Inhoud. Praktische gegevens 3 - Doelgroep - Leerdoelen - Tijdsduur - Aansluiting bij lesmethoden - Keuze van de onderzoeksplek

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Inhoud. Praktische gegevens 3 - Doelgroep - Leerdoelen - Tijdsduur - Aansluiting bij lesmethoden - Keuze van de onderzoeksplek"

Transcriptie

1 Inhoud Praktische gegevens 3 - Doelgroep - Leerdoelen - Tijdsduur - Aansluiting bij lesmethoden - Keuze van de onderzoeksplek Handleiding 4 - Inleiding - Praktische organisatie van het programma - Opdrachten - Afsluiting - Tips voor verdere verwerking Achtergrondinformatie 5 - Voetsporen - Loopsporen - Vraatsporen - Uitwerpselen - Braakballen - Andere sporen De NatuurMEdiatheek 8 1

2 2

3 Praktische gegevens Doelgroep Bovenbouw van het basisonderwijs en basisvorming van het voortgezet onderwijs. Leerdoelen De leerlingen kunnen verschillende diersporen beschrijven en voorbeelden noemen van dieren die deze achtergelaten. De leerlingen kunnen verschillende sporen van dieren in het veld herkennen. Tijdsduur Een dagdeel. Aansluiting bij lesmethoden Leefwereld - Uitgave 1989 groep 6, les 15: Opsporing verzocht groep 7, les 6: Dieren in het bos - Uitgave 1999 groep 5, les 5: Dieren in het bos Keuze van de onderzoeksplek De veldwerkkist is te gebruiken in de directe omgeving van de school, maar ook op natuurwerkweken op locatie. Op allerlei plekken waar (kleine) dieren voorkomen kan met de kist gewerkt worden. Bijvoorbeeld tussen beplanting, in bosgebieden, borders, bermen en stadsparken. Zorg ervoor dat in ieder geval een gebied wordt gekozen waar verschillende dieren voorkomen en dat er ook werkelijk verschillende typen sporen te vinden zijn. De beste tijd om met de kist te werken is de periode tussen maart en oktober. Kijk met name in de broedtijd uit voor verstoring. Zorg dat de kinderen geen nesten verstoren of anderszins schade aan de natuur toebrengen (de sporen hoeven niet perse worden meegenomen). 3

4 Handleiding Hieronder staat een korte beschrijving van het programma over diersporen dat u met behulp van deze kist kunt uitvoeren. Tijdens dit programma worden de materialen uit de veldwerkkist gebruikt. Natuurlijk kunt u de losse onderdelen van de kist ook in uw eigen programma inpassen. Inleiding Begin het programma met een inleiding over diersporen. Voor deze inleiding kunt u onder andere gebruik maken van de achtergrondinformatie die verderop in deze handleiding te vinden is. Besteed in de inleiding vooral aandacht aan: Waarom laten dieren sporen achter? Welke verschillende typen sporen zijn er? Praktische organisatie programma Bespreek voordat de leerlingen buiten aan het werk gaan hoe ze de opdrachten moeten uitvoeren en hoe het programma is opgebouwd. Waar worden de opdrachten uitgevoerd, welke onderdelen vinden binnen en welke buiten plaats? Laat daarbij het materiaal zien dat wordt gebruikt bij het maken van een gipsafdruk. De leerlingen gaan vervolgens in groepen zelf aan de slag. Ze gebruiken hierbij opdrachtkaarten en werkbladen. Van elke opdrachtkaart zitten drie exemplaren in de veldwerkkist. De leerlingen vullen de resultaten van hun opdrachten op de bijbehorende werkbladen in. Deze werkbladen kunt u naar behoefte kopiëren. Alle opdrachten, behalve opdracht 4 kunnen buiten worden uitgevoerd. De opdrachten en materialen in de kist zijn gemaakt voor het gebruik door zes leerlingen die in tweetallen werken. Opdrachten 1, 2 en 3 worden eerst door alle groepen tegelijk uitgevoerd, waarna de groepjes afwisselend aan de slag gaan met het verder bekijken van de gevonden diersporen. Hiervoor gebruiken ze de opdrachten 4 tot en met 9, afhankelijk van welke diersporen ze gevonden hebben. Als er met meer dan 6 leerlingen met de kist wordt gewerkt (tot ongeveer 30 leerlingen) is het noodzakelijk zelf te zorgen voor voldoende verbruiks-materiaal (zoals lijm, plastic zakjes en potloden). De veldwerkmaterialen zijn op een goede manier te verdelen. Hieronder een suggestie hoe u het veldwerk voor een groep van ongeveer 30 leerlingen kunt organiseren. Als de opdrachten 1, 2 en 3 door alle leerlingen zijn uitgevoerd kunnen ze binnen verder aan de slag met de sporen die ze hebben gevonden. Binnen staan zes tafels klaar, met op elke tafel één van de opdrachtkaarten 4 tot en met 9. Daarnaast liggen er op elke tafel onderzoeksspullen zoals boeken, vergrootglazen, pincetten enz. om een specifiek dierspoor te kunnen onderzoeken. Zo kunnen de leerlingen aan de ene tafel braakballen uitpluizen en aan de andere veren bekijken, enz. Door te rouleren komen alle tafels en dus ook alle onderwerpen aan bod. Opdrachten Er zijn negen opdrachten, waarvan hieronder een korte beschrijving gegeven wordt. 1 Het gebied Een beschrijving van het gebruik van de omgeving door planten, dieren en de mens. 2 Kijken en luisteren naar dieren De leerlingen proberen dieren te ontdekken door stil op een plekje te wachten en goed te kijken en te luisteren. 3 Zoeken naar diersporen De leerlingen zoeken zoveel mogelijk diersporen. Van een aantal gevonden sporen wordt een aantekening gemaakt op een werkblad. Later volgt een uitgebreidere verwerking in een van de volgende opdrachten, afhankelijk van het gevonden spoor. 4 Braakbalonderzoek Een gevonden braakbal wordt uitgeplozen. De inhoud van de braakbal wordt op een vel stevig papier geplakt. 5 Prentonderzoek De leerlingen maken een gipsafgietsel van een gevonden prent of tekenen die na. 6 Onderzoek aan veren De leerlingen bepalen wat voor soort veer ze hebben gevonden. Met de driepootloep wordt naar de fijnere structuur van de veer gekeken. 7 Vraatsporen De leerlingen tekenen vraatsporen op vruchten, zaden en bladeren na. Welk dier zou het vraatspoor gemaakt hebben? 8 Nesten en holen De leerlingen maken een beschrijving van gevonden nesten of holen. Welk dier zou hier wonen? 4

5 9 Botten en uitwerpselen De leerlingen tekenen gevonden botten en uitwerpselen na. Ook zoeken ze op welk dier deze sporen heeft achtergelaten. Aandachtspunten Het is belangrijk dat u zich eerst goed op de hoogte stelt van de situatie ter plekke. Niets in teleurstellender dan dat er helemaal geen sporen te vinden zijn. Zorg ervoor dat de leerlingen tijdens het werk zoveel mogelijk een beroep kunnen doen op een begeleider voor hulp of advies. Er zijn altijd leerlingen die de opdracht niet (direct) begrijpen of niet precies weten wat ze moeten doen, zeker als veldwerk nieuw voor ze is. Om een goed overzicht te houden over de verschillende werklocaties is het verstandig de groepen niet te ver uit elkaar te laten werken. De groepen leerlingen kunnen achteraf een tentoonstelling maken, waarin ze aan elkaar laten zien wat ze met hun groepje gedaan en gevonden hebben. Zeker als de vondsten verschillend zijn is het leuk dat ze aan elkaar laten zien of vertellen wat ze gevonden hebben. Afsluiting Naar aanleiding van de resultaten en de tentoonstelling van de leerlingen kan een lijst gemaakt worden van de dieren die ze hebben gezien, gehoord en waarvan ze sporen hebben gevonden. De leerlingen krijgen zo een (goede) indruk van de dieren die er in dit gebied leven. Tips voor verdere verwerking Braakballen uitpluizen (zie opdracht 4) Wanneer er voldoende braakballen bemachtigd kunnen worden (eventueel contact opnemen met het Amsterdams NME Centrum) is dit een prima binnenopdracht. Als er meer dan 6 leerlingen met dit onderdeel aan de gang gaan, kunt u op het Amsterdams NME Centrum vragen om extra prepareernaalden, pincetten, vergrootglazen en petrischaaltjes. 5

6 Achtergrondinformatie Dieren laten zich meestal niet zien, maar toch zijn er overal dieren. Gelukkig laten ze sporen na en zo verraden ze hun aanwezigheid. Sporen zijn vaak veel makkelijker te vinden dan de dieren zelf. Voetsporen Voor de meeste mensen zijn diersporen vooral voetafdrukken - prenten. Prenten zijn goed te zien als de bodem met enkele centimeters sneeuw bedekt is, maar dat komt niet vaak voor. Meestal is het zoeken en vinden van sporen veel moeilijker. Goede terreinen om op zoek te gaan zijn zandverstuivingen, opgespoten terreinen, duinen of strand. De mooiste sporen worden gevonden in vette klei. Prenten zijn onder te verdelen in vijf groepen: 1 Vogelprenten Meestal is niet precies te zeggen welke soort het is, maar is wel de leefwijze te zien: zwemvogels hebben zwemvliezen, waadvogels lange smalle uiteengespreide tenen en zangvogels hebben een lange achterteen (om een tak stevig vast te pakken). 2 Prenten van hoefdieren Herten, geiten en koeien lopen op twee tenen en laten karakteristieke sporen na, een paard loopt zelfs maar op één teen. 3 Sporen met afwisselend lange en korte afdrukken Deze sporen worden gemaakt door de egel, eekhoorn, haas en konijn. 4 Roofdiersporen Sporen van otter, das, kat, vos, hond en marterachtigen. 5 Sporen van klein gedierte Dit zijn meestal vage, onduidelijke afdrukken van lichte diertjes, die vrijwel nooit te herkennen zijn. Bijvoorbeeld muizen en knaagdieren. Loopsporen Een loopspoor bestaat uit een reeks prenten van een lopend dier. Hieraan is te zien wat het dier heeft gedaan en hoe snel het liep. Twee voorbeelden - Een konijn beweegt zich hippend voort. Voor elke hip zet het zich met zijn achterpoten af. Het dier komt neer op zijn voorpoten, met de één voor de ander. Daarna komen de achterpoten voor de voorpoten op de grond terecht. De snelheid is af te lezen uit de afstand tussen de prentengroepjes: des te sneller het gehip, des te groter de afstand. - Bij herten staan de poottafdrukken zigzaggend ten opzichte van elkaar. Als een hert schrikt en wegrent, staan de prenten in één lijn en liggen door de snelheid ver uit elkaar. Vraatsporen Eetsporen aan bomen en struiken Bast, twijgen en knoppen spelen in de winter een grote rol als voedsel voor vele dieren. Dat geldt vooral voor herten, hazen, vele kleine knaagdieren en eekhoorns. In de meeste gevallen zullen de sporen van de tanden scherp in de bast staan afgetekend. Bij de vraatsporen van vogels gaat het vooral om spechtengaten. Eetsporen aan zaden en vruchten Veel knaagdieren en vogels overleven de winter door vruchten te eten. Als dieren vruchten eten, blijft er meestal een rest op de eetplaats achter, en in veel gevallen is met behulp van de tand- of snavelafdrukken mogelijk om te bepalen om welk dier het gaat. Kegels De zaden liggen onder de schubben. Vogels (zoals specht en kruisbek) moeten de schubben oplichten, lostrekken of opzij duwen om bij het zaad te komen. Eekhoorns en andere knaagdieren knagen de schubben vanaf het boveneinde van de kegel af. Noten Dieren hebben verschillende technieken ontwikkeld om de dikke harde schil van noten open te krijgen. Omdat het oppervlak van de schillen mooi glad en bruin is, blijven vaak duidelijke sporen van snavels en tanden achter. Het is daarom niet moeilijk om na te gaan of het vogels of dieren waren die een bepaalde noot hebben bewerkt. Etensresten van vleeseters 6

7 Resten en overschotten, die op de eetplaatsen van vleeseters achterblijven, worden gewoonlijk prooiresten genoemd. Is de buit klein, bijvoorbeeld een muis of een vogel, dan wordt hij meestal geheel opgegeten en blijven er geen of weinig restanten over. Bij een grote buit zal er vaak veel blijven liggen. De manier waarop de prooi is bewerkt en eventuele tandafdrukken maken het soms mogelijk te bepalen welk dier de buit heeft bemachtigd. Andere vraatsporen Fazanten en patrijzen krabben blad, aarde en humus naar achteren en maken zo krabsporen. Zanglijsters gebruiken een steen om slakken te openen. Eierschalen Veel dieren eten graag eieren en aan eierschalen is dus vaak van alles te zien. Uitwerpselen De uitwerpselen van dieren zijn belangrijke sporen die overal in de natuur te vinden zijn. Uitwerpselen geven informatie over datgene wat een bepaald dier heeft gegeten, maar ook over zijn doen en laten. Uitwerpselen bestaan uit onverteerde voedseldelen, zoals beenderen, harde insectendelen, harde zaden en plantenvezels. Er zijn vier hoofdtypen uitwerpselen: 1 Ronde keutels zijn afkomstig van hazen, konijnen of eekhoorns. 2 Eikelvormige keutels zijn van herten en reeën. 3 Klonterige uitwerpselen van wild zwijn en das. 4 Cilindervormige, worstvormige drollen zijn van roofdieren, maar ook insecteneters als egels, spitsmuizen en vleermuizen produceren ze. Braakballen Veel vogelsoorten raken de onverteerde delen van hun voedsel kwijt door ze in min of meer samengedrukte ballen uit te braken. Deze bevatten dan haren, veren, chitine van insecten, botjes, stukjes van schelpen, plantenresten en dergelijke. Het is algemeen bekend dat uilen braakballen produceren. Roofvogels, kraaien, meeuwen en vele andere soorten doen dit echter ook. Door de voedselresten in een braakbal te bekijken, is veel informatie te verkrijgen over de voedselkeuze van een bepaalde soort. Braakballen zijn vaak te vinden bij rustplaatsen of nesten. Andere sporen Wissels De meeste zoogdieren hebben een eigen netwerk van paden of wissels, die ze goed kennen en waarlangs ze in geval van nood snel kunnen vluchten. De wissels zijn altijd zo dat ze de gemakkelijkste weg door het terrein volgen. Legers, nesten en holen Herten en hazen hebben geen vaste verblijfplaats. Ze slapen op een beschut plekje op de grond (legers). De legers zijn te herkennen aan het platgelegen gras en de uitwerpselen rondom. Enkele zoogdieren, zoals eekhoorns en sommige muizen, en veel vogels maken nesten in de plantengroei. Een groot gedeelte van de zoogdieren, zoals konijnen en vossen maakt holen in de grond. Vogelveren Vogels verliezen hun veren in de rui. Bij vogels komen urine en vaste darmuitwerpselen meestal gemengd naar buiten. Er bestaan drie typen: vloeibare (bijvoorbeeld van meeuwen en spreeuwen), halfvaste en vaste (fazanten en ganzen) vorm. 7

8 De NatuurMEdiatheek De NatuurMEdiatheek van het Amsterdams NME Centrum biedt een grote hoeveelheid educatief materiaal op het gebied van natuur- en milieu zoals onderwijsmethodes, leskisten en ontdekdozen, kinderboeken en lesbrieven over uiteenlopende onderwerpen. Leerkrachten van de scholen in Amsterdam kunnen deze materialen lenen en gebruiken bij de voorbereiding en uitvoering van hun lessen. Om samen met kinderen veldwerkactiviteiten te kunnen uitvoeren zijn er diverse hulpmiddelen te leen zoals loeps, schepnetten en grondboren. Er zijn ook materialen om een binnenles over natuur zo concreet mogelijk te maken: opgezette dieren, boomschijven, strandvondsten, zaden en nog veel meer. Daarnaast zijn er nog tijdschriften en diverse audiovisuele materialen zoals video s, diaseries, cd-roms en posters. Bezoektijden Maandag t/m donderdag uur vrijdag gesloten Telefoon Maandag t/m donderdag 9-17 uur Fax natuurmediatheek.anmec.nl Website Inventarislijst leskist Alle materialen die in deze veldwerkkist voorkomen staan genoemd op de inventarislijst. Aan de hand van deze lijst controleert de gebruiker vooraf of de inhoud van de kist compleet is. Bij akkoord wordt een contract getekend. De kist moet binnen de gestelde uitleentermijn weer compleet afgeleverd worden. Eventuele kosten als gevolg van vermissing van of schade aan voorwerpen zijn voor rekening van de gebruiker. 8

Veldwerkkist Kleine beestjes

Veldwerkkist Kleine beestjes Veldwerkkist Kleine beestjes docentenhandleiding aanbod van Lesmaterialen voor het primair onderwijs van Amsterdam Uitgave: Amsterdams NME Centrum Veldwerkkist Kleine beestjes Herziene uitgave januari

Nadere informatie

Inhoud. Praktische gegevens 3 - Doelgroep - Leerdoelen - Tijdsduur - Aansluiting bij lesmethoden - Keuze van de onderzoeksplek

Inhoud. Praktische gegevens 3 - Doelgroep - Leerdoelen - Tijdsduur - Aansluiting bij lesmethoden - Keuze van de onderzoeksplek Inhoud Praktische gegevens 3 - Doelgroep - Leerdoelen - Tijdsduur - Aansluiting bij lesmethoden - Keuze van de onderzoeksplek Handleiding 4 - Inleiding - Praktische organisatie van het programma - Opdrachten

Nadere informatie

Veldwerkkist Vogels. docentenhandleiding

Veldwerkkist Vogels. docentenhandleiding Veldwerkkist Vogels docentenhandleiding Uitg.: Amsterdams NME Centrum De veldwerkkist Vogels maakt onderdeel uit van een set van 7 kisten waar mee natuur-, milieu- en landschaps onderzoek gedaan kan worden.

Nadere informatie

Groep 5 en 6. Leskist - Handleiding. Vogels spotten.

Groep 5 en 6. Leskist - Handleiding. Vogels spotten. Groep 5 en 6 Leskist - Handleiding Vogels spotten www.nmedichtbij.nl Vogels spotten Docentenhandleiding Het lesmateriaal is eigendom van ANMEC en mag vrij gekopieerd worden voor gebruik op school. Het

Nadere informatie

Vogels spotten. handleiding

Vogels spotten. handleiding Vogels spotten handleiding Uitgave: ANMEC Veldwerkkist Vogels spotten Herziene uitgave 2017 Inhoud Praktische gegevens 5 - Doelgroep - Leerdoelen - Tijdsduur - Aansluiting bij lesmethoden - Keuze van de

Nadere informatie

Klassengesprek - excursie

Klassengesprek - excursie 5 Klassengesprek - excursie Doelen Materialen Duur De leerlingen: herkennen verschillende dieren uit hun omgeving. weten dat er diereneters, planteneters en alleseters zijn. observeren het gedrag van dieren.

Nadere informatie

Sporen opsnorren docentenhandleiding

Sporen opsnorren docentenhandleiding Sporen opsnorren docentenhandleiding Doelgroep: VMBO onderbouw Doelen: leerlingen: - Leren diersporen herkennen - Ontdekken dat diersporen overal om ons heen te vinden zijn - Leren voedingssporen te onderscheiden

Nadere informatie

Inhoud. Praktische gegevens 3 - Doelgroep - Leerdoelen - Tijdsduur - Aansluiting bij lesmethoden - Keuze van de onderzoeksplek

Inhoud. Praktische gegevens 3 - Doelgroep - Leerdoelen - Tijdsduur - Aansluiting bij lesmethoden - Keuze van de onderzoeksplek Inhoud Praktische gegevens 3 - Doelgroep - Leerdoelen - Tijdsduur - Aansluiting bij lesmethoden - Keuze van de onderzoeksplek Handleiding 4 - Voorbereiding in de klas - Inleiding - Praktische organisatie

Nadere informatie

Het onderzoek van de burgemeester 5/6

Het onderzoek van de burgemeester 5/6 Het onderzoek van de burgemeester De burgemeester hoorde dat kinderen ongerust zijn. Nee, ze zijn niet bang voor onweer of harde geluiden. Ze maken zich zorgen over de natuur. Dieren krijgen steeds minder

Nadere informatie

2. Maak met de 4 buizen een vierkant op de grond. Dit is het zoekraam.

2. Maak met de 4 buizen een vierkant op de grond. Dit is het zoekraam. Opdracht 1. Gebruik je ogen goed. In het bos kun je van alles ontdekken! Komen er onder de bomen verschillende soorten insecten en of bodemdiertjes voor? Het beste bos 1. Materiaal tas 1: zoekraam, 1 schepje,

Nadere informatie

Sporen uit verleden en heden

Sporen uit verleden en heden IVN-Veldhoven/Vessem 2004 voorjaar/zomer Doel van het project: -de kinderen ontdekken aan de hand van sporen welke dieren in het bos leven -ze ontdekken dat er lang geleden mensen hier hebben gewoond,

Nadere informatie

Veldwerkkist Bodem. docentenhandleiding

Veldwerkkist Bodem. docentenhandleiding Veldwerkkist Bodem docentenhandleiding Uitg.: Amsterdams NME Centrum De veldwerkkist Bodem maakt onderdeel uit van een set van 7 kisten waarmee natuur-, milieu- en landschapsonderzoek gedaan kan worden.

Nadere informatie

Themawandeling Herfst

Themawandeling Herfst Themawandeling Herfst Leerdoelen: De leerlingen tonen respect voor de natuur De leerlingen kunnen enkele typische herfstverschijnselen uit het bos verklaren De leerlingen kunnen op een aangepaste manier

Nadere informatie

Vos. De kop-romplengte van 58 tot 90 cm met een staart van 32 tot 48 cm.

Vos. De kop-romplengte van 58 tot 90 cm met een staart van 32 tot 48 cm. Inheemse Roofdieren Vos De kop-romplengte van 58 tot 90 cm met een staart van 32 tot 48 cm. vos kan zich makkelijk aanpassen aan een leefgebied maar zijn favoriet is toch wel een bos met open gebieden.

Nadere informatie

Bibliotheek Inhoud per categorie

Bibliotheek Inhoud per categorie A1 Biologie Atlas bij de biologie Boek A1 Biologie De evolutie van het leven Boek A1 Biologie De ontwikkeling van het leven Artikel A1 Biologie Het ontstaan van het leven Artikel A1 Biologie Indeling van

Nadere informatie

Een midden- en bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem najaar 2015

Een midden- en bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem najaar 2015 Een midden- en bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem najaar 2015 Doelgroep: Midden- en bovenbouw basisonderwijs: groep 5-8 Jaargetijde: Herfst, winter, lente en een stukje zomer. Plaats:

Nadere informatie

Dieren in de winter 3

Dieren in de winter 3 Dieren in de winter 3 inhoud blz. 1. Winter 3 2. De egel 4 3. De vleermuis 5 4. De eekhoorn 6 5. De merel 7 6. De ree 8 7. De pad 9 8. Het lieveheersbeestje 10 9. Filmpjes 11 Bronnen en foto s 12 Colofon

Nadere informatie

voorwoord Jeroen Kloppenburg Deventer, 11 april 2018 foto: Paul Wolverstan

voorwoord Jeroen Kloppenburg Deventer, 11 april 2018 foto: Paul Wolverstan inhoud voorwoord 3 hygiëne 4 vijf aspecten 5 urine 10 vreemde inhoud 11 braakballen van vogels 12 sterrenschot 17 zoeksleutel 18 spinnen en vliegen 20 rupsen en slakken 21 zangvogels 22 spechten 23 eenden,

Nadere informatie

LESPAKKET ECOLOGIE. Naam. Dierenrijk is onderdeel van

LESPAKKET ECOLOGIE. Naam. Dierenrijk is onderdeel van LESPAKKET ECOLOGIE HAVO / VWO Naam Docent Klas LEKKER BEESTEN TUSSEN DE DIEREN Dierenrijk is onderdeel van WELKOM IN DIERENRIJK ELAND Om ervoor te zorgen dat je een leuke en leerzame excursie hebt, volgen

Nadere informatie

NME-leerroute Schuilen in het Wandelbos

NME-leerroute Schuilen in het Wandelbos NME-leerroute Schuilen in het Wandelbos 6 Groep 1 Tilburg, BS Jeanne d Arc Verhaal voor de kinderen Schuilen is een goede eigenschap om te kunnen overleven in de natuur. Dieren hebben een plekje nodig

Nadere informatie

Doel: Na deze opdracht weet je wat een voedselkringloop is en hoe het leven van planten en dieren met elkaar samenhangt.

Doel: Na deze opdracht weet je wat een voedselkringloop is en hoe het leven van planten en dieren met elkaar samenhangt. Thema: Bestaat vrede? Vak: Ruimte, aarde en milieu De ecologische kringloop De voedselkringloop Moeilijkheid: *** Tijdsduur: ** Juf Nelly De kringloop in de natuur Doel: Na deze opdracht weet je wat een

Nadere informatie

Voorbereiding post 5. Iedere vogel zijn eigen plekje Groep 4-5-6-7-8

Voorbereiding post 5. Iedere vogel zijn eigen plekje Groep 4-5-6-7-8 Voorbereiding post 5 Iedere vogel zijn eigen plekje Groep 4-5-6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 5: Iedere vogel zijn eigen plekje, voor groep 4 t/m 8. Inhoud:

Nadere informatie

WERKBLAD OPDRACHTEN. Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen. 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen

WERKBLAD OPDRACHTEN. Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen. 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen Dassenwerk WERKBLAD OPDRACHTEN Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je gaat een onderzoek doen in een klein gebied van Nationaal

Nadere informatie

Opdrachten thema. Veluwe

Opdrachten thema. Veluwe en thema Schema groepjes en opdrachten bij vorm 2: elke opdracht vaste begeleider Groepje 1: spechten Groepje 2: muizen Groepje 3: vossen Groepje 4: eekhoorns Groepje 5: egels Kleine beestjes + voedselketens

Nadere informatie

Opdrachten thema. Veluwe

Opdrachten thema. Veluwe Opdrachten thema Schema groepjes en opdrachten bij vorm 2: elke opdracht vaste begeleider Groepje 1: edelherten Sporen zoeken (+ Gipsafdruk maken) Groepje 2: hindes Groepje 3: kalfjes Groepje 4: zwijnen

Nadere informatie

presenteert: Zoogdieren Bewerking: Joeri Cortens

presenteert: Zoogdieren Bewerking: Joeri Cortens presenteert: Zoogdieren Bewerking: Joeri Cortens Zoogdieren : evolutie Innovaties: * endotherm - haar * jongen zogen * voedselspecialisatie - tanden - kauwspieren 2 Waarom zijn de meeste zoogdieren nachtactief?

Nadere informatie

Wie eet wie en wie eet wat?

Wie eet wie en wie eet wat? Leerkracht Wie eet wie en wie eet wat? Maak een voedselweb Inhoud in het kort In deze les krijgen de leerlingen een beeld van de relaties tussen dieren en planten. Leerlingen maken een voedselweb van één

Nadere informatie

Handleiding Leskist bomen groep 7/8

Handleiding Leskist bomen groep 7/8 Handleiding Leskist bomen groep 7/8 Inhoud pagina Inleiding 3 1. Doelgroep 4 2. Doelstelling 4 3. Relatie met kerndoelen en natuurmethoden 4 3.1. Kerndoelen 4 3.2. Natuurmethoden 4 4. Het aanbieden van

Nadere informatie

De lesactiviteit Het Beste Bos Ede is een samenwerking van Het Groene Wiel en IVN Ede.

De lesactiviteit Het Beste Bos Ede is een samenwerking van Het Groene Wiel en IVN Ede. 1 Colofon De lesactiviteit Het Beste Bos Ede is een samenwerking van Het Groene Wiel en IVN Ede. Deze handleiding hoort bij de leskist Het Beste Bos Ede. Dit is een, in samenwerking met IVN Ede, aangepaste

Nadere informatie

Handleiding Leskist bomen groep 7

Handleiding Leskist bomen groep 7 Handleiding Leskist bomen groep 7 Inhoud pagina Inleiding 3 1. Doelgroep 4 2. Doelstelling 4 3. Relatie met kerndoelen en natuurmethoden 4 3.1. Kerndoelen 4 3.2. Natuurmethoden 4 4. Het aanbieden van de

Nadere informatie

Je school vogelvriendelijk! Voor vogel én mens

Je school vogelvriendelijk! Voor vogel én mens VOOR DE LEERKRACHT Je school vogelvriendelijk! Voor vogel én mens Spreeuw Vogelbescherming Nederland organiseert de Tuinvogeltelling voor Scholen. Leer de vogels rondom je school kennen, tel hoeveel er

Nadere informatie

Voorbereiding post 5. Iedere vogel zijn eigen plekje Groep 1-2-3

Voorbereiding post 5. Iedere vogel zijn eigen plekje Groep 1-2-3 Voorbereiding post 5 Iedere vogel zijn eigen plekje Groep 1-2-3 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 5: Iedere vogel zijn eigen plekje, voor groep 1, 2 en 3. Inhoud:

Nadere informatie

Veldwerkkist Water. docentenhandleiding

Veldwerkkist Water. docentenhandleiding Veldwerkkist Water docentenhandleiding Uitg.: Amsterdams NME Centrum De veldwerkkist Water maakt onderdeel uit van een set van 7 kisten waarmee natuur-, milieu- en land schaps onderzoek gedaan kan worden.

Nadere informatie

Aanbod NME voorjaar 2014

Aanbod NME voorjaar 2014 Aanbod NME voorjaar 2014 Natuur- en milieueducatie (NME) Heemtuin Muntendam biedt een aanvulling op het reguliere schoolprogramma. We richten ons in de lessen vooral op zaken die in de klas minder snel

Nadere informatie

Arie Aardvarken. Lesbrief

Arie Aardvarken. Lesbrief Arie Aardvarken Lesbrief Arie Aardvarken Lesbrief In Naturalis ontmoet u met uw groep Arie Aardvarken. Hij laat uw leerlingen ontdekken dat dieren heel handig in elkaar zitten. Het museumbezoek bestaat

Nadere informatie

Werkblad schedels groep 1

Werkblad schedels groep 1 Werkblad schedels groep 1 De lengte van het dier is ongeveer 5 keer de lengte van de schedel Hoe lang is de schedel? Meet langs de zijkant Hoe breed is de oogkas? Schedel nr 1 Schedel nr 2 Schedel nr 3

Nadere informatie

Onderzoek op de Boerderij 2010 Buitenopdrachten

Onderzoek op de Boerderij 2010 Buitenopdrachten Onderzoek op de Boerderij 2010 Buitenopdrachten paard sporen stap draf Paarden hebben hoefijzers. Pak eens een hoefijzer uit de emmer en bekijk hem goed. 1 Waar zijn de gaatjes voor? Waar zijn hoefijzers

Nadere informatie

Introductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Handleiding leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen

Introductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Handleiding leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen Handleiding leerkracht Vogels in de klas Introductieles Inhoud in het kort Voor de groepen 5-6 bieden we, naast verbale activiteiten, een werkblad aan waarmee de leerlingen aan de slag gaan. In deze les

Nadere informatie

Maak een feestmaaltijd voor de dieren in het bos. Voor kinderen van 4 tot 8 jaar

Maak een feestmaaltijd voor de dieren in het bos. Voor kinderen van 4 tot 8 jaar Maak een feestmaaltijd voor de dieren in het bos. Voor kinderen van 4 tot 8 jaar Benodigde materialen Knuffels of plaatjes van: een vos een konijn een eekhoorn een egel 4 etensborden 4 (linnen) tasjes

Nadere informatie

Kooi. Lesaanbod

Kooi. Lesaanbod Lesaanbod 2016-2017 Kooi Les groep aug sept okt nov dec jan feb mrt apr mei juni juli Beestenboel 1/2 X X Wauw, t leeft 1/2 X X In de sloot, uit de sloot 3/4 X X Huisdieren 3/4 X X Uitvogelen 5/6 X X Knaagdieren

Nadere informatie

Aanbod natuurlessen. schooljaar 2013-2014. Scholenwerkgroep van het IVN de Maasdorpen

Aanbod natuurlessen. schooljaar 2013-2014. Scholenwerkgroep van het IVN de Maasdorpen Aanbod natuurlessen schooljaar 2013-2014 Scholenwerkgroep van het IVN de Maasdorpen Coördinator: Cora Oostendorp Broekeindweg 20, 5971 NZ Grubbenvorst Tel. 077-3270026 E-mail: cora@bourgonjon.nl Inhoudsopgave

Nadere informatie

Lesactiviteit 2.1 Aanpassingen vogels algemeen en die van kusttrekvogels

Lesactiviteit 2.1 Aanpassingen vogels algemeen en die van kusttrekvogels Lesactiviteit 2.1 Aanpassingen vogels algemeen en die van kusttrekvogels Werkvorm: Klassikaal, binnen. Materialen: bord; plaatjes van vogels, opgezette vogels of delen daarvan. Achteraan deze lesactiviteit

Nadere informatie

Meneer en mevrouw bunzing zoeken een huis voor de winter

Meneer en mevrouw bunzing zoeken een huis voor de winter Meneer en mevrouw bunzing zoeken een huis voor de winter Dierenpaspoort maken Leerdoel: De leerlingen kennen in hun omgeving twee verschillende biotopen en kunnen enkele hierin veel voorkomende organismen

Nadere informatie

Leskist THEMA-handleiding Ontelbare kringlopen Groep 7 en 8

Leskist THEMA-handleiding Ontelbare kringlopen Groep 7 en 8 BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Leskist THEMA-handleiding Ontelbare kringlopen Groep 7 en 8 Dit

Nadere informatie

Arie Aardvarken. Lesbrief. Tips

Arie Aardvarken. Lesbrief. Tips Lesbrief Arie Aardvarken In Naturalis ontmoet u met uw groep Arie Aardvarken. Hij laat uw leerlingen ontdekken dat dieren heel handig in elkaar zitten. Het museumbezoek bestaat uit een interactieve rondleiding

Nadere informatie

LESPAKKET ECOLOGIE. Naam. Dierenrijk is onderdeel van

LESPAKKET ECOLOGIE. Naam. Dierenrijk is onderdeel van LESPAKKET ECOLOGIE VMBO Naam Docent Klas LEKKER BEESTEN TUSSEN DE DIEREN Dierenrijk is onderdeel van WELKOM IN DIERENRIJK SPOREN Om ervoor te zorgen dat je een leuke en leerzame excursie hebt, volgen hier

Nadere informatie

Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel

Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel Doelgroep: Groep 4 t/m 8 Leerstofgebied: Wereldoriëntatie Werkvorm: Groepjes Duur: ± 30 minuten Doel van de opdracht: Leerlingen leren wat het favoriete voedsel

Nadere informatie

Informatieles Vleermuizen

Informatieles Vleermuizen Informatieles Vleermuizen De les is bedoeld voor groep 5 t/m 8 van het primair onderwijs en leerjaar 1 en 2 van het voortgezet onderwijs. Er komen verschillende facetten over het leven van de vleermuis

Nadere informatie

DASSENWERK. werkbladen opdrachten Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen. Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen

DASSENWERK. werkbladen opdrachten Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen. Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen DASSENWERK werkbladen opdrachten Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2012 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je onderzoekt vandaag een klein gebied van Nationaal Park De

Nadere informatie

Natuur & Milieu Educatie

Natuur & Milieu Educatie Natuur & Milieu Educatie Groep 3-4 Dieren in de winter Excursie Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Leerdoelen, doelgroep, samenvatting 3. Lesschema 4. Inhoud

Nadere informatie

Aanbod N.M.E. in Het Groene Woud

Aanbod N.M.E. in Het Groene Woud Aanbod N.M.E. in Het Groene Woud 1. Paddenstoelen/ Herfstsafari In de herfst voor de groepen 1 Tot in de vorige eeuw werden paddenstoelen gezien als geheimzinnige, duivelse wezens. Ze verschenen plotseling,

Nadere informatie

DOCENT. Thema: natuur BOMEN BIJ MIJN SCHOOL. groep 3 en 4. Stadshagen

DOCENT. Thema: natuur BOMEN BIJ MIJN SCHOOL. groep 3 en 4. Stadshagen In groep 1 en 2 hebben de leerlingen binnen dit thema geleerd dat er in de natuur verschillende kleuren, vormen en texturen te vinden zijn. De leerlingen in groep 3 en 4 richten zich in dit thema op bomen.

Nadere informatie

EEN EGEL HOUDT EEN WINTERSLAAP

EEN EGEL HOUDT EEN WINTERSLAAP EEN EGEL HOUDT EEN WINTERSLAAP 8.1. Kinderwerk. a. Tips, ideeën, mogelijkheden. 1. Het bekijken en natekenen van opgezette Zoogdieren. Let speciaal op kleur, model, gebit, klauwen. 2. Het observeren van

Nadere informatie

14 Speuren naar dieren Handleiding voor begeleiders 01

14 Speuren naar dieren Handleiding voor begeleiders 01 Handleiding voor begeleiders 01 Ten opzichte van 50 jaar geleden zijn veel diersoorten verdwenen. Dit is vooral een gevolg van de toename van de bevolking en de steeds grotere ruimte waarop mensen beslag

Nadere informatie

Winterslaap. Met filmpjes, werkblad en puzzels. groep 5/6. uitgave januari 2013

Winterslaap. Met filmpjes, werkblad en puzzels. groep 5/6. uitgave januari 2013 uitgave januari 2013 Winterslaap Met filmpjes, werkblad en puzzels groep 5/6 inhoud blz. Inleiding 3 1. Wat is een winterslaap? 4 2. Lage hartslag 5 3. Lage temperatuur 6 4. Winterrust 7 5. Winterslapers

Nadere informatie

Maak je schoolplein vogelvriendelijk

Maak je schoolplein vogelvriendelijk Maak je schoolplein vogelvriendelijk Leerlijn: kinderen leren vanuit het perspectief van vogels nadenken over hun omgeving. Wat hebben vogels nodig om te overleven? Schuilmogelijkheden, nestmogelijkheid,

Nadere informatie

Verschillende eters vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62401

Verschillende eters vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62401 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 09 June 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62401 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein

Nadere informatie

Natuur, Buiten Activiteit:

Natuur, Buiten Activiteit: Natuur, Buiten Activiteit: Doelgroep: middenbouw (groep 4, 5 en 6) Doel van de activiteit: - De kinderen worden bewust van de herfst en zijn veranderingen. - De kinderen leren over de onderdelen van bladeren

Nadere informatie

Handleiding. Geschikte tijd uitvoering jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

Handleiding. Geschikte tijd uitvoering jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Handleiding Naam opdracht De omgeving met andere ogen bekeken Geschikte tijd uitvoering jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec zeer geschikt ongeschikt Benodigde materialen opdrachtenbladen pen

Nadere informatie

Voorbereiding post 5. Groep 7-8

Voorbereiding post 5. Groep 7-8 Voorbereiding post 5 Opzij opzij opzij Groep 7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard Dit is de Powerpointserie als voorbereiding op post 5: Opzij opzij opzij, voor groep 7-8. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel

Nadere informatie

Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel

Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel Lesbrief Bodemdiertjes favoriete voedsel Doelgroep: Groep 6 t/m 8 Leerstofgebied: Wereldoriëntatie Werkvorm: Groepjes Duur: ± 30 minuten Doel van de opdracht: Leerlingen leren wat het favoriete voedsel

Nadere informatie

Voorbereiding post 4. Opruiming: op = op Groep 7-8

Voorbereiding post 4. Opruiming: op = op Groep 7-8 Voorbereiding post 4 Opruiming: op = op Groep 7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 4: Opruiming: op = op, voor groep 7 en 8. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkblad

Nadere informatie

Inleiding In het najaar worden de dagen steeds korter en de nachten steeds langer. Kun je je voorstellen dat je in de maand november naar bed gaat?

Inleiding In het najaar worden de dagen steeds korter en de nachten steeds langer. Kun je je voorstellen dat je in de maand november naar bed gaat? Inleiding In het najaar worden de dagen steeds korter en de nachten steeds langer. Kun je je voorstellen dat je in de maand november naar bed gaat? Je valt in een diepe slaap en wordt in maart pas weer

Nadere informatie

Milieu Educatie Centrum De Bevelanden

Milieu Educatie Centrum De Bevelanden Milieu Educatie Centrum De Bevelanden AANBOD 2017... ontdek, leter en genie r! van de natuu AANBOD NASCHOOLSE ACTIVITEITEN 2017 Goes, 2017 Beste organisator van naschoolse activiteiten op de Bevelanden,

Nadere informatie

Leven onder de grond. Wie woont onder de grond? Stel vragen: Ben jij al onder de grond geweest? In een kelder, een tunnel, een grot?

Leven onder de grond. Wie woont onder de grond? Stel vragen: Ben jij al onder de grond geweest? In een kelder, een tunnel, een grot? Leven onder de grond Wie woont onder de grond? Ben jij al onder de grond geweest? In een kelder, een tunnel, een grot? Waarom zouden sommige dieren onder de grond wonen? Noem zoveel mogelijk dieren die

Nadere informatie

Voorbereiding post 2. Eten zoals je gebekt bent Groep 1-2

Voorbereiding post 2. Eten zoals je gebekt bent Groep 1-2 Voorbereiding post 2 Eten zoals je gebekt bent Groep 1-2 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Eten zoals je gebekt bent, voor groep 1 en 2. Inhoud: Algemeen Verhaal

Nadere informatie

Honger! Het voedselweb van de slechtvalk. voor de leerkracht. Instructie & Introductie. Tips: Opwarmopdracht. Junior. groep 7/8

Honger! Het voedselweb van de slechtvalk. voor de leerkracht. Instructie & Introductie. Tips: Opwarmopdracht. Junior. groep 7/8 Het voedselweb van de slechtvalk Instructie & Introductie Hoe vaak staan je leerlingen er bij stil dat een vogel ook andere dingen eet dan een vetbol? Wat stellen leerlingen zich eigenlijk voor bij het

Nadere informatie

Brochure met de educatieve mogelijkheden van MEC Roosendaal

Brochure met de educatieve mogelijkheden van MEC Roosendaal Brochure met de educatieve mogelijkheden van MEC Roosendaal MEC Roosendaal Coördinatoren: Maggy van den Aker en Michèle Knippenberg info@mecroosendaal.nl 1/14 INLEIDING Natuur en milieu educatie (NME)

Nadere informatie

Wie eet wie en wie eet wat?

Wie eet wie en wie eet wat? Leerkracht Wie eet wie en wie eet wat? Maak een voedselweb Inhoud in het kort In deze les krijgen de leerlingen een beeld van de relaties tussen dieren en planten. Leerlingen maken een voedselweb van één

Nadere informatie

Opdrachtkaarten Lente

Opdrachtkaarten Lente Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Je onderzoekt straks in het duingebied allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten in de

Nadere informatie

Voorbereiding post 1. Horen, zien, stappen en happen Groep 3-4

Voorbereiding post 1. Horen, zien, stappen en happen Groep 3-4 Voorbereiding post 1 Horen, zien, stappen en happen Groep 3-4 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 1: Horen, zien, stappen en happen, voor groep 3 en 4. Inhoud: Algemeen

Nadere informatie

1. Biotische factoren (zijn afkomstig van andere organismen) - voedsel - soortgenoten - ziekteverwekkers - vijanden

1. Biotische factoren (zijn afkomstig van andere organismen) - voedsel - soortgenoten - ziekteverwekkers - vijanden Ecologie De wetenschap die bestudeert waarom bepaalde planten en dieren ergens in een bepaalde leefomgeving (milieu) voorkomen en wat de relaties zijn tussen organisme en hun milieu 1. Biotische factoren

Nadere informatie

Honden aan de lijn, ook die niets doen. in samenwerking met de gemeenten Boortmeerbeek, Haacht en Keerbergen

Honden aan de lijn, ook die niets doen. in samenwerking met de gemeenten Boortmeerbeek, Haacht en Keerbergen Honden aan de lijn, ook die niets doen in samenwerking met de gemeenten Boortmeerbeek, Haacht en Keerbergen Je kent het wel, dat uitgelaten gevoel als je met de hond op stap gaat. Lekker lopen door het

Nadere informatie

Dieren in de winter. Kids for Animals winter spreekbeurt. Brrr. Honden

Dieren in de winter. Kids for Animals winter spreekbeurt. Brrr. Honden Dieren in de winter Brrr In de winter kun jij een lekkere warme trui aantrekken. Bij dieren werkt dit anders. Sommige kunnen heel goed tegen de kou, andere minder. Het ene dier krijgt een dikke vacht,

Nadere informatie

Je school vogelvriendelijk! Voor vogel én mens

Je school vogelvriendelijk! Voor vogel én mens Vogeltelweek voor scholen: VOOR DE LEERKRACHT Je school vogelvriendelijk! Voor vogel én mens Natuurpunt organiseert de Vogeltelweek voor Scholen. Leer de vogels rondom je school kennen, tel hoeveel er

Nadere informatie

Voorbereiding post 5. Groep 5-6

Voorbereiding post 5. Groep 5-6 Voorbereiding post 5 Opzij opzij opzij Groep 5-6 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 5: Opzij... opzij... opzij..., voor groep 5 en 6. Inhoud: Algemeen Verhaal over

Nadere informatie

Handige Harry s. Handleiding en leerdoelen - 1ste graad

Handige Harry s. Handleiding en leerdoelen - 1ste graad Handige Harry s Handleiding en leerdoelen - 1ste graad Van een aantal dieren kunnen aantonen dat ze aangepast zijn aan hun omgeving. De vaardigheden van dieren in verband brengen met hun levenswijze Voorbeelden

Nadere informatie

Verschillende eters hv12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Verschillende eters hv12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 26 October 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62553 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Natuur & Milieu. educatie. Groep 7. Braakballen. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna

Natuur & Milieu. educatie. Groep 7. Braakballen. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Natuur & Milieu educatie Groep 7 Braakballen Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Leerdoelen, doelgroep, samenvatting 3. Lesschema 4. Inhoud en organisatie

Nadere informatie

Word ook actief voor onze zoogdieren!

Word ook actief voor onze zoogdieren! ZOOGDIERVERENIGING ZOEKT VRIJWILLIGERS Word ook actief voor onze zoogdieren! Gezocht: haas, konijn, ree, vos, egel en eekhoorn, bijzondere muizen zoals de hazelmuizen, bevers, bunzingen en boommarters

Nadere informatie

Spoorzoekers. Herfst Kerst 2012 Jaargang 1, nummer 1. Basisschool de Windroos. Sporen in de natuur. Tip : Organiseer een leuke buitenles.

Spoorzoekers. Herfst Kerst 2012 Jaargang 1, nummer 1. Basisschool de Windroos. Sporen in de natuur. Tip : Organiseer een leuke buitenles. Sporen in de natuur Tip : Organiseer een leuke buitenles. Spoorzoeken tijdens het wandelen Voor veel wandelaars is het per ongeluk tegenkomen van (groot) wild tijdens een wandeltocht een toetje dat de

Nadere informatie

Voorbereiding post 2. Eten zoals je gebekt bent Groep 6-7-8

Voorbereiding post 2. Eten zoals je gebekt bent Groep 6-7-8 Voorbereiding post 2 Eten zoals je gebekt bent Groep 6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Eten zoals je gebekt bent, voor groep 6, 7 en 8. Inhoud: Algemeen

Nadere informatie

Handleiding voor Gidsen

Handleiding voor Gidsen Ko Duinkonijn Groep 1,2 en 3 Handleiding voor Gidsen Bezoekerscentrum De Kennemerduinen: Zeeweg 12 2051 EC Overveen Tel: 023-54 11 123 Mail: info@np-zuidkennemerland.nl Website: www.npzk.nl IBAN: NL81INGB0000179758

Nadere informatie

Je school vogelvriendelijk! Voor vogel én mens

Je school vogelvriendelijk! Voor vogel én mens VOGELWEEK VOOR SCHOLEN: VOOR DE LEERKRACHT Je school vogelvriendelijk! Voor vogel én mens Natuurpunt organiseert de Grote Vogelweek voor Scholen. Leer de vogels rondom je school kennen, tel hoeveel er

Nadere informatie

Introductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen

Introductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen Leerkracht Introductieles Inhoud in het kort Voor de groepen 5-6 bieden we, naast verbale activiteiten, een werkblad aan waarmee de leerlingen aan de slag gaan. In deze les activeren de leerlingen hun

Nadere informatie

4 Vind me dan. Achtergrondinfo Planten en dieren hebben allerlei manieren om niet op te vallen. Deze kunnen onderverdeeld worden in:

4 Vind me dan. Achtergrondinfo Planten en dieren hebben allerlei manieren om niet op te vallen. Deze kunnen onderverdeeld worden in: 4 Vind me dan Er is altijd wel een verjaardag of een ander feestje om te vieren. En bij een feestje horen cadeautjes. Maar voor het zover is, wil je het cadeautje natuurlijk zo goed mogelijk verstoppen.

Nadere informatie

NME-leerroute Vogels in het Wandelbos

NME-leerroute Vogels in het Wandelbos NME-leerroute Vogels in het Wandelbos 7 Groep 1 Tilburg, BS Jeanne d Arc Verhaal voor de kinderen Rinze de Wereldreiziger Rinze weet onwaarschijnlijk veel over vogels. Rinze is ook dol op het Wandelbos

Nadere informatie

Camouflage is handig in het dierenrijk. Veel prooidieren vallen door hun kleur niet

Camouflage is handig in het dierenrijk. Veel prooidieren vallen door hun kleur niet William van den Akker camouflage opvallend onopvallend Camouflage is handig in het dierenrijk. Veel prooidieren vallen door hun kleur niet op in hun omgeving en worden daarom minder snel gevangen door

Nadere informatie

RATELSLANGEN PEKARI S

RATELSLANGEN PEKARI S groep 8 DESERT Deze DESERT-speurtocht bevat open en meerkeuze vragen. Bij de meerkeuze vragen is steeds maar één antwoord goed (tenzij anders vermeld). Denk er ook aan dat je de paden niet mag verlaten

Nadere informatie

Opdrachten thema. Veluwe

Opdrachten thema. Veluwe en thema Totaal materialen heide Materialen per groepje 1A Sporen van grazers 3 Witte bakken 3 Pincetten Zoekkaart bos- en heideplanten 1B Dennen trekken Handschoenen voor elk kind Zoekkaart bos- en heideplanten

Nadere informatie

Beestige bundel van: 1

Beestige bundel van: 1 Beestige bundel van: 1 2 Ordening van organismen organisme = een levend wezen, iets wat leeft. Er zijn meer dan anderhalf miljoen soorten organismen. Om een overzicht te krijgen worden deze organismen

Nadere informatie

Lesvoorbereiding. Datum: 19 februari 2013 aantal leerlingen: 33 tijd: Groep: 4

Lesvoorbereiding. Datum: 19 februari 2013 aantal leerlingen: 33 tijd: Groep: 4 Zakelijke gegevens Naam student: Jessica Gotink Lesvoorbereiding Stageschool: Daltonbasisschool de Vlier Winterswijk Iselinge klas: VR3C mentor/mentrix: Natascha Hulzink Datum: 19 februari 2013 aantal

Nadere informatie

inh oud 1. Dieren in de winter 2. De egel 3. De vleermuis 4. De eekhoorn 5. De merel 6. De ree 7. De pad 8. Het lieveheersbeestje 9.

inh oud 1. Dieren in de winter 2. De egel 3. De vleermuis 4. De eekhoorn 5. De merel 6. De ree 7. De pad 8. Het lieveheersbeestje 9. Dieren in de winter inhoud 1. Dieren in de winter 3 2. De egel 4 3. De vleermuis 5 4. De eekhoorn 6 5. De merel 7 6. De ree 8 7. De pad 9 8. Het lieveheersbeestje 10 9. De koe 11 10. Filmpjes 12 Pluskaarten

Nadere informatie

Ontdek de eekhoorn. Ontdek de eekhoorn!

Ontdek de eekhoorn. Ontdek de eekhoorn! Rode Eekhoorn foto: Maaike Plomp Ontdek de eekhoorn! Ontdek de eekhoorn bestaat uit verschillende onderdelen. Deze zijn ook los van elkaar te gebruiken in de klas, de Buitenschoolse Opvang of elders. De

Nadere informatie

6+ 10 WAT MAAKT EEN BOS TOT EEN BOS? 3+ 8 + Opdracht EDUKIT 3

6+ 10 WAT MAAKT EEN BOS TOT EEN BOS? 3+ 8 + Opdracht EDUKIT 3 WAT MAAKT EEN BOS TOT EEN BOS? 6+ 10 + Wanneer is een bos een bos? Een paar bomen samen vormen pas een bos als ze een oppervlakte van 1/2 hectare beslaan. Je zou dit kunnen vergelijken met een voetbalvel

Nadere informatie

Ik weet wat een wintervoorraad is en waarom dieren dit verzamelen. (weinig verse voeding in de winter)

Ik weet wat een wintervoorraad is en waarom dieren dit verzamelen. (weinig verse voeding in de winter) Ik weet wat een wintervoorraad is en waarom dieren dit verzamelen. (weinig verse voeding in de winter) Ik kan de sporen en poten van bepaalde dieren herkennen. (zie themaboekje pag. 2) Ik ken de 12 maanden

Nadere informatie

NATUUR EN TECHNIEK V OOR HET BASISONDERWIJS

NATUUR EN TECHNIEK V OOR HET BASISONDERWIJS NATUUR EN TECHNIEK V OOR HET BASISONDERWIJS 5 Thema 1 Planten maken voedsel voor iedereen 2 Je gaat vast wel eens naar de winkel. Samen met je vader of moeder boodschappen doen. Misschien mag je zelf iets

Nadere informatie

Werkblad Naut Thema 2: Planten en dieren

Werkblad Naut Thema 2: Planten en dieren Werkblad Naut Thema 2: Planten en dieren 2.1 Eten en gegeten worden Schrijf op wat het dier eet in deze voedselketen De ijsbeer eet De zeehond eet De vis eet De krill eet Dit zijn algen, algen zijn heel

Nadere informatie

Docentenhandleiding Onderzoek Leefomgeving

Docentenhandleiding Onderzoek Leefomgeving Docentenhandleiding Onderzoek Leefomgeving Doelgroep: Groep 6,7 en 8 Leerstofgebied: Natuur en techniek Werkvorm: Buiten in groepjes van 3 leerlingen Duur: 45 minuten buiten + 30 minuten nabespreken in

Nadere informatie

Doe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6

Doe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij

Nadere informatie