurs personeelsleden van de universiteiten stapten samen met de VIK naar de burgerlijke rechtbank van eerste aanleg te Gent. 84 ingenieurs stelden in 1992 samen met de VIK een gezamenlijke vordering in tegen de Vlaamse Gemeenschap, de RUG en het RUCA. Er waren drie eisen: schadevergoeding voor het weddenverschil, schadevergoeding voor het gemis aan bevorderingskansen en morele schade. Op dat ogenblik waren er op de beide universiteiten en in het universitair ziekenhuis 200 industrieel ingenieurs tewerkgesteld. De helft wenste niet met de VIK mee te procederen. Schrik om te procederen tegen de werkgever? Rekenden ze op de steun van de syndicale organisaties? Bij de tegenpartij werden de grote kanonnen ingeschakeld: advocaat Piet Van Eeckhaut voor de Vlaamse Gemeenschap en advocaat Martens voor de RUG. De Belgische gerechtelijke molen maalt traag. Slechts op 30 april 1997 wees de eerste kamer in de rechtbank van eerste aanleg te Gent vonnis. De schade-eis van de Vlaamse Ingenieurskamer werd afgewezen omdat de VIK "geen rechtstreeks en persoonlijk belang heeft maar slechts de verdediging van een collectief belang dat zij zich tot doel heeft gesteld". De VIK is er dus aan voor de moeite. Niet zo de procederende ingenieurs: de forfaitair berekende schadevergoedingen voor het weddenverschil, een morele schadevergoeding en een vergoeding voor gemiste bevorderingskansen worden toegekend aan elke individuele ingenieur. De Vlaamse Gemeenschap tekent op de laatste dag beroep aan tegen dit vonnis. Het proces begint opnieuw. Na nog eens vier jaar debatteren velt het Hof van Beroep te Gent op 14 juni 2001 op 23 maart 2000 eindarrest. De beslissing van de eerste rechtbank wordt bevestigd en aan de 84 ingenieurs wordt met vergoedende en gerechtelijke rente inbegrepen in totaal ruim BEF toegekend. De door de Vlaamse Gemeenschap uit te betalen bedragen gaan van BEF morele schadevergoeding voor de hoofdtechnisch ingenieurs tot een à BEF voor de industrieel ingenieurs. Vier onder hen zijn reeds overleden. Noch RUG noch RUCA werden veroordeeld. De ingenieurs die indertijd niet wensten deel te nemen aan het proces krijgen geen schadevergoeding. Het heeft dus 20 jaar geduurd vooraleer de zaak voor de ingenieurs werd rechtgezet. De deelnemers aan het komende proces voor de burgerlijke rechtbank van eerste aanleg tegen de Vlaamse Gemeenschap en de Universiteit Gent in verband met het onwettige - verplicht op 60 jaar - op pensioen stellen van een aantal ATP- en WP-personeelsleden in de periode hopen dat hun zaak een snellere oplossing krijgt. Ing. Etienne Beernaerts 17 I.M.- JANUARI 2002

18 INGENIEUR EN BEROEP Innogenetics, de toekomst van een biotech bedrijf in een veranderende gezondheidszorg lezing Centrum industrie november Door de sputterende economie komen nogal wat budgetten onder druk te staan. In onze huidige welvaartsstaat staan de budgetten in de gezondheidszorg zwaar onder druk. Tijdens zijn voordracht legde Luc Segers, Director Diagnostic Sales & Marketing van Innogenetics uit hoe moderne toptechnologie mee voor een kostenbesparing kan zorgen. Innogenetics staat aan de top wat betreft de zogenaamde "Diagnostica". Voor tal van ziektes zijn verschillende medicijnen beschikbaar. Het blijkt echter dat bepaalde medicijnen efficiënt zijn voor mensen met bepaalde genotypes, en voor anderen dan weer totaal niet. Met de diagnostica zoals ze door Innogenetics ontwikkeld worden kan men vooraf met grote zekerheid analyseren of een bepaalde behandeling al dan niet succesvol kan zijn. Op deze manier kan men zinloze en bijzonder kostelijke behandelingen vermijden. Dat heeft niet alleen een financieel voordeel voor de gezondheidszorg. Ook het ethische aspect is zeer belangrijk. Patiënten worden niet langer geconfronteerd met langdurige, kostelijke en nutteloze behandelingen. Ver gevorderde diagnostica geven de richting aan die we uitmoeten om onze gezondheidszorg betaalbaar te houden. Vooral vanuit ethisch standpunt is investeren in deze spitstechnologie meer dan lonend. Luc Segers slaagde erin om op een duidelijke manier deze wereld van hoogtechnologische producten te schetsen. Raf Van Os VERENIGINGSNIEUWS Zelfkleverslag Maandelijks delen we met de stickeractie een aantal prijzen uit. Kleef uw VIK-sticker op een leuke plaats (auto, fiets, brievenbus, enz.) neem een foto en stuur hem op. De beste foto wordt beloond. Zonder foto s gaat het ook: u kan in de prijzen vallen als een attente collega uw sticker opmerkt en ons dat meldt. Werd uw nummerplaat gepubliceerd in een vorige uitgave van de Ingenieursmededelingen dan kan u nog steeds reageren. Uit de nummerplaten die onze fulltime speurploeg doorseinde, lootten we de volgende nummers: DFZ 122 DFH 147 GKN 207 KGX 160 LBR 290 Als een van deze nummerplaten de uwe is, stuur dan een kopie van het inschrijvingsbewijs en van uw VIK-lidkaart (een fotootje mag ook altijd!) op naar het VIK-secretariaat, t.a.v. Francine Demaret, Herentalsebaan 643 Wommelgem, fax: , francine.demaret@vik.be Succes! 18 I.M.- JANUARI 2002

19 Nieuwe euro euroloongrenzen INGENIEURSCARRIERE De euro veroorzaakt flink wat extra blaadjes op rekeninguittreksels en extra bladzijden in de Belgische Staatsbladen. Ook de arbeidswetgeving geraakt aangepast aan de nieuwe financieel-economische structuren. Zo zijn de loongrenzen voor proeftijden en ontslag recent omgezet in bedragen in euro. Dit betekent niet dat de Belgische regeling voor heel Europa geldt de Belgische regelgeving rond arbeid biedt ondanks (of dankzij?) zijn complexiteit meestal meer bescherming dan die van andere Europese landen. Ter herinnering: loongrenzen bepalen de lengte van de proeftijd en de duur van de opzeggingstermijn bij uitdiensttreding. Ze worden ook gehanteerd bij concurrentiebeding, maar daarover hebben we het een andere keer. We maken van de gelegenheid gebruik om de algemene regeling rond opzeg nog eens weer te geven. De tekst is erg geconcentreerd, dus even concentratie. Proeftijd De minimumduur van een proeftijd is 1 maand. De maximumduur is 6 of 12 maanden, naargelang het jaarlijks loon niet hoger is of hoger is dan EUR. Pikant detail: als je onderhandelingspositie sterk is en er is vertrouwen tussen de toekomstige werkgever en werknemer dan kan je een arbeidsovereenkomst zonder proeftijd aangaan. Opzeg Bij opzeg gelden andere loongrenzen: Als de werknemer opzegt, dan is de opzegtermijn anderhalve maand per begonnen schijf van vijf jaar met een maximum van drie maanden als de werknemer minder dan EUR per jaar verdient. Als hij meer verdient wordt de termijn vastgelegd bij overeenkomst met een maximum van 4 1/2 maand als het loon ligt tussen EUR en EUR en 6 maanden als het loon hoger is dan EUR. Als de werkgever opzegt en de werknemer verdient niet meer dan EUR per jaar is de opzegtermijn drie maand per schijf van 5 jaar anciënniteit. Vrijwel alle ingenieurs verdienen meer. Als het jaarloon hoger is dan EUR (de zgn. hogere bedienden ) wordt de duur van de opzeggingstermijn bij het einde van het contract door partijen overeengekomen (eventueel aan de hand van de formule Claeys zie verder) met een minimum van 3 maanden per begonnen schijf van 5 jaar anciënniteit. Als de werknemer meer verdient dan EUR per jaar is de regeling nog wat verfijnder: werknemer en werkgever kunnen samen zelf een opzeggingstermijn onderhandelen die niet lager ligt dan de wettelijk bepaalde termijn zoals hun collega s hiervoor die minder verdienden, mààr ze kunnen bij indiensttreding de opzegtermijn reeds bepalen, of de rechter kan de opzeggingstermijn bepalen als ze geen overeenkomst bereiken. bereiken stappen ze naar de rechter. Maar ook die zal de formule Claeys gebruiken, niettegenstaande het geen echt officiële formule is. De formule Claeys is een formule die rekening houdt met anciënniteit, leeftijd, loon en index. Er zijn een reeks illustere rechtsgeleerden (Chavez, Colens, Martens ) die andere formules hebben opgesteld, maar de formule van advocaat Thierry Claeys is redelijk helder en is door arbeidsrechtbanken ook de meest gebruikte. Deze formule wordt ook continu geactualiseerd door de effectief uitgesproken vonnissen i.v.m. opzegtermijnen in de formule te betrekken. Anciënniteit weegt in deze formule redelijk zwaar door. Schattend kan je zeggen dat 1 jaar anciënniteit ongeveer 1 maand opzeg betekent. Samengevat: actuele loongrenzen in EUR: voor opzegtermijnen: EUR / EUR voor proefperiode 6 of 12 maanden: EUR De formule Claeys in EUR: P = (0,89 x anciënniteit) + (0,08 x leeftijd) + (0,0524 x loon) 2 waarbij P = opzegtermijn Anciënniteit wordt uitgedrukt in jaren en in fracties van jaren waarbij 1 maand 0,08 is en 12 maanden 1; Loon wordt uitgedrukt in meervouden van EUR Ed De Winter Ingenieurs zullen tijdens de besprekingen bij uitdiensttreding hun toevlucht nemen tot de formule Claeys als richtpunt voor onderhandelde opzeggingstermijnen (en dus ook opzegvergoedingen). Als ze geen overeenkomst 19 I.M.- JANUARI 2002

20 INGENIEURSCARRIERE Even praktisch: e -learning na E-learning is (om het eenvoudig te houden) leren via internet. De laatste paar jaren was het woord niet weg te branden uit teksten en toespraken van zowel opleidingsverstrekkers (hogescholen, vormingscentra, universiteiten) als ICT-ers. Er zijn nog wel meer van die e- woorden geweest die een tijdlang op ieders lippen lagen maar waarvan het buzzgehalte ondertussen aan het tanen is gegaan, denk maar aan e-commerce en e-hrm. E-learning heeft stilaan zijn grenzen gevonden. Wat is, ontdaan van de hype, de echte meerwaarde van leren via internet? En voor wie? Alle wetenschap komt van boven Bij de opkomst van internet gingen sommige profs meestal de exacte wetenschappers die met een computer overweg konden - om uiteenlopende redenen hun cursussen op het internet zetten. Ze werden argwanend op de vingers gekeken door de universitaire overheid die voor prestigeverlies vreesde en bang was om de controle op zijn docenten te verliezen. En veel studenten bleken dan toch nog cursussen te prefereren die op de klassieke manier werden gedoceerd. Begrijpelijk, want als de cursus botweg geconverteerd werd op webpagina s verdween ook de interactiviteit. Filosofen of kunsthistorici hadden (en hebben) dan weer veel meer watervrees dan de bètawetenschappers om op de e-trein te springen even zovele hindernissen voor universiteiten om e-learning aan de boezem te drukken. De meeste universiteiten hielden de boot dan ook af. Onderwijsdeskundigen (meestal geen ICT-ers) hadden nochtans van bij het begin gesteld dat leerprocessen bijzonder complex zijn en dat e-learning de klassieke onderwijsmethodes met een docerende ex-cathedra prof nooit helemaal zou kunnen vervangen. Het groepsproces en de intermenselijke dialoog zijn nu eenmaal onvervangbaar. en wordt beneden te gelde gemaakt De nieuwe dot-commers namen de e-learning-fakkel met graagte (en kleine dollartekentjes in de ogen) over. Ze beschouwden onderwijs als een product en zagen op hun beurt een gat in de markt met internetleren. Ze verplaatsten hun werkterrein van e-commerce naar e-learning. Nochtans is de internetconsument niet gewoon om te betalen voor internetinformatie. En er brak, niet in het minst gevoed door de academische middens die e-learning net hadden losgelaten, een discussie los over de verhandelbaarheid van onderwijs. Nog voor een van de partijen hierin het laatste woord had gehad werd duidelijk dat het nieuwe gat in de e- markt voor veel dot-commers op een verdere vrije val in een virtuele ruimte uitdraaide door een gebrek aan betrouwbaarheid en duurzaamheid. Na de povere resultaten van hun dot-combedrijfjes beleefden de nieuwe ondernemers het debacle van hun e-learning bedrijfjes. De stelling van Mc Luhan, als zou the medium the message zijn gaat dus niet op voor e-learning - het is niet omdat je de technologie van een medium beheerst dat je ook een degelijke inhoud kan bieden. Oeps even vergeten Er schuilen immers complexe problemen achter het product e-learning. We zouden ze learning gaps kunnen noemen. Er zijn er drie: 1. de technology gap: om een cursus te kunnen maken moet je eigenlijk IT-specialist zijn of over een goed authoring programma beschikken 2. de productivity gap: de aanmaaktijd van een degelijke cursus is lang, dus duurt het ook een tijd eer de investering rendeert 3. de didactical gap: bestaande cursussen zijn niet geschikt voor e learning. Mooie pagina s hebben niet noodzakelijk didactische waarde Daar hadden heel wat internetondernemers even geen rekening mee gehouden De industrie blijft nuchter Voor het bedrijfsleven is knowhow een kritische succesfactor. Op zijn beurt zag de industrie mogelijkheden in e- learning. Lerende organisaties, zelfsturende en virtuele teams, kennismanagement mogen dan recente modewoorden zijn op de werkvloeren, maar gelinkt aan het internet werden ze voor de bedrijven al een stuk concreter en lonender in termen van concurrentievoordeel. Grote Belgische bedrijven als Siemens en Alcatel hadden alras door dat hun concurrentievoordeel lag in de interne kennisschool en ze waren er dan ook vlug bij om in hun bedrijf eigen leeromgevingen voor medewerkers te lanceren. De voordelen waren duidelijk en becijferbaar: een grote vrijheid van plaats, tijd, studeerritme en leerstijl. Kennis wordt in de juiste vorm en op het juiste moment geleverd. E-learning is voor (grote) bedrijven in elk geval goedkoper, toegankelijker en praktischer dan een volle dag live training door specialisten. Aan de aanbodzijde waren het niet zozeer universiteiten maar consultancyfirma s en opleidingsinstellingen die voorheen bedrijfstrainingen 20 I.M.- JANUARI 2002