De taal- en spraakontwikkeling van de kleuter

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "De taal- en spraakontwikkeling van de kleuter"

Antoon Gerritsen
5 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Symposium Kleuters in ontwikkeling, VWVJ 22 maart 2019 De taal- en spraakontwikkeling van de kleuter Hoe gebruik je het systematisch contactmoment K1 om een inschatting te maken over de ontwikkeling van de kleuter? Hoe ga je met ouders in gesprek? Ellen Rombouts, PhD Prof dr Inge Zink (KU Leuven)

2 Aangename kennismaking Ellen Rombouts Logopediste Postdoctoraal onderzoeker KU Leuven, Dept Neurowet. Inge Zink Logopediste Professor KU Leuven, Dept Neurowet. UZ Leuven, MUCLA

3 De kleuter in ontwikkeling (3 4 jaar) Typische taalontwikkeling Taal Screening & Advisering Meertaligheid Screening & Advisering Stotteren Screening & Advisering

4 Niveau van taal en spraak Fasen taalontwikkeling Voortalige fase Vroegtalige fase Differentiatiefase Voltooiingsfase 0 12 md md 2;06 5;00 jr vanaf 5;00 jr

6 Differentiatiefase (2;06 5;00 jaar) Verworven 3 jr: ± 1000 wdn prod., ± 2000 wdn rec. 4 jr: ± 2000 wdn prod., ± 3500 wdn rec. 5 jr: ± 3000 wdn prod., ± 5000 wdn rec. Nog moeilijk Uitspraak /r/ en /s/ Medeklinkercombinaties (kn-, -rs) Meerlettergrepige woorden (milionade) Herhalingen, haperingen, zoeken naar woord Minstens (!) 3 tot 5-woordzinnen (afwijkende opbouw) Regelmatige meervouden op 4;00 jaar Nevenschikkende zinnen ( en ) Wie/wat/waar-vragen vanaf 3;00 jaar Meervoud met d (paarten, dosen) Onregelm. meervouden (schippen, zwembatten) Verschil lidwoorden de/het (de boek) Voegwoorden maar/of/want/omdat Normale fenomenen Neologismen (nieuwe woorden uitvinden) Over -toepassing van regels: brengen/brengde/gebrengd

7 De kleuter in ontwikkeling (3 4 jaar) Typische taalontwikkeling Taal Screening & Advisering Meertaligheid Screening & Advisering Stotteren Screening & Advisering

8 Taalontwikkelingsproces Zink & Smessaert, 2009, p. 8

9 Screening taal Observeren in functie van taal: Spontane taal van het kind Taalaanbod vanuit ouder Interactie van het kind met de omgeving Ontwikkeling: typisch, vertraagd, of verstoord

10 Screening taal peuters: consultatiebureaus kind en gezin kleuters: kleuterleidsters, zorgcoördinatoren, CLB Basiskennis taalontwikkeling! Eerste screening: mijlpalen bereikt? Van Wiechen-onderzoek (slechts enkele taalitems) Gereviseerde Minimum Spreeknormen (ook beperkt) Opleiding JGZ - Module Jonge Kind - Screening van taalontwikkeling 10

Van Wiechenschema https://www.ggdghorkennisnet.

11 Van Wiechenschema

12 Observeren taal en spraak Gereviseerde Minimum Spreeknormen 2;06-3;00 jr Begrijpt 3-woord zinnen Maakt 2-woord uitingen Woordopbouw nog onvolledig 3;00-3;06 jaar Maakt 3 tot 5-woord uitingen Ongeveer de helft is verstaanbaar 3;06-4;00 jaar Vertelt spontaan een verhaaltje 50-75% verstaanbaar (Goorhuis-Brouwer, 2007, p.16 )

13 Observeren taal en spraak Gereviseerde Minimum Spreeknormen 4;00-5;06 Kan verhaaltje vertellen ahv plaatjes Maakt enkelvoudige zinnen Problemen met mv-vormen en vervoegingen 79-90% verstaanbaar >5;06 jaar Goed gevormde ook samengestelde zinnen Goed verstaanbaar (Goorhuis-Brouwer, 2007, p.16 )

14 Screening taal peuters: consultatiebureaus kind en gezin kleuters: kleuterleidsters, zorgcoördinatoren, CLB Basiskennis taalontwikkeling! Eerste screening: mijlpalen bereikt? Van Wiechen-onderzoek (slechts enkele taalitems) Gereviseerde Minimum Spreeknormen (ook beperkt) Bevraging ouders of Observatie Natuurlijke observatie (ouder-kind): speelgoed, prenten SNEL: oudervragenlijst (1-6 jr) Opleiding JGZ - Module Jonge Kind - Screening van taalontwikkeling 14

15 SNEL, voorbeeld, items

16 Observeren taal en spraak Vermoeden taalprobleem Uitgebreidere screening door vragenlijsten: N-CDIs: Communicatieve ontwikkeling (8-37 m) begrip & productie woorden/zinnen/gebaren EPVs: Evaluatie pragmatische vaardigheden (6-30m) gebruik taal in sociale context (intenties, reageren, conversatie, ) Beslissingsschema: geen probleem, follow-up, verder onderzoek

17 EPV, voorbeeld item

18 Observeren taal en spraak Casus Jan, 21 maanden N-CDI: Cocquyt & Zink, 2010, p Verbaal achterstand minder dan 4 maanden = follow-up EPV: Gebruik taal in sociale context minstens 5 maanden achterstand Doorverwijzen indirecte interventie

19 Taaladvies voor ouders Betrek ouders in resultaten van de vragenlijsten Gebruik resultaten om kind te situeren tov leeftijdsgenoten maak concreet (taalleeftijd) Wijs ook op sterktes Betrek ouders actief: zij kunnen taal ondersteunen en stimuleren (adviezen) geef adviezen mee naar huis (brochure, website) Stel samen actieplan op enkele concrete handelingen die ouders ondernemen (bv. elke avond 1 verhaaltje).

20 Taaladvies voor ouders Kinderen leren vanuit natuurlijk aanbod Kinderen nemen taal op als spons (natuurlijk vermogen) Meer taalaanbod doorheen de dag = meer leerkansen Volwaardige gesprekspartner, vermijd kinderlijke taal

21 Taaladvies voor ouders Kinderen leren vanuit natuurlijk aanbod Voorlezen Spelletjes Liedjes Bouw vaste momenten in (bv. avondritueel) Voortdurend aanbod geven Beschrijf wat jij of het kind doen Expansie

22 Taaladvies voor ouders Het kind volgen eerder dan sturen Het vertellen op zich is belangrijker dan op een juiste manier vertellen Nadruk op spontaan en natuurlijk vertellen, niet dwingen tot

23 Taaladvies voor ouders Het kind volgen eerder dan sturen Impliciet verbeteren Aandacht volgen en hier samen over praten Oogcontact (zelfde hoogte) Geef kind tijd en ruimte om te vertellen Opletten voor té sturende communicatie Stel open vragen Durf stiltes te laten vallen tijdens vertel- en leesmomenten Vermijd zeg eens na

24 De kleuter in ontwikkeling (3 4 jaar) Typische taalontwikkeling Taal Screening & Advisering Meertaligheid Screening & Advisering Stotteren Screening & Advisering

25 Meertaligheid Simultane taalverwerving = 2 of meer talen vanaf geboorte Onderlinge verschillen groter dan bij monolinguale kinderen Taal kan later op gang komen Zelfde taalontwikkelingsproces als monolinguale kinderen. Niet noodzakelijk in beide talen zelfde fase

26 Meertaligheid Successieve taalverwerving = 2 of meer talen vanaf 3;00 jaar Best zo vroeg mogelijk en zoveel mogelijk aanbod Nederlands stille periode mogelijk: zwijgen initieel (nemen taal in zich op) Verwerving eerste taal geeft opstapje naar 2 de taal Mogelijke taal en cultuur-shock

27 Meertaligheid - Screening Signaal voor taalprobleem Kind krijgt geen enkele taal onder de knie oudervragenlijsten voor beide talen laten invullen Taalproblemen Oorzaak moeilijk te achterhalen bij meertaligheid

28 Meertaligheid - Advisering Aandachtspunten Ouders bieden taal aan die ze goed beheersen Indien ouders Nederlands niet goed machtig zijn via andere wegen zoveel mogelijk aanbod geven (televisie, andere kindjes, ) Beide talen evenwichtig aanbieden Duidelijke afspraken maken: één persoon één taal strategie één plek één taal strategie (woordenschat)

29 Meertaligheid - Advisering Aandachtspunten Goed nadenken over motivatie / toekomst Beide talen positief in beeld stellen Periode waarin kind twee talen door elkaar gebruikt = normaal fenomeen Culturele verschillen in opvoeding / taalaanbod

30 De kleuter in ontwikkeling (3 4 jaar) Typische taalontwikkeling Taal Screening & Advisering Meertaligheid Screening & Advisering Stotteren Screening & Advisering

31 Stotteren Kleuters zijn typisch niet-vloeiend (zie taalontwikkeling) Begint vaak tussen 3-5 jaar Sommigen groeien hier spontaan uit Echter, opletten voor afwachtende houding Screening: Screening Lijst Stotteren (online beschikbaar) Stotteren vs stotterprobleem Negatieve reacties ouder en/of kind

32 Stotteren - Screening Screening Lijst voor Stotteren; voor kinderen tussen 2 en 7 jaar.

33 Stotteren - Screening Wanneer doorverwijzen? controleverlies, onaangenaam gedragsverandering (vechten, frustratie vermijdingsgedrag (niet willen spreken) > 6 maanden aanhoudt familiale aanleg voor stotteren obv Screening Lijst Stotteren Doorverwijzen via arts naar logopedist met stotterspecialisatie

34 Stotteren - Advisering Adviezen voor ouders Analoog aan taaladviezen Vermijd: denk eerst goed na, probeer nog eens een beetje trager, adem eerst rustig in Laat het kind uitspreken, vul niet aan, geef voldoende tijd Geef het kind positieve aandacht: het gaat over wat het kind vertelt en niet hoe.

35 Informatieve websites

36 Bronnen Cocquyt, M., & Zink, I. (2010). EPVS: Een nieuw screeningsinstrument voor de vroege opsporing van kinderen met een risico op communicatieve problemen. Signaal, 73, Cocquyt, M., & Zink, I., (2010). EPVs: Lijsten voor Evaluatie van Pragmatische Vaardigheden. Screeninginstrument voor de vroege opsporing van kinderen met een risico op communicatieve problemen. Handleiding. Destelbergen: Sig. Goorhuis-Brouwer, S., (2007). Gereviseerde minimumspreeknormen (G-ms). Van Horen Zeggen, 48, Spraak en Taalnormen Eerste Lijn (SNEL). (2017). Website Kind en Taal. Te raadplegen op: Van Wiechen Ontwikkelingsonderzoek mnd. (2005). Koninklijk Van Gorcum. Zink, I., & Lejaegere, M. (2002). N-CDIs: Lijsten voor Communicatieve Ontwikkeling. Aanpassing en hernormering van de MacArthur CDIs van Fenson et al. Leuven/Leusden: Acco. Zink, I., & Smessaert, H., (2009). Taalontwikkeling Stap voor Stap. Vlaamse Vereniging voor Logopedisten: Herentals.

37 Hartelijk dank voor jullie aandacht!

Vergelijkbare documenten

Vroegsignalering taalontwikkelingsstoornissen Symposium Het jonge kind

Vroegsignalering taalontwikkelingsstoornissen Symposium Het jonge kind 15 december 2016 Drs. F. Sobieraj klinisch linguïst / logopedist Kentalis Een landelijke organisatie gespecialiseerd in diagnostiek,