De werkgelegenheid in het toerisme in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: zakentoerisme en vrijetijdstoerisme

Transcriptie

1 De werkgelegenheid in het toerisme in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: zakentoerisme en vrijetijdstoerisme Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties Clerbaux P. & Orianne J.-F.

2 Het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties is opgericht in 1995 en wordt gecofinancierd door het Europees Sociaal Fonds in het kader van Doelstelling 3. Het heeft tot doel de evolutie van de werkgelegenheid en de werkloosheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te volgen. Op basis van thematische analyses worden de vragen naar veranderingen en verschuivingen met betrekking tot jobs, beroepen en kwalificaties onderzocht. Medewerkers: verantwoordelijke: Stéphane THYS (fr) 02/ Amandine BERTRAND (fr) 02/ Paul CLERBAUX (fr) 02/ Bénédicte DECKER (fr) 02/ Mourad DE VILLERS (fr) 02/ Chantal JACQUEMART (fr) 02/ Véronique VALLE (fr) 02/ Jean-François ORIANNE (fr) 02/ Sandy VAN RECHEM (nl) 02/ Patricia VROMAN (nl) 02/ secretariaat: Alexandra DE WIT (nl) 02/ Xavier BERCKMANS (fr) 02/ Anspachlaan Brussel Fax: 02/ ( - site Observatorium

3 Inleiding In het kader van het Territoriaal Pact voor de heid, heeft het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties een studie uitgevoerd die toelaat een "instrumentenbord" samen te stellen aan de hand van steeds terugkerende en betrouwbare indicatoren met betrekking tot het zaken- en vrijetijdstoerisme in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in samenwerking met het Observatorium van het Toerisme in Brussel, het Office de Promotion du Tourisme Wallonie - Bruxelles (OPT), Brussel Internationaal (BITC) en Toerisme Vlaanderen. Dit project ligt in het verlengde van de studie die in 1999 werd verricht door het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties en die onder meer toeliet een originele methodologie uit te testen om de werkgelegenheid te beoordelen die gegenereerd wordt door de activiteiten van vrijetijdstoerisme in de hoofdstad 1. De belangrijkste doelstelling van deze studie is de inschatting van de werkgelegenheid, de omzet en de toegevoegde waarde die gegenereerd worden door het zaken- en vrijetijdstoerisme in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De studie zal ook gegevens verschaffen over de bedrijven die specifiek tot deze "sector" behoren, dankzij het originele gebruik van de databanken. Tot slot zal ze gegevens verschaffen over het aanbod van en de vraag naar arbeidsplaatsen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in de beroepen die verband houden met het toerisme. In dit document worden de gebruikte methodologie en de belangrijkste resultaten van de studie uiteengezet. De gedetailleerde resultaten vindt u in bijlage. Abstract In 2002 waren loontrekkers en zelfstandigen tewerkgesteld in het toerisme. In tegenstelling tot de tewerkstelling van zelfstandigen in de toeristische sector, die gevoelig achteruitgaat (-13,8% sinds 1997), neemt het totale aantal loontrekkers in de toeristische activiteiten (29.163) in de loop van het decennium in Brussel toe met bijna 40%. De vooruitgang vertraagde echter sterk sinds , of sinds de wereldwijde terugval van de economische activiteiten, die een grote invloed had op het toerisme in het algemeen. Over de hele periode is de toename van de werkgelegenheid groter voor het zakentoerisme, (+45,9%) dan voor de vrijetijdsactiviteiten (28,4%). Algemeen gezien worden de meeste banen in het toerisme nog steeds geteld in de horeca. Frappant is echter de belangrijke evolutie van de werkgelegenheid in de sectoren die rechtstreeks verband houden met de ontwikkeling van het zakentoerisme (promotie en organisatie van salons, beurzen, decoratie, vertaling, verhuur, fotografie, enz.). Brussel bevestigt haar statuut van "zakenhoofdstad", aangezien 80% van de omzet die door deze activiteiten gemaakt wordt in België zich hier concentreert. Het aandeel van de omzet gekoppeld aan het vrijetijdstoerisme is ook belangrijk (ten opzichte van de bestaande infrastructuur) met 33% van de totale omzet die in België gerealiseerd wordt. De achteruitgang van de activiteiten sinds 2001 heeft tot slot ook te maken met de grote terugval van de werkaanbiedingen in de toeristische sector in de hoofdstad (697 werkaanbiedingen in 2003) gekoppeld aan de toename van het aantal werkzoekenden (9.835 personen) in de sectoren die ons bezighouden. 1 Het toerisme in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest : Een sector die groei en tewerkstelling creëert? Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties

4 1. Definities Het toerisme is geen duidelijk afgelijnde activiteit. Ze wordt trouwens niet als dusdanig geïdentificeerd in de nomenclaturen van activiteiten. Het toerisme wordt gedefinieerd aan de hand van zijn object (de toerist) aan wie een brede waaier goederen en diensten worden aangeboden. Het toerisme vertoont dan ook raakvlakken met een groot aantal activiteitensectoren met zeer diverse impact. Deze bijzonderheid maakt de analyse moeilijk, want de grenzen van deze transversale activiteit zijn moeilijk te trekken. Het toerisme: Het toerisme is de benaming voor de "activiteiten van de personen die reizen en verblijven in andere plaatsen dan hun gebruikelijke woonplaats, voor een periode van minder dan een jaar, met als motief ontspanning, zaken of met een ander doel zonder verband met een activiteit waarvoor ze een loon krijgen op de plaats die ze bezoeken" (WTO, 1991; OESO, 2001). Het uitgangspunt van deze definitie is de analyse van de activiteiten van de toeristen als economische activiteiten. De toerist: Het gaat om "personen die reizen en verblijven in andere plaatsen dan hun gebruikelijke woonplaats, voor een periode van minder dan een jaar, met als motief ontspanning, zaken of met een ander doel zonder verband met een activiteit waarvoor ze een loon krijgen op de plaats die ze bezoeken" (WTO, 1991; OESO, 2001). De uitgaven voor toeristische consumptie: De uitgaven voor toeristische consumptie zijn de "uitgaven gedaan door of in naam van een toerist, vóór, tijdens of na de reis, en die betrekking hebben op de reis buiten de gebruikelijke woonomgeving van de toerist (WTO, 1991; OESO, 2001). Het zakentoerisme: In ruime zin gaat het om alle reizen bepaald door de economische activiteit. Het omvat de individuele verplaatsingen voor professionele doeleinden, vergaderingen (congressen, colloquia en seminaries), de deelname aan salons als exposant of bezoeker (beurzen, salons, tentoonstellingen), studiereizen en reizen als incentive aangeboden. Het congrestoerisme: Het congrestoerisme is één van de vormen van het zakentoerisme. Een congres is een formeel georganiseerde bijeenkomst op een vooraf vastgelegde plaats. Het aantal deelnemers kan sterk variëren (van 10 tot personen). Tijdens de bijeenkomst vindt een gestructureerde uitwisseling van ideeën plaats. Deze bespreking heeft tot doel kennis uit te wisselen en/of tot een consensus te komen. Parallel met de traditionele congresonderwerpen merken we dat er vaak een sociaal luik voorzien is dat de congresgangers toelaat deel te nemen aan het culturele, toeristische en historische leven van de gaststad of van het gastland. Men onderscheidt drie segmenten op de congresmarkt: dat van de verenigingen, dat op zijn beurt onderverdeeld is in beroepsverenigingen en wetenschappelijke verenigingen; dat van de bedrijfscongressen, waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussen de congressen gericht op de bedrijfsmedewerkers (executive meetings) en deze bedoeld voor de markt (productvoorstellingen, beurzen, salons); de derde categorie is deze van de officiële instanties, de politieke partijen, de vakbondsverenigingen, Het congrestoerisme omvat in ruimere zin de volgende activiteiten: congres, conferentie, seminarie, symposium, colloquium, workshop, forum, panel. Meer en meer groepeert de sector zich rond het concept M.I.C.E. MICE is een vorm van toerisme die de toeristische infrastructuur (in ruime zin) koppelt aan zakelijke diensten. MICE is een combinatie van Meetings, Incentive travels, Exhibitions, Expositions en Events (zie Observatorium van het Toerisme in Brussel, rapport annuel (jaarverslag), 2002, pp 35-36). 2

5 Op het vlak van de statistieken die bestaan over het toerisme (gegevens van het NIS), kan een onderscheid worden gemaakt tussen: 1. de vrijetijdstoeristen, 2. de congrestoeristen en 3. de toeristen die komen om "andere professionele redenen". De MICE-activiteiten zijn als dusdanig niet identificeerbaar in de statistieken van het NIS: ze stemmen overeen met categorie 2 en met een deel van categorie 3. Wij zullen ons dus beperken tot het onderscheid tussen het vrijetijdstoerisme en het zakentoerisme (in de ruime zin), en nemen de categorieën 2 en 3 samen ten opzichte van categorie Methode Zakentoerisme en vrijetijdstoerisme: jaarlijkse verdeelsleutels De statistieken van het NIS laten ons toe te zien wat tot het domein van het zakentoerisme en wat tot dat van het vrijetijdstoerisme behoort. De verdeelsleutels worden opgebouwd op basis van de overnachtingen naar gelang van het doel van het verblijf. We houden vooral rekening met de referentiejaren 1992, 1997 en Overnachtingen naar gelang van het doel van het verblijf (Brussel) Jaren TOTAAL Vrije tijd Congres, seminaries en Andere professionele besprekingen redenen % 39,82% 19,30% 40,88% % 39,07% 16,94% 43,99% % 37,53% 17,03% 45,44% % 35,70% 16,07% 48,23% % 35,30% 21,43% 43,27% % 33,60% 24,39% 42,01% % 35,05% 30,22% 34,73% % 35,93% 35,42% 28,65% % 37,94% 35,44% 26,62% % 37,52% 33,83% 28,65% % 39,85% 34,43% 25,72% Bron: NIS, Toerisme: statistieken van , berekeningen OPT Voor Brussel bedragen de verdeelsleutels "zaken" versus "vrije tijd" respectievelijk 60% en 40% in 1992, 66% en 34% in 1997, en 60% en 40% in We onthouden ook dat voor de andere Gewesten, deze verdeelsleutel sterk verschilt: Zaken Vrije tijd Brussel 60% 40% 2002 Vlaanderen 16% 84% Wallonië 12% 88% Bron: NIS, berekeningen OPT We merken tot slot op dat deze verdeelsleutels niet zullen worden toegepast voor bepaalde specifieke sectoren van het zakentoerisme: tolken, organisatoren van salons, beurzen, verhuurders van zalen, halls, (100% toe te schrijven aan het zakentoerisme). De toerismecijfers Methodologie voor het inschatten van de werkgelegenheid in de toeristische sector die rechtstreeks gegenereerd wordt door de binnenlandse toeristische consumptie op nationaal niveau (CEDERS; 1994). 3

6 Wij nemen hier de methodologie over die in 1999 door het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties werd aangepast aan de Brusselse arbeidsmarkt. Rekening houdend met zowel de personeelsbezetting in elke activiteitstak en het aandeel van de "directe" toegevoegde waarde (d.w.z. zonder de toegevoegde waarde die onrechstreeks gecreëerd wordt door de toeristische bedrijven) van deze tak die toe te schrijven is aan het toerisme, is het mogelijk het aantal arbeidsplaatsen te schatten van deze tak die toe te schrijven zijn aan het toerisme, en wel op de volgende manier: Eti = Ei * % Vai Waarbij: Eti Ei % Vai staat voor de banen die rechtstreeks gecreëerd worden door de toeristische consumptie van bedrijfstak i staat voor alle banen in bedrijfstak i staat voor het aandeel van de "directe" toegevoegde waarde van bedrijfstak i gegenereerd door het toerisme Deze benadering is gebaseerd op de volgende hypothese: in elke tak van de economie creëren, bij een gelijk volume, de uitgaven voor consumptie van de toeristen hetzelfde volume banen als de uitgaven van de niet-toeristen. Deze methodologie werd reeds gebruikt door het Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties in het kader van een studie rond het toerisme in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 2. Het bijzondere karakter van ons studieobject, de raming van de werkgelegenheid gekoppeld aan het vrijetijdstoerisme en aan het zakentoerisme, laat echter niet toe deze methode te gebruiken zonder bepaalde aanpassingen en methodologische voorzichtigheid. De toerismecijfers gekoppeld aan het zakentoerisme: 1. Uitgaan van de stelling dat de indirecte consumpties (uitgaven in cascade gegenereerd door de MICE-sector) van de zakelijke toerist rechtstreeks aan hem (of ten minste aan zijn bedrijf) toegeschreven kunnen worden. - directe uitgaven van de zaken- en congrestoerist: de zakentoerist consumeert op dezelfde manier als een andere toerist zodra hij even vrij is. - indirecte uitgaven: de zakentoerist (of zijn bedrijf) betaalt, op forfaitaire wijze, een consumptie in cascade van goederen en diensten die gegenereerd worden door de professionals van de "MICEsector". 2. De selectie aanpassen van de betrokken activiteitssectoren naar gelang van het object - De activiteitensectoren die betrekking hebben op het toerisme in het algemeen en niet op het zaken- en congrestoerisme (bijv.: uitbating van campings, verhuur caravans, enz.) verwijderen. - Sectoren die geen verband houden met het toerisme in het algemeen, maar die rechtstreeks betrekking hebben op het zaken- en congrestoerisme (bijv.: tolken, organisatoren van salons, beurzen, begeleidings- en hostessdiensten, verhuur van zalen, hallen enz.) toevoegen. 3. De verdeelsleutels vaststellen om een onderscheid te maken tussen wat binnen het algemene toerisme behoort tot het zaken- en congrestoerisme (aanpassing van de toerismecijfers). 4. De selectie van de sectoren en de aanpassing van de percentages controleren door middel van enquêtes bij "representatieve" professionals van de "MICE-sector" (voorzitters van beroepsverenigingen en directeurs van commerciële vennootschappen waar men niet omheen kan), uitgaande van hun jaarrekeningen. 5. De selectie van de sectoren en de aanpassing van de percentages controleren uitgaande van de databank "verstrekkers" van het BITC (Brussel Internationaal Toerisme en Congres). 2 CLERBAUX P., LAMBERT A., LECOCQ G., VANBUGGENHOUT S. (2000), Het toerisme in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: een sector die groei en tewerkstelling creeërt, Brussels Observatorium van de Arbeidsmarkt en de Kwalificaties, Brussel, 133p. 4

7 Terreinwerk: lijst van de contactpersonen BITC Hervé Bosquet Marianne LENS Managing Director Assistente Sector DMC (Destination Management Company) Marc Dans Voorzitter van de beroepsvereniging (ABITO) Directeur van Brussel Internationaal Travel Service Hugo Slimbroeck Gedelegeerd bestuurder van CIB Sector PCO (Professional Congress Organiser) Nicolas Le Brun Voorzitter van de beroepsvereniging (BAPCO) Directeur van DESTREE Organisation Sam Van De Kerckof Directeur van Meeting Time Sector beurzen en expo Evelyne Bastin Algemeen secretaris van de beroepsvereniging (FEBELUX) (BV van 17 leden) HEYSEL Informatie gestuurd Sector "leveranciers" (omkadering van organisatie van events) Evelyne Bastin Algemeen secretaris van de beroepsvereniging (EXPOBEL) Sector "venues" (verhuurders van zalen) nog niet gegroepeerd in beroepsvereniging Franck Van der Steen Brussels Events Browery 5

8 3. Resultaten Methodologische opmerking: 1. toepassing van de toerismecijfers op het aantal bedrijven en arbeidsplaatsen 2. het aandeel dat toegeschreven wordt aan het vrijetijds- en het zakentoerisme verschilt van jaar tot jaar (zie methodologie: jaarlijkse verdeelsleutels) Raming van het aantal toeristische ondernemingen Benadering aan de hand van de consumptie van de toeristen en invloed op de werkgelegenheid Evolutie van de toeristische ondernemingen - verdeling volgens de reden van de reis (vrije tijd/zaken) Vrije tijd Zaken Bron: RSZ, NIS, berekeningen Observatorium In 2002 zijn er zo'n ondernemingen actief zijn in een sector van het toerisme in de ruime zin. 37% (1.050) daarvan zou voornamelijk actief zijn in de vrijetijdsactiviteiten en 67% (1.785) zou zich vooral bezighouden met het zakentoerisme. Sinds 1999 is het aantal toeristische ondernemingen toegenomen met 23,2%. Deze groei verliep progressief en was meer uitgesproken voor het zakentoerisme. We stellen echter een lichte achteruitgang vast sinds Evolutie van de toeristische ondernemingen sectorale verdeling Bron: RSZ, NIS, berekeningen Observatorium Handel Horeca Vervoer Diversen Attracties Uit de verdeling in grote activiteitssectoren blijkt in de loop van het decennium een zeer grote vooruitgang voor de sectoren van de "toeristische diversen" (+437%), een toename van 65,5% voor de toeristische attracties, van 11,0% in de horeca en van 12,0% in het transport. Enkel de handel met toeristisch karakter gaat (zeer licht) achteruit in deze periode (-4,3%). De sector van de toeristische diversen groepeert organisaties van salons, tentoonstellingen en beurzen, agentschappen van mannequins, hostessen, vehuur, telecommunicaties 6

9 3.2. Raming van de bezoldigde werkgelegenheid in het toerisme Benadering door de consumptie van de toeristen en invloed op de tewerkstelling Evolutie van de bezoldigde werkgelegenheid in het toerisme verdeling naar gelang van de reden van de reis (vrije tijd/zaken) Vrije tijd Zaken Bron: RSZ, NIS, berekeningen Observatorium Eind 2002 worden er in de hoofdstad zo'n loontrekkende banen geteld in het toerisme hiervan zouden verband houden met het zakentoerisme, tegenover met het vrijetijdstoerisme. In de loop van het decennium gaat de tewerkstelling in het toerisme vooruit met meer dan banen (+39,4%), d.w.z. een veel belangrijkere groei dan deze die werd geregistreerd voor alle loontrekkende banen in het Brussels Gewest (+5,5%). Over de hele periode is deze ontwikkeling groter voor zaken (+45,9%) dan voor de vrijetijdsbesteding (28,4%). Sinds 1997 is de toename van de werkgelegenheid echter gelijk voor de beide verblijfsredenen Evolutie van de tewerkstelling van loontrekkers in het toerisme sectorale verdeling Bron: RSZ, NIS, berekeningen Observatorium Handel Horeca Vervoer Diversen Attracties Uit de verdeling in grote activiteitssectoren blijkt in de loop van het decennium op een zeer grote vooruitgang voor de sector van de "toeristische diversen" (+190,0% of banen), een toename van 46,5% ( banen) voor de toeristische attracties, van 24% in de horeca ( personen) en van 15,4% in het transport (+760 personen) 4. Enkel de handel met een toeristisch karakter gaat (zeer licht) achteruit, -1,1% in deze periode. De tabellen in bijlage geven de verschillen weer per subsector van de grote groepen die hierboven genoemd worden. We merken op dat met uitzondering van de "cafés", en van de "kansspelen" er in geen enkele subsector banen verloren gaan in de loop van de periode. 3 U vindt de gedetailleerde resultaten in bijlage. 4 We merken op dat de exploitatiezetel van Sabena in Vlaanderen gelokaliseerd is, wat betekent dat voor 2002 geen daling genoteerd wordt in het Brussels Gewest. 7

10 Er zijn belangrijke toenames van de werkgelegenheid te noteren in de subsectoren: "hotels (+8,3%, of +391 arbeidsplaatsen), in de sector van de "restaurants" (+23,0%, of +960 arbeidsplaatsen), de "kantines en traiteurs" ( arbeidsplaatsen), de "modellen-, hostessbureaus, enz." (+581 arbeidsplaatsen), de "organisaties van salons, tentoonstellingen en beurzen" ( arbeidsplaatsen), de "andere culturele activiteiten" (+88,9%, of +537 arbeidsplaatsen) Kenmerken van de bezoldigde werkgelegenheid in het toerisme in 2002 % vrouwen % handarbeiders % openbare sector Handel 66% 9% 0% Horeca 41% 82% 0% Vervoer 24% 34% 69% Diversen 43% 6% 52% Attracties 46% 20% 35% TOTAAL 45% 28% 32% Bron: RSZ, berekeningen Observatorium De tewerkstelling van loontrekkers die verband houdt met het toerisme wordt voor 45% ingevuld door vrouwen, met een grote concentratie in de sector van de handel (66% vrouwen). We tellen 28% handarbeiders onder de mensen die tewerkgesteld zijn in het toerisme in Brussel; dit percentage bedraagt 82% in de horecasector. De tewerkstelling in de toeristische sector bestaat voor 32% uit overheidsbanen, en 69% van de banen in de vervoersector behoren tot de openbare sector Raming van de zelfstandige werkgelegenheid in het toerisme De tewerkstelling in het toerisme bij de zelfstandigen, situatie 2002 en evolutie sinds 1997 Methodologische opmerking: de gegevens van het RSVZ laten ons niet toe terug te gaan tot in 1992, zoals we dat gedaan hebben voor de tewerkstelling van loontrekkers Evolutie (%) Toerisme Vrije tijd Zaken Toerisme Vrije tijd Zaken Toerisme Vrije tijd Zaken Industrie en ambachten ,9-6,3-19,0 Handel en horeca ,7-6,2-23,9 Vrije beroepen ,5 13,8 5,4 Diensten ,6-12,6 TOTAAL ,8-5,9-15,9 Bron: RSVZ, 2002 Het aantal zelfstandigen die tewerkgesteld zijn in de sector van "het toerisme in het algemeen" wordt geschat op personen, waarvan in de tak "vrije tijd" en in de tak "zakentoerisme". In tegenstelling tot de tewerkstelling van loontrekkers, is dit aantal aanzienlijk teruggelopen sinds 1997 met een daling van bijna eenheden (-13,8%). Deze daling heeft voornamelijk betrekking op het zakentoerisme, hoofdzakelijk in de sectoren van de handel en de horeca, de industrie en de ambachten Kenmerken van de zelfstandige werkgelegenheid in het toerisme % vrouwen % hoofdsactiviteit Industrie en ambachten 12,3 79,6 Handel en horeca 29,5 75,3 Vrije beroepen 44,0 70,7 Diensten 40,6 80,8 TOTAAL 34,2 74,8 Bron: RSVZ,

11 Over het algemeen is één op drie zelfstandigen die in het toerisme werken een vrouw. Zoals voor de tewerkstelling van loontrekkers zijn ze minder goed vertegenwoordigd in de activiteiten van industriële productie en zelfs de zware dienstverlening Omzet en toegevoegde waarde van de bedrijven van de sector van het zaken- en vrijetijdstoerisme in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Methodologie: De methode van de jaarrekeningen neergelegd bij de Balanscentrale (augustus 2003). De methode (zie bijlage 6) bestaat er hier in de toegevoegde waarden bijeen te voegen uit de geconsolideerde jaarrekeningen van de bedrijven die geregistreerd zijn in toeristische sectorale codes, die neergelegd werden bij de Balanscentrale van de Nationale Bank van België (NBB). De toegevoegde waarde (TW) is gelijk aan het verschil tussen, enerzijds, de waarde van de geproduceerde goederen en diensten en, anderzijds, de waarde van de goederen en diensten die verbruikt worden in het productieproces. De toegevoegde waarde stemt ook overeen met het bedrag van de vergoedingen toegekend aan de productiefactoren (kapitaal - arbeid), met name de lonen en salarissen, de winsten, die hun oorsprong vinden in de tak in kwestie. De bruto toegevoegde waarde omvat de afschrijvingen. De bruto toegevoegde waarde tegen marktprijs is de enige variabele waarvoor gegevens op gewestniveau voorhanden zijn; ze omvat de indirecte belastingen en houdt geen rekening met de toelagen. De regionale verdeling van de toegevoegde waarde moet gekoppeld worden aan het nationale concept van "Bruto Binnenlands Product". De analyse van de toegevoegde waarden in een regionaal kader stelt een aantal problemen wat de interpretatie betreft, aangezien er geen systeem bestaat voor het compileren van de bruto gegevens op het vlak van het gewest, en de diverse bronnen die bruikbaar zijn op nationaal niveau vrij grote beperkingen hebben. In het totaal zijn Belgische bedrijven opgenomen op de cd-rom van de Jaarrekeningen van de NBB, op basis van hun maatschappelijke zetel. Onder hen tellen we er met maatschappelijke zetel in Brussel. Als we enkel rekening houden met de rechtstreeks toeristische activiteiten die in aanmerking worden genomen bij de klassieke benadering (Reisbureaus en touroperators, Attracties, Logies, Restauratie, Transport), hebben bedrijven van het Brussels Gewest hun jaarrekening neergelegd bij de NBB. Om het percentage te bepalen dat toegeschreven kan worden aan het zaken- en vrijetijdstoerisme, wordt een verdeelsleutel toegepast die gebaseerd is op de statistieken van de overnachtingen van het NIS. Deze sleutel verschilt sterk naargelang het gewest. De gegevens met betrekking tot het hele land worden verkregen door de drie gewesten op te tellen. Zaken Vrije tijd Brussel 60% 66% 40% 34% Vlaanderen 16% 14% 84% 86% Wallonië 12% 12% 88% 88% Bron: NIS, berekeningen OPT Er zijn twee beperkingen verbonden aan de berekening van de toeristische toegevoegde waarde volgens deze methode betreft: a. de onvolledigheid: De internationale verenigingen, de openbare nutsbedrijven, de meeste vzw's, de beroepsfederaties, de scholen en instellingen voor hoger onderwijs zijn niet verplicht om hun jaarrekeningen neer te leggen bij de Balanscentrale. Talloze bedrijven in de toeristische en/of culturele sector worden echter opgericht onder de vorm van vzw of hebben gedeeltelijk openbare statuten, wat impliceert dat de bruto gegevens met betrekking tot hun toegevoegde waarde niet beschikbaar zijn, waardoor de algemene toegevoegde waarde van het toerisme onderschat wordt. 9

12 b. het effect van de maatschappelijke zetel: De registratie van de ondernemingen op basis van de maatschappelijke zetel vertekent de representativiteit van de toegevoegde waarde met betrekking tot een bepaald grondgebied. De maatschappelijke zetel van SABENA bijvoorbeeld, bevindt zich in Brussel. De toegevoegde waarde van dit bedrijf zal dus geboekt worden voor het Brussels Gewest, hoewel het zich fysiek niet op het grondgebied van het Gewest bevindt. Bepaalde hotelketens hebben hun maatschappelijke zetel in Brussel, maar hebben filialen op heel het nationale grondgebied en voor de Brusselse toegevoegde waarde wordt rekening gehouden met de toegevoegde waarde van alle vestigingen. Dit kan als gevolg hebben dat de toegevoegde waarde van het toerisme overschat wordt. Veel grote bedrijven hebben hun maatschappelijke zetel op het Brussels grondgebied, waardoor het gewicht van Brussel in het hele land overschat wordt Raming van de omzet en van de TW gegenereerd door het toerisme in het algemeen in Brussel en in België 5 Toerisme Aantal bedr. Omzet Brussel TW Aantal bedr. Omzet België TW % omzet Reisbureaus en touroperators ,8 29,1 Attracties ,6 47,9 Hotels ,9 40,5 Restauratie ,3 35,9 Vervoer ,1 57,6 Totaal toerisme ,6 42,3 Totaal ,1 30,1 % 9,1 4,2 4,4 7,9 2,6 3,1 Bron: NBB, berekeningen Observatorium Methodologische opmerking: De aandachtige lezer heeft wellicht gemerkt dat er een verschil is in de sectoren die in aanmerking werden genomen bij de analyse van de omzet en van de toegevoegde waarde tussen de tewerkstelling van loontrekkers en van zelfstandigen: dit kan worden verklaard door de verandering van methodologisch instrument (klassieke methode voor de raming van de omzet en van de TW < > methode aan de hand van de toerismecijfers voor de raming van de tewerkstelling: zie bijlage 3). Commentaar: - In 2002 vertegenwoordigt de sector van het toerisme in Brussel 4,2% van de omzet en 4,4% van de in het Gewest gegenereerde TW. Deze percentages liggen hoger dan deze die worden opgetekend op nationaal niveau: 2,6% van de omzet en 3,1% van de TW. - We merken eveneens op dat 17,4% van de toeristische ondernemingen, die goed zijn voor 51,6% van de omzet en 42,3% van de totale TW van het land, in Brussel geconcentreerd zijn. - Dezelfde berekeningsbasis gaf de volgende bruto gegevens: % TW Omzet TW Bron: NBB, berekeningen Observatorium (bruto gegevens) 5 Vermelden we nog dat 16 bedrijven die actief zijn in de sectoren die ons bezighouden een onbepaalde postcode hebben. Het bedrag van de omzet en van de TW die gegenereerd worden door deze 16 bedrijven is respectievelijk 16,7 en 12,9 miljoen euro. De balans van Sabena (31/12/2000), dus voor het faillissement, wordt hier in rekening gebracht. 10

13 Raming van de omzet en van de TW gegenereerd door het zakentoerisme in Brussel en in het hele land Zaken Aantal bedr. Omzet Brussel TW Aantal bedr. Omzet België TW % omzet Reisbureaus, T.O ,8 61,2 Attracties ,9 78,9 Hotels ,8 72,8 Restauratie ,7 69,1 Vervoer ,4 84,7 Totaal zaken ,7 74,5 Bron: NBB, berekeningen Observatorium De omzet die gegenereerd wordt door de toeristische sectoren en die toe te schrijven is aan het zakentoerisme, wordt op zo'n 4 miljard euro geschat, of 81% van het nationale totaal. % TW Raming van de omzet en van de TW gegenereerd door het vrijetijdstoerisme in Brussel en in het hele land Vrije tijd Aantal bedr. Omzet Brussel TW Aantal bedr. Omzet België TW % omzet Reisbureaus, T..O ,5 16,3 Attracties ,8 30,1 Hotels ,6 24,3 Restauratie ,6 20,8 Vervoer ,2 38,9 Totaal zaken ,5 25,7 Bron: NBB, berekeningen Observatorium De omzet die gegenereerd wordt door de vrijetijdssectoren en die toe te schrijven is aan het vrijetijdstoerisme wordt op zo'n 2,7 miljard euro geschat, of 33,5% van het nationale totaal. % TW 3.5. Overzicht van het aanbod van en de vraag naar arbeidsplaatsen in de toeristische sector De BGDA neemt een bevoorrechte plaats voor het analyseren van de Brusselse arbeidsmarkt in. Enerzijds bestaat de opdracht van de Dienst erin de vraag naar arbeidsplaatsen te registreren, die in oktober ingeschreven personen vertegenwoordigde. Anderzijds registreert de Dienst de vacatures die worden meegedeeld door de werkgevers, d.w.z werkaanbiedingen voor het jaar lopend van november 2002 tot oktober Het is belangrijk hier kort te herinnen aan het feit dat de Brusselse arbeidsmarkt sinds augustus 2001 te lijden heeft onder de terugval van de economische activiteiten. Dit vertaalt zich in een ononderbroken toename van het aantal werkzoekenden sinds deze periode, terwijl tegelijk het aantal werkaanbiedingen die geregistreerd worden bij de BGDA, sterk achteruitgaat. 11

14 3.5.1 De werkzoekenden ingeschreven bij de BGDA (Situatie op 31/10/2003) (Situatie op 31/10/2003) Eind oktober 2003 worden er werkzoekenden geteld uit een toeristische beroepstak in de ruime zin, d.w.z. 11,1% van het totaal van de niet-werkende werkzoekenden (NWWZ) ingeschreven in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Totaal Totaal (30/09/99) Var % < 25 jaar % vrouwen % laaggescho olden % niet-eu WZ/WA Restauratie ,8 14,9 41,2 86,8 29,1 11,7 Ober, kelners en gelijkaardigen Koks Hotels ,1 16,7 71,1 70,9 27,8 12,4 Kamermeisjes 573 Receptionisten 290 Reisbureaus ,0 37,1 73,7 22,1 9,7 15,2 Bediende van reisbureaus 296 Musea, cinema s ,4 15,1 42,4 84,8 15,2 1,7 Zaalwachters 22 Gidsen, onthaalhostessen ,3 35,5 82,9 41,5 8,8 25,1 Onthaalhostessen 289 Toeristische gidsen 51 Podiumkunsten ,8 7,2 45,3 40,4 5,9 82,2 Diversen , ,1 68,1 24,6 13,2 Taxi bestuurders 127 TOTAAL ,9 15,6 46,2 71,5 23,1 14,1 TOTAAL BGDA ,7 20,1 48,9 64,7 24,7 8,6 Bron: BGDA, berekeningen Observatorium Tijdens de bestudeerde periode zijn de groeipercentages voor de beroepen in het toerisme minder groot dan voor alle werkzoekenden van de BGDA (respectievelijk 7,9% en 18,7%). Dit is hoofdzakelijk te wijten aan de relatieve stabiliteit in de sector "restauratie" en aan het feit dat deze sector ruimschoots domineert in onze sectorale verdeling. De groeipercentages in de andere subsectoren stemmen veel meer overeen met het algemene percentage dat voor deze periode werd opgetekend in de BGDA. We merken het grotere percentage van "ingeschreven jonge werkzoekenden" op in de sectoren van de reisbureaus en gidsen/hostesses. Vrouwen hebben ruimschoots het overwicht in de beroepen van de gidsen/hostesses, reisbureaus en het hotelwezen. Met uitzondering van de reisbureaus hebben de personen ingeschreven in de toeristische beroepen een eerder lage scholingsgraad. 71% van de ingeschreven personen heeft ten hoogste een diploma van lager secundair onderwijs (LSO). In de restauratie en het hotelwezen zijn meer werkzoekenden van vreemde nationaliteit geconcentreerd dan het gemiddelde. Omgekeerd zijn er weinig werkzoekenden van vreemde nationaliteit ingeschreven in de beroepstakken "podiumkunsten", "gidsen" en "reisbureaus". Een belangrijke ratio, tenslotte, geeft de verhouding tussen het aantal ingeschreven werkzoekenden en het aantal werkaanbiedingen. Hoe hoger deze ratio, hoe groter de concurrentie voor dezelfde baan. Voor het totaal van de beroepen in het toerisme, worden 14 werkzoekenden geteld per ontvangen aanbieding, of bijna het dubbele van de ratio die werd opgetekend in september '99, of in volle economische groei. Deze ratio is ook verdubbeld voor alle werkzoekenden van de BGDA (8,6 tegenover 4,8 in 1999). 12

15 De werkaanbiedingen (WA) ontvangen op de BGDA op jaarbasis (periode van 1/11/2002 tot 31/10/2003) % programma % WA die max. LSO % Aantal WA 2003 Aantal WA 1998 ter opslorping vereisen deeltijds v.d. werkloosheid Restauratie ,8 70,2 28,9 Hotel ,3 32,1 13,6 Reisbureaus ,1 28,1 Musea, cinema s ,1 20,1 10,1 Gidsen, onthaalhostessen ,7 28,6 21,4 Podiumkunsten ,1 42,9 0,1 Diversen 59 nd 52,5 45,7 8,5 TOTAAL ,8 58,5 23,8 TOTAAL BGDA ,3 36,1 22,1 Bron: BGDA, berekeningen Observatorium Over de jaarlijkse periode die in aanmerking wordt genomen 6, noteerde de BGDA 697 werkaanbiedingen voor beroepen met een toeristisch karakter. Dit cijfer vertegenwoordigt 6,7% van het totaal van de werkaanbiedingen die tijdens deze periode binnenkwamen. Dit aantal ligt 42,7% lager in vergelijking met Wat volume betreft is het in de sectoren van de restauratie en de hotels dat de afname het sterkst is. Bijna 60% van de werkaanbiedingen stellen geen specifieke eisen qua opleiding. Dit percentage ligt 20 punten hoger dan dat voor alle werkaanbiedingen doe toekomen bij de BGDA. In 1998 was het verschil groter, aangezien men toen percentages noteerde van respectievelijk 80% en 41%. Men weet dat in een periode van recessie de eisen voor de aanwerving strenger worden. Niettemin blijft de sector van het toerisme op het eerste gezicht toegankelijk voor veel ingeschreven werkzoekenden. Deze vaststelling is niet onbelangrijk voor de ontwerpers en beheerders van werkgelegenheidsprogramma's in het Gewest. De werkaanbiedingen van de toeristische sector hebben in 24% van de gevallen betrekking op een deeltijdse baan, d.w.z. een groter aandeel dan dat voor het totaal van de werkaanbiedingen die binnenkomen op de BGDA. 6 lopend van 1 november 2002 tot 31 oktober

16 BIJLAGE 1: A1.1: Raming van de bezoldigde werkgelegenheid Benadering aan de hand van de consumptie van de toeristen en invloed op de werkgelegenheid A1.1.1 : Bezoldigde werkgelegenheid variatie Handel Horeca Vervoer Diversen Attracties N3 N4 N Evolutie (in %) Toerisme Vrije tijd Zaken Toerisme Vrije tijd Zaken Toerisme Vrije tijd Zaken 505 Kleinhandel in motorbrandstoffen ,7 11,7 11, Niet-gespec. kleinhandel in winkels in overwegend voedings- en genotmiddelen ,6 51,6 51, Overige niet-gespecialiseerde kleinhandel in winkels ,9-83,9-83,9 522 Kleinhandel in voedings- en genotmiddelen in gespecialiseerde winkels ,4-19,4-19,4 523 Kleinhandel in farmaceutische producten, reukwerk en cosmetica ,1 1,1 1,1 524 Overige gespecialiseerde kleinhandel in nieuwe artikelen in winkels ,4-1,4-1,4 525 Kleinhandel in tweedehandsgoederen en antiquiteiten in winkels ,1 782,1 782,1 526 Kleinhandel, niet in winkels ,6 203,6 203,6 Subtotaal van de toeristische handel ,1-1,1-1,1 551 Hotels ,3 8,3 8, Vakantiecentra en vakantiedorpen ,3-31, Verschaffen van overig logies voor kortstondig verblijf ,0 1108,0 1108,0 553 Restaurants ,0 23,0 23, Cafés ,0-23,0-23, Discotheken, dancings en dergelijke ,8 5,8 5,8 555 Kantines en catering ,2 626,2 Subtotaal van de toeristiche Horeca ,5 13,8 31,6 601 Vervoer per spoor ,6 2144,6 2144, Personenvervoer te land volgens een dienstregeling ,9 6,9 6, Exploitatie van taxi's ,4 7,4 7, Overig vervoer van personen te land ,7-11,7-11,7 621 Luchtvaart volgens dienstregeling ,0-49,0-49,0 622 Luchtvaart zonder dienstregeling ,6 93,6 93, Ondersteunende activiteiten i.v.m. het vervoer te land ,7 45,7 45, Ondersteunende activiteiten i.v.m. de luchtvaart ,7-38,7-38,7 633 Reisbureaus en touroperators ,2 17,2 17,2 Subtotaal van het toeristich vervoer ,4 15,4 15, Telecommunicaties ,3 93, Overige hulpbedrijven i.v.m. financiële instellingen ,3 603,3 603, Verhuur van niet-residentiële gebouwen ,0 2100,0 711 Verhuur van auto s ,5-6,5-6, Verhuur van overige transportmiddelen voor vervoer te land ,5 54,5 54, Verhuur van televisietoestellen en andere audio- en videoapparatuur ,5-54, Verhuuur van overige roerende goederen voor persoonlijk of huishoudelijk gebruik Agentschappen van fotomodellen, mannequins, hostessen en dergelijke ,1 210, Fotografen ,2-26, Verpakkingsbedrijven ,0 825, Secretariaten ,5 695, Vertaaldiensten en tolken ,0 4825, Organisatie van salons, tentoonstellingen en beurzen ,9 6388,9 6388, Binnenhuisarchitecten ,0 100, Activiteiten van openbare instellingen m.b.t. gezondheidszorg, milieu, onderwijs, ,8 89,8 89,8 cultuur en andere sociale aangelegenheden 7513 Activiteiten van openbare instellingen m.b.t. economische aangelegenheden ,2 396,2 396,2 (waarvan OPT schatting als OPT = +/- 75pers) Subtotaal van de toeristiche diversen ,0 250,2 176, Vertoning van films ,3 60,3 60,3 923 Overige activiteiten op het gebied van amusement ,9 88,9 88,9 925 Overige culturele activiteiten ,8 68,8 68, Exploitatie van overige sportinstallaties en -accommodaties ,0-42,0-42, Overige sport ,8 41,8 41, Kansspelen ,7-41,7-41, Gebruik van snooker- en biljartzalen Exploitatie van recreatieparken, lunaparken en dergelijke ,0 100,0 100, Exploitatie strandfaciliteiten (verhuur van kleedhokjes, windschermen, ligbedden, enz.) Overige activiteiten i.v.m. recreatie ,2-5,2-5, Kappen en schoonheidszorg ,6 8, Lichaamsverzorging ,3 1733, Huwelijksagentschappen, contactbemiddeling, wichelaars en dergelijke ,4-71,4 Subtotaal van de toeristiche attracties ,5 49,7 44,6 TOTAAL ,4 28,4 45,9 Bron: RSZ, berekeningen Observatorium 14

17 A1.1.2 : Bezoldigde werkgelegenheid : van 1993 tot 2001 Handel Horeca Vervoer Diversen Attracties N3 N4 N Toerisme Vrije tijd Zaken Toerisme Vrije tijd Zaken Toerisme Vrije tijd Zaken 505 Kleinhandel in motorbrandstoffen Niet-gespec. kleinhandel in winkels in overwegend voedings- en genotmiddelen Overige niet-gespecialiseerde kleinhandel in winkels Kleinhandel in voedings- en genotmiddelen in gespecialiseerde winkels Kleinhandel in farmaceutische producten, reukwerk en cosmetica Overige gespecialiseerde kleinhandel in nieuwe artikelen in winkels Kleinhandel in tweedehandsgoederen en antiquiteiten in winkels Kleinhandel, niet in winkels Subtotaal van de toeristische handel Hotels Vakantiecentra en vakantiedorpen Verschaffen van overig logies voor kortstondig verblijf Restaurants Cafés Discotheken, dancings en dergelijke Kantines en catering Subtotaal van de toeristiche Horeca Vervoer per spoor Personenvervoer te land volgens een dienstregeling Exploitatie van taxi's Overig vervoer van personen te land Luchtvaart volgens dienstregeling Luchtvaart zonder dienstregeling Ondersteunende activiteiten i.v.m. het vervoer te land Ondersteunende activiteiten i.v.m. de luchtvaart Reisbureaus en touroperators Subtotaal van het toeristich vervoer Telecommunicaties Overige hulpbedrijven i.v.m. financiële instellingen Verhuur van niet-residentiële gebouwen Verhuur van auto s Verhuur van overige transportmiddelen voor vervoer te land Verhuur van televisietoestellen en andere audio- en videoapparatuur Verhuuur van overige roerende goederen voor persoonlijk of huishoudelijk gebruik Agentschappen van fotomodellen, mannequins, hostessen en dergelijke Fotografen Verpakkingsbedrijven Secretariaten Vertaaldiensten en tolken Organisatie van salons, tentoonstellingen en beurzen Binnenhuisarchitecten Activiteiten van openbare instellingen m.b.t. gezondheidszorg, milieu, onderwijs, cultuur en andere sociale aangelegenheden 7513 Activiteiten van openbare instellingen m.b.t. economische aangelegenheden (waarvan OPT schatting als OPT = +/- 75pers) Subtotaal van de toeristiche diversen Vertoning van films Overige activiteiten op het gebied van amusement Overige culturele activiteiten Exploitatie van overige sportinstallaties en -accommodaties Overige sport Kansspelen Gebruik van snooker- en biljartzalen Exploitatie van recreatieparken, lunaparken en dergelijke Exploitatie strandfaciliteiten (verhuur van kleedhokjes, windschermen, ligbedden, enz.) Overige activiteiten i.v.m. recreatie Kappen en schoonheidszorg Lichaamsverzorging Huwelijksagentschappen, contactbemiddeling, wichelaars en dergelijke Subtotaal van de toeristiche attracties TOTAAL Source : ONSS, calculs Observatoire 15

18 A1.1.2 : Bezoldigde werkgelegenheid : van 1993 tot 2001 (vervolg) Handel Horeca Vervoer Diversen Attracties N3 N4 N Toerisme Vrije tijd Zaken Toerisme Vrije tijd Zaken Toerisme Vrije tijd Zaken 505 Kleinhandel in motorbrandstoffen Niet-gespec. kleinhandel in winkels in overwegend voedings- en genotmiddelen Overige niet-gespecialiseerde kleinhandel in winkels Kleinhandel in voedings- en genotmiddelen in gespecialiseerde winkels Kleinhandel in farmaceutische producten, reukwerk en cosmetica Overige gespecialiseerde kleinhandel in nieuwe artikelen in winkels Kleinhandel in tweedehandsgoederen en antiquiteiten in winkels Kleinhandel, niet in winkels Subtotaal van de toeristische handel Hotels Vakantiecentra en vakantiedorpen Verschaffen van overig logies voor kortstondig verblijf Restaurants Cafés Discotheken, dancings en dergelijke Kantines en catering Subtotaal van de toeristiche Horeca Vervoer per spoor Personenvervoer te land volgens een dienstregeling Exploitatie van taxi's Overig vervoer van personen te land Luchtvaart volgens dienstregeling Luchtvaart zonder dienstregeling Ondersteunende activiteiten i.v.m. het vervoer te land Ondersteunende activiteiten i.v.m. de luchtvaart Reisbureaus en touroperators Subtotaal van het toeristich vervoer Telecommunicaties Overige hulpbedrijven i.v.m. financiële instellingen Verhuur van niet-residentiële gebouwen Verhuur van auto s Verhuur van overige transportmiddelen voor vervoer te land Verhuur van televisietoestellen en andere audio- en videoapparatuur Verhuuur van overige roerende goederen voor persoonlijk of huishoudelijk gebruik Agentschappen van fotomodellen, mannequins, hostessen en dergelijke Fotografen Verpakkingsbedrijven Secretariaten Vertaaldiensten en tolken Organisatie van salons, tentoonstellingen en beurzen Binnenhuisarchitecten Activiteiten van openbare instellingen m.b.t. gezondheidszorg, milieu, onderwijs, cultuur en andere sociale aangelegenheden 7513 Activiteiten van openbare instellingen m.b.t. economische aangelegenheden (waarvan OPT schatting als OPT = +/- 75pers) Subtotaal van de toeristiche diversen Vertoning van films Overige activiteiten op het gebied van amusement Overige culturele activiteiten Exploitatie van overige sportinstallaties en -accommodaties Overige sport Kansspelen Gebruik van snooker- en biljartzalen Exploitatie van recreatieparken, lunaparken en dergelijke Exploitatie strandfaciliteiten (verhuur van kleedhokjes, windschermen, ligbedden, enz.) Overige activiteiten i.v.m. recreatie Kappen en schoonheidszorg Lichaamsverzorging Huwelijksagentschappen, contactbemiddeling, wichelaars en dergelijke Subtotaal van de toeristiche attracties TOTAAL Source : ONSS, calculs Observatoire 16

19 A1.1.2 : Bezoldigde werkgelegenheid : van 1993 tot 2001 (vervolg) Handel Horeca Vervoer Diversen Attracties N3 N4 N Toerisme Vrije tijd Zaken Toerisme Vrije tijd Zaken Toerisme Vrije tijd Zaken 505 Kleinhandel in motorbrandstoffen Niet-gespec. kleinhandel in winkels in overwegend voedings- en genotmiddelen Overige niet-gespecialiseerde kleinhandel in winkels Kleinhandel in voedings- en genotmiddelen in gespecialiseerde winkels Kleinhandel in farmaceutische producten, reukwerk en cosmetica Overige gespecialiseerde kleinhandel in nieuwe artikelen in winkels Kleinhandel in tweedehandsgoederen en antiquiteiten in winkels Kleinhandel, niet in winkels Subtotaal van de toeristische handel Hotels Vakantiecentra en vakantiedorpen Verschaffen van overig logies voor kortstondig verblijf Restaurants Cafés Discotheken, dancings en dergelijke Kantines en catering Subtotaal van de toeristiche Horeca Vervoer per spoor Personenvervoer te land volgens een dienstregeling Exploitatie van taxi's Overig vervoer van personen te land Luchtvaart volgens dienstregeling Luchtvaart zonder dienstregeling Ondersteunende activiteiten i.v.m. het vervoer te land Ondersteunende activiteiten i.v.m. de luchtvaart Reisbureaus en touroperators Subtotaal van het toeristich vervoer Telecommunicaties Overige hulpbedrijven i.v.m. financiële instellingen Verhuur van niet-residentiële gebouwen Verhuur van auto s Verhuur van overige transportmiddelen voor vervoer te land Verhuur van televisietoestellen en andere audio- en videoapparatuur Verhuuur van overige roerende goederen voor persoonlijk of huishoudelijk gebruik Agentschappen van fotomodellen, mannequins, hostessen en dergelijke Fotografen Verpakkingsbedrijven Secretariaten Vertaaldiensten en tolken Organisatie van salons, tentoonstellingen en beurzen Binnenhuisarchitecten Activiteiten van openbare instellingen m.b.t. gezondheidszorg, milieu, onderwijs, cultuur en andere sociale aangelegenheden 7513 Activiteiten van openbare instellingen m.b.t. economische aangelegenheden (waarvan OPT schatting als OPT = +/- 75pers) Subtotaal van de toeristiche diversen Vertoning van films Overige activiteiten op het gebied van amusement Overige culturele activiteiten Exploitatie van overige sportinstallaties en -accommodaties Overige sport Kansspelen Gebruik van snooker- en biljartzalen Exploitatie van recreatieparken, lunaparken en dergelijke Exploitatie strandfaciliteiten (verhuur van kleedhokjes, windschermen, ligbedden, enz.) Overige activiteiten i.v.m. recreatie Kappen en schoonheidszorg Lichaamsverzorging Huwelijksagentschappen, contactbemiddeling, wichelaars en dergelijke Subtotaal van de toeristiche attracties TOTAAL Source : ONSS, calculs Observatoire 17

20 A1.2: Raming van de bedrijven Benadering aan de hand van de consumptie van de toeristen en invloed op de werkgelegenheid A1.2.1 : Bedrijven : variation Handel Horeca Vervoer Diversen Attracties N3 N4 N Variation % Toerisme Vrije tijd Zaken Toerisme Vrije tijd Zaken Toerisme Vrije tijd Zaken 505 Kleinhandel in motorbrandstoffen ,3-4,3-4, Niet-gespec. kleinhandel in winkels in overwegend voedings- en genotmiddelen ,7 11,7 11, Overige niet-gespecialiseerde kleinhandel in winkels ,7-62,7-62,7 522 Kleinhandel in voedings- en genotmiddelen in gespecialiseerde winkels ,0-21,0-21,0 523 Kleinhandel in farmaceutische producten, reukwerk en cosmetica ,3 11,3 11,3 524 Overige gespecialiseerde kleinhandel in nieuwe artikelen in winkels ,7-11,7-11,7 525 Kleinhandel in tweedehandsgoederen en antiquiteiten in winkels ,7 691,7 691,7 526 Kleinhandel, niet in winkels ,0 1050,0 1050,0 Subtotaal van de toeristische handel ,3-4,3-4,3 551 Hotels ,7 6,7 6, Vakantiecentra en vakantiedorpen ,3-33, Verschaffen van overig logies voor kortstondig verblijf ,7 66,7 66,7 553 Restaurants ,8 25,8 25, Cafés ,2-32,2-32, Discotheken, dancings en dergelijke ,5-39,5-39,5 555 Kantines en catering ,6 150,6 Subtotaal van de toeristiche Horeca ,0 7,7 13,2 601 Vervoer per spoor ,0 50,0 50, Personenvervoer te land volgens een dienstregeling ,7 16,7 16, Exploitatie van taxi's ,8 33,8 33, Overig vervoer van personen te land ,5 54,5 54,5 621 Luchtvaart volgens dienstregeling ,3-27,3-27,3 622 Luchtvaart zonder dienstregeling ,0 100,0 100, Ondersteunende activiteiten i.v.m. het vervoer te land ,0-30,0-30, Ondersteunende activiteiten i.v.m. de luchtvaart ,0 200,0 200,0 633 Reisbureaus en touroperators ,0 11,0 11,0 Subtotaal van het toeristich vervoer ,0 12,0 12, Telecommunicaties ,5 1238, Overige hulpbedrijven i.v.m. financiële instellingen ,5 97,5 97, Verhuur van niet- residentiële gebouwen ,6 1628,6 711 Verhuur van auto s ,8-14,8-14, Verhuur van overige transportmiddelen voor vervoer te land ,0 0,0 0, Verhuur van televisietoestellen en andere audio- en videoapparatuur ,0 0, Verhuuur van overige roerende goederen voor persoonlijk of huishoudelijk gebruik Agentschappen van fotomodellen, mannequins, hostessen en dergelijke ,0 500, Fotografen ,6-31, Verpakkingsbedrijven ,0 450, Secretariaten ,3 333, Vertaaldiensten en tolken ,7 1166, Organisatie van salons, tentoonstellingen en beurzen ,0 3375,0 3375, Binnenhuisarchitecten ,0 2300, Activiteiten van openbare instellingen m.b.t. gezondheidszorg, milieu, onderwijs, ,7 140,7 140,7 cultuur en andere sociale aangelegenheden 7513 Activiteiten van openbare instellingen m.b.t. economische aangelegenheden ,6 96,6 96,6 (waarvan OPT schatting als OPT = +/- 75pers) Subtotaal van de toeristiche diversen ,3 448,6 433, Vertoning van films ,8-27,8-27,8 923 Overige activiteiten op het gebied van amusement ,5 205,5 205,5 925 Overige culturele activiteiten ,1 117,1 117, Exploitatie van overige sportinstallaties en -accommodaties ,2-40,2-40, Overige sport ,7 55,7 55, Kansspelen ,3-24,3-24, Gebruik van snooker- en biljartzalen Exploitatie van recreatieparken, lunaparken en dergelijke ,0 0,0 0, Exploitatie strandfaciliteiten (verhuur van kleedhokjes, windschermen, ligbedden, enz.) Overige activiteiten i.v.m. recreatie ,3-48,3-48, Kappen en schoonheidszorg ,2-8, Lichaamsverzorging ,3 833, Huwelijksagentschappen, contactbemiddeling, wichelaars en dergelijke ,0 150,0 Subtotaal van de toeristiche attracties ,5 101,5 52,7 TOTAAL ,2 18,9 25,8 Bron: RSZ, berekeningen Observatorium 18