CONSENSUS INFLAMMATOIRE DARMZIEKTEN (IBD) BIJ KINDEREN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "CONSENSUS INFLAMMATOIRE DARMZIEKTEN (IBD) BIJ KINDEREN"

Transcriptie

1 CONSENSUS INFLAMMATOIRE DARMZIEKTEN (IBD) BIJ KINDEREN resultaat van een consensusbijeenkomst, gehouden op vrijdag 29 april 1994 te Utrecht ORGANISATIE: - Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde ONDER AUSPICIËN VAN: - Centraal Begeleidingsorgaan voor de Intercollegiale Toetsing IN SAMENWERKING MET: - Nederlandse Vereniging voor Gastro-enterologie - Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie - Nederlandse Vereniging voor Pathologie - Nederlandse Vereniging voor Radiodiagnostiek

2 Centraal Begeleidingsorgaan voor de Intercollegiale Toetsing Postbus LB UTRECHT Tel: CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Consensusijeenkomst inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen: vrijdag 29 april 1994 Jaarbeurscongrescentrum Beatrixgebouw, Utrecht/organisatie: Centraal Begeleidingsorgaan voor de Intercollegiale Toetsing. - Utrecht: Centraal Begeleidingsorgaan voor de Intercollegiale Toetsing. Georganiseerd in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Gastro-enterologie...(et al.). ISBN Copyright Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

3 INHOUDSOPGAVE VOORBEREIDINGSWERKGROEP...1 BEGRIPSBEPALING...2 ANAMNESE EN LICHAMELIJK ONDERZOEK...4 LABORATORIUM ONDERZOEK...8 RADIOLOGISCH ONDERZOEK ENDOSCOPISCH ONDERZOEK HISTOLOGISCH ONDERZOEK PSYCHOSOCIAAL ONDERZOEK BEHANDELING... 22

4 VOORBEREIDINGSWERKGROEP - Dr. H.A. Büller, kinderarts, voorzitter, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam - S.M. Maas, arts-onderzoeker, secretaris, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam - J.F.W. Bartelsman, gastro-enteroloog, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam - Dr. Ch.M.A. Bijleveld, kinderarts, Academisch Ziekenhuis Groningen - Dr.J. Bouquet, kinderarts, Sophia Kinderziekenhuis, Rotterdam - Dr. A. de Bruïne, patholoog-anatoom, Academisch Ziekenhuis Maastricht - Prof. Dr. H.A. Delemarre-Van de Waal, kinderarts, Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit, Amsterdam - Dr. H.H.F. Derkx, kinderarts, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam - Dr. J.J.E. van Everdingen, stafmedewerker CBO, secretaris Medisch Wetenschappelijke Raad, Utrecht - Dr. P.P.F. Forget, kinderarts, Academisch Ziekenhuis Maastricht - C.F.M. Gijsbers, kinderarts, Juliana Kinderziekenhuis, Den Haag - Prof. Dr. H.S.A. Heymans, kinderarts, Academisch Ziekenhuis Groningen - Dr. F.J. Hoek, klinisch chemicus, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam - J.H. Hoekstra, kinderarts, Groot Ziekengasthuis, 's-hertogenbosch - Dr. R.A. van Hogezand, gastro-enteroloog, Academisch Ziekenhuis Leiden - Prof. Dr. F.J.W. ten Kate, patholoog-anatoom, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam - Dr. C.M.F. Kneepkens, kinderarts, Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit, Amsterdam - Dr. M.L. Mearin-Manrique, kinderarts, Academisch Ziekenhuis Leiden - Dr. J.W.A.J. Reeders, radioloog, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

5 - Dr. S.G.F. Robben, radioloog, Sophia Kinderziekenhuis, Rotterdam - J.E.A.R. De Schrijver, kinderarts, Wilhelmina Kinder Ziekenhuis, Utrecht - Dr. J.A.J.M. Taminiau, kinderarts, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam - Dr. J.J.M. Tolboom, kinderarts, Academisch Ziekenhuis Nijmegen St. Radboud CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

6 BEGRIPSBEPALING 1. Chronische inflammatoire darmziekten of 'inflammatory bowel disease' (IBD) is een verzamelnaam voor twee ziektebeelden, namelijk de ziekte van Crohn (CD) en colitis ulcerosa (UC). Vroeger was IBD een vrij zeldzame aandoening in de kindergeneeskunde, tegenwoordig worden deze ziekten echter steeds meer bij kinderen gediagnostiseerd. Sinds 1950 is de incidentie van de ziekte van Crohn toegenomen, terwijl die van colitis ulcerosa niet significant is veranderd. In Nederland wordt de incidentie geschat op 1-2 per inwoners voor UC en 1-2 per voor CD. De getallen voor CD komen overeen met die welke onlangs in Scandinavië zijn gevonden, waarbij de verdeling naar leeftijd opmerkelijke verschillen vertoont: 16 per in de leeftijdsgroep van 15 tot 19 jaar en 2.5 per bij kinderen jonger dan 15 jaar. Bij UC is de incidentie in Noordamerikaans en Europees onderzoek ongeveer 2 per per jaar beneden de leeftijd van 20 jaar. Het totale aantal patiënten in Nederland dat aan UC lijdt is ongeveer 1 per 1200 en aan CD 1 per Dit betekent dat er in ons land ongeveer mensen lijden aan IBD, voornamelijk colitis ulcerosa. Het is een ziekte die zich meestal op jong volwassen leeftijd presenteert met een maximale incidentie tussen 15 en 30 jaar. In 15% van de gevallen begint UC voor de leeftijd van 20 jaar; voor CD ligt dat op ongeveer 25%. Bij 5% van de pediatrische patiënten is IBD begonnen voor de leeftijd van 5 jaar. 2. Onder een "colitis"-beeld wordt verstaan de klinische presentatievorm die vooral gekenmerkt wordt door rectaal bloedverlies en frequente dunne ontlasting, vaak met pijnlijke defecatie en loze aandrang, en al dan niet gecombineerd met algemene ziekteverschijnselen (koorts), buikpijn en gewichtsverlies. De genoemde verschijnselen wijzen op het bestaan van een in het colon gelokaliseerde ontsteking, maar geven geen uitsluitsel over de oorzaak van de colitis. Colitis ulcerosa is een chronisch idiopathisch diffuus ontstekingsproces van de dikke darm, in ieder geval gelokaliseerd in het rectum, dat zich over een variabele afstand naar proximaal in het colon kan uitstrekken. De ontsteking blijft meestal beperkt tot de CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

7 mucosa en kan verlopen met remissies en exacerbaties. Met nadruk wordt erop gewezen dat ook de ziekte van Crohn met een "colitis"-beeld kan beginnen. Buikpijn kan bij deze presentatievorm voorkomen, maar dan meestal als diffuse en vage pijn, vaak gekoppeld aan de defecatie. 3. Onder een "Crohn"-beeld wordt verstaan de klinische presentatievorm die vooral gekenmerkt wordt door buikpijn en gewichtsverlies, vaak met algemene ziekteverschijnselen, al dan niet gecombineerd met een palpabele massa rechtsonder in de buik, achterstand in lengtegroei en perianale afwijkingen. De genoemde verschijnselen passen bij een in de dunne darm en meer in het bijzonder in het terminale ileum gelokaliseerde afwijking. Diarree en bloedverlies staan bij deze presentatievorm niet op de voorgrond of zijn afwezig. De ziekte van Crohn is een chronisch idiopathisch transmuraal ontstekingsproces, dat één of meer segmenten van de tractus digestivus kan aantasten. De voorkeurslokalisaties zijn het terminale ileum, het colon en het (peri-)anale gebied. De ontsteking is vaak focaal gelokaliseerd waarbij ontstoken weefsel afgewisseld wordt met gezond weefsel ('skip lesions'). Hoewel de in de stelling genoemde verschijnselen vrij typisch zijn voor de ziekte van Crohn, zijn er ook andere aandoeningen waarmee in de differentiaal diagnose rekening moet worden gehouden. CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

8 ANAMNESE EN LICHAMELIJK ONDERZOEK 4. Uit de anamnese ontstaat een gerechtvaardigde verdenking op IBD. UC en CD zijn op grond van alleen anamnestische verschijnselen moeilijk van elkaar te onderscheiden. De anamnese bij IBD is gericht op de bij UC en CD optredende symptomen. Hiervoor is kennis van, en inzicht in, het natuurlijke beloop noodzakelijk. Hetzelfde geldt voor de verschillende extra-intestinale manifestaties die bij beide ziekten op kunnen treden. Bij UC omvat de ontsteking in ieder geval het rectum, waardoor diarree met bloed en slijmbijmenging de voornaamste klacht is. Niettemin kan in enkele gevallen obstipatie of een normaal ontlastingspatroon worden gezien. Er is frequente aandrang, laag-gelokaliseerde krampende buikpijn, met name net vóór defecatie. Tenesmus (krampachtige spanning in de sphincter ani) en loze aandrang treden veelvuldig op. Meestal beginnen de klachten geleidelijk en als de bloederige diarree aanhoudt ontwikkelen zich in enkele gevallen anorexie en gewichtsverlies. Soms is er een acuut begin met explosieve bloederige diarree en hoge koorts, zoals ook gezien wordt bij infectieuze colitis. UC kan zich beperken tot het rectum (proctitis) of het distale deel van het colon, maar ook kan het gehele colon (pancolitis) zijn aangedaan. In een minderheid van de gevallen zijn er ook afwijkingen in het terminale ileum (ca. 10%), alhoewel deze meestal slechts mild zijn ('backwash ileitis'). De ernst van het ziektebeeld hangt samen met de lokalisatie en de uitgebreidheid van de ontsteking; bij pancolitis is het beloop vaak ernstiger. Ook kunnen extra-intestinale symptomen zoals gewrichtsklachten of huidafwijkingen op de voorgrond staan. Anders dan CD wordt UC regelmatig gezien bij jonge kinderen. Bij langer bestaande klachten, en met name indien er slechte eetlust is, treedt er groeivertraging en eventueel secundaire amenorroe op. CD kenmerkt zich, vergeleken met UC, door een veelvormigheid in klinische presentatie. Hieraan ligt het meer complexe ontstekingsproces ten grondslag. De lokalisatie, de uitbreiding vanuit de mucosa naar diepere lagen van de darmwand en de eventuele ulceratie met verlittekening bepalen voornamelijk het klachtenpatroon. De neiging tot aantasting van de distale dunne darm, met 'full-thickness'- ontsteking CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

9 Anamnese en lichamelijk onderzoek en stenosering maken dat buikpijn en anorexie naast diarree de meest voorkomende klachten zijn. De buikpijn is meestal in het rechter onderkwadrant of rond de navel gelokaliseerd, krampend van karakter, en kan enige tijd na de maaltijd optreden of verergeren. Bij lokalisatie in het colon wordt weliswaar bloederige diarree gezien, maar minder vaak dan bij UC, terwijl tenesmi vrij zeldzaam zijn omdat het rectum niet is aangetast. De ziekte begint zelden voor de leeftijd van tien jaar en verloopt aanvankelijk sluipend. In tegenstelling tot UC, begint CD vaak met niet-specifieke klachten zoals koorts, anorexie, algehele malaise, groeivertraging, ondervoeding of extra-intestinale klachten zoals arthritis, uveïtis of erythema nodosum. Omdat deze symptomen het ziektebeeld aanvankelijk kunnen overheersen is het niet verwonderlijk dat het soms maanden tot een jaar kan duren voordat CD wordt gediagnostiseerd. In het verloop van de ziekte kunnen fistels optreden, maar een perianale fistel kan de eerste, en voorlopig enige, manifestatie van de ziekte zijn. CD is een chronische ontsteking, die overal in het maag-darmkanaal kan optreden, doch die zich (ook bij kinderen) vooral manifesteert in het terminale ileum, ileocoecaal, of alleen in het colon. Bij kinderen is het ileocoecale gebied (52%) de meest voorkomende lokalisatie en de dikke darm alleen (8%) de minst voorkomend terwijl diffuse aantasting van de dunne darm en uitsluitend aantasting van het ileum elk in 20% van de gevallen voorkomen. 5. Lengtemeting en puberteitsstagering behoren tot het routine-onderzoek bij kinderen met IBD. Bij 20 tot 40% van de kinderen met IBD worden afbuiging van lengtegroei en vertraging van puberteitsontwikkeling waargenomen, met als risico dat de uiteindelijke lengte ernstig achterblijft. Met name bij CD kan een gestoorde lengtegroei al jaren aanwezig zijn voordat andere symptomen optreden en de diagnose wordt gesteld. Evaluatie van de puberteitsontwikkeling geschiedt door het vastleggen van de stadia volgens Tanner (inclusief meting van het testisvolume). Men spreekt bij een meisje van een late puberteitsontwikkeling wanneer op de leeftijd CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

10 Anamnese en lichamelijk onderzoek van 12,5 jaar nog geen mamma-ontwikkeling heeft plaatsgevonden, en bij een jongen wanneer bij een leeftijd van 13,6 jaar de testisgroei nog niet is begonnen. De achterblijvende lengtegroei en de vertraging in de puberteitsontwikkeling worden veroorzaakt door een combinatie van anorexie (vast te stellen met behulp van voedingsanamnese), malabsorptie en chronische ontsteking. Naarmate het ziekteproces ernstiger verloopt is er een grotere kans op een te kleine uiteindelijke lengte. De ermee gepaard gaande vertraagde puberteitsontwikkeling leidt tot langer doorgroeien en kan zo de gevolgen van de groeivertraging voor de uiteindelijke lengte voor een deel compenseren. Inhaalgroei wordt vooral gezien bij langdurige remissie na succesvolle medicamenteuze therapie. Bij zorgvuldig gebruik van corticosteroïden bij de behandeling (doses tijdig verlagen, zo snel mogelijk om-dedagdosering) is er geen negatieve invloed op de lengte te verwachten. Bij de onmogelijkheid om corticosteroiden te verminderen moet andere therapie (bijvoorbeeld Imuran) worden overwogen. Voedingsinterventie is van belang om inhaalgroei mogelijk te maken. De inhaalgroei kan ook tot versnelde puberteitsontwikkeling leiden, hetgeen door de inwerking van de geslachtshormonen versnelde botrijping tot gevolg heeft en de uiteindelijke lengte weer negatief kan beïnvloeden. 6. Men spreekt van een afbuigende groeicurve, wanneer de standaarddeviatiescore (SDS) van de lengte met meer dan 1 afneemt. Bij evaluatie van de lengtegroei maakt men gebruik van groeicurven. Aan de hand van referentiewaarden kan men de lengte-standaarddeviatiescore (SDS) berekenen, zowel voor de kalenderleeftijd (KL) als voor de botleeftijd (BL): SDS = Z-score = (lengte - gemiddelde lengte voor de leeftijd) / SD. Het verloop van de lengte-sds is een relatief snelle parameter voor het verloop van de lengtegroei. Normaal is slechts geringe variatie in de SDS waarneembaar. Een afname van de SDS voor de kalenderleeftijd met meer dan 1 eenheid betekent dat de lengtegroei vertraging oploopt, onafhankelijk van de oorspronkelijke lengte van de patiënt. Wanneer door vertraagde botrijping de lengte- CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

11 Anamnese en lichamelijk onderzoek SDS voor de kalenderleeftijd afneemt, maar die voor de botleeftijd niet, betekent dat de patiënt zijn groeipotentieel nog behoudt. 7. Bij het lichamelijk onderzoek behoort ook de voedingstoestand vastgelegd te worden. Hiertoe is het nodig om naast lengte, gewicht-naar-lengte en puberteitsstagering ook huidplooidikte en bovenarmomtrek te bepalen. Bij chronische ondervoeding is gewicht-naar-lengte een onvoldoende betrouwbare parameter omdat daarbij wijzigingen kunnen op treden in de verhouding vetmassa tot vetvrije massa ('lean body mass'). Het blijkt dat de vetvrije massa ernstiger verminderd kan zijn dan het gewicht en de huidplooidikte doen vermoeden. Het verloop van de lengtegroei (doorkruisen van percentiellijnen) en de groeisnelheid (toeneming van de lengte ten opzichte van twaalf maanden tevoren) geven wel informatie over chronische ondervoeding, maar hiervoor is langdurige observatie nodig. Afname van de vetvrije massa (zich uitend als een verminderde armomtrek bij vrijwel gelijkblijvende huidplooidikte) bij een normaal gewicht-naar-lengte wijst op ondervoeding. Meting van de huidplooidikte geschiedt halverwege de gestrekt afhangende linker bovenarm. Van belang is een gestandaardiseerde techniek en een goed geïnstrueerde onderzoeker teneinde een betrouwbare meting te verkrijgen. Op dezelfde plaats wordt de armomtrek gemeten. Bij het vaststellen van een stoornis in de lengtegroei c.q. puberteitsontwikkeling is het van belang de energie-inname te berekenen en de vetvrije massa te bepalen en deze ook regelmatig te vervolgen tijdens de behandeling. CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

12 LABORATORIUMONDERZOEK 8. Infectieuze darmziekten moeten zijn uitgesloten voordat verder onderzoek naar IBD wordt verricht, en voordat van een exacerbatie van het "colitis"-beeld kan worden gesproken. In het stroomdiagram (schema 1) zijn de laboratoriumbepalingen aangegeven die moeten worden verricht tijdens het stellen van de diagnose en tijdens de follow-up, bij ongecompliceerd beloop en bij exacerbatie. Bij verdenking op IBD moet een bacteriële infectie (Salmonella, Shigella, Yersinia, Campylobacter) door middel van een faeceskweek worden uitgesloten. Op indicatie kan dit onderzoek worden uitgebreid tot andere verwekkers zoals CMV, tuberculose (onder andere Mantoux) en parasieten (bijvoorbeeld amoeben). 9. Slechts enkele laboratoriumparameters, waaronder parameters voor de activiteit van de ontsteking, zijn nodig bij diagnostiek en follow-up. Bij kinderen met CD worden ten tijde van het stellen van de diagnose vaak anemie (70% waarschijnlijk ten gevolge van malabsorptie en/of bloedverlies), verhoogde bezinking (80%), trombocytose (60%), hypalbuminemie (60%) en occult bloedverlies in de faeces gevonden. Ongeveer de helft van de patinten met UC heeft een matige hypochrome anemie bij diagnose en iets minder dan de helft heeft een licht verhoogde bezinking. Lage serum-albumine-concentraties worden vaak gezien bij kinderen met ernstige vormen van IBD. De arts die bij een kind aan IBD denkt is geneigd veel laboratoriumonderzoek aan te vragen om de diagnose aannemelijk te maken voordat hij invasieve procedures begint. De hematologische en biochemische parameters zijn echter van beperkte waarde voor het stellen van de diagnose. Daarentegen zijn laboratoriumparameters zeer waardevol om de ernst van de ziekte te vervolgen en om het effect van de therapie te evalueren (schema 2). CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

13 Laboratoriumonderzoek CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

14 Laboratoriumonderzoek CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

15 Laboratoriumonderzoek 10. Al het verdere aanvullende laboratoriumonderzoek wordt gegenereerd door voedingsen groeistatus en extra-intestinale symptomen of is nodig ter differentiring van het "Crohn"-beeld van andere met malabsorptie gepaard gaande ziekten. Bij IBD kunnen ondervoeding en groeivertraging optreden. Van ondervoeding wordt gesproken als er sprake is van gewichtsverlies ten opzichte van het laatst bekende gewicht, al dan niet tengevolge van anorexie. "Ondervoeding" wordt hierbij dus in eerste instantie opgevat als een klinisch begrip. Het omvat zowel malnutritie (onvoldoende ingestie van voedsel) als malabsorptie (onvoldoende assimilatie van voeding). Van groeivertraging wordt gesproken als de lengte-groeicurve afbuigt (zie stelling 6). Gewichtsverlies en (lengte)groei zijn op de consensusbijeenkomst als centrale begrippen gekozen omdat die meestal objectief vast zijn te stellen en omdat afbuiging vrijwel alleen verklaard kan worden door aan te nemen dat er onder de gegeven omstandigheden een tekort aan beschikbare energie bestaat. Is er sprake van ondervoeding dan dient er onderzoek gedaan te worden naar de plasmaconcentraties van vitamine A (en eventueel B 1, D 3 en E), zink, ferritine, ijzer en totale ijzer-bindingscapaciteit of transferrine. Bij groeivertraging die niet reageert op verbetering van de voedingsstatus kunnen specifieke hormonale bepalingen worden verricht (zie schema 1 en 2). Zijn er verdenkingen op extra-intestinale afwijkingen bij anamnese of lichamelijk onderzoek, dan volgt de bepaling van ALAT, alkalische fosfatase en gamma GT ter uitsluiting van leverafwijkingen zoals pericholangitis en leversteatose en gericht onderzoek moet verricht worden bij afwijkingen zoals arthritis en uveïtis. Nadat een infectie is uitgesloten kan over het algemeen worden volstaan met oriënterend laboratoriumonderzoek: Hb, Ht, rode-cel-indices, leukocyten en differentiatie, trombocyten, CRP (of BSE), albumine en alfa-1-antitrypsine in faeces. CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

16 Laboratoriumonderzoek Bij "colitis"-beeld wordt er verder geen laboratoriumonderzoek verricht als er geen aanwijzingen zijn voor ondervoeding, extra-intestinale afwijkingen of groeivertraging. Bij "Crohn"-beeld worden nog immuunglobulinen G, A en M of eiwitspectrum bepaald en verder wordt er op indicatie diagnostiek verricht ter uitsluiting van coeliakie, kystische fibrose, bacteriële overgroei en lactosemalabsorptie. CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

17 RADIOLOGISCH ONDERZOEK 11. Bij "colitis"-beeld wordt alleen dubbelcontrastonderzoek van het colon gedaan als coloscopie niet mogelijk is of onvoldoende informatie oplevert. Bij verdenking op colitis ulcerosa, maar ook bij een exacerbatie, is recto-sigmoïdocoloscopie met biopten het belangrijkste diagnosticum. Als coloscopie technisch niet mogelijk is of onvoldoende informatie oplevert, kan als alternatief een dubbelcontrast coloninloop worden verricht. Belangrijk is hierbij een juiste verhouding van contrast en lucht om wanddefecten goed zichtbaar te kunnen maken. Nadeel van dit onderzoek is de hoge stralenbelasting. Bovendien is de kans op technisch falen bij jonge kinderen groot. Ook bij dit onderzoek zijn de radiologische bevindingen afhankelijk van het stadium. 12. Bij verdenking op CD dient er altijd ook een enteroclyse te worden verricht. CD uit zich op de kinderleeftijd veelal met aspecifieke symptomen die niet altijd gastro-intestinaal van aard zijn. Dit maakt het vaak moeilijk om in een vroege fase van de diagnostiek te kiezen voor belastend onderzoek, zoals enteroclyse, coloscopie en dubbelcontrast-coloninloop. Anderzijds zijn de bevindingen van beeldvormend onderzoek van groot belang bij de evaluatie van de lokalisatie en uitgebreidheid van het ziekteproces, de keuze van behandeling en de follow-up. Vóór aanvang van de behandeling moet ernaar worden gestreefd een compleet beeld te krijgen van het gehele maag-darmkanaal. In eerste instantie kan echografisch onderzoek worden verricht. Hiermee kunnen transmurale ontstekingen goed in beeld worden gebracht. Een bezwaar is dat het een dynamisch onderzoek is met alle beperkingen van dien. Na echografie wordt een enteroclyse (contrast met sonde in het duodenum) verricht, ook als de echografische bevindingen negatief zijn. Het in beeld brengen van de dunne darm met een maag-darmpassage (contrast gedronken, dan wel met sonde in de maag) is onvoldoende. Bij dit onderzoek is het contrast slecht te doseren en is er vaak sprake van overprojectie. Bovendien is het onmogelijk lucht of water te insuffleren, hetgeen de beoordeling ernstig kan hinderen. Indien er afwijkingen worden geconstateerd bij enteroclyse moet het colon CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

18 worden onderzocht met behulp van coloscopie, of als dit niet mogelijk is met een dubbelcontrast coloninloop. Bij blijvende ernstige verdenking op CD op basis van anamnese, lichamelijk onderzoek of laboratoriumafwijkingen moet ook bij een niet afwijkende enteroclyse coloscopie worden overwogen ter uitsluiting van CD in het colon ascendens. Voor de follow-up van afwijkingen aan het terminale ileum is echografie van de rechter onderbuik de diagnostische modaliteit van eerste keuze. CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

19 ENDOSCOPISCH ONDERZOEK 13. Indien bij een kind verdenking bestaat op inflammatoire darmziekte, moet er altijd een zo volledig mogelijk endoscopisch onderzoek worden verricht van het colon, waarbij ruimschoots biopten worden genomen. Endoscopie is een diagnostische methode die zeer veel belangrijke informatie oplevert betreffende aard, ernst en uitgebreidheid van de ontstekingsafwijkingen en van secundaire afwijkingen zoals (pseudo)poliepen, stricturen en fistels. Door middel van endoscopie van het gehele colon is het in veel gevallen mogelijk om te differentiëren tussen colitis ulcerosa, de ziekte van Crohn en andere (infectieuze) vormen van colitis. Het voordeel van endoscopie boven röntgenonderzoek is dat er slijmvliesbiopten gericht kunnen worden afgenomen voor histologisch onderzoek en eventueel kweken. De uitvoering van de endoscopie moet verricht worden door personeel dat voldoende ervaring heeft met endoscopie bij kinderen en de onderzoeksresultaten ook juist kan interpreteren. Er dient een protocol te zijn waarin de voorbereiding van het kind op de ingreep en de sedatie en bewaking tijdens de endoscopie adequaat is beschreven. 14. Wanneer de klachten of symptomen daartoe aanleiding geven dient tevens endoscopisch en histologisch onderzoek van oesophagus, maag en duodenum te worden uitgevoerd. Aangezien de darmlesies zich bij de ziekte van Crohn kunnen voordoen in het gehele traject vanaf de mondholte, moet endoscopisch en histologisch onderzoek van oesophagus, maag en duodenum worden uitgevoerd indien er bij verdenking hierop ook klachten bestaan van dysfagie, pijn in epigastrio, zuurbranden of braken. Het is van belang om ook biopten te nemen van endoscopisch normaal weefsel omdat hierin toch afwijkingen kunnen worden gevonden die passen bij de ziekte van Crohn. CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

20 Endoscopisch onderzoek Met name bij kinderen kan gastritis in het maagantrum door een infectie met Helicobacter pylori worden veroorzaakt, met een endoscopisch beeld passend bij de ziekte van Crohn. CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

21 HISTOLOGISCH ONDERZOEK 15. Het verslag van de patholoog dient de aard en de ernst van de ontsteking te vermelden. Tevens moeten in een conclusie de gevonden afwijkingen worden geduid als "past bij", "zou kunnen passen bij" of "niet nader classificeerbaar". Het microscopische beeld van UC is dat van een diffuse ontsteking van mucosa en oppervlakkige submucosa. Hierbij wordt een ontstekingsinfiltraat gevonden in de lamina propria met naast lymfocyten vooral veel plasmacellen en verder histiocyten en eosinofiele en neutrofiele granulocyten. Granulocyten worden deels intra-epitheliaal aangetroffen en zeggen iets over de ontstekingsactiviteit. Epitheel wordt vooral door neutrofiele granulocyten aangetast op mid-crypt- of cryptbasisniveau, dit in tegenstelling tot het beeld bij colitiden op toxische of infectieuze basis, waarbij het bovenste cryptsegment of oppervlakte-epitheel is aangetast. Naast invasie van epitheel door neutrofiele granulocyten worden ook vaak ophopingen van granulocyten in cryptlumina (z.g. cryptabcessen) gezien. In principe zijn de meeste crypten betrokken bij het ontstekingsproces: afwisseling van normale en aangedane mucosa in hetzelfde biopt, zoals bij CD, komt doorgaans niet voor. In ongecompliceerde gevallen zijn de ulcera tamelijk oppervlakkig van aard. De lamina propria toont vasodilatatie, hyperemie, bloedingen en in mindere mate oedeem. Bij CD heeft het ontstekingsproces een transmuraal karakter, waarbij o.a. hyperplasie van lymfoïd weefsel wordt gevonden. Voorts vindt men fibrose en oedeem van mucosa en submucosa (met verdikking van laatstgenoemde), lymfangiëctasieën, hypertrofie van muscularis mucosae en muscularis propria en neuronale hyperplasie. Vasodilatatie en hyperemie staan minder op de voorgrond dan bij UC. Het ontstekingsinfiltraat is wat cellulaire compositie betreft vergelijkbaar met UC, met zowel een chronische als een actieve component, waarbij volgens sommigen bij CD meer eosinofiele granulocyten zouden voorkomen. Ulcera en micro-abcessen kunnen optreden, cryptabcessen treden echter minder op de voorgrond dan bij UC. De ulcera zijn veelal V-vormig en diepe fissurerende ulcera of fistelgangen zijn kenmerkend, al kunnen deze bij fulminante UC ook optreden. Belangrijk is het focale karakter van de ontsteking, niet alleen macroscopisch, maar ook microscopisch: aangrenzende CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

22 mucosadelen binnen eenzelfde slijmvliesbiopt en verschillende slijmvliesbiopten uit eenzelfde darmsegment kunnen sterk verschillen in ontstekingsactiviteit. Bijna pathognomonisch is de aanwezigheid van epitheloïdcellige granulomen (een granuloom bestaat uit een groepje bij elkaar liggende histiocyten) met of zonder reuscellen van het Langhans- of vreemdlichaamtypen, zonder centrale verkazing (alhoewel geringe centrale necrose sporadisch kan voorkomen). In resectiepreparaten kunnen granulomen in 60% (dunne darm) tot 70% (colon) van de gevallen gevonden worden. Bij biopteren worden doorgaans lagere percentages (ca. 50%) gevonden, veroorzaakt door het focale voorkomen van de granulomen. Het vinden van granulomen wordt benvloed door het aantal biopten en de hoeveelheid coupes van de verschillende biopten ('lintjes', meerdere niveaus). Granulomen komen vaak voor samen met lymffolliculaire ontstekingshaarden, maar ook daarbuiten of gelieerd aan arterie- en venetakjes (granulomateuze arteritis of angiitis). Reactieve lymfklieren in darmresectiepreparaten kunnen in 30-40% van de gevallen granulomen bevatten. Hoewel in de juiste klinische context tamelijk karakteristiek voor CD, moeten granulomen toch met enige terughoudendheid geïnterpreteerd worden, omdat zij ook een enkele keer kunnen voorkomen bij overigens typische UC-gevallen (vooral waar het gaat om reacties op lichaamsvreemd materiaal zoals hechtingen, talk e.d.) en daarnaast bij tal van andere darmafwijkingen zoals TBC, sarcoïdose, ischemische colitis, diverticulitis, schistosomiasis, salmonellose, shigellose, infecties met Yersinia en Campylobacter en zelfs bij carcinomen en maligne lymfomen. 16. Voor een goede histologische diagnose is het essentieel dat uit diverse endoscopisch aangedane en niet aangedane delen van de darm meerdere (indien mogelijk diepe) slijmvliesbiopten worden genomen. In principe dient er altijd gebiopteerd te worden uit het terminale ileum, coecum, colon transversum, colon descendens en rectum. Bij afwijkingen dient niet alleen uit de rand van ulcera, doch ook uit omringende mucosa (afteuze lesies/gezond weefsel) gebiopteerd te worden. De diverse biopten dienen nauwkeurig genummerd te worden, waarbij de plaats van herkomst moet worden aangegeven op de aanvraag voor histologisch onderzoek, uiteraard vergezeld van adequate klinische informatie en endoscopische bevindingen. De stukjes dienen bij voorkeur gefixeerd te CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

23 Histologisch onderzoek worden in gebufferde formaline 10% (ph 7.4) of vloeistof van Bouin. Invriezen of fixatie voor elektronenmicroscopie is voor de diagnostiek van inflammatoire darmziekten niet noodzakelijk, omdat volstaan kan worden met een routine hematoxyline-eosinekleuring; technieken die berusten op het karakteriseren van het ontstekingsinfiltraat, zoals immuunhistochemische plasmaceltypering, macrofaagtelling, mestcelkleuring en dergelijke hebben hun waarde tot nu toe niet bewezen. Zie voor histologische kenmerken tabel 1. Tabel 1: Histopathologische criteria van biopten UC CD Diepte ontsteking mucosaal submucosaal Cryptitis/cryptabcessen ++ ± (Epitheloïdcel-) granulomen - + Oedeem van mucosa/submucosa ± ++ Vasodilatatie ++ -/± Lymfolliculaire ontsteking mucosaal submusocaal Slijmbekerceldepletie ++ - Panethcelmetaplasie + -/± Dysplasie + - Geen van deze bevindingen moet als doorslaggevend worden gezien. CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

24 PSYCHOSOCIAAL ONDERZOEK 17. Het inschatten van de kwaliteit van leven en de eventuele meting van psychosociale gevolgen van de ziekte zijn essentiële onderdelen van de totale behandeling van patiënten met IBD. Kwaliteit van leven is een begrip dat de laatste dertig jaar steeds vaker in de wetenschappelijke literatuur wordt gebruikt. Met name bij chronische aandoeningen wordt het begrip ook geregeld in verband gebracht met medische interventies en haar uitkomsten. Het is bekend dat kinderen met chronische ziekten vaak ernstige psychologische en sociale problemen hebben als gevolg van hun ziekte. Dit kan zich uiten in meer verzuim van school, lagere schoolprestaties, een lager zelfbeeld en problemen met psychosociale aanpassing. De symptomen van IBD, het onvoorspelbare verloop van de ziekte, de mogelijke ziekenhuisopnamen en operaties kunnen een negatief psychologisch effect hebben op het kind in ontwikkeling. Kinderen met IBD kunnen significante achterstand hebben in groei en ontwikkeling en kunnen veel zorgen hebben over onverwachte defecatie en uiterlijke veranderingen door medicijngebruik. Uit onderzoeken komt naar voren dat de symptomen en de effecten van behandeling kunnen leiden tot sociale isolatie, eenzaamheid en schaamte. Hierdoor kunnen een verlaging van het zelfgevoel en depressieve stoornissen optreden. Onderzoek naar gezondheidstoestand en kwaliteit van leven zoals ervaren door kinderen met een chronische ziekte, is nauwelijks verricht. Tot nu toe werd dit uitgedrukt in medische parameters, zoals laboratorium- en endoscopische variabelen. Deze zijn gebruikt om uitkomsten van klinische onderzoeken te meten, maar met geen van alle wordt de subjectieve 'quality of life' bij kinderen gemeten. Het belang van het meten van subjectieve aspecten van de gezondheidstoestand wordt echter steeds meer erkend. In Nederland bestaat tot nu toe geen valide meetinstrument om de kwaliteit van leven bij kinderen met chronische ziekten te meten. Verschillende onderzoeksgroepen zijn bezig met CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

25 Psychosociaal onderzoek het ontwikkelen van een meetinstrument. Ook in de praktijk van de kinderarts dienen de psychosociale problemen bij kinderen met chronische ziekten geïntegreerd te worden in de medische problematiek en behandeling. CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

26 BEHANDELING 18. De initiële medicamenteuze behandeling bestaat, afhankelijk van de ernst, uit 5-ASA preparaten en corticosteroïden, alleen of in combinatie. De behandeling van UC is afhankelijk van de uitbreiding van de aandoening. Het is daarom van belang de lokalisatie van de ziekte goed te bepalen. In het stroomschema wordt aangegeven hoe te handelen. Bij lokalisatie van de ziekte in het rectum (proctitis) is vaak behandeling met 5-ASA-zetpillen of -clysma's succesvol, al dan niet in combinatie met corticosteroden. Voor de niet ernstige vorm van de ziekte ('mild' tot 'moderate') die zich uitbreidt tot voorbij de flexura lienalis, wordt oraal 5-ASA of sulfasalazine gegeven. Voor de meer ernstige vorm ('moderate' tot 'severe') van de ziekte zijn clysma's geïndiceerd eventueel in combinatie met orale corticosteroïden. Het gebruik van immunosuppresieve medicatie zoals azathioprine, 6-mercaptopurine of cyclosporine in de behandeling van UC bij kinderen is controversieel. Bij de behandeling van kinderen met UC maakt men zich voornamelijk zorgen over het carcinogene effect van deze medicatie op langere termijn. Met name ook omdat slecht op medicamenteuze therapie reagerende colitis ulcerosa chirurgisch te behandelen is. Bij fulminante colitis die niet op de gebruikelijke therapie reageert kan cyclosporine tot remissie leiden. Kinderen die psychisch nog niet aan colectomie toe zijn kunnen gedurende 3-6 maanden met cyclosporine behandeld worden. Bij kinderen met CD is behandeling met corticosteroïden nog steeds het meest aangewezen voor het bereiken van een remissie. Het remissie- percentage na corticosteroïdtherapie ligt bij kinderen tussen 70 en 80%. Idealiter wordt de therapie 6 weken uitgeslopen. Bijwerkingen die bij kinderen voornamelijk hinderlijk zijn, zijn acne, hirsutisme, stemmingsveranderingen, cushing-achtig uiterlijk en groeivertraging. Er is geen consensus over het beste uitsluipschema, alhoewel de belangrijkste stap is om corticosteroïden zo snel mogelijk om de dag te geven. Hierbij zijn er minder bijwerkingen en bestaat er een kans op normale groei. Er zijn geen onderzoekingen bekend over de profylactische werking van corticosteroïden om de dag bij kinderen die in remissie zijn. CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

27 Behandeling 5-ASA preparaten zijn effectief bij in het colon gelokaliseerde CD. Ook zijn er aanwijzingen dat 5-ASA preparaten werken bij CD in het ileum. Deze medicijnen worden vaak gebruikt als onderhoudstherapie voor Crohnse colitis, alhoewel het effect waarschijnlijk minder is dan bij UC. Metronidazol wordt gebruikt bij perianale lokalisatie van CD bij kinderen; langdurig gebruik kan leiden tot perifere neuropathie. Immunosuppressieve medicatie zoals azathioprine en 6-mercaptopurine wordt vaak gebruikt bij kinderen die niet reageren op corticosteroïden of bij wie corticosteroden te veel bijwerkingen geven. Deze medicijnen werden over het algemeen goed getolereerd en zijn effectief, alhoewel het effect op langere termijn niet bekend is. Er zijn geen studies gepubliceerd over het gebruik van cyclosporine of methotrexaat bij de behandeling van CD bij kinderen. CBO/MWR, Consensus Inflammatoire darmziekten (IBD) bij kinderen,

Richtlijn Diagnostiek en behandeling van inflammatoire darmziekte bij kinderen

Richtlijn Diagnostiek en behandeling van inflammatoire darmziekte bij kinderen Richtlijnen Richtlijn Diagnostiek en behandeling van inflammatoire darmziekte bij kinderen Lissy de Ridder, Edmond H.H.M. Rings en Johanna C. Escher* Gerelateerd artikel: Ned Tijdschr Geneeskd. 2010;154:A1899,

Nadere informatie

Inflammatoire darmziekten bij kinderen

Inflammatoire darmziekten bij kinderen Inflammatoire darmziekten bij kinderen Kindergastro-enterologie, Hepatologie en Nutricie Dr. Virginie Janssens Dr. Ilse Hoffman 89 11 De ziekte van Crohn bij het kind en de adolescent. 11.1. Inleiding

Nadere informatie

Transitie in de geneeskunde 6 Handen op 1 buik. Topzorg 2018

Transitie in de geneeskunde 6 Handen op 1 buik. Topzorg 2018 Transitie in de geneeskunde 6 Handen op 1 buik Groot worden met een chronische darmziekte Topzorg 2018 Dr. Elvira George Kinderarts MDL Noordwest Ziekenhuisgroep Alkmaar IBD bij kinderen Kinderen zijn

Nadere informatie

Samenvatting en conclusies

Samenvatting en conclusies Samenvatting en conclusies 8 Chapter 8 74 Samenvatting Hoofdstuk 1 geeft een algemene inleiding op dit proefschrift. De belangrijkste doelen van dit proefschrift waren achtereenvolgens: het beschrijven

Nadere informatie

M. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling

M. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling M. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling Dr. D. Leemreis, MDL-arts 8 mei 2019 IBD Inflammatory Bowel Disease (IBD)= Inflammatoire darmziekten= Chronische ontsteking

Nadere informatie

Hoe belangrijk is herstel of genezing van het darmslijmvlies (mucosa) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa tijdens de behandeling?

Hoe belangrijk is herstel of genezing van het darmslijmvlies (mucosa) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa tijdens de behandeling? Hoe belangrijk is herstel of genezing van het darmslijmvlies (mucosa) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa tijdens de behandeling? Hoe belangrijk is genezing van het darmslijmvlies voor afname van

Nadere informatie

chemotherapie, en ook bij eventuele chirurgische behandeling, is een pre-operatieve diagnose van groot belang.

chemotherapie, en ook bij eventuele chirurgische behandeling, is een pre-operatieve diagnose van groot belang. SAMENVATTING In 1986 stellen Polderman en Gigase na een bezoek aan noordelijk Togo en Ghana vast dat Oesophagostomum wormen zich bij geïnfecteerde mensen volledig ontwikkelen kunnen en dat infectieuze

Nadere informatie

Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa)

Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa) Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van prednison/ prednisolon. In

Nadere informatie

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Inleiding Zwanger worden als je een chronische ontstekingsziekte van de darm (IBD = inflammatory Bowel disease) hebt zoals de ziekte van Crohn

Nadere informatie

Inflammatoire darmontsteking (IBD), maagdarmontsteking bij honden en katten

Inflammatoire darmontsteking (IBD), maagdarmontsteking bij honden en katten Omschrijving Oorzaken Verschijnselen Diagnose Therapie Prognose Omschrijving Inflammatoire (ontsteking) van darmziekten (IBD) is een groep van gastro-intestinale (maagdarm) ziekten waarbij ontstekingen

Nadere informatie

Prednison bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum

Prednison bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Prednison bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar Inleiding De maag-darm-leverarts (MDL-arts) heeft samen met u besloten om u te behandelen met Prednison. In deze

Nadere informatie

Maag-, darm- en leverziekten

Maag-, darm- en leverziekten Afdeling: Onderwerp: Maag-, darm- en leverziekten Prednison bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa Inleiding De maag-darm-leverarts (MDL-arts) heeft samen met u besloten om u te behandelen met Prednison.

Nadere informatie

Klinische Dag NVvH 2 oktober 2014. Disclosure belangen Anke Bruns. Geen (potentiële) belangenverstrengeling

Klinische Dag NVvH 2 oktober 2014. Disclosure belangen Anke Bruns. Geen (potentiële) belangenverstrengeling Klinische Dag NVvH 2 oktober 2014 Disclosure belangen Anke Bruns Geen (potentiële) belangenverstrengeling Diarree na cord blood transplantatie 2 oktober 2014 Klinische dag NVvH Anke Bruns, Moniek de Witte,

Nadere informatie

Antwoordformulieren open vragen

Antwoordformulieren open vragen Antwoordformulieren open vragen Bloktoets : 5O0 Datum : 9 juli 009 Aanvang : Studentnummer : Studentnaam :. BLOKTOETS STOFWISSELING 5O0 9 juli 009 Sint Radboud. Het uitvragen van de pijnklachten is van

Nadere informatie

Prednis(ol)on. Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Prednis(ol)on. Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Prednis(ol)on Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Prednis(ol)on. In deze folder krijgt u informatie over de

Nadere informatie

Chronische darmproblemen bij de hond

Chronische darmproblemen bij de hond Chronische darmproblemen bij de hond Chronische damklachten bij honden kunnen gepaard gaan met diarree, pasteuze ontlasting, slijmerige ontlasting, winderigheid, buikpijnlijkheid, braken en/of vermageren.

Nadere informatie

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darmen

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darmen Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darmen Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zwangerschap 2 Erfelijkheid 2 Vruchtbaarheid 2 Invloed chronische darmziekte op de zwangerschap

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Thiopurines en inflammatoir darmlijden; farmacologie en toxiciteit Dit proefschrift beschrijft nieuwe farmacologische en toxicologische inzichten in het gebruik van thiopurine

Nadere informatie

Maag-, Darm- en Leverziekten. Patiënteninformatie. Azathioprine / 6-mercaptopurine. Bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa. Slingeland Ziekenhuis

Maag-, Darm- en Leverziekten. Patiënteninformatie. Azathioprine / 6-mercaptopurine. Bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa. Slingeland Ziekenhuis Maag-, Darm- en Leverziekten Azathioprine / 6-mercaptopurine i Patiënteninformatie Bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa Slingeland Ziekenhuis Algemeen Azathioprine (merknaam Imuran ) en 6-mercaptopurine

Nadere informatie

7,7. Werkstuk door een scholier 1769 woorden 9 maart keer beoordeeld

7,7. Werkstuk door een scholier 1769 woorden 9 maart keer beoordeeld Werkstuk door een scholier 1769 woorden 9 maart 2005 7,7 18 keer beoordeeld Vak Biologie Wat is colitis ulcerosa? Colitis ulcerosa is een chronische ontsteking van het slijmvlies van de dikke darm. Colitis

Nadere informatie

Zeldzame juveniele primaire systemische vasculitis

Zeldzame juveniele primaire systemische vasculitis https://www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Zeldzame juveniele primaire systemische vasculitis Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Wat voor types vasculitis zijn er? Hoe wordt vasculitis

Nadere informatie

Prednison of Prednisolon

Prednison of Prednisolon Prednison of Prednisolon Prednison of Prednisolon Uw maag, darm- en leverarts heeft in overleg met u besloten u te gaan behandelen met Prednison. Dit geneesmiddel dient ter behandeling van de ziekte van

Nadere informatie

DE DIKKE DARM DE DIKKE DARM

DE DIKKE DARM DE DIKKE DARM DE DIKKE DARM DE DIKKE DARM Om te begrijpen wat dikkedarmkanker is, wordt eerst het spijsverteringsstelsel en de werking van de spijsvertering uitgelegd. Om te begrijpen wat dikkedarmkanker is, wordt eerst

Nadere informatie

Do s and Don ts in IBD. Arosa Maart 2016 Nascholing Voor Huisartsen Jilling Bergmann, MDL-arts Lieke de Jong, Huisarts

Do s and Don ts in IBD. Arosa Maart 2016 Nascholing Voor Huisartsen Jilling Bergmann, MDL-arts Lieke de Jong, Huisarts Do s and Don ts in IBD Arosa Maart 2016 Nascholing Voor Huisartsen Jilling Bergmann, MDL-arts Lieke de Jong, Huisarts Disclosure Geen belangenverstrengeling Geen relevante relaties met bedrijven Casus

Nadere informatie

Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Prednis(ol)on. In deze folder krijgt

Nadere informatie

Maag-, Darm- en Leverziekten. Patiënteninformatie. Azathioprine / 6-mercaptopurine. Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Slingeland Ziekenhuis

Maag-, Darm- en Leverziekten. Patiënteninformatie. Azathioprine / 6-mercaptopurine. Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Slingeland Ziekenhuis Maag-, Darm- en Leverziekten Azathioprine / 6-mercaptopurine i Patiënteninformatie Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Slingeland Ziekenhuis Algemeen Azathioprine (merknaam Imuran ) en 6-mercaptopurine

Nadere informatie

Prednison (corticosteroïden)

Prednison (corticosteroïden) Prednison (corticosteroïden) Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven

Nadere informatie

DIKKEDARMOPERATIE voor beeldverslagen, zie ingrepen in beeld

DIKKEDARMOPERATIE voor beeldverslagen, zie ingrepen in beeld DIKKEDARMOPERATIE voor beeldverslagen, zie ingrepen in beeld Inleiding Deze folder geeft u informatie over operaties aan de dikke darm. Informatie over aandoeningen, waarvoor een dikke darm operatie als

Nadere informatie

Familiaire Mediterrane Koorts

Familiaire Mediterrane Koorts https://www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Familiaire Mediterrane Koorts Versie 2016 2. DIAGNOSE EN BEHANDELING 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? Over het algemeen wordt de volgende aanpak

Nadere informatie

Familiaire Mediterrane Koorts

Familiaire Mediterrane Koorts www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Familiaire Mediterrane Koorts Versie 2016 2. DIAGNOSE EN BEHANDELING 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? Over het algemeen wordt de volgende aanpak gehanteerd:

Nadere informatie

Juveniele spondylartropathie/enthesitis gerelateerde artritis (SpA-ERA)

Juveniele spondylartropathie/enthesitis gerelateerde artritis (SpA-ERA) www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Juveniele spondylartropathie/enthesitis gerelateerde artritis (SpA-ERA) Versie 2016 1. WAT IS JUVENIELE SPONDYLARTROPATHIE/ENTHESITIS GERELATEERDE ARTRITIS

Nadere informatie

Buikpijn- een opvlamming? Dr. F.H.J. Wolfhagen, MDL-arts

Buikpijn- een opvlamming? Dr. F.H.J. Wolfhagen, MDL-arts Buikpijn- een opvlamming? Dr. F.H.J. Wolfhagen, MDL-arts 24 november 2018 IBD en buikpijn Pijn is belangrijk als waarschuwing voor mogelijk schadelijke invloeden Veel voorkomende klacht bij IBD Bij colitis

Nadere informatie

Methotrexaat. bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar

Methotrexaat. bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar Methotrexaat bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar MTX (Methotrexaat) bij IBD (ziekte van Crohn) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van

Nadere informatie

Laparoscopisch, andere oorzaken klachten beter op te sporen en eventueel te behandelen, minder pijn/minder wondinfectie

Laparoscopisch, andere oorzaken klachten beter op te sporen en eventueel te behandelen, minder pijn/minder wondinfectie Voorlopige antwoorden Toets Stofwisseling 2 2012 VRAAG 1 1. Eisprong/Ovariële bloeding 2.Torsie ovarium(cyste) Bloed prikkelt peritoneum, ischemie door draaiing orgaan Hoogste waarde CRP: appendicitis

Nadere informatie

Azathioprine of 6-Mercaptopurine

Azathioprine of 6-Mercaptopurine Azathioprine of 6-Mercaptopurine Azathioprine/6-Mercaptopurine Uw maag-darm-leverarts heeft in overleg met u besloten u te gaan behandelen met het Azathioprine (Imuran) of 6-Mercaptopurine (Puri-Nethol).

Nadere informatie

Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa

Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa Patiënteninformatie Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa rkz.nl Uw MDL-arts (maag-,darm-,leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van de ziekte

Nadere informatie

Een korte cursus behandeling van Crohn en Colitis voor patiënten met ervaring.

Een korte cursus behandeling van Crohn en Colitis voor patiënten met ervaring. Een korte cursus behandeling van Crohn en Colitis voor patiënten met ervaring. 1. wat is er aan de hand bij uw klachten? 2. wat is uw behandeldoel? Leerdoelen 1. Hoe ontstaat IBD (inflammatory bowel disease)

Nadere informatie

Zeldzame Juveniele Primaire Systemische Vasculitis

Zeldzame Juveniele Primaire Systemische Vasculitis www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Zeldzame Juveniele Primaire Systemische Vasculitis Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Wat voor types vasculitis zijn er? Hoe wordt vasculitis geclassificeerd?

Nadere informatie

Prednis(ol)on. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Informatiefolder. N-ICC folder PRED uitgave november 2014

Prednis(ol)on. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Informatiefolder. N-ICC folder PRED uitgave november 2014 Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder N-ICC folder PRED uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen en MDL artsen

Nadere informatie

ADVIESBRIEVEN VAN UW DIERENARTS

ADVIESBRIEVEN VAN UW DIERENARTS ADVIESBRIEVEN VAN UW DIERENARTS ADVIESBRIEF 44 CHRONISCHE DARMPROBLEMEN BIJ DE HOND Chronische darmklachten bij honden uiten zich meestal onder de vorm van diarree, pasteuze ontlasting, slijmerige ontlasting,

Nadere informatie

COLITIS ULCEROSA. Sint-Lucas IBD-kliniek

COLITIS ULCEROSA. Sint-Lucas IBD-kliniek COLITIS ULCEROSA Sint-Lucas IBD-kliniek COLITIS ULCEROSA Sint-Lucas IBD-kliniek Wat is Colitis Ulcerosa? Colitis Ulcerosa is een chronische ontstekingsziekte van de dikke darm (=colon) waarbij zweren (=

Nadere informatie

Acute ontsteking van de alvleesklier. Acute pancreatitis

Acute ontsteking van de alvleesklier. Acute pancreatitis Acute ontsteking van de alvleesklier Acute pancreatitis Uw behandelend arts heeft met u besproken dat een u een acute otsteking van de alvleesklier (pancreatitis) hebt. Deze folder geeft u informatie over

Nadere informatie

Indeling systemische vasculitis

Indeling systemische vasculitis Patiëntenfolder systemische vasculitis van de Friedrich Wegener Stichting De vormen van systemische vasculitis waar de patiëntenorganisatie de Friedrich Wegener Stichting zich mee bezig houdt zijn: - De

Nadere informatie

Chirurgie. Acute Pancreatitis. Afdeling: Onderwerp:

Chirurgie. Acute Pancreatitis. Afdeling: Onderwerp: Afdeling: Onderwerp: Chirurgie Acute Pancreatitis 1 Acute Pancreatitis Acute ontsteking van de alvleesklier Ligging en functie van de alvleesklier De alvleesklier (het pancreas) is een orgaan dat dwars

Nadere informatie

Dikke darm operatie. Functie en ligging van de dikke darm. Waarom een dikke darm operatie?

Dikke darm operatie. Functie en ligging van de dikke darm. Waarom een dikke darm operatie? Dikke darm operatie Deze brochure geeft u informatie over operaties aan de dikke darm. Informatie over aandoeningen, waarvoor een dikke darm operatie als behandelingsmethode aangewezen kan zijn, komt in

Nadere informatie

Geschreven door Diernet Team zaterdag, 11 december 2010 15:44 - Laatst aangepast vrijdag, 17 december 2010 13:16

Geschreven door Diernet Team zaterdag, 11 december 2010 15:44 - Laatst aangepast vrijdag, 17 december 2010 13:16 Omschrijving Oorzaken Verschijnselen Diagnose Therapie Prognose Omschrijving Chronische diarree is een verandering in de frequentie, consistentie, of het volume van de stoelgang (ontlasting) voor meer

Nadere informatie

MDL. Prednis(ol)on. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

MDL. Prednis(ol)on. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa MDL Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Inhoudsopgave Algemeen 4 Werking 4 Gebruik 5 Bijwerkingen 5 Stoppen met Predni(so)lon 7 Interactie met andere geneesmiddelen 8 Vaccinaties

Nadere informatie

Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij de ziekte van Crohn en Collitus Ulserosa bij kinderen

Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij de ziekte van Crohn en Collitus Ulserosa bij kinderen Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij de ziekte van Crohn en Collitus Ulserosa bij kinderen In overleg met de behandelend arts is besloten dat uw kind het medicijn Prednison gaat gebruiken. De

Nadere informatie

Maag-,darm- en leverziekten. Methotrexaat bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa

Maag-,darm- en leverziekten. Methotrexaat bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa Afdeling: Onderwerp: Maag-,darm- en leverziekten Methotrexaat bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa MTX (Methotrexaat) bij IBD (ziekte van Crohn) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik

Nadere informatie

Sulfasalazine Salazopyrine

Sulfasalazine Salazopyrine Sulfasalazine Salazopyrine Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: sulfasalazine. Hoe werkt sulfasalazine?

Nadere informatie

Inflammatoire darmziekte (IBD)

Inflammatoire darmziekte (IBD) 16330 v9 FK Achtergrondinformatie Inflammatoire darmziekten 1 2 30 3 40 4 0 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 1 december 16 van de registratiehouders

Nadere informatie

Alles onder controle? Dr. J.J. Uil, MDL-arts

Alles onder controle? Dr. J.J. Uil, MDL-arts Alles onder controle? Dr. J.J. Uil, MDL-arts Aanleiding: Risico op kanker bij coeliakie; Kwartaal blad NCV 2014: Artikel van Frederico Biagi Controle intervallen worden verruimd kan dat ongestraft? N.B.

Nadere informatie

Chronische niet-bacteriële osteomyelitis/osteitis (CNO) en chronisch recidiverende multifocale osteomeyelitis/osteitis (CRMO)

Chronische niet-bacteriële osteomyelitis/osteitis (CNO) en chronisch recidiverende multifocale osteomeyelitis/osteitis (CRMO) www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Chronische niet-bacteriële osteomyelitis/osteitis (CNO) en chronisch recidiverende multifocale osteomeyelitis/osteitis (CRMO) Versie 2016 1. WAT IS CNO/CRMO?

Nadere informatie

Operatie aan de dikke darm. Functie en ligging van de dikke darm

Operatie aan de dikke darm. Functie en ligging van de dikke darm Operatie aan de dikke darm Op deze pagina vindt u informatie over operaties aan de dikke darm. Informatie over aandoeningen, waarvoor een dikke darm operatie als behandelingsmethode aangewezen kan zijn,

Nadere informatie

PDS B e l a n g e n v e r e n

PDS B e l a n g e n v e r e n r a b l D e PDS B e l a n g e n v e r e n r m S y n d r o a o m i g e i n g k k i r P De diagnose PDS 2 Het Prikkelbare Darm Syndroom, een functionele aandoening Ziekten met een duidelijke diagnose zijn

Nadere informatie

P a n c r e a t i t i s

P a n c r e a t i t i s P a n c r e a t i t i s Deze folder geeft u informatie over een acute ontsteking van de alvleesklier (acute pancreatitis) en de behandelingsmogelijkheden. Het is goed u te realiseren dat voor u persoonlijk

Nadere informatie

IBD en bijwerkingen: Ziekte of medicatie Wat kan ik doen? Mariëlle Oosterveer Verpleegkundig Specialist MDL Alrijne ziekenhuis.

IBD en bijwerkingen: Ziekte of medicatie Wat kan ik doen? Mariëlle Oosterveer Verpleegkundig Specialist MDL Alrijne ziekenhuis. IBD en bijwerkingen: Ziekte of medicatie Wat kan ik doen? Mariëlle Oosterveer Verpleegkundig Specialist MDL Alrijne ziekenhuis. Bijwerkingen: -van de ziekte -moeheid/psychische klachten -bijwerkingen van

Nadere informatie

Ziekte van Crohn & Colitis Ulcerosa

Ziekte van Crohn & Colitis Ulcerosa Ziekte van Crohn & Colitis Ulcerosa Informatie Patiënteninformatie 1175798PR/1-2011 - Ziekte van Crohn & Colitis Ulcerosa 1 Inleiding Bij u is kort geleden geconstateerd dat u mogelijk een chronische darmontsteking

Nadere informatie

www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro De Ziekte Van Behçet Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? De diagnose is voornamelijk klinisch. Het kan een tot vijf jaar

Nadere informatie

6-Mercaptopurine (Purinethol) bij inflammatoire darmziekten (Ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa)

6-Mercaptopurine (Purinethol) bij inflammatoire darmziekten (Ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa) 6-Mercaptopurine (Purinethol) bij inflammatoire darmziekten (Ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa) Uw behandelend arts heeft met u ge sproken over het gebruik van 6-mercaptopurine (Puri-Nethol). In deze

Nadere informatie

PEG en Mickey button: Wanneer wel, wanneer niet? dr.harma A.Koetse Kinderarts MDL Beatrix Kinderziekenhuis UMCG Groningen 14november 2012 Introductie Indicaties / contra-indicaties Verwachtingen ouders/professionals

Nadere informatie

Ondervoeding. 1.1 Begrippen

Ondervoeding. 1.1 Begrippen 1 Ondervoeding Wanneer is er sprake van ondervoeding? Welke soorten ondervoeding zijn er? En wat is eraan te doen? Voor een antwoord op deze en andere vragen volgt eerst een uiteenzetting van de diverse

Nadere informatie

Oorzaken Diagnose stellen Medische behandeling

Oorzaken Diagnose stellen Medische behandeling Prikkelbare darm Een prikkelbare darm is een onschuldige darmaandoening, die wel veel lichamelijke klachten kan geven. Men spreekt niet van een ziekte omdat een prikkelbare darm niet samengaat met zichtbare

Nadere informatie

Leven met Inflammatory Bowel Disease

Leven met Inflammatory Bowel Disease Rijksuniversiteit Groningen Wetenschapswinkel Geneeskunde en Volksgezondheid Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling MDL Leven met Inflammatory Bowel Disease De invloed van Colitis ulcerosa en de ziekte

Nadere informatie

chronische alvleesklierontsteking

chronische alvleesklierontsteking patiënteninformatie chronische alvleesklierontsteking U heeft last van een terugkerende ontsteking van de alvleesklier. We noemen dit een chronische alvleesklierontsteking. Wat is een chronische alvleesklierontsteking?

Nadere informatie

Lopende studies. Zaterdag 9 september 2017

Lopende studies. Zaterdag 9 september 2017 Lopende studies Zaterdag 9 september 2017 LADI STUDY Lengthening Adalimumab Dosing Interval Adalimumab (Humira) interval verlenging voor patiënten met stabiele ziekte van Crohn Waarom? - Optimale dosering

Nadere informatie

Samenvatting in het Nederlands. Samenvatting

Samenvatting in het Nederlands. Samenvatting Samenvatting Dit proefschrift bevat de resultaten van enkele wetenschappelijke studies over magnetische resonantie (MR) enteroclyse en video capsule endoscopie (VCE). Deze twee minimaalinvasieve onderzoeksmethoden

Nadere informatie

Onderbuikklachten. buikklachten

Onderbuikklachten. buikklachten 13 Onderbuikklachten Prof. dr. H.E. van der Horst De moeilijkheidsgraad van diagnostiek bij buikklachten is hoog. Er is geen lichaamsdomein waar de klachten zo variëren en zo weinig specifiek in de richting

Nadere informatie

Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts

Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts IBD-dag CCUVN 24 november 2018 Vraag 1 Wie van u heeft het gevoel voldoende informatie te hebben voor een weloverwogen medicatiekeuze? Vraag 2 Wie van u heeft

Nadere informatie

Darmoperatie bij Diverticulitis. Chirurgie Waregem O.L.V. van Lourdes Ziekenhuis

Darmoperatie bij Diverticulitis. Chirurgie Waregem O.L.V. van Lourdes Ziekenhuis Darmoperatie bij Diverticulitis Chirurgie Waregem O.L.V. van Lourdes Ziekenhuis Chirurgie Waregem_Versie 1_Feb 2016 Inleiding Deze folder geeft uitleg over een operatie van de dikkedarm bij diverticulitis.

Nadere informatie

29-6-2011. Jeroen de Wilde, Arts M&G-onderzoeker JGZ 4-19 CJG Den Haag 29 juni 2011 2. Ondergewicht = Westerse landen: 2-15% Asian enigma

29-6-2011. Jeroen de Wilde, Arts M&G-onderzoeker JGZ 4-19 CJG Den Haag 29 juni 2011 2. Ondergewicht = Westerse landen: 2-15% Asian enigma Jeroen de Wilde, Arts M&G-onderzoeker JGZ 4-19 CJG Den Haag 29 juni 2011 2 29 juni 2011 1 Ondergewicht = A. Een gewicht of BMI onder een bepaalde grenswaarde Gewicht naar lengte, per geslacht Gewicht naar

Nadere informatie

www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro De Ziekte van Behçet Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Hoe wordt het gediagnosticeerd? De diagnose is voornamelijk klinisch. Het kan een tot vijf

Nadere informatie

VROEGER NU LATER DEZE STUDIE ONDERZOEKT DE BATEN VAN INNOVATIES BIJ MDL ZIEKTEN TERUGKIJKEND NAAR MAAGZWEREN EN VOORUITKIJKEND NAAR DARMKANKER

VROEGER NU LATER DEZE STUDIE ONDERZOEKT DE BATEN VAN INNOVATIES BIJ MDL ZIEKTEN TERUGKIJKEND NAAR MAAGZWEREN EN VOORUITKIJKEND NAAR DARMKANKER DEZE STUDIE ONDERZOEKT DE BATEN VAN INNOVATIES BIJ MDL ZIEKTEN TERUGKIJKEND NAAR MAAGZWEREN EN VOORUITKIJKEND NAAR DARMKANKER FOCUS OP BATEN VAN INNOVATIES KAN HELPEN BIJ BESLISSING DARMKANKERSCREENING

Nadere informatie

6-Mercaptopurine (Purinethol) bij Inflammatoire Darmziekten (Ziekte van Crohn / colitis ulcerosa )

6-Mercaptopurine (Purinethol) bij Inflammatoire Darmziekten (Ziekte van Crohn / colitis ulcerosa ) 6-Mercaptopurine (Purinethol) bij Inflammatoire Darmziekten (Ziekte van Crohn / colitis ulcerosa ) Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar 2 Inleiding Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het

Nadere informatie

Informatie over de behandeling met het medicijn predniso(lo)n bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Informatie over de behandeling met het medicijn predniso(lo)n bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Patiënteninformatie Predniso(lo)n Informatie over de behandeling met het medicijn predniso(lo)n bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa 1234567890-terTER_ Predniso(lo)n Informatie over de behandeling

Nadere informatie

ZIEKTE VAN CROHN. Sint-Lucas IBD-kliniek

ZIEKTE VAN CROHN. Sint-Lucas IBD-kliniek ZIEKTE VAN CROHN Sint-Lucas IBD-kliniek ZIEKTE VAN CROHN Sint-Lucas IBD-kliniek Wat is de ziekte van Crohn? De ziekte van Crohn is een aanslepende ontstekingsziekte van de darm. De ziekte begint meestal

Nadere informatie

Richtlijn Diagnostiek en behandeling van inflammatoire darmziekten bij volwassenen. I. Diagnostiek en behandeling

Richtlijn Diagnostiek en behandeling van inflammatoire darmziekten bij volwassenen. I. Diagnostiek en behandeling Richtlijnen Richtlijn Diagnostiek en behandeling van inflammatoire darmziekten bij volwassenen. I. Diagnostiek en behandeling Ad A. van Bodegraven, Jannes J.E. van Everdingen, Gerard Dijkstra, Dirk J.

Nadere informatie

6-Mercaptopurine (Purinethol ) Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

6-Mercaptopurine (Purinethol ) Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa 6-Mercaptopurine (Purinethol ) Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Inleiding Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van 6-Mercaptopurine (Purinethol ).

Nadere informatie

Vedolizumab (Entyvio )

Vedolizumab (Entyvio ) Vedolizumab (Entyvio ) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over een behandeling met vedolizumab (Entyvio ). In deze folder krijgt u informatie over de werking en het gebruik van dit medicijn en hoe

Nadere informatie

Kinderwens en zwangerschap en de. ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Kinderwens en zwangerschap en de. ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Kinderwens en zwangerschap en de 3 ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Editie 2011 Colofon Geen enkel deel van deze brochure noch de gehele uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd zonder

Nadere informatie

J. Mamma aandoeningen. Inhoudsopgave 01 J 02 J 03 J 04 J 05 J 06 J 07 J 08 J 09 J 10 J 11 J 12 J 13 J 14 J 15 J 16 J 17 J 18 J 19 J

J. Mamma aandoeningen. Inhoudsopgave 01 J 02 J 03 J 04 J 05 J 06 J 07 J 08 J 09 J 10 J 11 J 12 J 13 J 14 J 15 J 16 J 17 J 18 J 19 J J. Mamma aandoeningen nhoudsopgave 1 J 2 J 3 J 4 J 5 J 6 J 7 J 8 J 9 J 1 J 11 J 12 J 13 J 14 J 15 J 16 J 17 J 18 J 19 J Screening: vrouwen jonger dan 4 jaar zonder genetisch risico... 1 Screening: vrouwen

Nadere informatie

Coeliakie bij kinderen

Coeliakie bij kinderen Coeliakie bij kinderen Bij uw kind is coeliakie geconstateerd, of wordt er onderzoek gedaan naar coeliakie. Coeliakie (spreek uit seuliakie, met de klemtoon op de laatste lettergreep) is een levenslange

Nadere informatie

Dikke darmoperatie. Polikliniek Chirurgie Route 10

Dikke darmoperatie. Polikliniek Chirurgie Route 10 00 Dikke darmoperatie Polikliniek Chirurgie Route 10 1 Deze folder geeft u een globaal overzicht over de gebruikelijke gang van zaken rond een dikkedarmoperatie. Ook geeft deze folder enige informatie

Nadere informatie

Dikke darmoperatie. Poli Chirurgie

Dikke darmoperatie. Poli Chirurgie 00 Dikke darmoperatie Poli Chirurgie 1 Deze folder geeft u informatie over de gebruikelijke gang van zaken rond een dikke darmoperatie. Ook geeft deze folder informatie over de aandoeningen waarbij een

Nadere informatie

Psychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD

Psychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD Psychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD Gertrude van den Brink, arts onderzoeker kinder MDL Erasmus MC Sophia Prof. J.C. Escher, kinderarts maag-darm-leverziekten CCUVN Familiedag, 20-10-2018

Nadere informatie

Een zuigeling met een infectie

Een zuigeling met een infectie Een zuigeling met een infectie Katja Heitink-Pollé, kinderarts, hematoloog-oncoloog WKZ en Flevoziekenhuis Masja de Haas Sanquin Casus Meisje van 6 maanden oud 3e kind van Surinaamse ouders Reden van komst:

Nadere informatie

Om deze geneesmiddelen juist te gebruiken is het belangrijk, dat u er een aantal dingen over weet. Lees ook de bijsluiter van de apotheek.

Om deze geneesmiddelen juist te gebruiken is het belangrijk, dat u er een aantal dingen over weet. Lees ook de bijsluiter van de apotheek. 6Thioguanine of 6TG 6THIOGUANINE OF 6TG Uw maag-darm-leverarts heeft in overleg met u besloten u te gaan behandelen met het middel 6 Thioguanine of 6TG. Dit geneesmiddel dient ter behandeling van de ziekte

Nadere informatie

Prednison (corticosteroïden)

Prednison (corticosteroïden) Prednison (corticosteroïden) Uw behandelend maag-darm-leverarts heeft u Prednison voorgeschreven in verband met een ontstekingsziekte van de darm. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft

Nadere informatie

Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP) Informatie over het ziektebeeld

Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP) Informatie over het ziektebeeld Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP) Informatie over het ziektebeeld Wat is FAP? Familiaire adenomateuze polyposis (FAP) is een erfelijke ziekte die zich kenmerkt door het ontstaan van honderden poliepen

Nadere informatie

Adalimumab (Humira) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar

Adalimumab (Humira) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar Adalimumab (Humira) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar 2 Inleiding Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van Adalimumab (Humira).

Nadere informatie

Zwangerschap bij een chronische darmziekte

Zwangerschap bij een chronische darmziekte Maag-, Darm- en Leverziekten Zwangerschap bij een chronische darmziekte www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Vruchtbaarheid... 3 Erfelijkheid... 4 Medicijnen... 4 Invloed chronische darmziekte op de zwangerschap...

Nadere informatie

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Zwangerschap en IBD. ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-, darm- en leverziekten. Beter voor elkaar

Zwangerschap en IBD. ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-, darm- en leverziekten. Beter voor elkaar Zwangerschap en IBD ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-, darm- en leverziekten Beter voor elkaar 2 Inleiding U wilt zwanger worden en heeft de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. Op dat moment

Nadere informatie

Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012. Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem

Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012. Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012 Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem Coeliakie is een ziekte die voornamelijk bij kinderen voorkomt. Stellingen Coeliakie

Nadere informatie

Onderzoek naar het effect van antibiotica op het beloop van acute milde diverticulitis

Onderzoek naar het effect van antibiotica op het beloop van acute milde diverticulitis DIABOLO studie Onderzoek naar het effect van antibiotica op het beloop van acute milde diverticulitis Geachte heer/mevrouw, Wij doen onderzoek naar het effect van antibiotica op het beloop van milde diverticulitis.

Nadere informatie

Stellingen. Stellingen 2. Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012

Stellingen. Stellingen 2. Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012 Tropical Sprue Post HBO cursus Nederlandse Vereniging van Dietisten 1 oktober 2012 Peter J. Wahab MDL arts Rijnstate Ziekenhuis Arnhem Non tropical sprue Gee - Herter s disease Idiopathic Steatorrhea?

Nadere informatie

Multidisciplinaire aanpak van IBD

Multidisciplinaire aanpak van IBD Antwerpse Geneeskundige Dagen 12/09/2014 Multidisciplinaire aanpak van IBD Tom Moreels UCL Cliniques Universitaires Saint-Luc Hépato-Gastroentérologie tom.moreels@uclouvain.be Inflammatoir darmlijden dunne

Nadere informatie

Polymyalgia reumatica (PMR), niet altijd wat het lijkt. C. De Gendt

Polymyalgia reumatica (PMR), niet altijd wat het lijkt. C. De Gendt Polymyalgia reumatica (PMR), niet altijd wat het lijkt C. De Gendt Diagnose In 1964 moest US Supreme Court rechter Potter Stewart, gewiekst met woorden, toegeven dat een definitie van harde pornogafie

Nadere informatie