Afstanden in het zonnestelsel Reis door het zonnestelsel

Transcriptie

1 Afstanden in het zonnestelsel Reis door het zonnestelsel Cgroep tijdsduur 70 minuten kerndoelen 1, 23, 32 en 46 lesdoelen De leerling: weet dat de afstanden tussen de planeten heel groot zijn kan zich een voorstelling maken van de afstand van de aarde tot de zon weet dat de planeten die verder van de zon staan er langer over doen om één keer rond de zon te gaan weet dat er op een planeet één jaar voorbij is als die één keer rond de zon is geweest kan rekenen met verhoudingen eindproduct een levend zonnestelsel op schaal benodigdheden 24 rekenmachines computers met internet rolmaat van 5 meter Voorbereiding Teken voor de activiteiten Dichtbij of ver weg? en Planeetafstanden twee tabellen met twee kolommen op het bord. Schrijf in de eerste tabel boven de eerste kolom dichtbij en boven de tweede kolom ver weg. Schrijf boven in de tweede tabel boven de eerste kolom planeten en boven de tweede kolom afstand tot de zon. Vul in de kolom planeten alle planeten in. Houd daarbij deze volgorde aan: Mercurius, Venus, aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus. Voor de activiteit Het zonnestelsel beweegt! is een maximale diameter van 46 meter (2 x 22,49 meter) nodig. Voer deze activiteit daarom buiten uit. Dichtbij of ver weg? 10 min. Bespreek het begrip afstand. Vraag de leerlingen wat voor hen dichtbij is en wat ver weg. Denk bijvoorbeeld aan: de school, de supermarkt, Frankrijk, Australië, de maan en de zon. Schrijf de antwoorden van de leerlingen in de kolom dichtbij of ver weg. Het zou kunnen dat de supermarkt eerst als ver weg wordt gezien, maar als het wordt vergeleken met Australië niet meer. De leerlingen onderzoeken hoe ver de planeten van de zon staan. pagina 365 Reis door het zonnestelsel LES 61 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

2 Planeetafstanden 15 min. Deel de leerlingen in groepjes van drie in. Geef elk groepje de verantwoordelijkheid voor één planeet. Deze planeet gaan ze vandaag onderzoeken. De leerlingen zoeken op internet op hoeveel kilometer hun planeet van de zon af staat. Hierna maken ze opdracht 1 van het doeblad. Bespreek na afloop de antwoorden en zet ze in de kolom afstand tot de zon op het bord. De juiste antwoorden staan in de tabel hieronder (kolom 2). afstand per per per tot zon fietsend fietsend fietsend vliegtuig vliegtuig vliegtuig planeet km uren dagen jaren uren dagen jaren Mercurius Venus aarde Mars Jupiter Saturnus Uranus Neptunus Op vakantie naar de zon 10 min. Vertel dat de zon kilometer weg is van de aarde. Op het doeblad staat een ingevuld voorbeeld voor de reis naar de zon met de fiets. Bespreek dit voorbeeld voor minimaal twee planeten. Schrijf hierna kolom 5 over op het bord. Maak aan de leerlingen duidelijk dat het in het echt niet mogelijk is om met de fiets of met het vliegtuig van een planeet naar de zon te vliegen. De leerlingen berekenen zelf hoe lang de reis met het vliegtuig van hun eigen planeet naar de zon duurt. Een vliegtuig vliegt gemiddeld 900 kilometer per uur. De leerlingen worden bij de berekening geholpen door opdracht 2 van het doeblad in te vullen. In kolom 6, 7 en 8 van bovenstaande tabel staan de juiste antwoorden. De leerlingen mogen een rekenmachine gebruiken voor de opdracht. pagina 366 Reis door het zonnestelsel LES 61 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

3 Het zonnestelsel beweegt! 35 min. De klas gaat een eigen zonnestelsel op schaal bouwen. Als straal worden de volgende getallen gebruikt: werkbare afstand tot de zon planeet in meters Mercurius 0,29 Venus 0,54 aarde 0,75 Mars 1,14 Jupiter 3,89 Saturnus 7,14 Uranus 14,36 Neptunus 22,49 Ter info. De afstand van de planeten tot de zon is zó verkleind dat er mee gewerkt kan worden. Dit is gedaan door de afstand door kilometer te delen. Doordat alle getallen door hetzelfde getal gedeeld worden, blijft de verhouding van de afstanden tot de zon gelijk. Als er leerlingen in de klas zitten die dit niveau aan kunnen, kunt u ze dit zelf laten berekenen. Schrijf de tabel op het bord en vertel erbij dat dit de werkbare getallen zijn. Leg zo nodig uit wat werkbare getallen zijn. De leerlingen vullen het werkbare getal van hun planeet bij opdracht 3 van het doeblad in. Ga met de leerlingen naar buiten. Teken met krijt in het midden van het plein een stip. Vertel dat de stip de zon voorstelt. Zet hier een stoel op om een duidelijk middelpunt aan te geven. Hier omheen draaien de planeten. De leerlingen tekenen de cirkel van hun planeet om de zon op het plein. pagina 367 Reis door het zonnestelsel LES 61 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

4 Om de baan van hun planeet te tekenen, gebruiken ze de getallen die ze uit de vorige opdracht hebben onthouden. Dat getal is de straal van de cirkel. Het is dus het getal dat ze moeten afmeten vanaf het middelpunt. Help de groepjes een cirkel te maken op de juiste afstand van de zon. Gebruik hierbij een rolmaat. De leerlingen zetten ten minste op elk kwart van de cirkel een stip. Hoe groter de cirkel wordt, hoe meer stippen er gezet moeten worden. Als er voldoende stippen staan, tekenen de leerlingen met krijt door de stippen een cirkel. De leerlingen gaan per groepje achter elkaar op de lijn van hun planeet staan, zoals op de tekening op de vorige bladzijde. Zo vormen zij de planeet. Alle groepjes beginnen op dezelfde plek en lopen nu voetje voor voetje om de stip heen. De leerlingen kunnen nu goed zien dat de binnenste planeten sneller een rondje maken dan de buitenste planeten. Vertel de leerlingen dat in werkelijkheid niet alle planeten met dezelfde snelheid om de zon draaien. Maar de omlooptijd is wel langer naarmate de planeten verder van de zon afstaan. Bespreek aan de hand van opdracht 2 en 3 van het doeblad de onderzoeksvraag: Hoe ver staan de planeten van de zon af? pagina 368 Reis door het zonnestelsel LES 61 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

5 Afstanden in het zonnestelsel In dit experiment geef je antwoord op de onderzoeksvraag: Cgroep doeblad Hoe ver staan de planeten van de zon af? 1 Planeetafstanden Elke planeet staat op een andere afstand van de zon. Zoek op internet op wat de afstand van jullie planeet tot aan de zon is. Vul het getal in de tabel hieronder in. Vul daarna ook de afstanden in die de andere groepjes hebben gevonden. Planeet Afstand tot zon (km) Mercurius Venus aarde schrijf HIER het getal op Mars Jupiter Saturnus Uranus Neptunus 2 Op vakantie naar de zon De afstanden van de planeten tot de zon zijn heel groot. Hoe lang zou je erover doen om met het vliegtuig op een andere planeet te komen? Bereken dit voor je eigen planeet. Op de volgende bladzijde zie je een ingevuld voorbeeld staan. Hier wordt de reis van de aarde tot de zon berekend met de fiets! Lees dit voorbeeld goed voordat je aan de opdracht begint. pagina 369 Reis door het zonnestelsel LES 61 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

6 Voorbeeld Je stapt op je fiets en gaat naar jouw planeet. Je snelheid is 15 kilometer per uur. Dit vul je zo in. Ik fiets elk uur 15 Mijn planeet is aarde De afstand van deze planeet tot de zon is kilometer kilometer In hoeveel uur fiets ik naar de zon? Ik fiets gedeeld door 15 kilometer km/uur = uur naar de zon In hoeveel dagen fiets ik naar de zon? Een dag bestaat uit 24 uur. Ik fiets in gedeeld door 24 uur uur = dagen naar de zon In hoeveel jaren fiets ik naar de zon? Een jaar bestaat uit 365 dagen. Ik fiets dus in gedeeld door 365 dagen, dagen = 1142 jaren naar de zon! pagina 370 Reis door het zonnestelsel LES 61 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

7 Je gaat nu zelf aan de slag. Stel je voor dat je met jouw groepje in het vliegtuig stapt op weg naar jouw planeet. De snelheid met het vliegtuig is 900 kilometer per uur (km/uur). Vul nu zelf in. Jullie vliegtuig vliegt elk uur kilometer Mijn planeet is De afstand van deze planeet tot de zon is kilometer In hoeveel uur vlieg ik naar de zon? Ik vlieg gedeeld door kilometer km/uur = uur naar de zon In hoeveel dagen vlieg ik naar de zon? Een dag bestaat uit 24 uur. Ik vlieg in gedeeld door uur uur = dagen naar de zon pagina 371 Reis door het zonnestelsel LES 61 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

8 In hoeveel jaar vlieg ik naar de zon? Een jaar bestaat uit 365 dagen. Ik vlieg in gedeeld door 365 dagen dagen = jaren naar de zon! 3 Het zonnestelsel beweegt! Bij vraag 1 heb je gezien hoe groot de afstanden in het echt zijn. Als je het zonnestelsel wilt nabouwen moet je deze afstanden omrekenen naar kleinere afstanden. Vul in. Mijn planeet heeft een straal van meter pagina 372 Reis door het zonnestelsel LES 61 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

9 Maanverduistering en fasen van de maan Reis naar de maan Cgroep tijdsduur 55 minuten kerndoelen 1, 45 en 55 lesdoelen De leerling: kan de maanfasen van de maan beschrijven en benoemen weet hoe een maansverduistering ontstaat leert samenwerken leert een experiment op te zetten en uit te voeren eindproduct een opstelling van de zon, maan en aarde benodigdheden foto s fasen van de maan (bijlage) 8 ballen 8 stoelen 8 zaklampen Tip. Voer deze les uit in een grote ruimte, zoals de gymzaal. Voorbereiding Zet voor de activiteit De zon, de maan en de aarde per groepje één bal, één stoel en één zaklamp klaar. Wat denk jij? 10 min. Schrijf de volgende vragen op het bord: Waarom ziet de maan er elke dag anders uit? Wat gebeurt er bij een maansverduistering? Vraag de leerlingen wat zij denken dat de antwoorden op de vragen zijn. De antwoorden kunnen niet goed of fout zijn. Het gaat om wat de leerlingen nu denken. De leerlingen onderzoeken de verschillende fasen van de maan. De zon, de maan en de aarde 10 min. Verdeel de leerlingen in groepjes van drie. Elk groepje krijgt één bal (maan) en één stoel met een zaklamp (zon). Vertel de leerlingen dat de maan een bol is. Daarom wordt bij deze opdracht een bal gebruikt. Wij zien de maan als een plat vlak. Elk groepje doet opdracht 1 van het doeblad. pagina 373 Reis naar de maan LES 62 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

10 Fasen van de maan 15 min. Leg na het experiment aan de leerlingen de volgende zes maanfasen uit: nieuwe maan, eerste kwartier, wassende maan, volle maan, afnemende maan, laatste kwartier. Laat de foto s van de acht fasen van de maan zien (bijlage). De namen van twee fasen zijn op het doeblad voor de leerlingen al gegeven. Vertel eventueel het ezelsbruggetje om de volgorde van de fasen van de maan te onthouden: bij het eerste kwartier kun je van de maan een b (van begin) maken. Bij het laatste kwartier kun je van de maan een d (van eind) maken. Vertel de leerlingen ook waar de term wassende maan vandaan komt. Wassen is een ander woord voor groeien. De leerlingen vullen opdracht 2 van het doeblad in. Maansverduistering 10 min. Bij een maansverduistering staat de aarde precies tussen de zon en de maan in waardoor de maan niet beschenen kan worden door de zon. Dit gebeurt niet elke maand, omdat het baanvlak van de maan om de aarde een kleine hoek maakt ten opzichte van het baanvlak van de aarde om de zon. Laat de tekening hieronder zien om de antwoorden op de vragen te verduidelijken. Verslag 10 min. De leerlingen maken opdracht 4 van het doeblad. Bespreek de antwoorden klassikaal. pagina 374 Reis naar de maan LES 62 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

11 Maanverduistering en fasen van de maan Cgroep In dit experiment geef je antwoord op twee onderzoeksvragen: doeblad Waarom ziet de maan er elke dag anders uit? Wat gebeurt er bij een maansverduistering? 1 De zon, de maan en de aarde Wat heb je nodig? zaklamp bal stoel Wat ga je doen? 1 Maak een groepje van drie leerlingen. Kijk naar de tekening hieronder. 2 Eén van jullie gaat op de stoel zitten en pakt de zaklamp. Jij bent de zon. Zet de zaklamp aan. 3 Een ander gaat vijf grote stappen voor de stoel staan. Jij bent de aarde. 4 De derde pakt de bal en gaat één grote stap van de aarde vandaan staan. Jij bent de maan. Houd de bal (de maan) hoog in de lucht, zodat de zon de maan steeds kan beschijnen. Loop nu tegen de klok in, langzaam een rondje om de aarde. pagina 375 Reis naar de maan LES 62 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

12 a Teken hieronder wat je tijdens het experiment ziet gebeuren. 2 Fasen van de maan a Teken de positie van de aarde, de zon en de maan als het volle maan is. pagina 376 Reis naar de maan LES 62 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

13 b Schrijf bij de maanfasen hieronder op de bovenste lijn het juiste nummer. Zet een 1 bij nieuwe maan, een 2 bij de volgende fase, enzovoorts. Lukt het niet? Maak dan met je groepje nogmaals de opstelling van opdracht 1 en kijk goed hoe de maan eruit ziet. c Zet op de onderste lijn de namen van de juiste fase erbij. Twee zijn er al gegeven. Kies uit: nieuwe maan / eerste kwartier / wassende maan volle maan / afnemende maan / laatste kwartier jonge maansikkel asgrauwe maan schrijf boven het nummer op schrijf onder de naam op pagina 377 Reis naar de maan LES 62 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

14 3 Maansverduistering a Bij een maansverduistering staat de aarde tussen de zon en de maan in. Zorg dat jullie ook zo staan. Teken hieronder de opstelling van een maansverduistering. b Wat is het verschil tussen de opstelling van een maansverduistering en de opstelling van volle maan? c Waarom zien we niet elke maand een maansverduistering? 4 Verslag Maak een kort verslag over jullie onderzoek. Vertel hierin: hoe jullie opstelling van volle maan en van een maansverduistering eruit zag. welke fasen van de maan je kent. hoe het komt dat er niet elke maand een maansverduistering is. pagina 378 Reis naar de maan LES 62 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

15 Kun je leven op Mars? Reis naar Mars Cgroep tijdsduur 65 minuten kerndoelen 1 en 42 lesdoelen De leerling weet dat: je heel veel water moet meenemen om op Mars te kunnen overleven bij het zuiveren van water een deel van het water verloren gaat water op verschillende manieren gezuiverd kan worden bij de verschillende manieren van waterzuivering verschillende stoffen uit het water worden gehaald eindproduct gezuiverd water benodigdheden 36 doorzichtige plastic bekers 24 tabletten norit 12 theelepels 12 flessen van 0,5 liter 12 flessen van 1,5 liter van dun plastic 12 bakken om water op de vangen 12 koffiefilterhouders 12 koffiefilters elektrisch kookplaatje kleine pan zand steentjes vulpeninkt watten scharen stiften Voorbereiding Vraag de leerlingen een dag voordat deze les begint het eerste onderdeel van de activiteit Water op aarde en op Mars thuis te doen. Maak voor de activiteit Zuiver het water twaalf flessen vervuild water. Doe hiervoor zand, steentjes en vulpeninkt in het water. Water op aarde en op Mars 20 min. De leerlingen bekijken thuis hoeveel water ze op een dag gebruiken en zetten dit in de tabel bij opdracht 1 van het doeblad. Bespreek de tabel. Gebruiken ze meer of minder dan ze dachten? Vraag wat een mens nodig heeft om te overleven. Laat de leerlingen zoveel mogelijk voorwaarden voor leven benoemen. Om te blijven leven hebben mensen eten en zuurstof nodig, maar water is ook heel belangrijk. Vertel dat mensen niet kunnen overleven zonder water. Vertel dat dat ook één van de redenen is waarom mensen nu niet op Mars kunnen leven. Ook zijn de temperatuurwisselingen te groot, heeft Mars een heel dunne dampkring en is de luchtdruk heel laag. Op Mars is onder de grond wel bevroren water. Dit water is niet schoon. Om te leven op Mars moet je daarom in ieder geval water meenemen. Het moet daarna gezuiverd worden als je het wilt blijven gebruiken. pagina 379 Reis naar Mars LES 63 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

16 De leerlingen onderzoeken hoe je water kunt zuiveren en of je daarmee op Mars kan overleven. Zuiver het water 30 min. Verdeel de leerlingen in tweetallen en geef ze de benodigdheden voor het experiment. Vertel dat op Mars ook zand en steentjes te vinden zijn. De inkt in het water stelt de onzichtbare vervuiling voor. De leerlingen gaan in drie fasen het water zuiveren aan de hand van opdracht 2 van het doeblad. Bij elke stap wordt het water schoner. Benadruk dat in elk van de drie fasen andere stoffen uit het water worden gehaald. Vraag de leerlingen na afloop of het water nu helemaal schoon is. Laat het gezuiverde water niet drinken! Omdat het water niet professioneel gezuiverd is, is het mogelijk dat het nog vervuild is. Kun je leven op Mars? 10 min. Bespreek de drie stappen van waterzuivering. Vertel dat bij de eerste stap alleen de vaste deeltjes eruit gehaald worden. Leg uit dat norit een structuur heeft als een spons. Hierdoor kan norit allerlei stoffen opnemen. Omdat norit niet door het filter kan, blijven de vervuilde stoffen samen met de norit in het filter achter. Dit gebeurt bij stap 2. Bij stap 3 wordt het water gekookt om de overgebleven bacteriën en ziekteverwekkers dood te maken. Vraag of de leerlingen denken dat het mogelijk is om op Mars te wonen met deze vorm van waterzuivering. Wat moet je dan allemaal meenemen? En wat doe je als dit op is? In Nederland hebben we een zuiveringsinstallatie om het water dat we gebruiken te zuiveren. De leerlingen maken opdracht 3 van het doeblad. Voorwaarden voor leven 5 min. Laat de leerlingen terugkijken naar de voorwaarden voor leven. Eén van de voorwaarden water is onderzocht. Hoe zit het met de andere voorwaarden voor leven? Zijn die op Mars aanwezig? Zou je die kunnen meenemen? Hoe zou je ze kunnen behouden? pagina 380 Reis naar Mars LES 63 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

17 Kun je leven op Mars? Je onderzoekt hoe je water kunt zuiveren en of je daarmee op Mars zou Cgroep doeblad kunnen overleven. 1 Water op aarde en op Mars a Houd een dag bij wat je allemaal aan water gebruikt. Zet je gegevens in de tabel. Activiteit Liter water Aantal keer Totaal per keer Douchen 60 liter zet HIER je gegevens Tanden poetsen Gezicht wassen Toilet door trekken Handen wassen Afwas doen met de hand Afwasmachine Koken Drinken water, thee, limonade 2 liter 2,5 liter 6 liter 1 liter 8 liter 10 liter 1,5 liter 0,2 liter b Hoeveel water heb je totaal op een dag gebruikt? tel de getallen uit deze kolom bij elkaar op c Vind je dit veel of weinig? schrijf hier jouw antwoord op pagina 381 Reis naar Mars LES 63 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

18 2 Zuiver het water Wat heb je nodig? waterfles van 1,5 liter schaar kopje met steentjes kopje zand watten stift fles van 0,5 liter met vuil water Wat ga je doen? Je zuivert het water. Hiervoor gebruik die verschillende technieken. Ga steeds door met het gezuiverde water. Bekijk de fles met vuil water. a Welke kleur heeft het water? b Welk vuil kun je allemaal zien? Onopgelost vuil Je zuivert het water eerst van het zichtbare, onopgeloste vuil in het water. Je maakt zelf het filter. 1 Verdeel de fles met een stift in drie even grote horizontale stukken. 2 Knip het onderste (derde) deel van de fles. 3 Zet het bovenste deel van de fles omgekeerd in de onderkant. 4 Vul het bovenste deel van de fles met watten, zand en steentjes, zoals op de tekening. Nu heb je het filter gemaakt. 5 Giet het vuile water in het filter. Doe het voorzichtig zodat de lagen niet door elkaar gaan. pagina 382 Reis naar Mars LES 63 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

19 c Werkt je filter? ja / nee omcirkel het juiste antwoord d Welke kleur heeft het water nu? schrijf hier jouw antwoord op e Wat houdt het filter tegen? f Is het water schoon genoeg om te drinken? ja / nee, want Onzichtbare stoffen Nu ga je de onzichtbare stoffen uit het water zuiveren. Je gebruikt het gezuiverde water van het vorige onderdeel. Het filter heb je niet nodig. Wat heb je nodig? 2 doorzichtige plastic bekers 2 tabletten norit theelepel koffiefilter koffiefilterhouder Wat ga je doen? 1 Neem het gezuiverde water. 2 Giet dit water in een plastic beker. 3 Doe bij het gezuiverde water twee tabletten norit. Roer goed door. 4 Zet het filter in de filterhouder op de andere plastic beker, zoals op de tekening. 5 Giet het mengsel door het filter. pagina 383 Reis naar Mars LES 63 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

20 g Wat doet de norit? h Welke kleur heeft het water nu? Kalk en onzichtbare ziekteverwekkers Als laatste verwijder je het kalk en de (onzichtbare) ziekteverwekkers in het water. Wat heb je nodig? elektrisch kookplaatje kleine pan 2 plastic bekers Wat ga je doen? 1 Giet een nieuwe doorzichtige plastic beker vol met het gezuiverde water van de vorige zuivering. 2 Laat dit door je leerkracht vijf minuten koken. Wacht tot het gekookt is. 3 Giet het gekookte water weer terug in een schone plastic beker. i Welke kleur heeft het water nu? j Wat zie je voor aanslag in de pan? pagina 384 Reis naar Mars LES 63 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

21 3 Voorwaarden voor leven a Kijk naar de tabel van de eerste opdracht. Hoeveel schoon water gebruik je op een dag? schrijf hier jouw antwoord op b Als je een week naar Mars gaat, hoeveel water moet je dan meenemen? Gebruik je gegevens van opdracht 1. Houd er rekening mee dat er 20% van het water verloren gaat door het weglekken en het schoonmaken van het water. Het water voor de (lange!) reis naar Mars hoef je niet mee te rekenen. c Wat moet je meenemen als je deze waterzuivering op Mars wilt gebruiken? d Wat doe je als je materiaal van de zuiveringsinstallatie op is? pagina 385 Reis naar Mars LES 63 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

22 pagina 386 Reis naar Mars LES 63 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

23 Een jaar op Mercurius Reis naar andere hemellichamen Cgroep tijdsduur 65 minuten kerndoelen 1, 23 en 54 lesdoelen De leerling weet: uit hoeveel dagen een jaar op aarde bestaat dat als een planeet één keer rond de zon draait, er één jaar voorbij is dat 4 jaar op Mercurius gelijk is aan 1 jaar op aarde dat een dag op Mercurius langer duurt dan een jaar op Mercurius benodigdheden 24 rekenmachines scharen lijm zwarte potloden Een jaar op aarde 10 min. Stel de leerlingen de volgende vragen: uit hoeveel dagen bestaat een jaar op aarde? Hoeveel keer draait de aarde om de zon in 1 jaar? Een jaar op aarde duurt ongeveer 365¼ dagen. In die tijd is de aarde één keer om de zon gedraaid. Dit noemen we het zonnejaar. Eens in de vier jaar hebben we een schrikkeljaar en heeft februari een extra dag. Op deze manier blijft ons kalenderjaar (365 dagen) in de pas lopen met het zonnejaar (365¼ dagen). Laat de leerlingen voor zichzelf uitrekenen hoeveel dagen zij al op aarde zijn (laat ze dit afronden op hele jaren). De leerlingen onderzoeken hoe lang een jaar en hoe lang een dag duren op Mercurius duren. Ze vergelijken dit met een dag en een jaar op aarde. De baan van Mercurius 20 min. Voor de leerlingen is er een plakplaat met een tekening van de baan van Mercurius om de zon. Op het knipblad staan 12 Mercuriuskaartjes. Dit is de stand van Mercurius, steeds een kwartslag tegen de klok in gedraaid. De nummers geven de volgorde weer van hoe de kaartjes op de plakplaat neergelegd moeten worden. Vanuit de zon loopt een lijn, een zonnestraal, naar het midden van elk plaatje. Het poppetje op de planeet is een referentiepunt. De leerlingen stellen zich voor dat zijzelf op die plek op de planeet staan en om de zon draaien. Laat de leerlingen de Mercuriuskaartjes van opdracht 1 uitknippen. Geef ze een zwart potlood en de opdracht om het doeblad te maken. Laat ze de kaartjes 2 tot en met 6 op de goede plek leggen. Mercurius draait tegen de klok in om zijn eigen as en om de zon heen. De kaartjes moeten daarom tegen de klok in neergelegd worden. De tekening op de volgende bladzijde geeft de verschillende cycli weer. Loop langs de leerlingen om te zien of ze de kaartjes goed neerleggen. pagina 387 Reis naar andere hemellichamen LES 64 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

24 Op kaartje nummer 1 is het 12 uur s middags, want de zon staat recht tegenover het poppetje. Door het neerleggen van de kaartjes 2 tot en met 7 heeft Mercurius één rondje om de zon gedraaid. Als de planeet één rondje om de zon heeft gedraaid, is er één jaar voorbij. Leeftijd op Mercurius 15 min. In opdracht 2 van het doeblad komt het volgende aan bod: een jaar op Mercurius duurt korter dan een jaar op aarde. In één jaar op aarde zijn er op Mercurius ruim vier jaren voorbij (365 dagen gedeeld door 88 dagen = 4,15 jaar). Op Mercurius ben je dus ongeveer 4 keer zo oud als op aarde. Help de leerlingen die moeite hebben met deze som. Hoe lang duurt een dag? 10 min. In opdracht 3 gaan de leerlingen op zoek naar precies hetzelfde kaartje als kaartje 1. De zonnestraal moet weer precies richting het poppetje wijzen en het is dus weer twaalf uur s middags. Dit plaatje wordt pas weer gevonden als Mercurius twee keer zijn baan om de zon heeft gemaakt (plaatje nummer 13). Hoe oud ben ik? 10 min. Bespreek met de leerling de gekke uitkomst. Een dag op Mercurius duurt twee jaar! De leerlingen vullen het volledige overzicht in bij opdracht 4. Voor een 12-jarige zou het er zo uitzien: Op aarde ben ik Op Mercurius ben ik 12 jaar oud 48 jaar oud 4380 dagen oud 24 dagen oud pagina 388 Reis naar andere hemellichamen LES 64 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

25 Een jaar op Mercurius Cgroep Je onderzoekt hoe lang een jaar en een dag duren op Mercurius. doeblad Je vergelijkt dit met een dag en een jaar op aarde. 1 De baan van Mercurius Wat heb je nodig? schaar lijm zwart potlood Wat ga je doen? Je gaat de baan van Mercurius namaken. 1 Knip de Mercuriuskaartjes van het knipblad uit. 2 Plak de kaartjes 2 tot en met 6 op de open plekken op de plakplaat. 3 Volg de pijlen om te zien in welke richting je de kaartjes neerlegt. Bij elk plaatje draait de planeet steeds een stukje verder om zijn as en in zijn baan om de zon. 4 Heb je de plaatjes goed liggen? Plak ze dan op. 5 Trek de stippellijn van de baan van Mercurius door over de opgeplakte kaartjes. 6 Kleur het deel van de planeet buiten de baan op elk kaartje zwart, zoals op kaartje 1 is gedaan. Op deze kant van de planeet is het donker. Daar is het dus nacht. Op de witte kant is het dag. pagina 389 Reis naar andere hemellichamen LES 64 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

26 7 Op kaartje nummer 1 sta je in het witte gedeelte. Het is dus dag. De zon schijnt recht op jou. Het is daar dus uur s middags. Op elk volgend kaartje is het 2 uur later. Schrijf de tijden bij kaartje 1 tot en met 6. 8 Leg nu kaartje 7 op kaartje 1 neer. Teken ook op dit kaartje de baan van Mercurius door. Kleur de kant van de planeet buiten de baan zwart. Schrijf ook voor dit kaartje de tijd erbij. Beantwoord de volgende vragen: a Je hebt nu de kaartjes 2 tot en met 7 neergelegd. Hoeveel rondjes heeft de planeet nu om de zon gedraaid? Tip. Kijk naar stap 7 van deze opdracht. b Hoeveel tijd is er voorbijgegaan op Mercurius? 2 Leeftijd op Mercurius Als een planeet 1 rondje om de zon maakt, is er 1 jaar voorbij. Als het op een planeet 1 keer dag en nacht is geweest, is er 1 dag voorbij. Als er op aarde 88 dagen voorbij zijn, heeft Mercurius één rondje om de zon gemaakt. 1 jaar op Mercurius duurt dus 88 (aardse) dagen. a Hoeveel jaren zijn er op Mercurius voorbij als er op aarde 1 jaar voorbij is? Reken uit: 365 / 88 = iets meer dan jaar! pagina 390 Reis naar andere hemellichamen LES 64 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

27 b Omcirkel het goede antwoord: op Mercurius ben jij ouder / jonger dan op aarde. c Bereken hoe oud jij zou zijn als je op Mercurius zou wonen. Ik zou jaar oud zijn! 3 Hoe lang duurt een dag? a In een dag op aarde draait de aarde 1 rondje om zijn as. Hoeveel uur duurt een dag op aarde? Een dag op aarde duurt uur b Op een dag op Mercurius wordt het ook dag, nacht en weer dag. Net als op aarde. Op kaartje 1 is het waar jij staat twaalf uur s middags. De zonnestraal wijst namelijk precies naar waar jij staat. Zie je op het doeblad op de kaartjes 2 tot en met 6 nog een plaatje waar het twaalf uur s middags is? Je gaat nu onderzoeken wanneer de zon weer recht naar jou schijnt als jij op de planeet Mercurius staat. Gebruik daarvoor alle overige kaartjes. Begin door kaartje 8 op kaartje 2 te leggen. Volg de pijlen langs de baan van Mercurius. Trek de lijn van de baan van Mercurius weer door de plaatjes en kleur het deel van de planeet buiten de baan zwart. Schrijf de tijden bij de kaartjes 8 tot en met 13. c Op welk kaartje is het weer uur s middags? pagina 391 Reis naar andere hemellichamen LES 64 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

28 d Met de 13 kaartjes die je hebt neergelegd, heeft de planeet precies rondjes om de zon gedraaid. e Als een planeet één rondje om de zon draait, is er één jaar voorbij. Mercurius heeft in één dag, 2 rondjes om de zon gedraaid. Op Mercurius duurt één dag dus jaar!!! f Bereken hoeveel dagen oud jij op Mercurius bent? Op Mercurius ben ik jaar oud. 1 jaar is een halve dag. Dus op Mercurius ben ik 0,5 x jaar = dagen oud. Dat is gek, op Mercurius ben je dus meer jaren dan dagen oud! 4 Hoe oud ben ik? Vul in. schrijf HIER het antwoord op jaar oud dagen oud schrijf HIER het antwoord op jaar oud dagen oud pagina 392 Reis naar andere hemellichamen LES 64 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

29 De baan van Mercurius Cgroep plakplaat uur 's middags uur 's nachts uur 's middags uur 's middags uur 's nachts ZON uur 's avonds uur 's ochtends uur 's middags uur 's nachts uur 's avonds uur 's ochtends uur 's avonds uur 's ochtends pagina 393 Reis naar andere hemellichamen LES 64 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

30 pagina 394 Reis naar andere hemellichamen LES 64 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

31 Mercuriuskaartjes Op deze kaartjes zie je de planeet Mercurius steeds een beetje gedraaid. De streep vanuit Mercurius stelt een zonnestraal voor. Het poppetje op de planeet stelt de plek voor waar jij staat. Jij staat steeds op dezelfde plek, terwijl Mercurius om zijn as en om de zon draait. Cgroep knipblad pagina 395 Reis naar andere hemellichamen LES 64 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

32 pagina 396 Reis naar andere hemellichamen LES 64 Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen