2. HûE GEZûNû WAREN DE BEVERWiJKERS in DE iade EEüW?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "2. HûE GEZûNû WAREN DE BEVERWiJKERS in DE iade EEüW?"

Transcriptie

1 HûE GEZûNû WAREN DE BEVERWiJKERS in DE iade EEüW? Van de gezondheidstoestand in ons land in de 18de eeuw moet men zich vooral geen rooskleurige voorstel 1ing maken. De sterftecijfers lagen zeer hoog, voor een aanzienlijk deel een gevolg van das la chte medische en hygiënische omstandigheden. De geneeskunde stond op een laag peil; aderlaten en klisteren, bij de meest verschillende ziekten toegepast, werden nog vaak gezien als de hoogste wijsheid. Dat de gemiddelde levensduur toen niet meer dan ongeveer 35 jaar bedroeg, was vooral.te wijten aan de hoge kindersterfte - één op de drie kinderen stierf in het eerste levensjaar - en aan de grote sterfte onder kraamvrouwen. Bij dit laatste dient men te bedenken dat de meeste vrouwen in de vruchtbare leeftijd toen bijna elk jaar zwanger waren. Ondanks de hoge geboortecijfers was van bevolkingsgroei in die dagen dan ook nauwelijks of in It geheel geen sprake. Tussen 1650 en 1750 treedt er in Noord-Holland zelfs een bijna aanhoudend sterfteoverschot op. Zo is te verklaren waarom de bevolking van Beverwijk, die in zielen telde, in 1795 nog slechts was toegenomen tot een aantal van Tot de slechte gezondheidstoestand schijnt in belangrijke mate te hebben bijgedragen de onverstandige levenswandel van een flink deel van de natie. Bij mensen die het zich konden veroorloven was onmatigheid in eten en drinken een veel voorkomend verschijnsel. Een Amsterdamse dagboekschrijver uit de 18de eeuw signaleert verscheidene voorbeelden van telgen uit vooraanstaande geslachten die zich onderscheidden door vraatzucht. In de bewerking van dat dagboek lezen we: "De nog maar negentienjarige Jan Corver Trip bemerkte dat hij hoe langer hoe dikker werd en in plaats van nu een beetje aan sport te gaan doen, waar hij waarschijnl ijk te lui voor was, of wat minder te eten, waar hij helemaal niet aan dacht, had hij getracht dat overtollige vet, zoo niet te verwijderen, dan toch in ieder geval tot een kleiner volume samen te persen. Hij droeg daarom een leeren riem heel stijf om het lijf, Idewelke veroorzaakt heeft dat Sijn Edelels partije van long, lever etc. aan malkanderen zijn gegroeyt, waardoor Sijn Edl. zeer ellendig is gestorven'.11 Onmatigheid bleef overigens niet beperkt tot de beter gesitueerden. Als de armoede de gewone. man niet dwong tot beperking, liet hij zich voedsel en drank evenzeer ruimschoots smaken. Het voedsel dat de 18de-eeuwse mannen en vrouwen uit het volk tot zich namen bestond overwegend uit meelspijzen en aardappelen. Het dagel ijks gebruik van verse groenten was uitzondering. Zelfs in de zomer at men nog vaak ingezouten groenten. Vruchten werden al vrij veel gegeten, maar het gebruik ervan was wel beperkt tot het groeiseizoen. Vlees op tafel behoorde tot de zeldzaamheden, spek kwam meer voor. Vis behoorde tot de gewone gerechten. Over het geheel genomen werd er erg vet gegeten. Voor de tweede helft van de 18de eeuw valt een zeer overvloedig gebruik van thee en koffie te vermelden. Daarnaast bestond er veel misbruik van sterke drank. Zo was ongeveer het algemene beeld. In hoeverre Beverwijk daarop een uitzondering maakte weten we bij benadering, dankzij een brief die de plaatselijke arts doctor H. Verveer in 1782 schreef aan de medicus professor Hendrik Vink. In zijn schrijven geeft Verveer te kennen dat hij de natuurlijke gesteldheid van Beverwijk in het algemeen Inuttig voor de gezondheid acht. Hij wijst erop dat de schadelijke noordenwinden door de duinen en de vele bossen worden tegengehouden.

2 Dikke man door Jan de la Chambre. Het betreft hier een Engelsman geboren in 1769 en op 40-jarige leeftijd gestorven. Zijn gewicht was 739 (engelse) pondeh, zijn 1ichaams-omtrek HGMK Ledenbulletin was 13, ongeveer voet (= 2.70 meter).

3 Afbeelding door Jan de la Chambre van een hand met koepokken. In zijn aantekeningen neemt hij een aantal gegevens over het nut van de koepok-inentingen op.

4 Over het putwater, dat in die dagen voor de drinkwatervoorziening werd gebruikt, deelt hij mede dat het 'goed en smakeloos' is. Volgen wij het betoog van de geleerde doctor op de voet, dan blijkt dat hij over het geheel genomen tamelijk tevreden is over de woonomstandigheden en de gezondheidstoestand van de Beverwijkers: ".. ja dat men hier velen der kragtigste oorzaken van doorgaande en besmettelyke ziekten, in de volkryke steden en lager of weeker gedeelten des vaderlands te zeer bekend, nimmer ontmoet. Geene honderden van bekrompen en naast en op elkander gestapelde woningen, waarin de morsigheid de hoofdrol speelte, terwyl vadsigheid en moedeloosheid haar vergezellen, zyn in de Wyk te vinden; onze huizen zyn meest ruim, de inboorlingen wakkere, kloeke en sterkere menschen; verscheiden van hun beleven veele jaaren; en geen een van deze bedelt brood; voorts is de levenswys in veele opzigten geregeld. Geene stinkende graften (=grachten), modderpoelen, of telkens droogloopende slyken, besmetten onze lucht. Geene voor de gezondheid schadelyke trafieken (=industriële bedrijven) worden hi er voor tqeze t'", Geheel content is Verveer nochtans niet: "... Z00 willen en moeten wy echter bekennen, dat ook hier in de nazomers zich veele ziekten ontdekken; dat de tusschenpoozende koortsen meenigvuldig zyn, lang aanhouden, en dikwils wederkomen; ja dat Ier ook in deze streken byzondere oorzaken medewerken, in het voortbrengen en onderhouden der gewone ziekten". Dat neemt niet weg, aldus de schrijver: "... dat het grootste aantal der ziekten in deze oorden dat van andere streken niet overtreft, de ziekten zelf minder boosaartig, en derzelver uitkomste gunstiger zyn dan elders". Met betrekking tot die kwalen schrijft hij dan: "De ziekten, die hier in zwang gaan, schynen meest voorttespruitenuit belette doorwademing en gebrekkige spysvertering, en derzelver langdurigheid en gevolgen uit eigen verzuim, of verkeerde behandelingen. In het voorjaar en den voorzomer vindt men hier weinig zieken, dat is van January tot July, zynde dezelve slechts de gevolgen der voorgaande najaarskoortsen, die niet moeilyk te genezen zyn; ook vindt men eenige weinige naar onsteking hellende en rhumatieke ziekten, die veelal voor eene aderlating en het gebruik van overvloedige warme waterige dranken en eene dieet verhuizen (=verdwijnen); maar in den nazomer, dan eens wat vroeger, en somtyds wat later, doen zich de gedurige en tusschenpoozende galkoortsen op, de zoo geduchte hedendaagsche algemeene najaarsziekte der Nederlanden: de ware tusschenpoozende koortsen vindt men 'er altyd, ja ik geloof meer hier dan elders; deze houden lang aan, of komen dikwils weder". Verveer gaat dan in op de bijzondere oorzaken die Zijns inziens in Beverwijk verantwoordelijk zijn voor de meest voorkomende ziekten. "De lucht is hier, over het geheel genomen, kouder dan op andere plaatsen, Byzonders des avonds, zelfs in het midden van den zomer: ook schynt het my toe dat dezelve meer dan gemeen vochtig en aan meni~vuldige en haastige veranderingen onderhevig is; gesteldheden, natuurlyk voortvloeijende uit de nabyheid der uitgebreide en aan wederzyde gelegen wateren, welke nabyheid hier meer dan ergens in deze provincie plaats heef t ;!' "Deze koude en vochtige hoedanigheden der lucht zyn niet zelden de oorzaken der heerschende ziekten in hen, die van elders komende, dezelve ongewoon zyn, of die zich niet door genoegzame kleeders tegen derzelver schadelyke gevolgen dekken, maar in tegendeel, veeläl door bewegingen als anders verhit, zich des avonds daar in trachten te verkwikken; welke onvoorzichtige handelwys, onder de bedienden op de buitengoederen, gewis te veel in zwang gaat, om het alhier in bezetting liggende krygsvolk, in het laatste najaar, niet weinig nadeels heeft aangebragt."

5 IIln den voorzomer, meest des namiddags, op de warme dagen, vertoont zich hier somtyds eene verwonderlyk haastig opkomende damp of nevel, den naam van zeevlam dragende: deze voert altyd eene onaangename koude, en dikwils eenen zwaveligen stank met zich; zy komt meest voort uit het westen, en verspreidt zich, doch zeer ongelyk, in een l oogenblik langs deze streken. In het algemeen stelt men dat dezelve uit zee opryst; dan de volkomen zekerheid daar van is my tot heden niet gebleken; ja ik ben niet vreemd van te denken, dat ook onze mei ren in derzelver voortbrenging deel hebben; en zouden deze ook niet beter geschikt zyn om den zwavelachtigen stank uit te dampen, terwyl de zeelucht de koude aanvoerde? Wat echter de ware moeder der zoo genoemde zeevlammen ook zyn moge, dit is zeker dat dezelve voor veele gewassen schadelyk en voor de gezondheid hoogstnadeel ig is. 1 1 Wees Verveer eerder op het voordeel van de aanwezigheid van de "hooqe, digte en veelvuldige bos s chen!' in de streek liter afkeering der nadeelige noordenwinden ll, hij ziet er toch ook een oorzaak in van de veelvuldig voorkomende II najaarsziekten ll : "ly beletten de vernieuwing en doorspoel ing der lucht, terwyl zy de nevels bewaren; hare afvallende bladers, aan rotting onderhevig, telen besmetting voort, te meer, daar de grond op die plaatsen, in vochtige tyden, lang nat blyft; en waarschynlyk geven ook sommige dezer gewassen eene schadelyke uitdamping van z l ch'", Maar volgens Verveer waren de kwalen waarmee de Beverwijkers tobden toch niet alleen toe te schrijven aan de genoemde natuurlijke omstandigheden. Er was meer aan de hand: "Eene a I gemeene en verregaande vocht i ghe i d der woningen, die hier te vinden is, levert eene bron van ziekten op: hier door wordt immers de doorwademing op het kragtigste te keer gegaan; de vaste deelen worden verslapt, de afscheidende werktuigen in hare verrichtingen belemmerd; de spysvertering wordt onderdrukt; en de vochten worden bedorven. Hier komt by het schandelyke misbruik der warme waterdranken, It welk in deze plaats tot schreeuwens toe in zwang gaat, zoo dat men, in verre de meeste huishoudingen, zich dagelyksch vier of vyfmaal met koffy of thê verzadigt; en dit geschiedt vooral door hen, die bestendig in hunne natte huizen stil ter nederzitten ll I'Het byna algemeene en ingewortelde bygeloof tegens het nuttige gebruik der heilzaamste geneesmiddelen... de geneigdheid tot verderffelyke kwakzalveryen, verkeerde zuinigheid, de beklagelyke en verregaande onkunde van hun, aan wien de behandelingen van vele ziekten worden toevertrouwd, zyn alle kragtdadige oorzaken ter onderhouding, vermeenigvuldiging, wederkeering, ja doodelykheid der ziekten, en byzonder van het groote aantal der hardnekkige tusschenpoozende koortsen." In het voorgaande citaat blijkt al iets van het geringe vertrouwen dat Verveer had in de bekwaamheid van degenen in de streek die zich met de geneeskunde bezighielden, maar in het vervolg drukt hij zich nog laatdunkender uit: "... alleen betuig ik nimmer meer onkunde onder de beoeffeharen der genees- en heelkunst ontmoet te hebben, dan in deze oorden; de meeste van hun zyn volstrekt vreemd in de kennis van IS menschen samenstel, en van alle daarin voorkomende gebreken; zy kennen geene hulpmiddelen dan slechts met den blooten naam, terwyl zy van derzelver werkinge en kragten geheel onkundig zyn'", Hiervoor wees Verveer er reeds opdat mensen die van elders afkomstig waren vaker door de naj~arsk60rtsen getroffen werden dan de mensen uit de streek zelf. In dit verband gaat hij nog wat dieper in op het naar verhouding veelvuldig ziek zijn van de bedienden op de buitenplaatsen.

6 "0 p die plaatsen, alwaar het getal der bedienden het grootste is, komen ook de meeste ziekten voor; niet alleen uit hoofde van hun getal, gelyk natuurlyk is, maar ook om dat op zulke plaatsen meermalen anderen komen; en daar dus velen aan deze lucht ongewoon, en Ier voorts verscheiden ziek zyn, moeten zy ook weder door anderen vervangen worden, en dat wel in den tyd, waarin men het meeste vatbaar is; of anders moeten de overige gezonden te veel werks verrichten, de zieken oppassen en hen bewaken; zy worden dus mede moedeloos en angstvallig. 1I (Wij zouden denken aan de mogelijkheid van besmetting). Vervolgens neemt het betoog van de geleerde doctor een wat onverwachte wending. Hij wijst op de grote gevaren van onmatig gebruik van voedsel en drank, zonder in eerste instantie te denken aan de werkgevers van de bedienden, die wel allereerst in de gelegenheid zullen zijn geweest zich rijkelijk te goed te doen aan spijs en drank. Wellicht veronderstelt hij dat de bedienden gewoonlijk in de gelegenheid waren om zich, al of niet in het verborgene, de restanten van de maaltijden van hun broodheren goed te laten smaken. Laten wij Verveer weer aan het woord: IIAlwaar de tafels het rykste vervuld, en meest opgepropt zyn met een aantal van voortreffelyke, smakelyke en onderscheiden voedseis, aldaar zyn ook de bedsteden het meest voorzien van zieken; de onmatigheid, ja de overdaad in het gebruik van spyzen, moet boven aan op de lyst der oorzaken geplaatst worden, waar uit de boosaartige en dikwils door kwyning gevolgd wordende galkoortsen, in de thans bedoelde voorwerpen, voortvloeijen. Door deze overdaad worden de chyl-makende werktuigen verkragt, en ophooping, verstopping en bederving in de eerste wegen noodwendig voortgebragt; dit zal vooral het geval zyn by hen, die middelerwyl veel warme waterdranken doorzwelgen. De plaatsen, waar sommige bedienden slapen, geven mede aanleiding tot ziekten, doordien dezelve of onder in het koudste en vochtigste gedeelte der huizen, of boven waar het des zomers dikwi Is ondragelyk heet is, te vinden zyn ll Belangwekkend is nog de mededel ing van de doctor dat veel bedienden zich in geval van ziekte niet onmiddell ijk onder geneeskundige behandeling wensten te stellen, maar liever op eigen houtje met dubieuze middelen trachtten hun gezondheid te herstellen. Hierbij doet zich de vraag voor of het personeel op de buitenplaatsen wel altijd in de gelegenheid zal zijn geweest om zich onder doktersbehandeling te stellen, als dat nodig was. Men kan zich ook voorstellen dat het vertrouwen in de medische stand van die dagen niet van dien aard was dat zieken zich daaraan vol vertrouwen durfden over te leveren. In aansluiting op zijn betoog noemt Verveer dan nog een aantal geneesmiddelen waartoe hij, bij ziekten van allerlei aard, zijn toevlucht placht te nemen. Het is te gewaagd over de werzaamheid daarvan een oordeel uit te spreken. Nietemin kan men bij het overzien van de door hem genoemde medicamenten moeilijk een gevoel van mededogen met de zieken van die dagen onderdrukken. Aan het slot van zijn brief spreekt Verveer de hoop uit dat hij de hooggeleerde lezer ervan overtuigd heeft dat Beverwijk 11 verre van meer dan andere plaatsen dezes lands de gezondheid te ondermynen, waarvoor het ten onregte by veelen gehouden en om die reden als ontvlugt wordt, in verscheiden opzigten veelëer geschikt is om dezelve te bevo rde ren en duu rzaam te ma ken". De tamel ijk optimistische mening van Verveer over de gezondheidstoestand van de Beverwijkers in zijn dagen komt niet overeen met wat in de inleiding tot dit verhaal werd gezegd. Hoe komt dat? Besefte hij niet

7 dat de sterfte in zijn tijd wel erg hoog was, ook in Beverwijk? De sterftecijfers bewogen zich in Noord-Holland toen rond de 30 per 1000 per jaar. In onze tijd bedraagt het sterftecijfer ongeveer 8! Verveer kon de Beverwijkse situatie echter slechts vergelijken met de gang van zaken elders en het is heel goed mogelijk dat de gezondheidstoestand in Beverwijk zich gunstig onderscheidde van die in andere delen van Noord-Holland. Gemeten aan onze maatstaven zou het oordeel er wel heel anders moeten uitzien. Men bedenke echter dat Verveer zijn brief schreef in 1782, nu ruim tweehonderd jaar geleden. J. van Venetien Literatuur: H. Verveer, Berigt handelende over den aart, de byzondere oorzaken en de geneeswys der gewone ziekten die in en om de Beverwyk voorvallen, medegedeelt aan den Weledelen en Hooggeleerden Heer Hendrik Vink. In: Verhandelingen van de Natuur- en Geneeskundige Correspondentiesocieteit in de Vereenigde Nederlanden, voor I I deel, I I stuk, blz Het dagboek van Jacob Bicker Raye, Naar het oorspronkelijk dagboek medegedeeld door Fr. Beijerinck en M.G. de Boer. Amsterdam, z.j. L. Burema, De voeding in Nederland van de Middeleeuwen tot de twintigste eeuw. Assen, A.M. van der Woude, Het Noorderkwartier. Een regionaal historisch onderzoek in de demografische en economische geschiedenis van westelijk Nederland van de late middeleeuwen tot het begin van de negentiende eeuw. 3 dln. Wageningen, 1972.

VAN EENE ZELDZAAME NOG NIET BESCHREEVEN

VAN EENE ZELDZAAME NOG NIET BESCHREEVEN BESCHRYVING VAN EENE ZELDZAAME AFRIKAANSCHE NOG NIET BESCHREEVEN ~ A T - S 0 0. R T, GENAAMD DE BIZAAM~KAT, OP DE I{AAP DE GOEDE HOOP VALLENDE, En bewaard wordende in het MusEuM VAN ZYNE DOORLUCHTIGSTE

Nadere informatie

Bezinningsbijeenkomst H.A.: 15 sept. 2015. We zingen: Ps. 63 : 1 en Ps. 63 : 2 en 3 We lezen: Jes. 55:1 6 en vr. en antw. 79 HC

Bezinningsbijeenkomst H.A.: 15 sept. 2015. We zingen: Ps. 63 : 1 en Ps. 63 : 2 en 3 We lezen: Jes. 55:1 6 en vr. en antw. 79 HC Bezinningsbijeenkomst H.A.: 15 sept. 2015 We zingen: Ps. 63 : 1 en Ps. 63 : 2 en 3 We lezen: Jes. 55:1 6 en vr. en antw. 79 HC Beste mensen, hier en thuis: Vanavond gaan we met elkaar nadenken over wat

Nadere informatie

Zondag 29 gaat over het Heilig Avondmaal (2)

Zondag 29 gaat over het Heilig Avondmaal (2) Zondag 29 Zondag 29 gaat over het Heilig Avondmaal (2) Lees de tekst van Zondag 29 Vraag 78 : Wordt dan uit brood en wijn het wezenlijk lichaam en bloed van Christus? Antw : Nee; maar gelijk het water

Nadere informatie

Infofiche 1. Eten: vroeger en nu. Doelstellingen

Infofiche 1. Eten: vroeger en nu. Doelstellingen Infofiche 1 Doelstellingen De leerlingen zien in dat het voedingsaanbod en de voedingsgewoonten sterk zijn veranderd in de loop van de geschiedenis. De leerlingen kunnen een verband leggen tussen de toenemende

Nadere informatie

LANGSTAARTIGE, EN EEKHOORNACHTIGE. KLAAUWEN HEBBENDE WEZEL, POTTO GENAAMD. OVERGEBRAGT UIT DE HOLLANDSCHE VOLKPLANTING S U R I N A M- E N

LANGSTAARTIGE, EN EEKHOORNACHTIGE. KLAAUWEN HEBBENDE WEZEL, POTTO GENAAMD. OVERGEBRAGT UIT DE HOLLANDSCHE VOLKPLANTING S U R I N A M- E N BESCHRYVING VAN EEN GEHEEL NIEUWE OF ONBEK~NDE SOORT VAM AMERIKAANSCHE LANGSTAARTIGE, EN EEKHOORNACHTIGE. KLAAUWEN HEBBENDE WEZEL, POTTO GENAAMD. OVERGEBRAGT UIT DE HOLLANDSCHE VOLKPLANTING S U R I N A

Nadere informatie

In den naam Gods amen.

In den naam Gods amen. In den naam Gods amen. Albrecht, bij de gratie Gods, paltsgraaf op den Ryn, graaf van Henegouwen, Holland, Zeeland en heer van Friesland, allen die deze brief nu of in de toekomst zullen lezen saluut en

Nadere informatie

1 Vinden de andere flamingo s mij een vreemde vogel? Dat moeten ze dan maar zelf weten. Misschien hebben ze wel gelijk. Het is ook raar, een flamingo die jaloers is op een mens. En ook nog op een paard.

Nadere informatie

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het

Nadere informatie

Functionele dyspepsie

Functionele dyspepsie Functionele dyspepsie Maag-, darm- en leverziekten Beter voor elkaar 2 Van uw MDL-arts heeft u te horen gekregen dat u een (functionele) dyspepsie heeft. Om te begrijpen wat deze term precies inhoud en

Nadere informatie

Ananias & Saffira. Het leven van de eerste christengemeente, openbaarde en meewerkte, ja, daar kunnen wij naar verlangen.

Ananias & Saffira. Het leven van de eerste christengemeente, openbaarde en meewerkte, ja, daar kunnen wij naar verlangen. - 1 - Ananias & Saffira Het leven van de eerste christengemeente, zoals God zich daar openbaarde en meewerkte, ja, daar kunnen wij naar verlangen. Maar het waren niet enkel genezingen die onder hen plaats

Nadere informatie

Mijn mond zat vol aarde

Mijn mond zat vol aarde Mijn mond zat vol aarde Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,

Nadere informatie

Diabetes mellitus. Victoza en voeding

Diabetes mellitus. Victoza en voeding Diabetes mellitus Victoza en voeding In het kort Wat is diabetes? Diabetes mellitus wordt in de volksmond ook wel suikerziekte genoemd. Bij Diabetes mellitus is er geen of onvoldoende insuline beschikbaar

Nadere informatie

Tekststudio Schrijven en Schrappen 06-13 59 30 44 www.schrijven-en-schrappen.nl - lotty@schrijven-en-schrappen.nl -

Tekststudio Schrijven en Schrappen 06-13 59 30 44 www.schrijven-en-schrappen.nl - lotty@schrijven-en-schrappen.nl - Graag zou ik je bij dezen iets vertellen betreffende onnodig moeilijk taalgebruik dat geregeld wordt gebezigd. Alhoewel de meeste mensen weten dat ze gerust in spreektaal mogen schrijven, gebruiken ze

Nadere informatie

MUUS JACOBSE. Bij de geboorte van WEINTJEN KLAAS. 18 Maart 1942

MUUS JACOBSE. Bij de geboorte van WEINTJEN KLAAS. 18 Maart 1942 4 0.4 MUUS JACOBSE Bij de geboorte van WEINTJEN KLAAS 18 Maart 1942 DtUOMia uil MUUS JACOBSE Bij de geboorte van WEINTJEN KLAAS 18 Maart 1942 1942 D. A. DAAMEN'S UITGEVERSMAATSCHAPPIJ N.V. 's-gr AVENH

Nadere informatie

(Deel van) Zijn Lichaam

(Deel van) Zijn Lichaam (Deel van) Zijn Lichaam 1 December 2013 I. Wedergeboren Leven II. Levende stenen 1 Petrus 2:4-5 Voeg u bij hem, bij de levende steen die door de mensen werd afgekeurd maar door God werd uitgekozen om zijn

Nadere informatie

V A N EEN E ZE L D ZA AM E 0 0 S T I N D I S C II E NOG NIET BESCHREE VEN. :BESCHR:EEVEN EN UITGEGEEVE.N DOOlt

V A N EEN E ZE L D ZA AM E 0 0 S T I N D I S C II E NOG NIET BESCHREE VEN. :BESCHR:EEVEN EN UITGEGEEVE.N DOOlt op". d~ zy n g- - BESCHRYVING V A N EEN E ZE L D ZA AM E 0 0 S T I N D I S C II E n,,... n e-- NOG NIET BESCHREE VEN B 0 SC H- KAT, IN JApAN VALLENDE. :BESCHR:EEVEN EN UITGEGEEVE.N DOOlt p. h ole d 't.

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Vaccinaties in Nederland, een vanzelfsprekende zaak.

Vaccinaties in Nederland, een vanzelfsprekende zaak. nipo het marktonderzoekinstituut Postbus 247 1000 ae Amsterdam Grote Bickersstraat 74 Telefoon (020) 522 54 44 Fax (020) 522 53 33 E-mail info@nipo.nl Internet http://www.nipo.nl Rapport Vaccinaties in

Nadere informatie

Hoofdstuk. Gezonde voeding.

Hoofdstuk. Gezonde voeding. Hoofdstuk 6 Gezonde voeding 1 Vijf reden opsommen waarom we voedsel nodig hebben 2 Vijf fouten in onze voedingsgewoonten opsommen 3 Een voorbeeld geven om het gebruik van groenten en fruit te bevorderen

Nadere informatie

Diabetes Mellitus Zelfcontrole

Diabetes Mellitus Zelfcontrole INTERNE GENEESKUNDE Diabetes Mellitus Zelfcontrole Inleiding Diabetes mellitus (D.M.) is een chronische ziekte. Het is voor u als mens met diabetes van belang een aantal zaken in de gaten te houden. U

Nadere informatie

1 Korintiërs 12 : 27. dia 1

1 Korintiërs 12 : 27. dia 1 1 Korintiërs 12 : 27 kerk in deze (21 e ) eeuw een lastige combinatie? want juist in deze tijd hoor je veel mensen zeggen: ik geloof wel in God maar niet in de kerk kerk zijn lijkt niet meer van deze tijd

Nadere informatie

Stichting wijkgezondheidscentra huizen. stageverslag. Diëtiste in beroep

Stichting wijkgezondheidscentra huizen. stageverslag. Diëtiste in beroep Stichting wijkgezondheidscentra huizen stageverslag Diëtiste in beroep Maaike Oelen 11060360 VD 1F.2 4-6-2012 Inhoud Inleiding... 2 1. De meeloopdagen... 2 1.1 Donderdag 24 november;... 2 1.2 Vrijdag 25

Nadere informatie

Het vreemde paard van Sinterklaas. door Nellie de Kok

Het vreemde paard van Sinterklaas. door Nellie de Kok Het vreemde paard van Sinterklaas door Nellie de Kok 1 Het vreemde paard van Sinterklaas door Nellie de Kok Samenvatting Als Sinterklaas in Nederland aankomt, wil hij dat Piedewiet zijn paard, Americo

Nadere informatie

Gerechtsbestuur Doorn, 1649-1810 (163)

Gerechtsbestuur Doorn, 1649-1810 (163) NT00163_57 Nadere Toegang op inv. nr 57 uit het archief van het Gerechtsbestuur Doorn, 1649-1810 (163) H.J. Postema Oktober 2010 Inleiding Dit document bevat een complete transcriptie van een ingekomen

Nadere informatie

Wet voor het Natuurkundig Gezelschap te Middelburg. Vastgesteld den 13 december 1869. Artikel 1.

Wet voor het Natuurkundig Gezelschap te Middelburg. Vastgesteld den 13 december 1869. Artikel 1. De oudste nog bewaard gebleven statuten, toen nog wetten, van de vereniging dateren van 1869. Het Gezelschap was nog eigenaar van het Musæum Medioburgense, dat om die reden ook in deze wetten wordt vermeld.

Nadere informatie

Risico op ondervoeding tijdens opname

Risico op ondervoeding tijdens opname Risico op ondervoeding tijdens opname Ondervoeding door ziekte, een behandeling of een operatie is in het ziekenhuis een veelvoorkomend probleem. Ongeveer één op de drie patiënten heeft een risico op

Nadere informatie

Die overkant was een streek waar veel niet-joodse mensen woonden. Vreemd gebied.

Die overkant was een streek waar veel niet-joodse mensen woonden. Vreemd gebied. e Opstandingskerk - 15 maart 2015 4 zondag van de veertig dagen - Laetare Lezing: Johannes 6, 1-15 Gemeente van Christus, Het is kort voor het paasfeest. Jezus gaat naar de overkant van het Meer van Galilea.

Nadere informatie

Uitzicht op de heuvels 10 km van Kabaya Uitzicht op de heuvels ten noorden van Kabaya. Ongeveer 7 km van het dorp.

Uitzicht op de heuvels 10 km van Kabaya Uitzicht op de heuvels ten noorden van Kabaya. Ongeveer 7 km van het dorp. Verblijf van Tautvydas Rindzevicius in Kabaya/RWANDA in het kader van het bezoek aan wezen en kwetsbare kinderen gesponsord door de Jyambere stichting. Inleiding Tijdens de periode van juli-augustus 2015,

Nadere informatie

niveau 2, 3, 4 thema 5.5

niveau 2, 3, 4 thema 5.5 niveau 2, 3, 4 thema 5.5 Gezonde voeding Inleiding Wanneer eet je gezond? Hoeveel moet ik dagelijks eten? Wat is een goed lichaamsgewicht? Onder- en overgewicht Inleiding Goede voeding levert de dagelijks

Nadere informatie

Johannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons

Johannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons Johannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons Dankdag voor gewas en arbeid Liturgie Voorzang LB 448,1.3.4 Stil gebed Votum Groet Zingen: Gez 146,1.2 Gebed Lezen: Johannes 6,1-15 Zingen: Ps

Nadere informatie

Waarom is deze avond

Waarom is deze avond Waarom is deze avond Het doel Kinderen, vanavond ga ik jullie een verhaal vertellen wat mij lang geleden eens overkomen is. Of het iets goeds was, dat mij was overkomen? Ja het was iets goeds. Hoewel,

Nadere informatie

Thema: Waar religie en wetenschap elkaar ontmoeten, deel 2: de Bijbel als medicijn.

Thema: Waar religie en wetenschap elkaar ontmoeten, deel 2: de Bijbel als medicijn. Thema: Waar religie en wetenschap elkaar ontmoeten, deel 2: de Bijbel als medicijn. Spreuken 4:20-22 20 Mijn zoon, sla acht op mijn woorden, neig uw oor tot mijn uitspraken; 21 laat ze niet wijken uit

Nadere informatie

voorkomen van ondervoeding bij ouderen ZorgSaam

voorkomen van ondervoeding bij ouderen ZorgSaam voorkomen van ondervoeding bij ouderen ZorgSaam 1 2 VOORKOMEN VAN ONDERVOEDING BIJ OUDEREN Bij het bezoek op de polikliniek is u een aantal vragen gesteld over gewichtsverlies en uw eetlust. Hiermee wordt

Nadere informatie

Naam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken

Naam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken Naam: VOEDINGSSTOFFEN Gezond eten en drinken Wat zijn voedingsstoffen Voedingsstoffen zijn stoffen die je nodig hebt om te lopen, te denken enz. Er zijn 6 soorten voedingsstoffen. 1. eiwitten (vlees, peulvruchten.

Nadere informatie

Wie is er nou blind? Het evangelie naar Johannes 9:1-41 22-9-2015

Wie is er nou blind? Het evangelie naar Johannes 9:1-41 22-9-2015 Wie is er nou blind? Het evangelie naar Johannes 9:1-41 1 Inleiding (1) Schrijver: Johannes, discipel en apostel (noemt zichzelf: de discipel van wie Jezus hield) Doel (Joh 20:31): dat je gelooft dat Jezus

Nadere informatie

Mijn naam is Fons. Ze noemen me een groene jongen. Weet je hoe dat komt?

Mijn naam is Fons. Ze noemen me een groene jongen. Weet je hoe dat komt? Beste kinderen, Mijn naam is Fons. Ze noemen me een groene jongen. Weet je hoe dat komt? In mijn vrije tijd ben ik natuurgids. Met mijn verrekijker en vergrootglas trek ik naar allerlei plekjes om de natuur

Nadere informatie

Keuzeteksten. Voor de maaltijd zie Dienstboek een proeve, deel I blz. 1136v.

Keuzeteksten. Voor de maaltijd zie Dienstboek een proeve, deel I blz. 1136v. Keuzeteksten Voor de maaltijd zie Dienstboek een proeve, deel I blz. 1136v. opening 1. Allen zien ernaar uit dat u brood geeft, op de juiste tijd. Geeft u het, dan doen zij zich te goed, opent zich uw

Nadere informatie

Les 5: De leefomstandigheden van de Maastrichtse arbeiders

Les 5: De leefomstandigheden van de Maastrichtse arbeiders Les 5: De leefomstandigheden van de Maastrichtse arbeiders Les 5: Leefomstandigheden De kloof tussen arm en rijk De afstand tussen arm en rijk was in de negentiende eeuw veel groter dan nu. Door de toenemende

Nadere informatie

leren omgaan met Diversiteit In je gemeente

leren omgaan met Diversiteit In je gemeente Bijbelstudie 1 Korintiërs Diversiteit in de kerk is van alle tijden. En nu onze cultuur en de kerk minder goed op elkaar aansluiten dan wel eens gedacht, worden we vaker bepaald bij de verschillen tussen

Nadere informatie

PDS B e l a n g e n v e r e n

PDS B e l a n g e n v e r e n r a b l D e PDS B e l a n g e n v e r e n r m S y n d r o a o m i g e i n g k k i r P PDS in relatie tot anderen 2 PDS in relatie tot anderen Bij het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) is één van de symptomen

Nadere informatie

Vitaminen en mineralen. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg

Vitaminen en mineralen. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg Vitaminen en mineralen Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Vitaminen 3 Mineralen 4 Voeding 4 Dagelijkse behoefte 4 Wanneer extra vitaminen gebruiken

Nadere informatie

Gruwel moord, gepleegd door zekeren, Basurini

Gruwel moord, gepleegd door zekeren, Basurini Gruwel moord, gepleegd door zekeren, Basurini Dirk ter Woort bron exemplaar Koninklijke Bibliotheek Den Haag, signatuur: Lbl KB Wouters 06021 Gruwel moord, gepleegd door zekeren, Basurini. J. Wendel en

Nadere informatie

Jezus, het licht van de wereld

Jezus, het licht van de wereld Jezus, het licht van de wereld Het evangelie naar Johannes 8: 1-30 1 Overzicht 1. De overspelige vrouw 2. Jezus als het Licht der wereld 3. Twistgesprekken met de Farizeeën 2 De overspelige vrouw Bijbeltekst

Nadere informatie

Paniek aanvallen & Hyperventilatie Oorzaken

Paniek aanvallen & Hyperventilatie Oorzaken Paniek aanvallen & Hyperventilatie Oorzaken Hooikoorts welke geen standaard klachten geeft, kan oorzaak zijn van hyperventilatie aanvallen, het lijkt er nml enorm veel op. Dus reageer je niet met niesbuien,

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

taalkaart 1 Ik ga op reis en Ik ga op reis en Wat ga je doen? Je leert wat een reisverhaal is. Je schrijft er zelf een.

taalkaart 1 Ik ga op reis en Ik ga op reis en Wat ga je doen? Je leert wat een reisverhaal is. Je schrijft er zelf een. Ik ga op reis en Wat ga je doen? Je leert wat een reisverhaal is. Je schrijft er zelf een. Op verkenning tk taalkaart Ik ga op reis en Lees het verhaal van Aymen. 8 augustus 007 - In het vliegtuig Wat

Nadere informatie

Liturgie voor de ochtenddienst op zondag 28 februari 2016 in de Westerkerk te Veenendaal

Liturgie voor de ochtenddienst op zondag 28 februari 2016 in de Westerkerk te Veenendaal Liturgie voor de ochtenddienst op zondag 28 februari 2016 in de Westerkerk te Veenendaal Psalm 65 : 1, 2 en 3 (NB) 1.De stilte zingt U toe, o Here, in uw verheven oord. Wij zullen ons naar Sion keren waar

Nadere informatie

Zondag 28 gaat over het Heilig Avondmaal (1)

Zondag 28 gaat over het Heilig Avondmaal (1) Zondag 28 Zondag 28 gaat over het Heilig Avondmaal (1) Lees de tekst van Zondag 28 Vraag 75 : Hoe wordt gij in het Heilig Avondmaal vermaand en verzekerd, dat gij aan de enige offerande van Christus, aan

Nadere informatie

WAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten?

WAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten? WAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten? Alles wat je eet en drinkt noemen we voedingsmiddelen. Voorbeelden hiervan zijn: brood, boter, groenten en vlees. In voedingsmiddelen zitten voedingsstoffen:

Nadere informatie

W O O R D E N B O E K V A N D E V L A A M S E D I A L E C T E N

W O O R D E N B O E K V A N D E V L A A M S E D I A L E C T E N W O O R D E N B O E K V A N D E V L A A M S E D I A L E C T E N UNIVERSITEIT GENT Vragenlijst 126 Vakgroep Nederlandse Taalkunde DECEMBER 2000 Blandijnberg 2 9000 Gent VOEDSEL 1 Dialect van :..................................................(stad,

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 25 (29-06)

De Bijbel open 2013 25 (29-06) 1 De Bijbel open 2013 25 (29-06) Vandaag bespreken we een vraag die ik kreeg over 1 Koningen 2. Daarin gaat het over de geschiedenis van Adonia, een oudere broer van Salomo, die zojuist koning was geworden.

Nadere informatie

Ananias & Saffira. Het leven van de eerste christengemeente, openbaarde en meewerkte, ja, daar kunnen wij naar verlangen.

Ananias & Saffira. Het leven van de eerste christengemeente, openbaarde en meewerkte, ja, daar kunnen wij naar verlangen. - 1 - Ananias & Saffira Het leven van de eerste christengemeente, zoals God zich daar openbaarde en meewerkte, ja, daar kunnen wij naar verlangen. Maar het waren niet enkel genezingen die onder hen plaats

Nadere informatie

Leefregels na een maagverkleinende operatie

Leefregels na een maagverkleinende operatie Chirurgie Leefregels na een maagverkleinende operatie www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl CHI056 / Leefregels na een maagverkleinende operatie

Nadere informatie

Jezus volgen! Echt? Het evangelie naar Johannes 6:22-71. dinsdag 2 juni 2015

Jezus volgen! Echt? Het evangelie naar Johannes 6:22-71. dinsdag 2 juni 2015 Jezus volgen! Echt? Het evangelie naar Johannes 6:22-71 dinsdag 2 juni 2015 1 ev. Johannes tot nu toe 1:1-18 Jezus is het Woord: bij God en zelf God 1:19-52 Jezus is het Lam van God discipelen volgen Hem

Nadere informatie

28-9-2014. Inhoud. Voeding en leefstijl bij en na kanker. 1. Voeding van vroeger tot nu. 1. Voeding van vroeger tot nu. 2.

28-9-2014. Inhoud. Voeding en leefstijl bij en na kanker. 1. Voeding van vroeger tot nu. 1. Voeding van vroeger tot nu. 2. Voeding en leefstijl bij en na kanker Malu van Geel Inhoud 1. Voeding van vroeger tot nu 2. Voeding en kanker 3. Aanbevelingen 4. Veel gestelde vragen 1. Voeding van vroeger tot nu 1 Hippocrates Laat voeding

Nadere informatie

Een woord (wer e^'»^ keeraiide der ont?el"tins^ uil clr

Een woord (wer e^'»^ keeraiide der ont?eltins^ uil clr Een woord (wer e^'»^ keeraiide der ont?el"tins^ uil clr OUüFiRiJJKI. i'fk/i.«^ 1 i 1 DOOR MEVROUW VLIELANDER HEIN COUPERUS. 'S-GRAVENHAGE, W. P. VAN STOCKUM & ZOON 1908 Prijs 25 cent. Een woord over eene

Nadere informatie

Romeinen 3:1-31 1 Wat is dan het voorrecht van de Jood, of wat is het nut van de besnijdenis? 2 Velerlei in elk opzicht. In de eerste plaats [toch]

Romeinen 3:1-31 1 Wat is dan het voorrecht van de Jood, of wat is het nut van de besnijdenis? 2 Velerlei in elk opzicht. In de eerste plaats [toch] Romeinen 3:1-31 1 Wat is dan het voorrecht van de Jood, of wat is het nut van de besnijdenis? 2 Velerlei in elk opzicht. In de eerste plaats [toch] dit, dat hun de woorden Gods zijn toevertrouwd. 3 Wat

Nadere informatie

Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog

Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus Bij gebruik van GLP-1-analoog Aangezien u lijdt aan Diabetes mellitus, type 2 (oftewel ouderdomsdiabetes) én overgewicht hebt, heeft de arts u een behandeling met zogenaamd

Nadere informatie

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: Zondag 28 en 29 Ochtenddienst / H. Avondmaal. Broeders en zusters,

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: Zondag 28 en 29 Ochtenddienst / H. Avondmaal. Broeders en zusters, Ds. Arjan van Groos (1962-2014) Tekst: Zondag 28 en 29 Ochtenddienst / H. Avondmaal Broeders en zusters, 1 Votum 2 Zegengroet 3 Zingen: Psalm 106 : 1 en 2 4 Lezing van de wet 5 Zingen: Psalm 106 : 3 en

Nadere informatie

Leefregels na een maagverkleinende operatie

Leefregels na een maagverkleinende operatie Chirurgie Leefregels na een maagverkleinende operatie www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl CHI056 / Leefregels na een maagverkleinende operatie

Nadere informatie

Het feest van Koning Beer

Het feest van Koning Beer Het feest van Koning Beer Louis Moe bron. G.B. van Goor Zonen Den Haag 1930 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/moe_001fees01_01/colofon.php 2010 dbnl 2 [Het feest van koning Beer] De winter

Nadere informatie

1 De tropische regenwouden liggen.. de evenaar. 2 Nederland ligt.de evenaar. 3 Het Amazone gebied ligt. de evenaar.

1 De tropische regenwouden liggen.. de evenaar. 2 Nederland ligt.de evenaar. 3 Het Amazone gebied ligt. de evenaar. Lees de uitleg over het regenwoud. Ik ga op bezoek in het Amazone gebied, dat is een groot tropisch regenwoud. Zie je de rode lijn? Dat is de evenaar. Zie je de donker-groene kleur? Dat zijn tropische

Nadere informatie

Maag-, darm- en leverziekten. Functionele dyspepsie

Maag-, darm- en leverziekten. Functionele dyspepsie Afdeling: Onderwerp: Maag-, darm- en leverziekten 1 Van uw MDL-arts heeft u te horen gekregen dat u een (functionele) dyspepsie heeft. Om te begrijpen wat deze term precies inhoud en hoe hiermee om te

Nadere informatie

Naam: Nouri-Mes. Naam-Klas: Leonardo-Terneuzen LBB. Het Leven in: Sri Lanka.

Naam: Nouri-Mes. Naam-Klas: Leonardo-Terneuzen LBB. Het Leven in: Sri Lanka. Naam: Nouri-Mes. Naam-Klas: Leonardo-Terneuzen LBB. Het Leven in: Sri Lanka. !!! inhoudsopgave. 1. Inleiding 2. Sri-Lanka en de en de weetjes & Kenmerken. 3. Sri Lanka en de Geschiedenis. 4. bevolking.

Nadere informatie

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht. 1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.

Nadere informatie

DE BEGRAAFPLAATS AAN DE OUDE TORENLAAN door P. Timmer

DE BEGRAAFPLAATS AAN DE OUDE TORENLAAN door P. Timmer DE BEGRAAFPLAATS AAN DE OUDE TORENLAAN door P. Timmer Bij verschillende gelegenheden in de afgelopen maanden heeft onze vereniging zich beijverd om te komen tot een verbetering van ommuring en terrein

Nadere informatie

Bijbelgedeelte dag 16

Bijbelgedeelte dag 16 Bijbelgedeelte dag 16 Prediker 4 vers 17 Prediker 5 vers 6 17 Let op uw voeten als u naar het huis van God gaat. Het is beter dat me naderbij komt om te luisteren dan om als dwazen een offer te geven,

Nadere informatie

Gezonde Mama s & Co: Toolkit voor de verschillende type eters

Gezonde Mama s & Co: Toolkit voor de verschillende type eters Gezonde Mama s & Co: Toolkit voor de verschillende type eters Kun jij de verleiding niet weerstaan als je versgebakken cake ruikt? Ga je eten als je verdrietig, boos, of gespannen bent? Lukt het je niet

Nadere informatie

Bijbelteksten Feest van Genade

Bijbelteksten Feest van Genade Week 1 Zoals een hinde smacht naar stromend water, zo smacht mijn ziel naar U, o God. (Psalm 42:2) Mozes sloeg steeds buiten het kamp, op ruime afstand ervan, een tent op die hij de ontmoetingstent noemde.

Nadere informatie

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het

Nadere informatie

Marrakesh. nemen je nu op rondreis door de stad Marrakesh, met haar mooie gebouwen en rijke cultuur. Al je zintuigen

Marrakesh. nemen je nu op rondreis door de stad Marrakesh, met haar mooie gebouwen en rijke cultuur. Al je zintuigen Marrakesh Wanneer je de wil betreden moet je eerst voorbij de wachters geraken die de poorten van de stad bewaken. Deze poorten zijn de enige toegangswegen tot de stad Marrakesh, die door een stadsmuur

Nadere informatie

Sinterklaas onderzoek 2008: Hoe is Sinterklaas 2008 verlopen? Fedor Goossens Elvira Hamann. 10 December 2008

Sinterklaas onderzoek 2008: Hoe is Sinterklaas 2008 verlopen? Fedor Goossens Elvira Hamann. 10 December 2008 Sinterklaas onderzoek 2008: Hoe is Sinterklaas 2008 verlopen? Fedor Goossens Elvira Hamann 10 December 2008 Agenda Inleiding Hoe is het feest gevierd? Sinterklaas en bestedingen Cadeaus en tevredenheid

Nadere informatie

Het reglement van 1836 1

Het reglement van 1836 1 Het reglement van 1836 1 Bepalingen op het innemen en ontslag van kinderen, in het Gereformeerd Burger-Weeshuis der Stad Utrecht. Artikel 1: De kinderen zullen moeten zijn geboren uit een wettig huwelijk,

Nadere informatie

GOEDE VOEDING, GEZOND LEVEN, SNELLER GENEZEN INFORMATIE VOOR PATIËNTEN DIE EEN OPERATIE ONDERGAAN

GOEDE VOEDING, GEZOND LEVEN, SNELLER GENEZEN INFORMATIE VOOR PATIËNTEN DIE EEN OPERATIE ONDERGAAN GOEDE VOEDING, GEZOND LEVEN, SNELLER GENEZEN INFORMATIE VOOR PATIËNTEN DIE EEN OPERATIE ONDERGAAN FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Voeding doet meer dan u denkt! Goede voeding is van levensbelang om gezond

Nadere informatie

JEZUS IS MIJN SUPERHELD

JEZUS IS MIJN SUPERHELD JEZUS IS MIJN SUPERHELD NAAM Studielessen voor 8-12 jarigen Lessen zijn geschreven door Beryl Voorhoeve, Ilja Witte en Judith Maarsen Mei 2007Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling HET BOEK

Nadere informatie

Eet smakelijk Informatie over vocht en voeding voor ouderen

Eet smakelijk Informatie over vocht en voeding voor ouderen Ouder worden kan verschillende problemen op het gebied van voeding met zich meebrengen. Zo kan onder andere de eetlust afnemen en kunnen ouderen minder gaan drinken dan gewenst. Dit heeft gevolgen voor

Nadere informatie

De filosofie van het voeren

De filosofie van het voeren Terug naar Voorwoord Terug naar Inhoudsopgave Verder naar volgende hoofdstuk De filosofie van het voeren Inhoudsopgave van dit hoofdstuk: Het algehele beeld Hoe voeding in de Natuur er uit zou zien...

Nadere informatie

Instructies voor het invullen van de SWAL-QoL (NL)-vragenlijst

Instructies voor het invullen van de SWAL-QoL (NL)-vragenlijst Instructies voor het invullen van de SWAL-QoL (NL)-vragenlijst Deze vragenlijst is ontwikkeld om te bepalen in welke mate uw slikprobleem invloed heeft op de kwaliteit van uw dagelijks leven. Neemt u rustig

Nadere informatie

Nieuwsbrief 4Cats najaar 2011

Nieuwsbrief 4Cats najaar 2011 Nieuwsbrief 4Cats najaar 2011 Dit is mijn nieuwbrief die ik twee keer per jaar uitbreng. Ik heb weer leuke tips en wetenswaardigheden verzameld over katten. Veel plezier met het lezen en ik wens u alvast

Nadere informatie

Onderzoek Arbeidsongeschiktheid. In opdracht van Loyalis. juni 2013

Onderzoek Arbeidsongeschiktheid. In opdracht van Loyalis. juni 2013 Onderzoek Arbeidsongeschiktheid In opdracht van Loyalis juni 2013 Inleiding» Veldwerkperiode: 27 maart - 4 april 2013.» Doelgroep: werkende Nederlanders» Omdat er specifiek uitspraken gedaan wilden worden

Nadere informatie

Bezinning. Je mag op de bloem die je gekregen hebt een wens zetten, een voornemen voor deze vastentijd.

Bezinning. Je mag op de bloem die je gekregen hebt een wens zetten, een voornemen voor deze vastentijd. Bezinning Thema Andes, harmonie, schepping Aankleding Op de grond ligt een Wipalavlag of een mooie doek met erop een ondiepe schaal. Bij het binnenkomen krijgt iedereen een kommetje water, een brandend

Nadere informatie

Nieuw Oranje volks-lied

Nieuw Oranje volks-lied bron. Z.p., 1815 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_nie072nieu01_01/colofon.php 2011 dbnl 1 Nieuw Oranje volks - lied. Wys: Wilhelmus al van Nassauwen. 1. Wilhelmus al van Nassauwen, Dat

Nadere informatie

Exodus 35:4-36:7 Bijdrage voor de bouw van de tabernakel. Zondag 20 januari 2013 Thema: Je geld of

Exodus 35:4-36:7 Bijdrage voor de bouw van de tabernakel. Zondag 20 januari 2013 Thema: Je geld of Exodus 35:4-36:7 Bijdrage voor de bouw van de tabernakel 35:4-5 Mozes zei tegen de Israëlieten: De HEER draagt u op hem geschenken te geven. Laat iedereen die daartoe bereid is iets aan de HEER afstaan:

Nadere informatie

- 1 - Christus. Maar ook een apostel en dat betekent: een gezondene van Jezus Christus. Goddelijke natuur 2 Petrus 1

- 1 - Christus. Maar ook een apostel en dat betekent: een gezondene van Jezus Christus. Goddelijke natuur 2 Petrus 1 - 1 - Goddelijke natuur 2 Petrus 1 We slaan de bijbel open bij 2 Petrus 1 en we gaan onze aandacht richten op de eerste elf verzen daarvan. Het is opmerkelijk dat Petrus in zijn brieven het niet heeft

Nadere informatie

Naam: TIJD EN SEIZOENEN

Naam: TIJD EN SEIZOENEN Naam: TIJD EN SEIZOENEN Tijd is belangrijk. Je moet op veel plaatsen op tijd komen. Op tijd op school, op tijd thuis, op tijd voor de bus of de trein. Om te zien hoe laat het is, kijk je op je horloge.

Nadere informatie

De haas en de egel. Wilhelm Grimm en Jacob Grimm. bron Wilhelm Grimm en Jacob Grimm, De haas en de egel. Z.n., z.p. 1900-1910.

De haas en de egel. Wilhelm Grimm en Jacob Grimm. bron Wilhelm Grimm en Jacob Grimm, De haas en de egel. Z.n., z.p. 1900-1910. De haas en de egel Wilhelm Grimm en Jacob Grimm bron. Z.n., z.p. 1900-1910 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/grim002haas01_01/colofon.php 2011 dbnl 1 De haas en de egel. Het was een mooie

Nadere informatie

Een nieuw lied, op de wonderlijke lotgevallen van een Haarlemsch weesmeisje in de Oost-Indiën.

Een nieuw lied, op de wonderlijke lotgevallen van een Haarlemsch weesmeisje in de Oost-Indiën. Een nieuw lied, op de wonderlijke lotgevallen van een Haarlemsch weesmeisje in de Oost-Indiën bron. T. C. Hoffers, Rotterdam 1826-1837 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_nie118nieu01_01/colofon.php

Nadere informatie

De rijkdom van het evangelie

De rijkdom van het evangelie 22 sep 07 20 okt 07 17 nov 07 15 dec 07 12 jan 08 23 feb 08 22 mrt 08 10 mei 08 De rijkdom van het evangelie De gerechtigheid van God God maakt levend Ik ervaar meer dood dan leven Gods Geest en het echte

Nadere informatie

Belevingsonderzoek Rotterdam The Hague Airport 2012

Belevingsonderzoek Rotterdam The Hague Airport 2012 Belevingsonderzoek Rotterdam The Hague Airport 2012 (Aanvullende analyses op enkele geografische factoren) Rotterdam, 25 juni 2015 1 Probleemstelling. In 2012 onderzocht MEIJERS RESEARCH in hoeverre bewoners

Nadere informatie

Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid

Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane

Nadere informatie

Micro-organismen. Waar gaat deze kaart over? De soorten micro-organismen. Wat wordt er van je verwacht? Wat zijn micro-organismen?

Micro-organismen. Waar gaat deze kaart over? De soorten micro-organismen. Wat wordt er van je verwacht? Wat zijn micro-organismen? Waar gaat deze kaart over? De soorten micro-organismen Deze kaart gaat over micro-organismen. Microorganismen zitten in voedsel. Als je voedsel bereidt is het belangrijk om te weten wat micro-organismen

Nadere informatie

JAARGANG 9 / NUMMER 4 DECEMBER 2014. Mede mogelijk dankzij:

JAARGANG 9 / NUMMER 4 DECEMBER 2014. Mede mogelijk dankzij: JAARGANG 9 / NUMMER 4 DECEMBER 2014 Partners: Mede mogelijk dankzij: VRAAG 1 Ebola Afgelopen maand was er een grote geldinzamelingsactie voor de bestrijding van ebola. Het woord ebola komt oorspronkelijk

Nadere informatie

Suiker in een gezonde leefstijl. Een kwestie van balans

Suiker in een gezonde leefstijl. Een kwestie van balans Suiker in een gezonde leefstijl Een kwestie van balans Suiker in een gezonde leefstijl Een kwestie van balans Je lichaam heeft overal energie voor nodig. Sporten, werken, fietsen, wandelen, tuinieren,

Nadere informatie

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen.

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. Een klein gesprekje met God Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. God lachte breed. Dat is waar!, zei God. Jij bent ook het licht.

Nadere informatie

Ziek zijn... Dag leerlingen van het eerste leerjaar!

Ziek zijn... Dag leerlingen van het eerste leerjaar! Dag leerlingen van het eerste leerjaar! Daarnet werd jullie reeds iets meer verteld over de ziekte van Medusa. Ook ik, Antje Biotica, ben deze ziekte aan het onderzoeken. Ik ben een dokter, meer zelfs...

Nadere informatie

De Top 10 Dieet Mythen

De Top 10 Dieet Mythen - 1 - De Top 10 Dieet Mythen Een dieet volhouden is nooit makkelijk, zeker niet met de overvloed aan dieet mythen. Het is het vaak moeilijk een onderscheid te maken tussen effectieve afval technieken/strategieën

Nadere informatie

Gewichtstoename bij behandeling van kanker

Gewichtstoename bij behandeling van kanker Gewichtstoename bij behandeling van kanker Albert Schweitzer ziekenhuis Januari 2012 Pavo 0915 Inleiding U bent tijdens uw behandelingen tegen kanker ongewenst in gewicht aangekomen. In deze folder leggen

Nadere informatie

Kookdame. Eten zoals thuis.

Kookdame. Eten zoals thuis. Kookdame Eten zoals thuis. Hoe raar is dat? Zorgorganisaties zijn er om mensen beter te maken, beter te laten functioneren en zich beter te laten voelen. Natuurlijk zijn allereerst de zorg en begeleiding

Nadere informatie