cultuurverschillen De inhoud van het architectencontract De taken Het honorarium De uitvoering van het architectencontract

Transcriptie

1 ARCHITECTENDIENSTEN IN HET VERENIGD KONINKRIJK Inhoud Voorwoord 2 Schema verloop bouwproces 3 Inleiding 4 1 Het Britse bouwproces Enkele kenmerken Juridische kaders van het bouwproces Het beroep van architect Taak en rol van de "RIBA" 9 2 De registratie van de Nederlandse architect in het Verenigd Koninkrijk 11 3 Het architectencontract en de standaard werkzaamheden De architectenopdracht Traditionele contracten Geïntegreerde contracten cultuurverschillen De inhoud van het architectencontract De taken Het honorarium De uitvoering van het architectencontract Algemeen Stage A: Appraisal Stage B: Strategic Brief Stage C: Outline proposals Stage D: Detailed proposals Stage E: Final Proposals Stage F: Production Information Stage G: Tender Documentation Stage H: Tender Action Stage J: Mobilisation Stage K: Construction to Practical Completion Stage L: After Practical Completion 17 4 De aansprakelijkheid van de architect en de regeling van geschillen Aansprakelijkheid Geschillen 18 5 Cultuur Cultuurverschillen Architectuurklimaat Zaken doen Aanbevelingen voor de omgang met 6 Aanbevelingen 23 Adressenlijst 24 Woordenlijst en afkortingen 25 Colofon 27

2 2 Voorwoord Een van de pijlers waarop het buitenlandbeleid van de BNA berust, is het informeren, stimuleren en ondersteunen van die leden die hun beroep in andere landen willen uitoefenen. Deze publicatie is de volgende in een reeks van informatiebladen over het werken in één van de ons omringende landen, nl. het Verenigd Koninkrijk. De definitieve totstandkoming van de Europese markt in 1994 heeft tot een stroomversnelling geleid in die informatievoorziening. Na de publicaties over Duitsland en België in 1993, die beide inmiddels al twee maal zijn geactualiseerd, en Frankrijk in 2000, is nu op gelijke wijze een versie over het Verenigd Koninkrijk samengesteld en aan de reeks toegevoegd. Was het architectuurklimaat gedurende lange tijd slecht te noemen, sinds enkele jaren is de situatie drastisch verbeterd. Zowel wat betreft de invloed van de verbeterde economische situatie, als de houding van de Britse overheid ten opzichte van architectuur en bouwen, is er veel veranderd. De rapporten Rethinking Construction [1995] en het vervolg Accelerating Change [2002] hebben een enorme impuls gegeven aan zowel de verhoging van de bouwproductiviteit als het belang van goede architectuur. De Britse overheid is een andere koers gaan varen en het Royal Institute of British Architects heeft zich met succes ingezet voor de positieve aandacht die de architectuur op dit moment geniet; de architect is weer een gerespecteerd, professioneel vakman. Het Exportinformatiecentrum van het Nederlandse Ministerie van Economische Zaken noemt de bouw één van de kansrijke sectoren. Naar verwachting zal de omzet in de Britse bouwsector tot en met 2002 van 58 [in 2000] naar 61 miljard pond stijgen. De sectoren woningbouw, renovatie en utiliteit profiteren met name van deze groei. Over en weer werken Nederlandse en Britse architecten - weliswaar met mate - in elkaars landen. Nu het klimaat gunstig is, de voorwaarden tot een minimum zijn beperkt, de informatie op een rijtje is gezet en bovendien de relatie tussen de BNA en RIBA goed is, staat het exporteren van de Nederlandse architectendiensten naar het Verenigd Koninkrijk weinig meer in de weg. De BNA dankt ir Otto Sluizer, lid BNA, voor de heldere wijze waarop hij de informatie heeft geordend en in duidelijke bewoordingen opgeschreven; tevens dank aan de medewerkers van het Royal Institute of British Architects in Londen die behulpzaam zijn geweest bij de verzameling van de basisdocumentatie en de BNA-leden P.S. Hooper, J.D. Splinter en W. Westinga die met hun Britse ervaring als klankbord hebben gediend. De BNA hoopt met deze publicatie bij te dragen in de noodzakelijke kennis bij zowel het verlenen van uw diensten in het Verenigd Koninkrijk, als in die gevallen dat u in samenwerking met een Britse collega ofwel aan de overzijde van het Kanaal ofwel in Nederland uw beroep uitoefent. Wij wensen u veel succes bij uw grensoverschrijdende activiteiten. mr. D. van der Veer directeur

3 3 Schema verloop bouwproces Opdrachtgever Architect Architects Act 1997 Architects Registration Board Architectencontract Architects Code: Standards of Conduct and Practice RIBA Code of Conduct 1. Feasibility a. Appraisal b. Strategic Brief 2. Pre-Construction c. Outline Proposals d. Detailed Proposals e. Final Proposals f. Production Information g. Tender Information h. Tender Action Aannemer 3. Construction j. Mobilisation k. Constuction to Practical Completion l. After Practical Completion 4. Other services Aansprakelijkheid Standard 8 of the Architects Code: Standards of Conduct and Practice Actoren Regelgeving Actie Overige

4 4 4 Inleiding U bent als architect van plan een dienst te verrichten in het Verenigd Koninkrijk? U heeft daarvoor belangstelling maar er bestaan nog onduidelijkheden over wat u te wachten staat? U wilt zich oriënteren om later gedegen voorbereid aan de slag te kunnen gaan? Het lezen van deze brochure is dan een eerste stap in de goede richting. Na de totstandkoming van de vrije Europese markt zijn de mogelijkheden om als Nederlandse architect in het buitenland te gaan werken aanzienlijk groter geworden. Deze mogelijkheden worden echter niet volledig benut indien men niet voldoende inzicht heeft in de omstandigheden waaronder het beroep in de lidstaten van de Europese Unie wordt uitgeoefend. Een belangrijk exportland voor Nederlandse architecten zou het Verenigd Koninkrijk kunnen worden. De doelstelling van deze brochure is dan ook de onbekendheid omtrent het werken in het Verenigd Koninkrijk weg te nemen. Hierbij wordt uitgegaan van een doelgroep die gevormd wordt door díe architecten die hetzij al een opdracht in het Verenigd Koninkrijk aanvaard hebben, hetzij daarin geïnteresseerd zijn. Als architect in het kielzog van projectontwikkelaars of investeerders in het Verenigd Koninkrijk, als prijsvraagwinnaar, als bekend architect of als specialist bijvoorbeeld in de woningbouw zou u in dat land kunnen opereren. Met nadruk wordt gesteld dat uitsluitend aandacht is besteed aan dienstverrichting - en dus niet aan vestiging - van Nederlandse architecten in het Verenigd Koninkrijk. Als u in het "United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland" aan de slag gaat, dient u zich er van bewust te zijn dat het Verenigd Koninkrijk uit vier verschillende "landen" bestaat: door verschillende "Acts of Union" vormen Wales, Schotland en Ierland sinds respectievelijk 1543, 1707 en 1801 samen met Engeland het Verenigd Koninkrijk, waarvan echter de huidige republiek Ierland zich heeft afgescheiden in Het eiland Man en de Kanaaleilanden maken geen deel uit van het Verenigd Koninkrijk. De vier "landen" van het Verenigd Koninkrijk hebben ieder een eigen parlement, maar afgezien van normale regionale verschillen, vallen zij onder hetzelfde rechtsstelsel, met uitzondering van Schotland dat een enigszins afwijkend juridisch systeem kent en ook op andere gebieden, zoals het onderwijs, afwijkt van Engeland. Het regionaal en lokaal bestuur in het Verenigd Koninkrijk wordt hoofdzakelijk uitgeoefend door 64 "County Councils" en 484 "District Councils". Een hoger echelon vormen de 11 regio's, deze hebben echter slechts een administratieve functie. Zowel wat betreft benaming, structuur als functie zijn er aanzienlijke verschillen tussen de lokale organen. Zes agglomeraten, waaronder Groot Londen en Groot Manchester, zijn een soort stadsgewesten ("Metropolitan Counties") met aanzienlijke bevoegdheden. Voor de uitoefening van het beroep in het Verenigd Koninkrijk dient dus rekening te worden gehouden zowel met "landelijke" als lokale verschillen, ook op het gebied van de bouwregelgeving. In het Verenigd Koninkrijk is de titel van architect beschermd dankzij de "Architects Act 1997". Daarmee zijn ook een aantal gedragsregels van de architect wettelijk vastgelegd. De door de overheid ingestelde "Architects Registration Board" (ARB) heeft een "Architects Code: Standards of Conduct and Practice" opgesteld dat voor alle geregistreerde architecten geldt. Het beroep is als zodanig niet wettelijk beschermd. Inschrijving in de "Royal Institute of British Architects" is vrijwillig en al is de RIBA veruit de grootste en belangrijkste architectenorganisatie, er zijn enkele andere groeperingen waar architecten al of niet lid van kunnen worden, zoals onder andere de "Association of Consultant

5 5 Architects" voor particuliere architectenbureaus. In het eerste hoofdstuk komen enkele kenmerken van het Britse bouwproces aan de orde. Tevens worden de formeel-juridische aspecten van het beroep van architect in het Verenigd Koninkrijk beschreven. De procedure van de inschrijving van een Nederlandse architect als "International Corporate Member" van de RIBA is onderwerp van hoofdstuk 2. In het derde hoofdstuk worden de werkzaamheden van de architect beschreven, waarbij ook aandacht wordt besteed aan de relevante regelgeving en aan de honorering van deze werkzaamheden. Tegen deze achtergrond worden de verschillen ten opzichte van de Nederlandse situatie expliciet of impliciet duidelijk gemaakt. Hoofdstuk 4 behandelt de aansprakelijkheid van de architect. Hoofdstuk 5 gaat in op cultuurverschillen tussen Nederland en Groot-Brittannië. In hoofdstuk 6, tenslotte, worden enkele concrete aanbevelingen gedaan aan architecten die een dienst in Groot- Brittannië willen verrichten, waarna de brochure eindigt met een adressenlijst en een woordenlijst. Veelal wordt in deze brochure de Engelse (bouwkundige) terminologie aangehouden. De architect die in het Verenigd Koninkrijk een opdracht uitvoert dient absoluut op de hoogte te zijn van deze terminologie. Uiteraard geldt dat hoe meer men de taal beheerst hoe meer men daar profijt van zal hebben.

6 6 Hoofdstuk 1 Het Britse bouwproces 1.1 Enkele kenmerken In het Verenigd Koninkrijk is de registratie van architecten sinds 1931 wettelijk geregeld in de "Architects Registration Act 1931", waarop in 1938 de titelbescherming volgde. In de "Architects Act 1997" is een en ander geactualiseerd en verder uitgewerkt, zonder in een considerans te wijzen op het belang van architectuur als expressie van cultuur zoals expliciet gesteld in de Franse "Loi sur l'architecture" uit In de wet wordt een aantal praktische zaken geregeld: de instelling van een "Architects Registration Board", inclusief samenstelling (7 gekozen en 8 benoemde leden), werkwijze en dergelijke; de registratieplicht voor architecten die architectenwerkzaamheden verrichten, waarmee een zekere beroepsbescherming tot stand wordt gebracht (een hoogleraar kan wel lid van het "Royal Institute of British Architects" (RIBA) zijn maar hoeft niet geregistreerd te zijn als hij geen architectenwerkzaamheden verricht); de mogelijkheid om architecten uit de EU in het register op te nemen onder bepaalde voorwaarden; de publicatie van een "Code of practice" waarvan handhaving en tenuitvoerlegging van sancties berusten bij een "Professional Conduct Committee" (PCC); het gebruik van de titel "architect" en de sancties op ongeoorloofd gebruik daarvan. Net als overal elders, is het bouwproces in het Verenigd Koninkrijk geen uniform proces. Ook hier bestaan er meerdere bouworganisatiemodellen. In het algemeen kan men stellen dat, net als in Nederland waar veel regelingen van privaatrechtelijke aard zoals de SR, de RVOI, de UAV en het UAR actief door belanghebbenden van toepassing moeten worden verklaard, veel van de daarin opgenomen zaken in het Verenigd Koninkrijk eveneens van toepassing moeten worden verklaard in de relevante situaties. Dit gebeurt echter meestal niet door naar een algemene regeling te verwijzen, maar door deze algemene regeling op te nemen in standaard modellen van opdrachtverlening, zowel voor architecten als voor aannemers. Voor architecten worden de modellen ontwikkeld door de RIBA, voor aannemers door het "Joint Contracts Tribunal Limited" (JCT), waarin vertegenwoordigd zijn, naast de aannemers ("Construction Confederation"), de raadgevende ingenieurs ("Association of Consulting Engineers"), de lokale overheden ("Local Government Association"), de kostendeskundien ("Royal Institution of Chartered Surveyors"), de beleggers en ontwikkelaars ("British Property Federation") en de RIBA. Er zijn contractmodellen voor particuliere opdrachtgevers, voor lokale overheden, beide al of niet met hoeveelhedenstaten ("Bills of Quantities"). De JCT heeft ook een consumenten contract opgesteld, een overeenkomst tussen een huiseigenaar en een aannemer, in eenvoudige taal, verkrijgbaar bij de betere kantoorboekhandel. In dit model is geen plaats voor een architect of andere adviseur, maar binnenkort wordt ook een model beschikbaar waarin wel plaats is voor een architect of adviseur. Van de gebruikelijke adviseurs betrokken bij het bouwvoorbereidingstraject neemt de zogenaamde Quantity Surveyor een aparte plaats in, vergeleken met de Nederlandse situatie, doordat hij als onafhankelijk adviseur en vertrouwensman van de opdrachtgever naast de architect wordt aangesteld. Hoewel het maken van ramingen en begrotingen tot de standaard werkzaamheden, de "basic services", van de architect kan behoren, worden deze werkzaamheden in het Verenigd Koninkrijk (en meestal ook in de landen die vroeger tot de Commonwealth behoorden of nog steeds daarvan lid zijn) vaak verricht

7 7 door een Quantity Surveyor die dan daarvoor de verantwoordelijkheid draagt. Ook in meer algemene zin is de Quantity Surveyor meestal verantwoordelijk voor de kostenbewaking van een project vanaf initiatief tot oplevering. Het is gebruikelijk in het Verenigd Koninkrijk om een bestek vergezeld te laten gaan van een door de Quantity Surveyor gemaakte hoeveelhedenstaat, de "Bill of Quantities", zodat bij een traditionele aanbesteding inschrijvers alleen op basis van eenheidsprijzen en staartkosten met elkaar concurreren. Naast het maken van een "Bill of Quantities", adviseert de Quantity Surveyor over aanbestedingsprocedures en aannemingsovereenkomsten. Deze werkzaamheden horen tot de "pre-contract services". Tot de "post-contract services" hoort het controleren van de werkelijk verwerkte hoeveelheden tijdens de uitvoering, en het controleren van termijnen en eindafrekening. Zogenaamde geïntegreerde contracten (ontwerp en uitvoering in één hand), zijn niet ongebruikelijk in het Verenigd Koninkrijk en de RIBA heeft daar op ingespeeld door contractmodellen op te stellen voor architecten die bij dergelijke bouwprocessen betrokken zijn. 1.2 Juridische kaders van het bouwproces In het Verenigd Koninkrijk zijn de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van allerlei lokale overheden niet altijd gelijk en is het dus van belang zich bij ieder project te vergewissen van de plaatselijke omstandigheden. Maar de algemeen geldende juridische kaders waarbinnen de deelnemers aan het bouwproces altijd dienen te opereren, zijn vastgelegd in de volgende regelingen: Wetten op nationaal niveau: "Town and Country Planning Act 1990", met algemene regels over de ruimtelijke ordening, verantwoordelijke autoriteiten, bestemmingsplannen, etc; "Building Regulations, lastly amended 2002", vergelijkbaar met het Bouwbesluit; "Construction (Design and Management) Regulations 1994 (CDM), vergelijkbaar met de ARBO-wetgeving. Plannen op regionaal niveau: "County Structure Plan", opgesteld door een County Council, maar onder controle van de nationale overheid en met relevante inspraakprocedures, overeenkomend met onze streekplannen. Plannen op lokaal niveau: "Development Plan" of "Local Plan", opgesteld door een District Council of Borough Council in overeenstemming met de "County Structure Plan", met relevante inspraakprocedures en als beleidsinstrument overeenkomend met onze bestemmingsplannen. Naast de door hen vastgestelde plannen, kunnen de betrokken overheden "guidance notes" verstrekken, bijvoorbeeld over beeldverwachtingen, of technische studies met achtergrond informatie, bijvoorbeeld over huisvesting of winkelvoorzieningen. De ontwikkelingsvergunning Zowel fysieke ruimtelijke ontwikkelingen als veranderingen van bestemming behoeven een "planning permission" om te waarborgen dat de voorgenomen ontwikkeling in overeenstemming is met het "Development Plan" en de daaraan ten grondslag liggende uitgangspunten, en dus geoorloofd is in termen van de "Town and Country Planning Act". Een "planning permission" zal praktisch altijd een aantal voorwaarden omvatten, bijvoorbeeld de noodzaak te zijner tijd nadere details te verstrekken over landschappelijke aspecten. De strenge bescherming van gebouwen en gebieden met een bijzondere architectonische of historische waarde wordt geregeld in een aparte wet, de "Town and Country Planning (Listed Buildings and Conservation Areas) Act 1990".

8 8 Welstand Voor het verkrijgen van de "planning permission" worden de plannen beoordeeld op welstandsaspecten ("aesthetic control") door de "planning officer" van de betrokken lokale overheid. Wanneer deze akkoord gaat met de plannen, eventueel na de nodige onderhandelingen met de architect, zal deze "planning officer" de plannen verdedigen voor een "planning committee", dat is een commissie uit de gemeenteraad die dus uit leken bestaat. In beschermde gebieden gelden strengere eisen inclusief de nodige beperkingen. Ter bevordering van hoge kwaliteit in het ontwerpen van gebouwen en openbare ruimten heeft het "Department for Culture, Media and Sport" een "Commission for Architecture and the Built Environment" (CABE) in september 2000 in het leven geroepen. Deze commissie werpt zich op als kampioen van de architectuur in Groot Brittannië, met de leus "improving people's lives through better buildings, spaces and places". Deze commissie is een "Executive Non- Departmental Public Body", waarvan de leden worden benoemd door de minister. CABE adviseert ontwerpers, beheerders en gebruikers, maar vooral lokale overheden, voor zover het gaat om belangrijke beeldbepalende voorstellen op lokaal of regionaal gebied die een significante impact hebben op hun omgeving (een kleine honderd projecten per jaar). De bouwvergunning: Met betrekking tot de bouwvergunning is de situatie niet wezenlijk anders dan in Nederland: voor elke nieuwbouw, uitbreiding of uiterlijke wijziging van een gebouw is een vergunning vereist, op basis van de "Building Regulations 2000". Net zoals hier is een bezoek aan de "Fire officer" van wezenlijk belang. In principe is de architect verantwoordelijk voor de voorbereiding van de aanvraag, maar is het de opdrachtgever die de aanvraag doet en de leges betaalt. Wanneer de architect ook de aanvraag moet indienen, dient dit in de hieronder nader te bespreken "schedule 2" van de "Standard Form of Agreement" geregeld te worden. Een normaal bouwplan behoeft dus twee goedkeuringen: de "Planning Permission" en het "Building Permit". Evenmin als in Nederland is er een wettelijke plicht om een architect in te schakelen voor het verkrijgen van deze vergunningen. Derden, zoals buren, bewoners van de betrokken gemeente, een milieuorganisatie en dergelijke kunnen bezwaren indienen tegen een "planning permission". Tegen een bouwvergunning kunnen formeel geen bezwaren worden ingediend. Voor kleinere werken, zoals de uitbreiding van een woning op de begane grond mits kleiner dan 30 m2, of een tuinmuur, is geen bouwvergunning vereist. Afhankelijk van de aard en omvang van het project, kan een bouwaanvraag gedaan worden met "Full Plans", zoals bij ons, of in een lichtere vorm met een "Building Notice". 1.3 Het beroep van architect Vergeleken met de Nederlandse situatie, is de uitoefening van het beroep in het Verenigd Koninkrijk steviger verankerd in wetgeving dan hier. Evenmin als in ons land is er een wettelijke basis voor de bevordering der bouwkunst in het Verenigd Koninkrijk, in tegenstelling tot Frankrijk waar de bevordering der bouwkunst officiële overheidsbemoeienis vormt. Zowel in het Verenigd Koninkrijk als hier moet de bevordering der bouwkunst het hebben van de kwaliteit van de beroepsbeoefenaars, van de kwaliteit en kracht van hun organisaties, van de kwaliteit van de opdrachtgevers, van de belangstelling van het publiek en van de persoonlijke interesse van overheidsdienaren. De gedragsregels die de architect in acht moet nemen in de uitoefening van

9 9 zijn beroep zijn in het Verenigd Koninkrijk niet anders dan hier, zij het dat door de officiële status van de "Code of Practice" het er op lijkt dat daar de tuchtrechtspraak strenger is dan hier: zonder pardon wordt de naam van overtreders van de "Code" gepubliceerd en kunnen forse boetes worden opgelegd. Ook voor het onterecht voeren van de titel van architect legt de gewone rechter hoge boetes op. De in de "Code of Practice" neergelegde "Standards of Conduct and Practice" verschillen in essentie niet van de gedragsregels van de BNA met betrekking tot de verhouding van de architect tot zijn opdrachtgever en de noodzaak zijn competentie waar te maken en te onderhouden. Maar de "Standards" (5 volle bladzijden) gaan veel verder in de praktische uitwerking, bijvoorbeeld door bepalingen op te nemen met betrekking tot de beroepsaansprakelijkheid of het beheer door de architect van gelden van de opdrachtgever. Over de verhouding tot collega's en de algemeen maatschappelijke verantwoordelijkheid van de architect wordt in de "Code of Practice" niet gerept. De "Code of Practice" staat publiciteit toe, mits waarheidsgetrouw, niet misleidend en in overeenstemming met de "British Code of Advertising Practice" en de "ITC and Radio Code of Advertising Standards and Practice". Het is de architect niet toegestaan belangen te hebben in rechtspersonen die in de bouw met winstoogmerk actief zijn (dus onder andere aannemers). Hij kan echter wel zelf als aannemer, projectontwikkelaar of makelaar optreden, mits dit geschiedt in een duidelijk als zodanig erkend apart bedrijf naast zijn architectenbureau, en dit kenbaar gemaakt is aan opdrachtgevers die daar al of niet akkoord mee kunnen gaan. Naast deze door de overheid verlangde en door de ARB opgestelde "Code of Practice" kent de RIBA een "RIBA Code of Conduct" ter bevordering van de normen en waarden geldend voor professioneel gedrag en de zelfdiscipline die RIBA-leden in acht dienen te nemen in het belang van het publiek. Deze RIBA code bestaat uit drie delen: een "Code of Professional Conduct" met drie hoofdregels over kwaliteit, integriteit en gedrag tegenover derden (waaronder collega's), een "Standard of Professional Performance" over deskundigheid en het onderhoud daarvan, en een "Members' Rules for Clients' Accounts" over het (eventuele) aan de architect toevertrouwde beheer van gelden van de opdrachtgever. Het zich niet houden aan de gedragsregels kan leiden tot berisping, schorsing of royement. 1.4 Taak en rol van de "Royal Institute of British Architects" De organisatie van het architectenberoep is in het Verenigd Koninkrijk een private aangelegenheid. Zoals hierboven gemeld, zijn alleen de inschrijving en, indirect, de gedragsregels van architecten wettelijk geregeld. De RIBA is per Royal Charter in 1837 opgericht ter bevordering van de bouwkunst. Hieronder viel het stimuleren van de verwerving van kennis en kunde van de daarmede verbonden disciplines. De RIBA is een grote en gezaghebbende organisatie met ca. 150 medewerkers in Londen en een dozijn regiokantoren, met de grootste bibliotheek op het gebied van architectuur en bouwkunde in het Verenigd Koninkrijk. De RIBA heeft een krachtige en gezaghebbende stem in het debat over toekomstige ontwikkelingen met betrekking tot de gebouwde omgeving in het Verenigd Koninkrijk. De RIBA telt ca leden, waarvan 87% "corporate members" (praktiserende en niet meer praktiserende architecten), 11% "student members" en 2% overige, zogenaamde "co-professionals". Van de "corporate members" zijn 83% werkzaam in het Verenigd Koninkrijk en 17% als "international corporate member" in 100 andere landen. Van de in het Verenigd Koninkrijk werkzame architecten, ope-

10 10 reert 80% in bureaus met minder dan 10 man. Tot de activiteiten van de RIBA behoren onder andere: het onderhouden van een register van architectenbureaus ("Directory of Practices"); het verstrekken van dezelfde soort diensten op juridisch, economisch of bedrijfsmatig gebied als de BNA aan leden, opdrachtgevers en publiek ("Clients Advisory Service"); het helpen van architecten bij het opzetten van hun kwaliteitszorgsysteem; het via een "RIBA Education Centre" uitoefenen van belangrijke invloed op de opleiding van architecten; het verstrekken van diensten voor permanente beroepsontwikkeling via de "Continual Professional Development services" (CPD); het verstrekken van een modelpolis voor de beroepsaansprakelijkheid door de "RIBA Insurance Agency" die ook een driemaandelijks bulletin "Architects Liability" uitgeeft en een "Insurance Help Line" onderhoudt; het uitreiken van een groot aantal onderscheidingen op verschillend gebied aan excellente architecten of gebouwen; het behulpzaam zijn bij de uitschrijving van prijsvragen via een "Competitions Office" en het waken over de voorwaarden waaraan door de RIBA goedgekeurde prijsvragen moeten voldoen; het bemiddelen bij geschillen door de benoeming van arbiters. Als architect kunnen worden ingeschreven zelfstandige architecten, architecten in dienst van een andere architect of architectenbureau en architecten in overige dienstverbanden. ontwerp te selecteren voor een bepaald project. Ter vermijding van de problemen die zich makkelijk kunnen voordoen bij het uitschrijven van prijsvragen wordt aanbevolen prijsvragen te laten goedkeuren door het "Competitions Office", waardoor correcte procedures en een eerlijke selectie gewaarborgd worden. Het "Competitions Office" kan ook de totale begeleiding en management van een prijsvraag op zich nemen. Naast de RIBA bestaan er vele organisaties op vrijwillige grondslag waarvan architecten, architectenbureaus of bouwkundigen lid van kunnen worden, waaronder: "Association of Consultant Architects" (ACA, 1973) voor particuliere architecten, waarvan de contributieheffing gerelateerd is aan de grootte van het bureau, ongeveer zoals bij de BNA. De ACA verleent diensten die specifiek gericht zijn op de beroepsuitoefening door deze bureaus; "Royal Institute of Architects in Scotland" (RIAS, 1916) die de belangen van ca Schotse architecten behartigt; " British Institute of Architectural Technologists" (BIAT, 1965), de organisatie van ruim bouwkundige technici, in 1965 opgezet door de RIBA als kwalificerend instituut; Royal Town Planning Institute" (RTPI, 1914); "Royal Society of Ulster Architects" (RSUA, 1870). Daarnaast zijn er allerlei culturele organisaties, waarvan ook belangstellenden lid kunnen worden, op het gebied van instandhouding en bescherming van het rijkelijk aanwezige monumentale erfgoed. Voor- en nadelen van prijsvragen zijn in het Verenigd Koninkrijk in wezen niet anders dan elders. Het "Competitions Office" adviseert opdrachtgevers met betrekking tot de beste wedstrijdvorm om hetzij een architect dan wel een

11 11 Hoofdstuk 2 De registratie van de Nederlandse architect in het Verenigd Koninkrijk De kern van de zogenaamde "Architectenrichtlijn", richtlijn 85/384/EEG 1, wordt gevormd door artikel 2, dat stelt dat aan een architect uit een andere EU-lidstaat hetzelfde rechtsgevolg toegekend moet worden als aan de eigen architecten. De richtlijn onderkent twee stelsels, te weten de "vestiging" en de "dienstverrichting". Indien een persoon de EGrichtlijn inroept om toegang te verkrijgen tot het beroep van architect in het Verenigd Koninkrijk, dient deze duidelijk aan te geven van welk stelsel hij gebruik wil maken. Wil een buitenlandse architect een incidenteel project in het Verenigd Koninkrijk zelfstandig ter hand nemen en zich als architect presenteren, dan dient hij zich bij de "Architects Registration Board" (ARB) te laten registreren. Is hij een samenwerkingsverband met een Britse collega aangegaan, waarbij deze collega verantwoordelijk is voor het aanvragen van de nodige vergunningen, dan hoeft de buitenlandse architect zich niet te laten registreren. voltooide opleiding aan een door de RIBA erkende architectuurschool, en 5 jaar professionele ervaring; voor Nederlandse architecten is het lidmaatschap van de BNA voldoende. Willen buitenlandse architecten wel beroepsmatig opereren in het Verenigd Koninkrijk, dan dienen zij zich te laten registreren bij de ARB. Zij kunnen dan ook "Corporate Member" van de RIBA worden, mits zij voldoen aan de eerste van de bovengenoemde opleidingseisen. Uiteraard valt de Nederlandse architect onder de gedragsregels zoals deze voor Britse architecten gelden. Op het ogenblik van schrijven kost de inschrijving in de ARB 55, en bedragen de contributies voor "Corporate International Member" dan wel "Corporate Member" van de RIBA 140 resp. 165 voor architecten met minder dan 5 jaar ervaring, en 210 resp. 250 voor architecten met 5 jaar of meer ervaring. Afhankelijk van het tijdstip van de aanvraag zijn er bepaalde kortingsmogelijkheden. Uiteraard moet een aanvraag vergezeld worden van de nodige bewijsstukken. Buitenlandse individuele architecten die niet beroepsmatig actief zijn in het Verenigd Koninkrijk kunnen, indien gewenst, als "Corporate International Member" lid worden van de RIBA. Daar maken o.a. veel architecten uit de (vroegere) Commonwealth landen gebruik van. Zij moeten dan aan een van de volgende eisen voldoen: voltooide opleiding aan een Europees erkende opleiding en 5 jaar professionele ervaring; 1 voluit: De Richtlijn van 10 juni 1985 inzake de onderlinge erkenning van de diploma's, certificaten en andere titels op het gebied van de architectuur, tevens houdende maatregelen tot vergemakkelijking van de daadwerkelijke uitoefening van het recht van vestiging en vrij verrichten van diensten.

12 12 Hoofdstuk 3 Het architectencontract en de standaardwerkzaamheden 3.1 De architectenopdracht Traditionele contracten Net als in Nederland kan men in het Verenigd Koninkrijk een al of niet volledige opdracht aan een architect verstrekken. De normale volledige opdracht omvat nagenoeg dezelfde taken als gebruikelijk in Nederland: zich ervan vergewissen dat het programma van eisen reëel en uitvoerbaar is; zich ervan vergewissen dat het budget adequaat is voor het te realiseren programma; het ontwerp tekenen en omschrijven; zelf, of door derden laten, ontwerpen van de technische aspecten, zoals constructie en installaties, en een en ander coördineren; de aanbesteding voorbereiden; directie voeren; de opdrachtgever bijstaan bij de oplevering en gedurende de onderhouds- en garantietermijnen. De RIBA heeft een model ontwikkeld voor het sluiten van een overeenkomst tussen een opdrachtgever en een architect: de "Standard Form of Agreement for the Appointment of an Architect" (SFA/99), voorzien van een uitgebreide toelichting. In deze toelichting wordt niet alleen aandacht besteed aan de formele aspecten van de totstandkoming van een opdracht, maar wordt ruimschoots gewezen op allerlei punten die voor de architect van belang zijn en wordt uitvoerig advies gegeven over onderhandelingen met betrekking tot de opdracht. In Nederlandse termen is deze SFA een samenvoeging van een opdrachtbevestiging en de SR. De SFA moet tegemoet komen aan de behoeften van de kleinste tot de grootste bureaus en daarbinnen geschikt zijn voor alle soorten opdrachten. Desalniettemin heeft de RIBA voor kleine werken naast de SFA een op twee A-4tjes in kleine letters opgestelde "Conditions of Appointment for Small Works" (SW/99) uitgegeven. De SFA omschrijft niet alleen vrij nauwkeurig de werkzaamheden die de architect op zich zal nemen, maar ook de verplichtingen die op de opdrachtgever rusten tijdens de verschillende fasen van het bouwvoorbereidings- en uitvoeringsproces. De SFA bestaat uit de volgende vier hoofdonderdelen: 1. "Articles of Agreement", te vergelijken met de opdrachtbevestiging; 2. "Conditions of Engagement", te vergelijken met de SR; 3. "Schedules", waarvan er vier zijn: Schedule 1, "Project Description", omschrijft of verwijst naar het PvE. Wijzigingen hiervan kunnen leiden tot wijzigingen van de werkzaamheden en het honorarium van de architect; Schedule 2, "Services", omschrijft de door de architect te verrichten werkzaamheden door het aanvinken van de relevante fasen uit een volledige opdracht ("basic services") en eventuele overige werkzaamheden ("additional services") behorende bij de verschillende fasen; Schedule 3, "Fees and Expenses", omschrijft de wijze van honorering en betaling; Schedule 4, "Other Appointments", wordt gebruikt wanneer de opdrachtgever een aanbeveling aanvaardt om adviseurs of specialisten te benoemen, waarbij de architect als "lead consultant" zal optreden. Deze benoeming kan zowel door de opdrachtgever als door de architect geschieden. Ook het inschakelen

13 13 van toezichthoudend personeel kan hier geregeld worden. 4. "Services Supplement", met een gedetailleerde opsomming van de werkzaamheden die vallen onder de in schedule 2 vermelde fasen van het "Plan of Work" (zie hieronder). Hier dient een keus gemaakt te worden met betrekking tot degene die verantwoordelijk zal zijn voor de financiële aspecten van het project, te weten de architect of de Quantity Surveyor. Hierin kunnen verder bepaalde werkzaamheden naar behoefte geschrapt of vervangen worden. Er zijn alternatieve of aanvullende "schedules" voor bijzondere opdrachten zoals restauratiewerken, projecten met inspraakprocedures of "Design and Build" projecten, evenals een "Supplement to take account of the Health and Safety Construction Regulations 1994", oftewel de regeling van V&G zaken. Het "activeren" van de diverse onderdelen van de SFA gebeurt door: het invullen van gegevens in de "Articles of Agreement"; het invullen van de schedules 1, 3 en 4; het aanvinken in schedule 2 van de fasen die van toepassing zijn in de "basic services" en van de zaken die van toepassing zijn in de "additional services". het controleren van de lijst "design services" en "management services" op overbodige dan wel ontbrekende zaken. Uiteraard is er ruimte voor het eventueel naar behoefte regelen van overige zaken. De RIBA geeft ook voorbeelden uit van overeenkomsten voor haalbaarheidsstudies, voorlopige opdrachten, wijzigingen van de SFA en het activeren van vervolgopdrachten. De modellen kunnen zowel voor particuliere als overheidsopdrachten gebruikt worden. Naast de normale inhoud van een volledige opdracht, kan de architect ingeschakeld worden voor zogenaamde "Consultancy Services" en "Additional Services". Onder "consultancy services" worden verstaan werkzaamheden die niet vallen onder de normale ontwerpof directievoeringsfasen (zoals een haalbaarheidsstudie), onder "additional services" werkzaamheden die wel binnen het ontwerp- en directievoeringsproces vallen, maar niet standaard zijn (zoals het onderhandelen met een aannemer of het maken van revisietekeningen). In het algemeen komen deze werkzaamheden grofweg overeen met de in de SR bedoelde "overige werkzaamheden" en de in de controlelijsten bedoelde "andere werkzaamheden". Een paar voorbeelden: vooronderzoek, assistentie bij het samenstellen van het programma van eisen; opmetingen; stedebouwkundige werkzaamheden; inspraakprocedures; bijzondere administratieve procedures; permanent toezicht; de ARBO-coördinatie; het maken van een onderhoudsprogramma of -handleiding. Voor particuliere opdrachtgevers zijn er geen wettelijke regels met betrekking tot de wijze waarop zij een contract met een architect sluiten. De opdracht komt tot stand door onderhandeling, waarbij het de architect niet is toegestaan derden als "onderaannemer" in te schakelen zonder toestemming van de opdrachtgever Geïntegreerde contracten Bovengenoemde modellen gaan allemaal van de traditionele situatie uit, waarbij de opdrachtgever rechtstreeks een al dan niet volledige opdracht aan

14 14 een architect verstrekt. Bij de zogenaamde geïntegreerde contracten worden ontwerp en uitvoering opgedragen aan één opdrachtnemer, meestal een aannemer of projectontwikkelaar. Voor die situatie heeft de RIBA ook modellen ontwikkeld, te weten: "Employer's Requirements" (DB1/99), voor het inschakelen van een architect als adviseur van de opdrachtgever voor het formuleren van het PvE (de "vraagspecificatie" in de terminologie van de UAVgc 2000) voor een "Design and Build Contract" en het verder bijstaan van de opdrachtgever tijdens het hele bouwproces; "Contractor's Proposals" (DB2/99), voor het inschakelen van een architect door een aannemer die meedingt naar een "Design and Build Contract". In beide situaties vormen de SFA de basis van het contract, maar zijn deze voorzien van de voor een van deze twee situaties relevante wijzigingen, aanvullingen of niet-van-toepassing verklaringen. In de DB2/99 is een "Plan of Work" opgenomen met de "Design services" en de "Management services" die van de architect verlangd kunnen worden, gesplitst naar werkzaamheden tot aan de aanbesteding en werkzaamheden na de aanbesteding indien de inschrijvende aannemer de opdracht verwerft. Bij "Build and Design" contracten wordt in het algemeen een aanbesteding gehouden tussen enkele aannemers die met eigen "proposals" komen. Nadat de selectie heeft plaats gevonden, sluit de opdrachtgever met de uitverkoren aannemer een contract voor de verdere uitwerking van het ontwerp en de uitvoering volgens een JCT-overeenkomst: de "Standard Form of Building Contract With Contractor's Design 1998", bestaande uit "Articles of Agreement" en "Conditions", te vergelijken met de Model Basisovereenkomst en de UAVgc De inhoud van het architectencontract De taken De SFA maakt een onderscheid tussen de standaard werkzaamheden (te onderscheiden in "design services" en "management services") en overige werkzaamheden ("other activities") die niet tot de normale volledige opdracht voor een gebouw horen, zoals: 1. "Design Skills", bijvoorbeeld adviezen dan wel ontwerpwerkzaamheden met betrekking tot interieur, inrichting of tuinarchitectuur, maquettes, bijzondere tekeningen of foto's, etc; 2. "Sites and Buildings", bijvoorbeeld adviezen over de geschiktheid van bouwlocaties of bestaande gebouwen, onderzoek naar de bodemgesteldheid, landmeetkundige werkzaamheden, onderhandelingen met een aannemer, revisietekeningen, etc; 3. "Historic Buildings and Conservation", bijvoorbeeld historisch onderzoek, inspecties, subsidies, etc. 4. "Special activities", waaronder bijzondere administratiefrechtelijke procedures, de beoordeling van door de aannemer voorgestelde alternatieven, het bijstaan van de opdrachtgever in geschillen, het adviseren inzake erfdienstbaarheden, het maken van taxaties, en dergelijke. Met betrekking tot de volledige opdracht aan een architect volgt de SFA het door de RIBA ontwikkelde "Plan of Work" waarin op gedetailleerde wijze aangegeven wordt wat tot de werkzaamheden van de architect behoort. De normale volledige opdracht voor standaardwerkzaamheden met betrekking tot ontwerp en directievoering be-

15 15 staat uit de hieronder volgende fasen C t/m L: Feasibility A Appraisal B Strategic brief Pre-construction C Outline proposals D Detailed proposals E Final proposals F Production Information G Tender documentation H Tender Action Construction J K Mobilisation Construction to practical completion L After practical completion Zoals eerder vermeld, vallen onder bovengenoemde taken zowel de standaard werkzaamheden ("basic services") als overige werkzaamheden ("additional services"). Tot de overige werkzaamheden horen bovendien de fasen A-B. Bij "Design and Build" contracten tussen architect en opdrachtnemer van het geïntegreerde contract (DB2/99) en afhankelijk van de mate van gedetailleerdheid van het PvE/vraagspecificatie (zie "Employer's Requirements") zullen de werkzaamheden van de architect vóór de aanbesteding bijvoorbeeld de fasen A, C, G en H omvatten en na een succesvolle aanbesteding de fasen J, D, E, F, K en L Het honorarium Net als in Nederland kende men vroeger in het Verenigd Koninkrijk honorariumschalen die aangaven welk percentage van de bouwsom de architect als honorarium mocht doorberekenen aan zijn opdrachtgever. Sinds de verordening uit Brussel van 1 december 1986 met betrekking tot mededinging en de vrijheid van tarieven, is de publicatie van deze "fee scales" verboden. Opdrachtgever en architect zijn vrij om over het honorarium te onderhandelen. Bij alle opdrachten wordt de hoogte van het honorarium bepaald door de volgende factoren: de omvang van de opdracht de complexiteit van het werk de omvang van het werk (de bouwkosten). Er is een classificatie van gebouwtypes, gebaseerd op aard (woningen, onderwijs, etc) en complexiteit (5 klassen) van de gebouwen als houvast voor architect en opdrachtgever bij de onderhandelingen over het honorarium. Voor de honorering van het werk van de architect kan een van de volgende wijzen van honorering worden gekozen: "percentage fees": honorering op grondslag van de bouwkosten, in principe voor bouwprojecten waarin standaard werkzaamheden worden afgesproken, onafhankelijk van de aanbestedingswijze; "lump sum fees": honorering door een vast bedrag, in principe voor goed gedefinieerde opdrachten en uitvoeringskosten; "time charges": honorering op grondslag van bestede tijd van de architect en zijn personeel met bijbehorende externe uurtarieven, in principe wanneer zowel de omvang van de opdracht als die van de uitvoering niet goed van tevoren bepaald kunnen worden; "unit price fees": honorering op basis van, bijvoorbeeld, het aantal ziekenhuisbedden, het aantal hotelkamers, het verhuurbare oppervlak ( /m2) of per woning, bij duidelijke herhalingsprojecten. Er zijn nog wel andere mogelijkheden om het werk van een architect te honoreren, maar deze betreffen vrij uitzonderlijke situaties, bijvoorbeeld wanneer de architect bereid is bepaalde financiële risico's te dragen.

16 16 Het is uiteraard mogelijk om afspraken te maken over een gecombineerde honorering, zoals een vast bedrag voor de standaard werkzaamheden en honorering op basis van bestede tijd voor "additional services". Kosten ("expenses") worden vergoed op basis van de werkelijke kosten, dan wel een vooraf overeengekomen percentage van bouwsom of honorarium of een vooraf overeengekomen vast bedrag. Kosten die voor rekening van de opdrachtgever komen, maar door de architect worden voorgeschoten ("disbursements"), zoals leges voor de bouwvergunning, dienen uiteraard te worden vergoed, maar de architect wordt afgeraden dergelijke kosten voor te schieten (de architect is geen verstrekker van krediet). In "schedule 3" worden de afspraken met betrekking tot honorarium, uurtarieven, kosten en voorschotten vastgelegd, evenals de betalingswijze van termijnen en van toezichthoudend personeel. Met betrekking tot de verdeling van het honorarium over de fasen van voorbereiding en uitvoering kan, zuiver als voorbeeld, de volgende verdeling worden aangehouden: Work Stage (%) Proportion of fee C Outline proposals D Detailed proposals E Final proposals 20 FG Production information and tender documentation 20 HJKL Tendering, operations on site up to completion De uitvoering van het architectencontract Algemeen De werkzaamheden van de architect verlopen, net als in Nederland, volgens een bepaald patroon waarvan de fasen in het "Plan of Work" worden aangegeven. In dit "Plan of Work" wordt aangegeven welke inbreng van de diverse partijen (opdrachtgever, architect, adviseurs, aannemer en eventueel voorgeschreven onderaannemers of leveranciers) in het ontwerpproces, dan wel het uitvoeringsproces wordt verlangd. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen de functies van de architect als ontwerper en als manager ("lead consultant") van het bouwvoorbereidingsproces. In de hieronder genoemde fasen A, C t/m G en L dient geregeld te worden dat de architect hetzij zelf verantwoordelijk is voor alle financiële aspecten van het project vanaf de eerste raming tot de eindafrekening, dan wel de nodige informatie dient te verstrekken aan de Quantity Surveyor (als nevenadviseur) zodat deze de verantwoordelijkheid voor die aspecten op zich kan nemen. In het eerste geval zal de architect een Quantity Surveyor in dienst hebben dan wel als onderaannemer inschakelen. Wijzigingen in het programma van eisen, het budget, de planning, de aanbestedingswijze of de omvang van de architectenwerkzaamheden zullen in principe wijzigingen in de honorering met zich meebrengen. De "Conditions of Appointment" vermelden de algemene verplichtingen van architect en opdrachtgever, en "Schedule 1" in het bijzonder de door de opdrachtgever te verstrekken informatie. De hieronder gegeven beschrijving van de werkzaamheden is ontleend aan het Plan of Work", maar vormt uiteraard slechts een richtlijn in het, net zoals hier, vloeiende proces van totstandkoming van een architectenopdracht Stage A: Appraisal Hieronder vallen haalbaarheidsonderzoeken, inclusief ontwerpbenaderingen en kosten consequenties Stage B: Strategic Brief

17 17 De opdrachtgever stelt het PvE op, bepaalt zijn budget en de gewenste planning en verstrekt alle noodzakelijke gegevens over het terrein e.d Stage C: Outline Proposals De architect analyseert het programma, doet voorstellen en maakt schetsen, verstrekt de nodige informatie ten behoeve van de discussie over zijn voorstellen en eveneens de nodige informatie aan adviseurs ten behoeve van een raming van de onder hen ressorterende bouwkosten, en maakt zelf een raming van de totale bouwkosten ter goedkeuring door de opdrachtgever. Zaken als het voorstellen van een procedure voor kostenplanning en - bewaking horen niet tot de standaard werkzaamheden van "Outline proposals", maar kunnen bij de opdrachtverlening daaraan wel worden toegevoegd. De Outline proposals hebben als doel een globale oplossing aan te geven waarin de hoofdzaken van het PvE hun ruimtelijke vertaling vinden, waarin een aanzet wordt gegeven voor de hoofdopzet van constructie en installaties. Zij stellen partijen in staat de haalbaarheid van het project na te gaan, zowel met betrekking tot het budget als de beoogde planning. Eventueel vinden aanpassingen van het PvE plaats. Het is tijdens deze voorstudie dat het architectonische concept wordt geboren. In onze terminologie wordt in dit stadium een structuurplan of een schetsontwerp gemaakt Stage D: Detailed proposals Het PvE wordt verder ontwikkeld, het schetsontwerp wordt verder uitgewerkt, er vindt overleg plaats met overheidsdiensten ("planning, building control, fire, environmental and licensing authorities"), het aanvragen van een "full planning permission" wordt voorbereid, het ontwerp waarin de voorstellen van de adviseurs zijn verwerkt wordt, met bijbehorende kostenraming door de quantity surveyor, ter goedkeuring aan de opdrachtgever voorgelegd. Het aanvragen van de "planning permission" wordt niet tot de standaard werkzaamheden van de architect gerekend, maar kan op dezelfde wijze als hierboven vermeld daaraan worden toegevoegd. In onze terminologie wordt hier het voorlopig ontwerp gemaakt, waarna het PvE niet meer zonder consequenties kan worden gewijzigd Stage E: Final proposals De goedgekeurde "detailed proposals" worden ontwikkeld tot "final proposals", met inbegrip van de definitieve voorstellen van de adviseurs, de kostenraming wordt bijgewerkt, de aanvraag voor de bouwvergunning wordt voorbereid, de wijze van aanbesteden wordt in overleg vastgesteld, de toe te passen materialen en het type constructie wordt ter goedkeuring aan de opdrachtgever voorgelegd. Het aanvragen van de bouwvergunning wordt niet tot de standaard werkzaamheden van de architect gerekend, maar kan op dezelfde wijze als hierboven vermeld daaraan worden toegevoegd. In onze terminologie wordt hier het definitief ontwerp gemaakt Stage F: Production Information De architect maakt het ontwerp panklaar voor de uitvoering door middel van uitgewerkte tekeningen, staten en bestek, en coördineert het werk van de adviseurs bij het maken van hun bouwvoorbereidingsstukken. In het Verenigd Koninkrijk bestaan twee besteksystemen: de "National Building Specification" (NBS) voor bouwkundige werken; de "National Engineering Specification" (NES) voor werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties en aanverwante installaties. De NBS wordt uitgegeven door NBS Services, een afdeling van RIBA Companies Ltd, geheel in handen van de RIBA.

18 18 De NBS is beschikbaar in: tekstverwerkende formats met afzonderlijke uitgebreide toelichtingen en richtlijnen op papier; database systemen met hulpschermen en links naar fabrikantendata. Deze versies gelden voor alle soorten gebouwen en landschapsarchitectuur, maar niet voor civiele werken en werktuigbouwkundige of elektrotechnische installaties Stage G: Tender Documentation De architect verstrekt de nodige informatie aan de quantity surveyor voor het maken van de hoeveelhedenstaat ("Bill of Quantities"), zorgt ervoor dat de adviseurs overeenkomstig handelen, vraagt eventueel offertes van voor te schrijven onderaannemers of leveranciers als dit niet al eerder is gebeurd en maakt een planning van de uitvoering. In onze terminologie corresponderen de fasen F en G met de bouwvoorbereiding, waarbij een opvallend verschil is dat het in het algemeen niet de taak van de architect is om een directiebegroting te maken, aangezien dit tot de taak van de quantity surveyor behoort Stage H: Tender Action De architect adviseert de opdrachtgever met betrekking tot het te kiezen organisatiemodel voor de uitvoering van het werk (een of meer aannemers of een samenwerkingsverband van aannemers) en bij het opstellen van de lijst van de uit te nodigen aannemers, hij nodigt inschrijvers uit en adviseert samen met de quantity surveyor de opdrachtgever bij de beoordeling van de binnengekomen inschrijvingen. Het onderhandelen met een aannemer hoort niet tot de standaard werkzaamheden van de architect, wel tot die van de quantity surveyor, maar kan op dezelfde wijze als eerder vermeld aan de werkzaamheden van de architect worden toegevoegd. Er zijn heel wat modellen voor bouwcontracten, twee van de belangrijkste zijn de "Standard Form of Building Contract, Private with Quantities, 1998" voor particuliere opdrachtgevers die gebruik maken van hoeveelhedenstaten en de "Standard Form of Building Contract, with Contractor's Design, 1998" voor Build-and-Design overeenkomsten Stage J: Mobilisation De architect adviseert de opdrachtgever inzake de opdracht aan de aannemer, stelt de aannemingsovereenkomst op, zorgt voor de ondertekening door partijen en verstrekt aan de aannemer de bouwvoorbereidingsdocumenten zoals in de overeenkomst is bepaald. In onze terminologie corresponderen de fasen H en J met de prijs- en contractvorming. De Britse bouwwereld kent geen uniforme administratieve voorwaarden voor de uitvoering van werken zoals de Nederlandse UAV. Er zijn wel verschillende "Standard Forms of Building Contract" waarin dezelfde zaken als in de UAV geregeld worden, voorafgegaan door in te vullen "Articles of Agreement" (overeenkomend met de bij ons gebruikelijke opdrachtbrief) en met een bijlage waarin de projectgebonden zaken, zoals uitvoeringsduur, onderhoudstermijn e.d. geregeld worden Stage K: Construction to Practical Completion De architect organiseert en leidt de bouwvergaderingen, controleert de voortgang van het werk, gaat na of de uitvoering conform het contract plaatsvindt, bewaakt "as appropriate" de technische kwaliteit van materialen, constructies e.d., geeft leiding aan en controleert het werk van toezichthoudend personeel, coördineert het werk van adviseurs en geeft algemeen advies met betrekking tot het onderhoud. Hij bewaakt de financiële administratie van het werk, waaronder de termijnen van de aannemer. Het vervaardigen van revisietekeningen en gebruiks- en onderhoudshandleidin-

19 19 gen hoort niet tot de standaard werkzaamheden van de architect, maar kan op dezelfde wijze als eerder vermeld daaraan worden toegevoegd. De oplevering markeert het einde van de werkzaamheden van de architect en de overdracht van beheer en verantwoordelijkheden van de aannemer naar de opdrachtgever Stage L: After Practical Completion Bij de oplevering noteert de architect de alsnog te verhelpen gebreken, en stelt de eindafrekening op dan wel verschaft hij anderen de nodige informatie voor het opstellen van hun eindafrekening. In onze terminologie, corresponderen de fasen K en L met uitvoering en oplevering.

20 20 Hoofdstuk 4 De aansprakelijkheid van de architect en de regeling van geschillen 4.1 Aansprakelijkheid In de "Articles of Agreement" die deel uitmaken van de SFA wordt de mogelijkheid geboden de aansprakelijkheid van de architect tegenover de opdrachtgever te limiteren zowel met betrekking tot de tijdsduur als de maximale schadevergoeding. Tenzij anders bepaald dient de dekking van de schade vallend onder de beroepsaansprakelijkheid niet minder te bedragen dan het door de ARB vereiste niveau. Uiteraard is er een verband met de omvang van de opdracht en met de medeverantwoordelijkheid van derden in het bouwvoorbereidings- of uitvoeringsproces. Het bovenstaande betekent dat deze limiteringen van de aansprakelijkheid per project worden overeengekomen. Indien niet anders overeengekomen, gelden perioden van 6 en 12 jaar, afhankelijk van de vorm van het contract, te weten zonder of met zegel ("with or without seal", dit laatste betreft een contract "executed as deed"). Een en ander is gebaseerd op de "Limitation Act 1980". Bij de meeste "normale" contracten geldt de periode van 6 jaar, alleen voor zeer omvangrijke of belangrijke projecten wordt het contract "as deed" toegepast. In Schotland geldt volgens de "Prescription and Limitation Act 1973" een periode van 5 jaar. Voor de duur van de aansprakelijkheid wordt gerekend vanaf de beëindiging van de werkzaamheden van de architect dan wel vanaf de oplevering van het werk als zijn werkzaamheden zich tot de oplevering strekten. Gezien het feit dat de definitieve oplevering ("practical completion") nogal lang na de in het contract genoemde datum kan plaatsvinden, dienen partijen daar rekening mee te houden bij het vaststelleen van de aansprakelijkheidsperiode. Voor schade door contractbreuk stelt de wet geen limiet. De ARB eist van ingeschrevenen dat zij zich adequaat verzekeren voor hun beroepsaansprakelijkheid door middel van een "Professional Indemnity Insurance" (PII). Dit geldt niet alleen voor zelfstandige architecten, maar ook voor architecten in dienstverband. Dezen hoeven zich echter niet te verzekeren als hun werkgever een adequate verzekering heeft, maar zij dienen dat wel te controleren en om een schriftelijke bevestiging te vragen. Architecten in dienstverband die daarnaast eigen projecten hebben dienen zich daarvoor zelf te verzekeren. De "RIBA Insurance Agency" biedt sinds 1985 architecten de mogelijkheid een op hun omstandigheden toegesneden verzekering voor beroepsaansprakelijkheid te sluiten. Vanaf 2002 vraagt de ARB aan de ingeschrevenen een "Certificate of Compliance" ten bewijze dat zij zich hebben verzekerd. Het niet voldoen aan deze verplichting wordt beschouwd als een inbreuk op de "Code of Conduct" en kan leiden tot veroordeling voor onprofessioneel gedrag door de "Professional Conduct Committee" (PCC). De minimale limieten voor schadeloosstelling zijn gerelateerd aan de omzet van een architectenbureau in het voorafgaande jaar, met een minimum verzekerd bedrag van bij een omzet van minder dan Geschillen De SFA bepaalt dat geschillen tussen opdrachtgever en architect beslecht worden door arbitrage. Hiervoor dienen partijen gezamenlijk een arbiter aan te wijzen, of als dit niet mogelijk blijkt binnen veertien dagen, dienen zij zich te wenden tot de "President of the Chartered Institute of Arbitrators" die een arbiter zal benoemen. Voor Schotland en Noord-Ierland wordt naar andere instituten verwezen. De SFA stelt uitdrukkelijk dat partijen vrij zijn om op andere wijze eventuele ge-