Hoofdstuk 3 Alles verbranden? Kerndoelstellingen van het Vlaamse afvalbeleid 23

Transcriptie

1 INHOUD Inleiding I WEGWIJS IN DE REGLEMENTERING I.1 Beleidsprincipes Hoofdstuk 1 Wat is afval? Definities en begrippen Wat is afval? Soorten afval Wat is verwerken, verwijderen, nuttig toepassen? Definities 11 Hoofdstuk 2 Hoe weten we hoeveel afval er is? De verplichte melding van gegevens Gegevens bijhouden in een register Gegevens bezorgen aan de OVAM 20 Hoofdstuk 3 Alles verbranden? Kerndoelstellingen van het Vlaamse afvalbeleid 23 Hoofdstuk 4 Preventieprogramma s en uitvoeringsplannen Uitvoeringsplan Milieuverantwoord Beheer van Huishoudelijke Afvalstoffen Uitvoeringsplan Organisch-Biologisch Afval Uitvoeringsplan Bedrijfsafval van Kleine Ondernemingen Milieuverantwoord materiaalgebruik en afvalbeheer in de bouw Andere afvalplannen 33 Hoofdstuk 5 De gemeente is hoofdverantwoordelijke, maar niet alleen Verbod en zorgplicht voor iedereen Bevoegdheden inzake huishoudelijk afval De gemeente: bevoegd van preventie tot en met verwerking De provincie volgt de uitvoering van het Vlaamse beleid mee op Het Vlaams Gewest heeft een stok achter de deur De kern van de bevoegdheid blijft gemeentelijk 42 Afl. 6, mei 2012 Inhoud / 1

2 5.3 Burgerlijke aansprakelijkheid bij het buitenplaatsen van huishoudelijk afval Uithuiszettingen en het raakvlak met afvalbeheer De gemeente is verantwoordelijk voor haar eigen bedrijfsafval Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid Aanvaardingsplichten, individuele plannen, collectieve plannen Verschillende instrumenten voor de uitvoering van uitgebreide producentenverantwoordelijkheid Aanvaardingsplicht afvalbanden Aanvaardingsplicht drukwerkafval Aanvaardingsplicht afgedankte elektrische en elektronische apparatuur Aanvaardingsplicht afgedankte batterijen en accu s Aanvaardingsplicht voor oude en vervallen geneesmiddelen Aanvaardingsplicht voor afgedankte voertuigen Collectief plan voor gebruikt frituurvet en -olie Aanvaardingsplicht voor afgewerkte olie Terugnameplicht verpakkingsafval Collectief plan Injectienaalden Collectief plan Gebruikte wegwerpluiers Wegwerpfototoestellen Collectief plan Afvallandbouwfolies Collectief plan Zwerfvuil De gemeente als havenbeheerder Afval van de zeevaart Afval van de binnenvaart 73 I.2 Van duurzame verwerking tot duurzame consumptie Hoofdstuk 1 Duurzame producten: minder afval, minder grondstoffengebruik, minder schadelijke stoffen Afval voorkomen aan de bron: productontwikkeling en ecodesign De gemeente gebruikt milieuverantwoorde producten De gemeente geeft het voorbeeld 2 Hoofdstuk 2 De afvalberg verminderen: preventie Preventiedoelstellingen volgens de afvalplanning De bevolking informeren en sensibiliseren Zelf duurzame producten aanbieden of bevorderen Minder organisch afval Sensibiliseren en aansporen tot thuiscomposteren Compostvaten en compostbakken verdelen 9 2 / Inhoud Afl. 6, mei 2012

3 2.4.3 Compostmeesterwerking organiseren Wijkcomposteren stimuleren Kippen eten keukenafval Aandacht voor preventie bij het openbaar groen Het effect van gedifferentieerd tariferen op organisch afval Gebruik van snoeihout stimuleren Minder papierafval Minder verpakkingen Afval voorkomen op evenementen van de gemeente of van derden Gemeentelijke afvalbelastingen Gemeentelijke afvaltarieven sturen het gedrag van de burger Ongewenste neveneffecten kunnen beperkt worden De nadelen van het tariferen van selectieve fracties kunnen beperkt worden Vijf beleidsmatige aanbevelingen om het afvalgedrag te sturen met belastingen Andere ideeën en praktijkvoorbeelden van afvalpreventie 18 Hoofdstuk 3 Afval inzamelen Algemene Vlaamse doelstellingen voor selectieve inzameling De gemeente organiseert en regisseert de inzameling Afval zo zuiver mogelijk selectief inzamelen Welk afval moet de gemeente selectief inzamelen en hoe? De haalmethode: de gemeente haalt afval op bij de burger Groenafval en/of GFT-afval Overige fracties De brengmethode: de gemeente laat de burger afval brengen naar het containerpark Elke gemeente een containerpark Openingstijden Welk afval moet je zeker kwijt kunnen op het containerpark? Afval dat op het containerpark kan maar niet moet worden ingezameld Afval dat in geen geval op het containerpark terecht kan Bijzondere voorschriften over de wijze van opslag van het afval Is de milieuvergunning voor het containerpark in orde? Hoeveel personeel voor het containerpark? Controle op weesbronnen van ioniserende straling Glasbollen Inzamelen van klein gevaarlijk afval (kga) Zamelt de gemeente ook bedrijfsafvalstoffen in? Een vrije keuze, maar onderworpen aan specifieke spelregels Voorgestelde strategie als de gemeente ervoor kiest (bepaalde fracties van) bedrijfsafval in te zamelen 47 Afl. 6, mei 2012 Inhoud / 3

4 3.9 De rol van scholen bij de selectieve inzameling Selectieve sloop van gebouwen 50 Hoofdstuk 4 Afval vervoeren Algemene verplichtingen: identificatieformulier, registratie en kwaliteitsborgingssysteem Afval transporteren naar andere gewesten en landen 53 Hoofdstuk 5 Afval opnieuw gebruiken als product 57 Hoofdstuk 6 Afval recycleren en composteren: grondstoffen recupereren Recyclage van huishoudelijk verpakkingsafval Van organisch afval naar compost Meldplicht voor afvoer organisch-biologisch afval Composterings- en vergistingsinstallaties Afzet van secundaire grondstoffen/afvalstoffen met einde-afval -statuut Algemeen principe Enkele voorbeelden Welk afval mag als secundaire grondstof worden gebruikt? Omgaan met secundaire grondstoffen Specifieke criteria inzake de samenstelling of het gebruik van secundaire grondstoffen (afvalstoffen met einde-afval -statuut) De grondstofverklaring voor bepaalde einde-afvalstoffen Registratie van de hoeveelheden (secundaire) grondstoffen 71 Hoofdstuk 7 Afval storten of verbranden Gemeenten en intercommunales verwijderen zelf het huishoudelijk afval Hoeveel restafval mag er nog zijn: doelstellingen volgens de afvalplanning Milieuvergunningsplicht en toepasselijke milieuvoorwaarden Alle afval screenen op ioniserende straling Zo weinig mogelijk vervuiling uitstoten en zo veel mogelijk energie recupereren Storten blijft de minst gewenste optie Verbod op storten en verbranden van sommige afvalstromen Milieuheffing op afvalverwerking Doel van de milieuheffing De gemeente exploiteert afvalverwerkingsinstallaties en int de milieuheffing op de verwerking van afvalstoffen De gemeente exploiteert niet zelf maar levert afval aan De gemeente exploiteert niet zelf, maar belast een installatie op haar grondgebied 84 4 / Inhoud Afl. 6, mei 2012

5 I.3 Financiering Hoofdstuk 1 Wat kost het huishoudelijk afval aan de gemeenten? 1 Hoofdstuk 2 Gemeentelijke belastingen Algemeen principe: de vervuiler betaalt Geen retributies maar contantbelastingen Geautomatiseerde diftarsystemen en wanbetalers Een specifieke regeling voor KMO s en zelfstandigen Forfaitaire afvalbelastingen: afgeschaft of niet? Belastingen op reclamedrukwerk en telefoongidsen 14 Hoofdstuk 3 Subsidie van de centrale overheid Algemeen principe Het Subsidiëringsbesluit Afval voor specifieke acties De Samenwerkingsovereenkomst ondersteunt de gemeente 25 Hoofdstuk 4 Producenten delen in de kosten Terugnameplicht verpakkingsafval Vergoedingen voor inzamelingen van huishoudelijk verpakkingsafval Bijkomende vergoedingen en kosten inzake huishoudelijk verpakkingsafval Aanvaardingsplichten 35 Hoofdstuk 5 Exploitanten van stortplaatsen 39 Hoofdstuk 6 Kunnen gemeenten afvalverwerkingsinstallaties en de aanvoer van afval ernaar nog belasten? 41 I.4 Handhaving Hoofdstuk 1 Toezicht, controle, sancties Illegaal achtergelaten afval Hoe de identiteit van een sluikstorter achterhalen? Huisvuil in openbare vuilnisbakjes gooien, is sluikstorten Milieu-inbreuken en milieumisdrijven Toezicht op de in- en uitvoer van afval Gemeentelijk toezicht op eigen en huishoudelijk afval 7 Afl. 6, mei 2012 Inhoud / 5

6 1.5 Detectie van radioactieve afvalstoffen melden Handhaving van stort- en verbrandingsverboden Het thuisverbranden van afval Onwettig hergebruik van afval als secundaire grondstof Kan de gemeente administratieve sancties gebruiken? 10 II BELEIDSADVIEZEN Hoofdstuk 1 Afval ophalen en verwerken: zelf doen, samenwerken of uitbesteden? Een gevoelig debat zonder harde waarheden Diverse vormen, diverse troeven, diverse nadelen Publieke structuren Zelf doen Samen doen Gemengde structuren Uitbesteden Oneerlijke concurrentie? Hoe kiezen uit een dergelijk menu? 5 Hoofdstuk 2 Nieuwe wetgeving: van afval- naar materialenbeheer Een grotere, sterkere ladder De vervuiler betaalt Nevenproducten zijn geen afval Blikjes van frisdrank op kantoor zijn géén huishoudelijk afval Maar ondertussen: stress op de afvalmarkt 9 Hoofdstuk 3 Vier mythes over afvalbeheer De gemeente wordt slapend rijk! Er ligt zoveel rommel op straat, en dat komt omdat we moeten betalen voor het containerpark en de restafvalzak Elk bestuur vindt een nieuwe selectieve inzameling uit De burger moet met elk soort afval altijd en overal terecht kunnen 12 Hoofdstuk 4 Mijn gemeente, propere gemeente Aanpak van afvalgerelateerde overlast: bezint eer ge begint Het probleem in kaart brengen Keuze van de doelstellingen 16 6 / Inhoud Afl. 6, mei 2012

7 4.2 De netheidsbarometer: meet- en managementinstrument Hoe afvalgerelateerde overlast aanpakken? Voorkomen is beter dan genezen Efficiënt reinigen Handhaving als sluitstuk van het beleid 18 Hoofdstuk 5 Communicatie met de bevolking Dubbele doelstelling van communicatie Communiceren over afval: hoe prikkel je inwoners? Een werk van lange adem Plaats de ontvanger centraal Het milieu verkoopt niet Egoïsme als motivator Communicatie ondersteunt andere beleidsinstrumenten Is de overheid dan toch hip? Nieuwe media als communicatiemiddel Nieuwe media passen in globale communicatie Afval in de nieuwe media Bijkomende media vergroten het bereik Internet overal en altijd Een aantal voorbeelden Praktijkvoorbeeld: propere straten in Antwerpen Beginsituatie Het ontwikkelen van een strategie Het definiëren van gedragsveranderingsdoelstellingen Het definiëren van communicatiedoelstellingen Het bepalen van de doelgroep Het ontwikkelen van een creatieve strategie Onze mediastrategie Wat was het resultaat? Gedragsveranderingsresultaten Communicatieresultaten Conclusie Hoofdstuk 6 Je gemeente: actieve vennoot binnen een intercommunale De intercommunale als verlengstuk van het lokaal bestuur Gemeenten kunnen de intercommunale aansturen De bestuurder als gezicht van de gemeente Communicatie tussen de gemeente en de intercommunale Communicatie is meer dan formele rapportage Communicatie op verschillende niveaus Geen eenrichtingsverkeer 25 Afl. 9, december 2013 Inhoud / 6 1

8 Hoofdstuk 7 Veilig afvalbeheer: praktijkervaringen Een containerpark veilig inrichten Nieuwe containerparkwachters Ervaringsuitwisseling tussen collega s bevordert de aandacht voor veiligheid Afvalophalers zijn ook weggebruikers Voorbeeld uit de regio Roeselare en Menen: Aan meer dan 15 kilogram tillen we zwaar 29 Hoofdstuk 8 Veelgestelde vragen Wat betekent het groene punt op een verpakking? Zijn katoenen luiers beter voor het milieu dan wegwerpluiers? Mag je in andere talen dan het Nederlands communiceren met de bevolking over afval sorteren? Kan de burger zelf kiezen waar hij zijn afval naartoe brengt? Mogen particulieren materialen meenemen van op het containerpark? Mogen sociale huisvestingsmaatschappijen en projectontwikkelaars zelf kiezen voor ondergrondse afvalcontainers? Mag een bedrijf afval ophalen bij particulieren? Mag een lokaal bestuur afval ophalen bij een bedrijf? Mag een gemeente de inzameling van papier en karton overlaten aan vrijwilligers? Welke afvalstromen moet de gemeente gratis aanvaarden op het containerpark? Kan ik met alle afgedankte elektronische toestellen gratis terecht op het containerpark? (huishoudelijk professioneel) Kan de gemeente iemand de toegang verbieden tot het containerpark? Waarom kost een huisvuilzak niet overal in Vlaanderen evenveel? Zal een dure huisvuilzak het sluikstorten doen toenemen? Mag je huisvuil deponeren in gemeentelijke vuilnisbakjes? Is een vuilnisbak plaatsen het beste antwoord op een vuile hoek in mijn gemeente? 45 Hoofdstuk 9 De inzameling van een aantal specifieke afvalstromen Landbouwfolies Vrije keuze van gemeenten maar wel onderworpen aan spelregels Er zijn verschillende soorten folie Algemeen Folies op het containerpark Enkel borstelschone folies, gescheiden per soort Communicatie /Inhoud Afl. 9, december 2013

9 9.1.5 Prijs? Algemeen Prijsindicaties Autobanden Opties voor de inzameling van afvalbanden door lokale besturen Optie 1: geen banden aanvaarden op het containerpark Optie 2: een tijdelijke 'opruimcampagne' organiseren en vervolgens op korte termijn de inzameling stopzetten Optie 3: banden blijven aanvaarden op het containerpark Aandachtspunten bij de inzameling van afvalbanden in samenwerking met Recytyre En wat met silobanden van landbouwers? Injectienaalden 53 Hoofdstuk 10 Afval in de gemeentelijke beleidsplannen 55 III OPENBARE REINHEID III.1 Lokale aanpak van afvalgerelateerde overlast en lokaal netheidsbeleid Inleiding Hoofdstuk 1 Aanpak van afvalgerelateerde overlast: hoe begin je eraan? 1.1 Een stapsgewijze aanpak Meer dan opruimen De juiste mensen betrekken Ervaring uit het verleden meenemen Afvaloverlast in kaart brengen Wat is het probleem? Wie veroorzaakt het probleem? Hoe groot is het probleem? Welke zijn de mogelijke oorzaken? Wie of wat ondergaat de gevolgen? De gemeente kiest bewust haar doelstellingen Uitvoering en keuze van de instrumenten Opvolgen, evalueren, bijschaven, continueren Enkele praktijkvoorbeelden Campagne een kakje in een zakje in Roeselare Schoon Gent Sluikstortcampagnes van IDM Totaalaanpak zwerfvuil en sluikstorten binnen de Wallenring te Aalst 9 Afl. 9, december 2013 Inhoud / 6 3

10

11 Hoofdstuk 2 Hoe meet je afvalgerelateerde overlast? 2.1 Zwerfvuilanalyse In Vlaanderen In Nederland De netheidsbarometer ontwikkeld door IVAGO Een transparant meetsysteem De ene straat is de andere niet Alle straten even schoon? Een fictief voorbeeld Waardering van de openbare ruimte door burgers en bedrijven Inventarisatie op basis van meldingen, klachten en overtredingen Een meldings- en klachtenregistratiesysteem voor de burger Bewustmaking van het eigen personeel Informatie uit processen-verbaal en vaststellingen 30 Hoofdstuk 3 Lokale mogelijkheden om afvalgerelateerde overlast te voorkomen 3.1 Ontwerpen en inrichten van publieke ruimte Aandacht voor de leefomgeving De visie op de publieke ruimte Aandachtspunten bij ontwerp en inrichting Een beleid voor afvalinzamelingsinfrastructuur op publieke plaatsen Sensibiliseren over afvalgerelateerde overlast Waarom sensibiliseren? Welk gedrag en door wie? Waarom ontstaat afvaloverlast? Waar communiceren? Wat communiceren? Wanneer communiceren? Hoe communiceren? Evaluatie en bijsturen Praktijkvoorbeelden Laagdrempelige dienstverlening rond afval en evenwichtige afvaltarieven Laagdrempelige dienstverlening Evenwichtige afvaltarieven Inwoners als partners voor een nette omgeving Opruimacties door vrijwilligers De bevolking betrekken bij het beleid Vrijwillige afspraken met derden 82 Afl. 2, november 2009 Inhoud / 7

12 Hoofdstuk 4 Een hedendaagse aanpak van de reiniging 4.1 Planmatige reiniging van het openbaar domein, een praktijkvoorbeeld Met borstel en schop: het manuele veegplan We gaan er met de grove borstel door: machinaal veegplan Straatkorven leegmaken Seizoensactiviteiten Sluikstorten opruimen Leegmaken van peukenpalen Manueel of machinaal reinigen? Enkele overwegingen bij de aankoop van een veegmachine Financiële ondersteuning door de Vlaamse overheid Activiteitsgericht of gebiedsgericht reinigen? Straat- en veegvuil: wat ermee te doen? Wat is straat- en veegvuil? Samenstelling Tijdelijke opslag Correcte verwerking Verwijderen van graffiti, sluikaffiches en kauwgomresten 94 Hoofdstuk 5 Mogelijkheden en beperkingen in de handhaving 5.1 Drie wegen in de handhaving De strafrechtelijke weg De administratieve weg De fiscale weg Handhavingspocedures voor de bestrijding van afvalgerelateerde vormen van overlast Volgens het Afvalstoffendecreet De belasting op het opruimen van illegaal achtergelaten afval De gemeentelijke administratieve sancties: mogelijkheden en beperkingen Praktijkvoorbeelden 116 Bibliografie 121 Contactpersonen en adressen 127 Afkortingenlijst / Inhoud Afl. 2, november 2009

13 IV INTERNE MILIEUZORG IV.1 Interne milieuzorg Hoofdstuk 1 Interne milieuzorg en de overheid Wat is interne milieuzorg? Een dubbele rol voor de overheid De Vlaamse overheid als voortrekker De Vlaamse overheid neemt haar verantwoordelijkheid Structurele verankering van milieuzorg Vlaamse Regering Aandacht voor milieuzorg in beleidsnota s Rol van leidinggevenden Cel Interne Milieuzorg Taken van de Cel Interne Milieuzorg 4 Hoofdstuk 2 Interne milieuzorg bij lokale besturen Lokale Agenda 21: Lokale besturen als motor van het duurzaamheidsproces Steunpunt Lokale Agenda Interne milieuzorg in de samenwerkingsovereenkomst Interne milieuzorg in de gemeentelijke diensten: een stappenplan Vooraf: een analyse van de huidige situatie Plan: structuur en beleidsplanning Do: uitvoeren van de plannen Check: monitor de inspanningen Act: bijsturing is altijd nodig Certificering van uw interne milieuzorg: milieuzorgsystemen en certificaten ISO EMAS Het PRESTI-project Het PRESTI-project voor gemeenten, OCMW s en afvalintercommunales Doelstellingen van het PRESTI-project voor lokale besturen Methodiek Opvolging voor PRESTI 2 15 Afl. 8, juni 2013 Inhoud / 9

14 Hoofdstuk 3 Duurzame overheidsopdrachten Inleiding Duurzaamheidsoverwegingen integreren in overheidsopdrachten De aanloopfase: behoeftebepaling en marktonderzoek Het voorwerp van de opdracht De selectiecriteria De technische specificaties De gunningscriteria De uitvoeringsvoorwaarden Hulpinstrumenten en informatiebronnen Wegwijzers milieuverantwoorde overheidsopdrachten voor lokale overheden De Milieukoopwijzer van de Bond Beter Leefmilieu Gids voor duurzame aankopen Diverse handleidingen en websites Ecolabels Randvoorwaarden voor ecolabels Milieurelevantie Objectieve criteria Betrouwbaar controlesysteem Overzicht van betrouwbare labels Europese ecolabel Europees energielabel Energy Star Nordic Swan Nederlands Milieukeur Blauwe Engel FSC-label PEFC-label 30 IV.2 Afvalpreventie Hoofdstuk 1 De burger minder afval laten produceren Afvalpreventie als onderdeel van een totaalbeleid Hoe benader je als overheid de bevolking? Eenduidige boodschap Sociaal leren Afvalpreventie is geen kwaliteitsverlies Creatie van een preventievriendelijk klimaat 2 10 / Inhoud Afl. 8, juni 2013

15 1.2 Afvalpreventie: doelgroepengericht Dé doelgroep: de burger Kosten van afval verhalen op de burger: verschillende gemeentelijke tarieven Scholen Concrete voorbeelden van mogelijke acties op school Afvalpreventie op school: MOS-scholen in Vlaanderen Tuinbezitters Concrete voorbeelden Compostmeesterwerking Lokale handelaars Concrete voorbeelden Evenementen en markten Concrete voorbeelden De gemeente produceert zelf ook minder afval Afvalpreventie is een gezamenlijke verantwoordelijkheid Intern milieubeleid als horizontaal beleid Afvalpreventie in de gemeentelijke werking: mogelijke acties 11 V BIJLAGEN Bijlage 1 Trefwoordenregister De onderdelen aangeduid met * zullen worden toegevoegd in een aanvulling op deze publicatie. Afl. 8, juni 2013 Inhoud / 11

16