Centraal Kantoor Afdeling Monitoring en Beleidsinformatie LEGIONELLA. dr. P. J. M. Martens

Transcriptie

1 Arbeidsinspectie Centraal Kantoor Afdeling Monitoring en Beleidsinformatie LEGIONELLA Februari 2001 drs. Ö. Erdem dr. P. J. M. Martens

2

3 INHOUDSOPGAVE BLZ. SAMENVATTING 1 INLEIDING 1 2 DOEL VAN HET ONDERZOEK 1 3 ONDERZOEKSOPZET 2 4 RESULTATEN SCHRIFTELIJKE ENQUETE 4.1 Aantal Installaties naar economische sectoren Installaties naar bedrijfsgrootteklasse Risicoinventarisatie- en evaluatie Voorlichting Frequentie van controle, schoonmaak en onderhoud Wie onderhoudt de? Na schoonmaak controle op legionella Vrijkomen van aërosolen Dode einden in het systeem Temperatuur van het water Toevoeging bacteriedodende middelen Afstand uitlaat en plaats aanzuiging verse lucht 12 5 CONCLUSIES 13 BIJLAGE I aantallen Tabel A-B: Verdeling van die niet gecontroleerd worden op de aanwezigheid van legionella naar economische sectoren, in en percentages. Tabel C-D: Verdeling van die niet schoongemaakt worden naar economische sectoren, in aantallen en percentages. Tabel E-F: Verdeling van die niet onderhouden worden naar economische sectoren, in aantallen en percentages. II Enquête legionella

4 SAMENVATTING Doel van het onderzoek was om in verband met een in 2001 te starten inspectieproject Legionella de aard en omvang van deze problematiek te inventariseren. Het inspectieproject zal zich vooral richten op luchtbehandelings, grote koel, gaswas, warmtewisselaars en industriële open watersystemen. Het onderzoek had uitsluitend betrekking op de aanwezigheid van dit type installatie. Daarnaast kwam controle, schoonmaak en onderhoud aan de orde. De resultaten laten zich als volgt kort samenvatten: Er zijn in 2774 bruikbare enquêteformulieren van respondenten terugontvangen. De resultaten zijn daarmee representatief voor het Nederlandse bedrijfsleven (de in het onderzoek betrokken sectoren). Bij 14% (381 respondenten) bleek één of meer van de genoemde aanwezig. In ging het daarbij om 546. Bij 86% van de bedrijven is dus geen van de genoemde aanwezig. Wat betreft verdeling over sectoren geldt dat de meeste voorkomen in de industrie (35% van de genoemde ); bij financiële instellingen en zakelijke dienstverlening komt bijna 19% voor en bij onderwijs, gezondheidszorg en overige dienstverlening 13%. Er is onderscheid gemaakt naar grote, middelgrote en kleine bedrijven. Bij kleine bedrijven komen nauwelijks voor, tussen grote en middelgrote bedrijven is er naar grootteklasse geen verschil. Verder blijkt dat bij eenderde van de bedrijven waar voorkomen, deze ook zijn opgenomen als risicofactor in de risicoinventarisatie en -evaluatie (RI&E). Eveneens eenderde van deze bedrijven heeft voorlichting gegeven over de gevaren van legionella. Wat betreft controle, schoonmaak en onderhoud geldt voor de bedrijven waar aanwezig zijn het volgende: 40% controleert regelmatig op de aanwezigheid van legionella; 67% doet aan regelmatige schoonmaak; 84% doet aan regelmatig onderhoud. Aanbeveling inspecties:

5 Het blijkt dat er bij alle en alle sectoren wel in enigerlei mate iets aan de hand is. Dit betekent dat ieder type installatie en iedere sector in principe voor inspectie in aanmerking moet komen. Als we kijken naar het type installatie, dan blijkt dat luchtbehandelings het meest voorkomen (47% van het ) en dat deze relatief slecht worden gecontroleerd (bij 64% ervan geen regelmatige controle op de aanwezigheid van legionella). Dit type installatie zou dus als eerste in aanmerking komen voor nadere inspecties. Omdat deze naar verhouding vaker aangetroffen worden in de sectoren financiële instellingen en zakelijke dienstverlening en industrie, zouden inspecties vooral op deze sectoren gericht moeten zijn. Kijken we alleen naar economische sector, dan blijkt dat de meeste in de industrie voorkomen (35% van alle bevindt zich in deze sector). Bij wijze van eindconclusie kan worden opgemerkt dat er zich niet echt een duidelijk beeld aftekent met betrekking tot aard en omvang van de risico s. Daar waar van de onderzochte types voorkomen, is er bijna altijd wel een risico van besmetting.

6 1 INLEIDING Bij de West-Friese Flora tentoonstelling in Bovenkarspel raakten in maart 1999 een aantal mensen besmet met de legionella-bacterie. Meer dan twintig bezoekers overleden later als gevolg van deze besmetting aan de zogenoemde veteranenziekte ofwel legionellose, een door deze bacterie veroorzaakte infectie van de luchtwegen. Naar aanleiding van deze epidemie heeft de Minister van VWS op 17 mei 1999 een actieplan naar de Tweede Kamer gezonden. Onderdeel daarvan was het opstellen van een Handhavingsplan Legionella, met als doel afstemming, versterkte samenwerking en intensivering van het toezicht. Op basis hiervan is door de diensten die belast zijn met het toezicht een eigen handhavingsplan opgesteld. De Arbeidsinspectie zal haar aandacht vooral richten op industriële koelsystemen; luchtbehandeling in gebouwen; rioolwaterzuiverings; binnenvaart; brandbestrijdingssystemen en de agrarische sector. Dit onderzoek beperkt zich tot bedrijfs- en omstandigheden. 2 DOEL VAN HET ONDERZOEK Het is de bedoeling dat de Arbeidsinspectie begin 2001 een inspectieproject zal starten gericht op luchtbehandelingssystemen, grote koel, gaswas, warmtewisselaars en industriële open watersystemen. De inspecties zullen zich vooral richten op de beheerssystematiek. Het doel is, om alvorens over te gaan tot daadwerkelijke inspecties, eerst omvang en precieze aard van de problematiek te inventariseren via een schriftelijke enquête die vanuit het Centraal Kantoor is gehouden. Aan de hand van de resultaten kan gericht capaciteit worden ingezet op inspecties. 3 ONDERZOEKSOPZET 2

7 Omdat onbekend is waar en in welke mate de legionella problematiek zich voordoet, is besloten de enquête bedrijfslevenbreed uit te voeren, met een zekere differentiëring naar grootteklasse. De nadruk daarbij is gelegen op de wat grotere bedrijven. Het aantal te enquêteren bedrijven is ruim gekozen. Dit in verband met mogelijke non-response, maar ook om het materiaal te kunnen gebruiken als basismateriaal voor latere inspecties. Conform de afspraak zijn de volgende aantallen bedrijven hiervoor benaderd: Bedrijven met 100 of meer werknemers : 1000 Bedrijven met werknemers : 3500 Bedrijven met 10 of minder werknemers: 500 In is er dus naar 5000 bedrijven (inclusief de overheidsinstellingen) een enquête gezonden. Daarvan zijn er 2774 enquêtes terugontvangen, hetgeen duidt op een respons van 55%. Uiteindelijk gaat het om 381 bedrijven -14% van de ontvangen enquêteswaarin sprake is van aanwezigheid van tenminste één van de in de enquête genoemde. In praten we over 546 verschillende die in de betreffende bedrijven voorkomen. Dat betekent dat een bedrijf twee (of meer) verschillende in haar bezit kan hebben. Een voorbeeld van de gehanteerde vragenlijst is als bijlage aan dit rapport toegevoegd. 4 RESULTATEN SCHRIFTELIJKE ENQUETE 4.1 Aantal In de volgende tabel is aangegeven hoe vaak een installatie voorkomt. Het blijkt dat de luchtbehandelings met 257 het meeste voorkomen. Dit is dan bijna de helft van het aantal. De andere industriële open watersystemen komen met 114 op de tweede plek. Op een afstand volgen de grote koel en warmtewis-selaars respectievelijk met 96 en 43. De gaswas komen het minst voor, te we-ten 36. (In de tweede kolom zijn de aandelen van deze verschillende in het weergegeven). Tabel 1: Aantal verschillende die in de bedrijven voorkomt aantal Luchtbehandelings ,1 Grote koel 96 17,6 Gaswas 36 6,6 Warmtewisselaars 43 7,9 Andere industriële open watersystemen ,9 Totaal Aantal naar economische sectoren 3

8 Uit figuur 1 blijkt dat 35% van de 546 in de sector industrie aanwezig is. Deze sector wordt met 18,9% en 16,7% gevolgd door de sectoren financiële instellingen en reparatie. In de sectoren bouwnijverheid alsmede landbouw zijn de, respectievelijk met 2,6% en 2,7%, het minst aanwezig. Figuur 1: Aantal naar economische sectoren in percentages (N=546) aantal landbouw en visserij 2,7 (15) industrie, delfstoffen en nutsbedrijven 35,2 (192) bouwnijverheid 2,6 (14) reparatie, handel en horeca 16,7 (91) vervoer, opslag en communicatie 4,2 (23) financiele instellingen en zakelijke dienstverleningen 18,9 (103) openbaar bestuur 7 (38) onderwijs, gezondheidszorg en overige dienstverlening 12,8 (70) % Om inzicht te krijgen in de verdeling van de binnen de sectoren is de volgende tabel (zie volgende pagina) opgenomen. Opgemerkt dient te worden dat de verdeling van de binnen de sectoren een grote variatie vertoont. Wel is zeker dat de luchtbehandelings in al die economische sectoren het meeste voorko-men. In vier sectoren vorm die meer dan 50% van het aantal. Daarentegen worden de gaswas (in het algemeen) het minst aangetroffen. Hieronder een aantal bevindingen over de verdeling van de binnen de sector industrie en financiële instellingen. Van de 192 in de sector industrie, bestaat 31% uit de luchtbehandeling, 28% uit de andere industriële open watersystemen, 26% uit de grote koel, 9% uit de gaswas en tenslotte 6% uit de warmtewisselaars. De verdeling binnen de sector financiële instellingen ziet aanmerkelijk anders er uit dan die binnen de industrie: van de 103 bestaat een ruime meerderheid, namelijk 4

9 63% uit de luchtbehandelings, 17% uit de grote koel, 14% uit de andere industriële open watersystemen, 5% uit de warmtewisselaars en 1% uit de gaswas. Tabel 2: Aantal naar economische sectoren, in aantallen en percentages (N=546) luchtbe- grote koelinstallatieinstallatiewisselaars gaswas- warmte- andere ind. Economische sectoren handelings- open water- systemen aantal % aantal % aantal % aantal % aantal % aantal % Landbouw en visserij 6 (40) 2 (13) 2 (13) 2 (13) 3 (20) 15 (100) Industrie, delfstoffen en nuts. 59 (31) 49 (26) 18 (9) 12 (6) 54 (28) 192 (100) Bouwnijverheid 7 (50) 2 (14) 0 (0) 1 (7) 4 (29) 14 (100) Reparatie, handel en horeca 38 (42) 17 (19) 6 (7) 10 (11) 20 (22) 91 (100) Vervoer, opslag en com. 15 (65) 1 (4) 3 (13) 2 (9) 2 (9) 23 (100) Financiële instellingen en zakelijke dienstverlening 65 (63) 18 (17) 1 (1) 5 (5) 14 (14) 103 (100) Openbaar bestuur 25 (66) 1 (3) 1 (3) 5 (13) 6 (16) 38 (100) Onderwijs, gezondheidszorg en overige dienstverlening 42 (60) 6 (9) 5 (7) 6 (9) 11 (16) 70 (100) Totaal 257 (47) 96 (18) 36 (7) 43 (8) 114 (21) 546 (100) Opmerking: met name de percentages in bovenstaande tabel dienen met enige omzichtigheid te worden beschouwd, omdat het vaak om zeer kleine aantallen gaat. 4.3 Aantal naar bedrijfsgrootteklasse In de volgende figuur is het aantal naar de bedrijfsgrootteklasse 1 aangegeven. Wat meteen opvalt is dat de verdeling van de over het groot- en middenbedrijf nagenoeg gelijk is. Van de 546 worden 297 aangetroffen in het grootbedrijf, terwijl het middenbedrijf er 247 heeft. In het kleinbedrijf komen slechts 7 voor, uitsluitend van die luchtbehandeling. Zowel in het grootbedrijf als in het middenbedrijf komen de luchtbehandelingsinstal-laties het meeste voor, 129 tegen 121. Op een grote afstand volgen de andere industriële open watersystemen met 68 in het grootbedrijf tegen 46 in het middenbedrijf. De gaswas en warmtewisselaars komen zowel in het grootbedrijf als in het middenbedrijf in kleine aantallen voor. Figuur 2: Aantal verschillende naar bedrijfsgrootteklasse (N=546) 1 Er wordt onderscheid gemaakt in grootbedrijf (100+ werknemers), middenbedrijf (10-99 werknemers) en kleinbedrijf (0-9 werknemers). 5

10 Luchtbehandelings 100 grote koel gaswas warmtewisselaars andere industriele open watersystemen werknemers werknemers 0-9 werknemers 4.4 Risicoinventarisatie- en evaluatie Op de vraag of bedrijven de als risicofactor in de risicoinventarisatie- en evaluatie opgenomen hebben, geeft tabel 3 een antwoord: bijna eenderde van het aantal wordt als risicofactor opgenomen, hetgeen overeenkomt met 130 van 407 (non-response = 139). Wanneer we per type installatie kijken, dan zien we dat van de andere industriële open watersystemen 53% en van de grote koel 41% als risicofactor worden opgenomen. Op een afstand volgen de gaswas en luchtbehandelingsinstalla-ties respectievelijk met 35% en 29%. Ten slotte, van de warmtewisselaars wordt maar slechts 19% opgenomen. Tabel 3: Aantal opgenomen als risicofactor in de risicoinventarisatieen evaluatie (N=407) opgenomen aantal van aantal * Luchtbehandelings Grote koel Gaswas Warmtewisselaars Andere industriële open watersystemen Totaal * Veel waarden ontbreken; niet alle respondenten vulden deze vraag in, daardoor wijkt het aantal af van Voorlichting 6

11 Op de vraag of de betrokken werknemers voorgelicht zijn over de gevaren van legionella, wordt door 121 bedrijven -in 367- bevestigend beantwoord. Dat komt overeen met 33% van het aantal bedrijven. Daarentegen hebben 246 bedrijven niet bevestigend beantwoord, hetgeen uitkomt op 67%. 14 bedrijven hebben niks ingevuld. Figuur 3: Verdeling bedrijven over voorlichting van gevaren legionella (N=367) ja nee % 4.6 Frequenties van controle, schoonmaak en onderhoud van de In deze paragraaf wordt beschreven hoe vaak een installatie gecontroleerd wordt op de aanwezigheid van legionella. Ook wordt beschreven hoe vaak een installatie schoongemaakt en onderhouden wordt. Een belangrijke opmerking die hier gemaakt dient te worden is over de ontbrekende waarden behorend bij de variabelen controle, schoonmaak, en onderhoud. De constatering is dat bij die variabelen variërend van 30 tot 40% de waarden ontbreken. Een mogelijke oorzaak hiervan kan liggen in het feit, dat de bedrijven het antwoord niet weten en dus de vragen niet hebben beantwoord. De belangrijkste conclusies die uit figuur 4 en de tabellen 4 t/m 8 op de volgende pagina s getrokken kunnen worden zijn: In 60% van alle wordt niet gecontroleerd op de aanwezigheid van legionella. Afzonderlijk gezien (per type installatie) wijkt het percentage van de controles op de grote koel in belangrijke mate af; het ligt namelijk net onder de 50. Verder blijkt dat in 33% van alle niet wordt schoongemaakt. Kijken we weer afzonderlijk, dan zien we dat het percentage van schoonmaak van de koel ver onder dit percentage ligt. Hier wordt maar 17% niet schoongemaakt. Figuur 4: Verdeling naar controle (N=333), schoonmaak N=(292) en onderhoud (N=373) 7

12 aandeel waarbij geen controle, schoonmaak en onderhoud plaatsvond controle 60 schoonmaak 33 onderhoud % In wordt 16% van alle niet onderhouden. Afzonderlijk bezien vertonen de onderling een variatie: rond 27% van de warmtewisselaars en andere industriële open watersystemen wordt niet onderhouden. Van de gaswas 17% en van de luchtbehandelings wordt 13% niet onderhouden. Ten slotte, bij de grote koel is het beeld weer gunstiger: slechts 6% wordt niet onderhouden. In de tabellen hieronder wordt per type installatie weergegeven hoe de situatie met betrekking tot controle op de aanwezigheid van legionella, schoonmaak en onderhoud er uit ziet. Deze vraag is door de respondenten niet altijd even consciëntieus ingevuld. Daarom zijn steeds de aantallen waarop de gegevens betrekking hebben gespecificeerd. Tabel 4: Controle, schoonmaak en onderhoud van luchtbehandelings naar frequentie (aantal = 257) controle (N=153)* schoonmaak (N=128)* onderhoud (N=178)* geen 98 64% 45 35% 24 13% 1 kéér per halfjaar 11 7% 29 23% 39 22% 1 kéér per jaar 12 8% 21 16% 59 33% variërend 32 21% 33 26% 56 31% 55 36% 83 65% % * Veel waarden ontbreken. Dit is ook het geval bij de volgende tabellen. Tabel 5: Controle, schoonmaak en onderhoud van grote koel naar frequentie (aantal = 96) controle (N=66) schoonmaak (N=63) onderhoud (N=64) 8

13 geen 32 48% 11 17% 4 6% 1 kéér per halfjaar 3 5% 17 27% 17 27% 1 kéér per jaar 11 17% 14 22% 15 23% variërend 20 30% 21 33% 28 44% 34 52% 52 83% 60 94% Tabel 6: Controle, schoonmaak en onderhoud van gaswas naar frequentie (aantal = 36) controle (N=20) schoonmaak (N=19) onderhoud (N=24) geen 12 60% 7 37% 4 17% 1 kéér per halfjaar 1 5% 2 11% 5 21% 1 kéér per jaar % 7 29% variërend 7 35% 6 32% 8 33% 8 40% 12 63% 20 83% Tabel 7: Controle, schoonmaak en onderhoud van warmtewisselaars naar frequentie (aantal = 43) controle (N=26) schoonmaak (N=21) onderhoud (N=30) geen 16 62% 7 33% 8 27% 1 kéér per halfjaar % 5 17% 1 kéér per jaar 4 15% 2 10% 6 20% variërend 6 23% 9 43% 11 37% 10 38% 14 67% 22 73% Tabel 8: Controle, schoonmaak en onderhoud van andere industriële open watersystemen naar frequentie (aantal = 114) controle (N=68) schoonmaak (N=61) onderhoud (N=77) geen 42 62% 25 41% 20 26% 1 kéér per halfjaar 4 6% 4 7% 9 12% 1 kéér per jaar 12 18% 4 7% 9 12% variërend 10 15% 28 46% 39 51% 26 38% 36 59% 57 74% 4.7 Wie onderhoudt de? De volgende figuur beantwoordt de vraag wie onderhoudt de? (bij de bedrijven waar dat onderhoud daadwerkelijk plaatsvindt) In dit verband zijn er drie 9

14 groepen die hiervoor verantwoordelijk kunnen zijn: bedrijven zelf, de eigenaar van de (bijvoorbeeld bij een huurpand) of externe onderhoudsbedrijven. Figuur 5: Het onderhoud 2 van naar drie groepen luchtbehandelings gote koel gaswas warmtewisselaars andere industriele open watersystemen 0% 20% 40% 60% 80% 100% bedrijf zelf eigenaar van de installatie extern Uit de figuur blijkt dat rond 70% van het onderhoud van de gaswas en andere industriële open watersystemen door de bedrijven zelf wordt gedaan. Voor de grote koel en de luchtbehandelings gelden lagere percentages, te weten bijna 40% en 30%. Daartegenover staat dat voor die laatstgenoemde vaker wordt aangeklopt bij een extern onderhoudsbedrijf. Het onderhoud van de warmtewisselaars laat een evenwichtig beeld zien. Van die wordt 40% onderhouden door de bedrijven zelf en 50% door de externe onderhoudsbedrijven. 4.8 Controle op legionella na schoonmaak In wordt slechts 8% van alle schoongemaakte meteen gecontroleerd op de aanwezigheid van legionella. Dit is de algemene conclusie die afgeleid kan worden uit tabel 9. Verder laat de tabel ons zien dat, afzonderlijk gezien, de luchtbehandelings vaker worden gecontroleerd dan de rest: 12% van de schoongemaakte luchtbehandelings wordt meteen gecontroleerd op legionella. Opvallend is dat de gaswas helemaal niet gecontroleerd worden. Tabel 9: Is na schoonmaak meteen controle op legionella uitgevoerd? meteen schoonmaak schoonmaak van controle Luchtbehandelings Het onderhoud van een installatie kan door meerdere groepen gedaan worden. Het kan voorkomen dat een installatie zowel door het bedrijf zelf als door een extern onderhouden wordt. Als gevolg hiervan krijgen we hier een andere -hogere- cijfer van het onderhoud. De figuur is gebaseerd op deze cijfers. 10

15 Grote koel Gaswas Warmtewisselaars Andere industriële open watersystemen Totaal Vrijkomen van aërosolen Bij het functioneren van 286, hetgeen overeenkomt met 69% van het aantal, kunnen volgens de werkgevers aërosolen vrij komen. Vooral bij de grote koel, gaswas en andere industriële open watersystemen is de kans vrij hoog: het percentage varieert tussen 84 en 88%. Bij de luchtbehandelings is dit percentage het laagst: 51%. Tabel 10: Kunnen bij functioneren van aërosolen vrijkomen? ja aantal van aantal Luchtbehandelings Grote koel Gaswas Warmtewisselaars Andere industriële open watersystemen Totaal Dode einden in het systeem Uit tabel 11 blijkt dat bij eenvijfde deel van het aantal dode einden bestaat, waar (langdurig) stilstaand water aanwezig kan zijn. Tabel 11: Zijn er dode einden in het systeem aanwezig, waar stilstaand water aanwezig kan zijn? Ja aantal van aantal Luchtbehandelings Grote koel Gaswas Warmtewisselaars Andere industriële open watersystemen Totaal Dode einden komen relatief gezien vaker voor bij de andere industriële open watersystemen (38%) dan bij de rest. Het minst zijn ze aanwezig bij de warmtewisselaars (8%). 11

16 4.11 Temperatuur van het water In 45% van alle ligt de temperatuur van het water wel eens, incidenteel of regelmatig, tussen de 30 en 60łC. Dit blijkt uit tabel 12. Bij de rest (55%) ligt de temperatuur van het water nooit tussen de 30 en 60łC. Kijken we naar die afzonderlijk, dan zien we dat de temperatuur in de gaswas en grote koel verhoudingsgewijs vaker tussen de 30 en 60łC ligt. In de luchtbehandelings is dat in één op de vier gevallen aan de orde. Omdat hier evenwel weinig wordt gecontroleerd op de aanwezigheid van legionella, zoals eerder bleek, is hier zeker sprake van een duidelijk risico. Tabel 12: Ligt temperatuur van water in tussen de 30 en 60łC? ja aantal van aantal Luchtbehandelings Grote koel Gaswas Warmtewisselaars Andere industriële open watersystemen Totaal Toevoeging bacteriedodende middelen In het algemeen wordt bijna in eenvijfde deel van de bacteriedodende middelen aan het water van de toegevoegd. Afzonderlijk gezien ligt het percentage in de grote koel ruim boven, namelijk op 59%. De rest kent een laag percentage, variërend tussen 6 en 18%. Tabel 13: Toevoeging bacteriedodende middelen aan water van installatie toevoeging aantal van aantal Luchtbehandelings Grote koel Gaswas Warmtewisselaars Andere industriële open watersystemen Totaal Wat toevoeging van de middelen betreft het volgende: het blijkt dat de bedrijven vaak Bactericide, Aquacare, Aquacid en Chloor toevoegen aan het water van de installatie Afstand uitlaat en plaats aanzuiging verse lucht 12

17 Bij voor airconditioning is het van belang dat de aanzuiging van verse lucht op enige afstand van de uitlaat is geplaatst. Een kleine afstand (minder dan 5 meter) kan het risico van aanzuigen van verontreinigde lucht met zich meebrengen. De volgende figuur geeft de afstand aan tussen de uitlaat en de plaats waar verse lucht aangezogen wordt bij de voor airconditioning. (Deze figuur heeft dus alléén betrekking op een deel van de luchtbehandelings). In 32% is de afstand kleiner dan 5 meter, in 26% ligt die tussen 5-10 meter en tenslotte in 42% is die groter dan 10 meter. Figuur 6: Afstand tussen uitlaat en plaats aanzuiging van verse lucht (N=175) % < 5 m 5-10 m > 10 m 5 CONCLUSIES In deze paragraaf worden de belangrijkste conclusies van het onderzoek naar legionella op een rijtje gezet: 13

18 Van de onderzochte komen de luchtbehandelings het meeste voor; bijna de helft van alle hoort tot deze categorie. Eén op de drie wordt in de sector industrie aangetroffen en bijna één op de vijf in de sector financiële instellingen en zakelijke dienstverlening. Kijken we naar die afzonderlijk, dan zien we dat het grootste deel van de luchtbehandelings te vinden is in de sector financiële instellingen en zakelijke dienstverlening. Het grootste deel van alle andere komt in de sector industrie voor. De verdeling van het aantal over het groot- en middenbedrijf is nagenoeg gelijk. In beide bedrijven komen de luchtbehandelings het meest voor. Bij het kleinbedrijf worden uitsluitend de luchtbehandelings aangetroffen. Bijna eenderde van de is als risicofactor opgenomen in de risicoinventarisatie- en evaluatie. Verder blijkt dat één op de drie bedrijven haar werknemers heeft voorgelicht over de gevaren met betrekking tot legionella. Van de wordt 60% niet gecontroleerd op legionella, 33% wordt niet schoongemaakt en 16% wordt niet onderhouden. De kennen in het algemeen dezelfde scores op de variabelen controle op legionella, schoonmaak en onderhoud. Dat betekent dat bij de in dezelfde mate op legionella wordt gecontroleerd. Alleen bij de grote koel vindt de controle op legionella, schoonmaak en onderhoud naar verhouding vaker plaats dan bij die andere. 8% van de schoongemaakte wordt meteen gecontroleerd op legionella. Bij het functioneren van 69% van de kunnen volgens de werkgevers aërosolen vrijkomen. Bij 20% van de bestaat dode einden in het systeem. In 45% van de ligt de temperatuur van het water wel eens, incidenteel of regelmatig, tussen de 30 en 60łC. En in 19% wordt aan het water van de bacteriedodende middelen toegevoegd. BIJLAGE I In deze bijlage wordt de verdeling van de weergegeven die niet gecontroleerd worden op de aanwezigheid van legionella, onderscheiden naar economische sectoren, in aantallen en percentages. Ook is opgenomen de verdeling van de 14

19 die niet schoongemaakt en onderhouden worden. Wel dient hier opgemerkt te worden dat men voorzichtig moet zijn met conclusies die uit deze tabellen kunnen voortvloeien, wegens de kleine aantallen en de vele lege cellen. Toelichting (voorbeeld): in de sector landbouw zijn er 4 luchtbehandelings die niet gecontroleerd worden op de aanwezigheid van legionella, tegen 23 in de sector industrie. In zijn er in de sector landbouw 13 die niet gecontroleerd worden. In de sector industrie is dat 73. (zie tabel A). Tabel A: Verdeling van die niet gecontroleerd worden op de aanwezigheid van legionella naar economische sectoren, in aantallen luchtbe- grote koelinstallatieinstallatiewisselaars gaswas- warmte- andere ind. Economische sectoren handelings- open water- systemen Landbouw en visserij Industrie, delfstoffen en nuts Bouwnijverheid Reparatie, handel en horeca Vervoer, opslag en com Financiële instellingen en zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs, gezondheidszorg en overige dienstverlening Totaal Tabel B: Verdeling van die niet gecontroleerd worden op de aanwezigheid van legionella naar economische sectoren, van het aantal luchtbe- grote koelinstallatieinstallatiewisselaars gaswas- warmte- andere ind. Economische sectoren handelings- open water- systemen Landbouw en visserij 80% 67% 100% 100% 100% 87% Industrie, delfstoffen en nuts. 61% 52% 67% 63% 63% 59% Bouwnijverheid 100% 100% 100% Reparatie, handel en horeca 74% 38% 67% 57% 54% 58% Vervoer, opslag en com. 75% 100% 100% 80% Financiële instellingen en zakelijke dienstverlening 64% 44% 100% 75% 71% 62% Openbaar bestuur 36% 50% 50% 37% Onderwijs, gezondheidszorg en overige dienstverlening 70% 100% 33% 54% Totaal 64% 48% 60% 62% 62% 60% Deze aantallen zijn verder als percentage van het aantal weergegeven (zie tabel B): 80% van de luchtbehandelings in de sector landbouw wordt niet gecontroleerd, tegen 61% in de sector industrie. In wordt in de sector landbouw 87% van de niet gecontroleerd. In de sector industrie bedraagt dit 59%. 15

20 Tabel C: Verdeling van die niet schoongemaakt worden naar economische sectoren, in aantallen luchtbe- grote koelinstallatieinstallatiewisselaars gaswas- warmte- andere ind. Economische sectoren handelings- open water- systemen Landbouw en visserij Industrie, delfstoffen en nuts Bouwnijverheid Reparatie, handel en horeca Vervoer, opslag en com Financiële instellingen en zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs, gezondheidszorg en overige dienstverlening Totaal Tabel D: Verdeling van die niet schoongemaakt worden naar economische sectoren, van het aantal luchtbe- grote koelinstallatieinstallatiewisselaars gaswas- warmte- andere ind. Economische sectoren handelings- open water- systemen Landbouw en visserij 100% 50% 100% 100% 100% 90% Industrie, delfstoffen en nuts. 37% 19% 9% 25% 32% 27% Bouwnijverheid 100% 100% 100% Reparatie, handel en horeca 39% 15% 67% 25% 50% 35% Vervoer, opslag en com. 33% 50% 100% 40% Financiële instellingen en zakelijke dienstverlening 26% 13% 100% 50% 50% 29% Openbaar bestuur 21% 50% 33% 26% Onderwijs, gezondheidszorg en overige dienstverlening 46% 20% 33% Totaal 35% 17% 37% 33% 41% 33% Tabel E: Verdeling van die niet onderhouden worden naar economische sectoren, in aantallen luchtbe- grote koelinstallatieinstallatiewisselaars gaswas- warmte- andere ind. Economische sectoren handelings- open water- systemen Landbouw en visserij

21 Industrie, delfstoffen en nuts Bouwnijverheid 1 1 Reparatie, handel en horeca Vervoer, opslag en com Financiële instellingen en zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs, gezondheidszorg en overige dienstverlening Totaal Tabel F: Verdeling van die niet onderhouden worden naar economische sectoren, van het aantal luchtbe- grote koelinstallatieinstallatiewisselaars gaswas- warmte- andere ind. Economische sectoren handelings- open water- systemen Landbouw en visserij 100% 50% 100% 100% 100% 88% Industrie, delfstoffen en nuts. 11% 6% 18% 11% Bouwnijverheid 100% 25% Reparatie, handel en horeca 14% 10% 31% 14% Vervoer, opslag en com. 18% 50% 50% 25% Financiële instellingen en zakelijke dienstverlening 11% 100% 60% 13% 14% Openbaar bestuur 6% 100% 50% 25% 18% Onderwijs, gezondheidszorg en overige dienstverlening 18% 100% 33% 33% 23% Totaal 13% 6% 17% 27% 26% 16% BIJLAGE II: ENQUETE LEGIONELLA 17