De Nederlandse rol ten aanzien van het Noord-Zuid conflict in Sudan tussen 1989 en 2005

Transcriptie

1 De Nederlandse rol ten aanzien van het Noord-Zuid conflict in Sudan tussen 1989 en 2005 Sébastien Kraaijeveld Februari Begeleidend docent: Dr. I.G.B.M. Duyvesteyn 1

2 Inhoudsopgave Lijst van afkortingen 3 Lijst van figuren 4 1. Inleiding Opbouw scriptie 1.2 Voorgeschiedenis: Het Sudanese Noord-Zuid conflict en de Nederlandse rol vóór Het Sudanese Noord-Zuid conflict en de Nederlandse rol in de periode Het Noord-Zuid conflict: Het regime van Al-Bashir en militair succes van de SPLA 2.2 De Nederlandse rol onder Pronk 2.3 Operation Lifeline Sudan 2.4 Het IGADD-vredesinitiatief en Friends of IGADD 2.5 Het Noord-Zuid conflict: Samenwerking SPLA en NDA en de positie van Khartoum 2.6 Het OLS Review 2.7 IGAD en IPF Sudan 2.8 Het Noord-Zuid conflict: Samenwerking van Khartoum en de SSDF, verkiezingen en een nieuw offensief van SPLA en NDA 2.9 De Nederlandse rol onder Herfkens 2.10 Het Libisch Egyptisch Initiatief als alternatief voor het weinig succesvolle IGAD 2.11 Het Noord-Zuid conflict: Opnieuw een nieuwe regering in Khartoum 2.12 Verdere IGAD-onderhandelingen 2.13 De Nederlandse rol onder Van Ardenne en het Machakos Protocol 2.14 Het Noord-Zuid conflict: Mujahadeen, Sudan Peace Act en AEC 2.15 Verdere Machakos-onderhandelingen 2.16 Darfur 2.17 Het bereiken van een definitief vredesakkoord: het CPA Samenvatting 3. Analyse van het Nederlandse beleid ten aanzien van het Sudanese Noord-Zuid conflict in de periode Pronk: Nieuwe visies in het Nederlands ontwikkelingsbeleid 3.2 Nederland en Operation Lifeline Sudan 3.3 Nederland en het IGADD-vredesinitiatief 3.4 Nederland en Friends of IGAD 3.5 Nederland en het OLS Review 3.6 Nederland en IPF Sudan 3.7 Herfkens: Pessimistische perspectieven ten aanzien van het Noord-Zuid conflict 3.8 Opnieuw Nederland en Operation Lifeline Sudan 3.9 Nederland en het Libisch Egyptisch Initiatief 3.10 Van Ardenne: Optimistische perspectieven ten aanzien van het Noord-Zuid conflict 3.11 Nederland na het Machakos Protocol 3.12 Nederland en de kwestie Darfur 3.13 Nederlandse visies op de wederopbouw van Sudan Samenvatting 4. Conclusie 86 Literatuurlijst 93 2

3 Lijst van afkortingen AEC CPA DoP DUP FoI IGAD IGADD IMF IMU IPF IPF Sudan JMC LEI NDA NGO NIF OLS SPLA SSDF VN Assesment and Evaluation Commission Comprehensive Peace Agreement Declaration of Principles Democratic Unionist Party Friends of IGADD Inter-Governmental Authority on Development Inter-Governmental Authority on Drought and Desertification International Monetary Fund International Monitoring Unit IGAD Partners Forum IGAD Partners Forum Committee for Support to Peace in the Sudan Joint Military Committee Libyan-Egyptian Initiative National Democratic Alliance Non-Governmental Organization National Islamic Front Operation Lifeline Sudan Sudan People s Liberation Army Southern Sudan Defense Force Verenigde Naties 3

4 Lijst van figuren Figuur 1.1 Figuur 1.2 Figuur 1.3 Figuur 2.1 Figuur 2.2 Kaart van Sudan Nederlands ontwikkelingsgeld voor Sudan in de periode (in miljoenen dollars) Ontwikkelingsgelden voor Sudan van de zes belangrijkste donorlanden in de periode (in miljoenen dollars) Ontwikkelingsgelden voor Sudan van de vier belangrijkste donorlanden in de periode (in miljoenen dollars) Nederlands ontwikkelingsgeld voor Sudan in de periode (in miljoenen dollars) 4

5 Figuur 1.1 Kaart van Sudan Bron: Verenigde Naties, Facts and Figures (New York 2003) 2. 5

6 1. Inleiding Sudan is het grootste land van het Afrikaanse continent. Met een oppervlakte van 2,5 miljoen vierkante kilometer is het land ongeveer 73 keer zo groot als Nederland. Sudan bestaat uit tien provincies en drie daarvan maken deel uit van Zuid-Sudan, waarvan Equatoria de meest zuidelijke provincie is met ten noorden ervan de provincies Bahr-el-Ghazal en Upper Nile. Aan de noordkant wordt dit gebied begrensd door het Nubische bergland. De hoofdstad is Karthoum en ligt in het noordelijk deel van Sudan (zie Figuur 1.1). Er leven naar schatting 35 miljoen mensen in Sudan die zich onderscheiden in taal, etniciteit en cultuur. 1 Zeventig procent van de bevolking is soennitisch moslim, tien procent is christen en de overige twintig procent hangt traditionele Afrikaanse natuurreligies aan. Globaal is Sudan te onderscheiden in een noordelijk Arabisch islamitisch deel en een zuidelijk Afrikaans christelijk en animistisch deel, al zijn er nog talrijke culturele, etnische en religieuze verschillen binnen deze twee globale bevolkingsgroepen aanwezig. Sinds de onafhankelijkheid van Sudan in 1956 is er een conflict aan de gang tussen Noord- en Zuid-Sudan met uitzondering van een vredesperiode tussen 1972 en Het Sudanese Noord-Zuid conflict is het langst durende interne conflict in de Hoorn van Afrika en heeft gedurende de periode 1983 tot en met ,5 miljoen slachtoffers geëist. 3 Naast dit conflict tussen Noord- en Zuid-Sudan bestaan er ook andere brandhaarden in Sudan. Sinds de jaren negentig zijn in verschillende regio s zoals de westelijke provincie Darfur gewelddadigheden uitgebroken. De gevolgen voor de Sudanese samenleving en de economie waren groot en Sudan behoort nu tot één van de armste staten van de wereld. 4 De strijd heeft zich voor een groot deel afgespeeld op landbouwgronden waardoor Sudan zich heeft ontwikkeld van een graanexporterend tot een graanimporterend staat. In de jaren en in de jaren zorgde de oorlog in combinatie met periodes van grote droogte ervoor dat Sudan werd geteisterd door hongersnoden. 5 In januari 2005 is er een vredesakkoord tussen de strijdende partijen in Sudan ondertekend. Dit zal mogelijk zorgen voor een periode van vrede en stabiliteit waarin de economie zich weer kan herstellen. Door de aanwezigheid van olie, mineralen en uitgestrekte 1 United Nations, Arab Human Development Report 2002 (New York 2003) A.M. Lesch, The Sudan, Contested national identities (Oxford 1998) International Crisis Group, Sudan's Partial Peace, an International Crisis Group Report (Nairobi 2005) International Crisis Group, Sudan's Partial Peace, D.H. Johnson, The southern Sudan, The minority rights group 78 (1988) 2-22, aldaar 4. 6

7 landbouwgronden heeft Sudan de potentie om zich te ontwikkelen tot een staat die grote invloed kan uitoefenen op de internationale betrekkingen. 6 Nederland heeft een belangrijke rol gespeeld in Sudan. Sinds 1975 geeft Nederland ontwikkelingsgeld aan Sudan. De ontwikkelingssteun was aanvankelijk nog beperkt, maar in de jaren negentig groeide deze en werd Nederland de grootste bilaterale geldschieter, gevolgd door de Verenigde Staten. Daarnaast ging Nederland zich actief inzetten in de jaren negentig intensief ten aanzien van het vredesproces tussen Noord- en Zuid-Sudan. Lange tijd leidde Nederland zelfs dit vredesproces. 7 In deze scriptie zal de Nederlandse ontwikkelingsrelatie met Sudan in de context van het Noord-Zuid conflict geanalyseerd worden. In deze scriptie zal de rol van Nederland onder het ministerschap van Pronk ( ), Herfkens ( ) en Van Ardenne (2002- heden) onderzocht worden. Pronk van de PvdA trad in 1989 aan als minister van Ontwikkelingssamenwerking. Zijn ministerschap drukte een belangrijke stempel op de ontwikkelingsrelatie tussen Sudan en Nederland. Hij was verantwoordelijk voor nieuw ontwikkelingsbeleid ten aanzien van Sudan waarin het Noord-Zuid conflict centraal kwam te staan. Dit moet tegen de achtergrond geplaatst worden van de politieke ontwikkelingen in Sudan. In hetzelfde jaar dat Pronk als minister aantrad, in 1989, nam generaal Al-Bashir met steun van de radicale islamitische partij New Islamic Front (NIF) door middel van een coup de macht over in Sudan. Het Sudanese Noord-Zuid conflict intensiveerde onder het regime van Al-Bashir. 8 Het Nederlandse ontwikkelingsbeleid ten aanzien van Sudan ging zich onder Pronk richten op het vredesproces. Pronk ging zich actief inzetten voor de vrede in Sudan. Van betekenis hierbij is het IGAD(D)-vredesproces. Pronk was actief betrokken bij de IGAD(D) vredesonderhandelingen. Bovendien gaf Nederland onder Pronk humanitaire steun aan de slachtoffers van het Noord-Zuid conflict in Sudan via het noodhulpprogramma Operation Lifeline Sudan (OLS). OLS was in 1989 door de Verenigde Naties opgericht naar aanleiding van de hongersnood in Sudan in de jaren In 1998 kwam er een einde aan negen jaar ministerschap van Pronk en trad Herfkens van de PvdA aan als minister van Ontwikkelingssamenwerking. Onder haar ministersschap werden de ontwikkelingsgelden voor Sudan verminderd. Bovendien ging Nederland zich minder actief inzetten voor het IGAD(D)-vredesproces. Herfkens was sceptisch over het 6 Lesch, The Sudan, M.V. van Baarsen, The Netherlands and Sudan: Dutch Policies and Interventions with respect to the Sudanese Civil War (Den Haag 2000) H. Glickman, Islamism in Sudan s civil war, Orbis, 44 (2000) , aldaar Glickman, Islamism in Sudan s civil war,

8 verloop van de IGAD(D)-vredesonderhandelingen in Sudan. Ten aanzien van het verloop van OLS was Herfkens minder uitgesproken. Nederland bleef dit noodhulpprogramma van de Verenigde Naties steunen zonder een duidelijke of kritische positie in te nemen ten opzichte van het programma en de effecten ervan. Vanaf 2002 kreeg Van Ardenne van het CDA de verantwoordelijkheid over het Nederlandse ontwikkelingsbeleid; in het eerste kabinet Balkenende als staatssecretaris en vanaf 2003 in het tweede kabinet Balkenende als minister van Ontwikkelingssamenwerking. Onder Van Ardenne werd er weer meer aandacht besteed aan het Noord-Zuid conflict en nam het ontwikkelingsbudget voor Sudan weer toe. Van Ardenne vervolgde in grote lijnen de inhoud van het beleid ten aanzien van het IGAD(D)-vredesproces en OLS dat was ingezet door haar voorgangster. Van Ardenne kreeg echter te maken met nieuwe politieke ontwikkelingen met betrekking tot het Noord-Zuid conflict in Sudan. Er kwam een doorbraak in het onderhandelingsproces en in januari 2005 leidde dit tot de ondertekening van een definitief vredesakkoord tussen de strijdende partijen in het Sudanese Noord-Zuid conflict. 1.1 Opbouw scriptie Nederland heeft sinds het ministersschap van Pronk vanaf 1989 tot aan het bereiken van vrede in Sudan in 2005 een grote financiële en actieve rol gespeeld ten aanzien van Sudan en het Noord-Zuid conflict aldaar. Welke kenmerken typeerden echter het Nederlandse beleid in deze periode en wat voor positie nam Nederland in ten aanzien van het Noord-Zuid conflict in Sudan? De vraagstelling die de rode draad van deze scriptie vormt, luidt daarom als volgt: Wat was het Nederlandse beleid ten aanzien van het Noord-Zuid conflict in Sudan tussen 1989 en Wat was de insteek achter het Nederlandse beleid in deze relatief lange periode en kwam deze wel overeen met het daadwerkelijke Nederlandse beleid dat gevoerd werd ten aanzien van het Sudanese Noord-Zuid conflict? Om hier achter te komen heb ik de scriptie als volgt opgebouwd. In het volgende hoofdstuk (hoofdstuk 2) worden de ontwikkelingen beschreven van het Noord-Zuid conflict in Sudan vanaf 1989 tot Daarin wordt tevens de rol beschreven die Nederland heeft gespeeld ten aanzien van het Noord-Zuid conflict in Sudan. In hoofdstuk 3 zal het Nederlandse beleid ten aanzien van het Sudanese Noord-Zuid conflict geanalyseerd worden. Er zal worden nagegaan wat het Nederlandse beleid was, in hoeverre de Nederlandse beleidsinstrumenten werden gebruikt die Nederland beschikbaar had en welke effecten het gevoerde beleid had. De scriptie zal worden afgesloten met hoofdstuk 4 met daarin een conclusie van dit onderzoek. 8

9 Het overgrote deel van het bronnenmateriaal dat voor dit werkstuk is gebruikt, bestaat uit documenten van de Tweede Kamer en uit archiefstukken van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Daarnaast heb ik gebruik gemaakt van boeken en artikelen in het Engels en Nederlands. De boeken en artikelen bestaan uit chronologische overzichten, geschiedschrijving, beleidsvorming op het gebied van buitenlandse politiek en verschillende interpretaties en meningen van auteurs die zich met de wetenschap over zaken rondom het onderwerp van deze scriptie hebben beziggehouden. Een kleiner deel van het bronnenmateriaal bestaat uit nieuwsberichten, achtergrondartikelen en toespraken die op het Internet zijn gevonden. In de literatuur is nog weinig geschreven over de specifieke positie die Nederland heeft ingenomen in het Noord-Zuid conflict. Het belangrijkste werk dat tot op heden bestaat is afkomstig van het instituut Clingendael: M. V. van Baarsen, The Netherlands and Sudan: Dutch Policies and Interventions with respect to the Sudanese Civil War (Den Haag 2000). De studie maakt deel uit van een breed georiënteerd onderzoek naar Nederlands beleid ten aanzien van conflicten in een zes landen in de derdewereldlanden. In de specifieke studie betreffende Sudan wordt een overzicht geschetst van de Nederlandse vredesinitiatieven in het kader van het Noord-Zuid conflict tussen 1989 en Bovendien doet het rapport aanbevelingen aan het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken over het te voeren beleid. Daarnaast zal de analyse van het Nederlandse beleid ten aanzien van het Noord-Zuid conflict een langere periode betreffen, namelijk tot aan januari 2005 toen in Sudan een vredesakkoord werd gesloten tussen de strijdende partijen in het Noord-Zuid conflict. Daarmee zal deze scriptie een aanvulling betekenen op de bestaande literatuur over het Nederlandse beleid ten aanzien van het Noord-Zuid conflict in Sudan. Voordat begonnen wordt met hoofdstuk 2 waarin de ontwikkelingen van het Noord- Zuid conflict in Sudan en de rol hierbij van Nederland vanaf 1989 behandeld wordt, volgt eerst een inleidende geschiedenis van het Noord-Zuid conflict in Sudan en achtergronden van de Nederlandse betrokkenheid in het Noord-Zuid conflict in Sudan vóór Voorgeschiedenis: Het Sudanese Noord-Zuid conflict en de Nederlandse rol vóór 1989 Vanaf 1899 tot 1956 hadden de Britten en de Egyptenaren gezamenlijk Sudan bestuurd. In 1956 kwam daar een eind aan en werd Sudan onafhankelijk. 10 Er werden democratische verkiezingen gehouden en een parlementaire regering werd ingesteld. Het land werd in naam een geseculariseerde staat, maar in werkelijkheid vormde de islam in grote mate de grondslag 10 P. Woodward, Sudan, War without end in: Conflict in Africa (London 1995) , aldaar

10 voor de nieuwe wetgeving. 11 In tegenstelling tot de voornamelijk islamitische bevolking in Noord-Sudan, was de grotendeels christelijke en animistische bevolking van Zuid-Sudan niet in staat het machtsvacuüm op te vullen dat na het vertrek van de Britten en de Egyptenaren was ontstaan. Bestuursfuncties in Zuid-Sudan gingen veelal naar de Noord-Sudanese bevolking. Sudan kreeg een islamitische georiënteerde grondwet die ook gold in Zuid-Sudan en alle bestuursposten in Zuid-Sudan werden verdeeld onder Noord-Sudanese islamitische ambtenaren. Het islamitische gezag in Khartoum deed, net als zijn koloniale voorgangers, weinig om een gelijkwaardige positie voor de bevolking van Zuid-Sudan te creëren. 12 Het achtergestelde Zuiden kwam hiertegen in opstand en een burgeroorlog tussen Noord- en Zuid- Sudan was het gevolg. 13 De regering zette het leger in om de zuidelijke opstandelingen eronder te krijgen. Deze opstandelingen gingen zich verenigen onder de naam Anya Nya, wat giftige slang betekent. 14 De verschillende opeenvolgende democratische regeringen in Sudan waren niet in staat een einde te maken aan het Noord-Zuid conflict. In 1969 kwam kolonel Jafar Nimeiri na een coup aan de macht in Sudan. In tegenstelling tot zijn voorgangers probeerde hij zijn macht te consolideren door Westerse steun binnen te halen en bondgenootschappen te sluiten. 15 Hij werd tijdens de Koude Oorlog een trouwe bondgenoot van het Westen. Nimeiri zorgde er verder voor dat de Anya Nya in het Zuiden werd verzwakt door buitenlandse steun aan deze guerrillabeweging weg te nemen. Dat deed hij onder meer door in 1972 vriendschap te sluiten met Idi Amin uit Uganda. Amin beloofde zijn steun te staken aan de Anya Nya in Sudan en Nimeiri dwong hiermee de opstandelingen plaats te nemen aan de onderhandelingstafel. 16 De onderhandelingen tussen de Anya Nya en het regime in Khartoum leidde tot de Addis Abeba vredesakkoorden op 28 februari Met steun van de Ethiopische leider Haile Selassie die als bemiddelaar optrad en met steun van de Wereldraad van Kerken kwamen de strijdende partijen in het Sudanese Noord-Zuid conflict in de hoofdstad Addis Abeba van Ethiopië tot een staakt-het-vuren. Daarnaast werden de zuidelijke provincies Equatoria, Bahr El-Ghazal en Upper-Nile een autonome status toegekend. 17 De man tellende Anya Nya werd ingelijfd in het Sudanese leger. Zuid-Sudan kreeg meer culturele en religieuze vrijheid. Het Engels werd 11 E. O'Ballance, The Secret War in the Sudan: (Hamden/Connecticut 1977) P. Woodward, Sudan, : The Unstable State (Boulder/Colorado 1990) O'Ballance, The Secret War in the Sudan, E.N. Wakoson, Political elite military symbiotic relationship in Sudanese politics: its impact on South-North conflict (Toronto 1994) Woodward, Sudan, War without end, Ibidem, O'Ballance, The Secret War in the Sudan,

11 geaccepteerd als voertaal in de zuidelijke provincies, al bleef het Arabisch de linga franca in heel Sudan. De politiek van Nimeiri leek succesvol. Het was hem gelukt in 1972 een einde te maken aan het Noord-Zuid conflict en stabiliteit te creëren in Sudan. 18 Deze gunstige sociaaleconomische ontwikkeling in Sudan trok de aandacht van Nederland. Tijdens het kabinet-den Uyl ( ) loofde de toenmalige minister van Ontwikkelingssamenwerking Pronk de politiek van Nimeiri 19 en hij meende dat zijn economische hervormingen grote kans van slagen hadden. Het einde van de oorlog in Sudan heeft tal van mogelijkheden geschapen voor economische ontwikkelingen. Het is van belang dat Nimeiri deze koers voortzet, stelde Pronk. 20 Hij prees de landbouwpolitiek van Nimeiri en vond daarom dat zijn politiek gesteund diende te worden door het Westen. 21 In de periode dat Pronk als minister van Ontwikkelingssamenwerking werkzaam was binnen het kabinet-den Uyl ( ), werd het ontwikkelingsbudget voor Sudan geleidelijk verhoogd. In Figuur 1.2 staat de hoogte van het Nederlandse ODA-budget voor Sudan in der periode weergegeven. ODA is de afkorting van de Engelse term Official Development Assistance. Ontwikkelingsgelden worden meestal aangeduid met deze term. In 1975 gaf Nederland voor het eerst ontwikkelingsgeld aan Sudan en bedroeg de Nederlandse ODA bijdrage ongeveer 5 miljoen dollar. De ODA-gelden aan Sudan namen sindsdien jaarlijks toe. In 1977, in het laatste jaar dat Pronk als minister werkzaam was, werd al 25 miljoen dollar aan ontwikkelingsgeld aan Sudan besteed. 22 De Nederlandse ontwikkelingsgelden voor Sudan waren van 1975 tot 1989 voornamelijk bilateraal van aard. Een marginaal deel van de ontwikkelingsgelden werd multilateraal besteed via de Verenigde Naties, de Europese Gemeenschap, of NGO s. Figuur 1.2 Nederlands ontwikkelingsgeld voor Sudan in de periode (in miljoenen dollars) 18 Ibidem, Sudan , Archief ministerie van Buitenlandse Zaken (ABZ), notitie voor Tweede Kamer, inv. nr , f ABZ, inv. nr , f Ibidem. 22 Baarsen, The Netherlands and Sudan,

12 Bron: Baarsen, The Netherlands and Sudan, 44. Sudan bleek echter lang niet zo stabiel als in 1975 werd gedacht en ook het economische beleid van Nimeiri leverde niet de voorspoed op waar Nederland en de rest van de wereld van was uitgegaan. Door mismanagement en corruptie waren vele miljarden dollars over de balk gegooid en de schulden aan het buitenland liepen hoog op. Een factor die de spanningen tussen Noord- en Zuid-Sudan verergerde was de vondst van olie. 23 In 1978 werd in de zuidelijke provincie Unity in de stad Bentiu olie gevonden door het Amerikaanse oliebedrijf Chevron. Nimeiri maakte plannen om een oliepijpleiding te maken van Bentiu naar de aan de Rode Zee gelegen havenplaats Port Sudan in Noord-Sudan waar werd begonnen aan de bouw van een olieraffinaderij. In de jaren tachtig werd de pijpleiding in gebruik genomen en werd duidelijk dat de exploitatie van de olie ten goede zou komen aan de ontwikkeling van de noordelijke provincies en niet aan die van de zuidelijke provincies. 24 Eind 1982 besloot Nimeiri zelfs om een provinciale herindeling door te voeren in Sudan waardoor de olierijke gebieden tot de noordelijke provincies gingen behoren. De ontevredenheid groeide in Zuid-Sudan en de bevolking zag de provinciale herverdelingsplannen als een duidelijk teken dat het Nimeiri om de olie te doen was. De situatie werd gespannen en uit onvrede over het beleid van Nimeiri brak er in januari 1983 een grote opstand uit onder de Zuid-Sudanese militairen in de provincie Upper Nile. De opstand breidde zich uit naar de rest van Zuid-Sudan en leidde tot de tweede burgeroorlog tussen het Noorden en Zuiden van Sudan. Als represaillemaatregel stuurde Nimeiri het 23 C. Metelits, Democratization, Global Norms, and the Sudan People s Liberation Army, Africa Today 81 (2005) 46-60, aldaar A.M. Lesch, Sudan s foreign policy: in search of arms, aid and allies (Washington 1991)55. 12

13 Sudanese leger op de opstandelingen af. 25 Vervolgens nam hij in april 1983 Zuid-Sudan de autonome status af en voerde hij de sharia in als enig geldend recht. Na de muiterij van Zuid-Sudanese militairen in de zuidelijke garnizoensstad Bor werd in 1983 de Sudan People s Liberation Army (SPLA) opgericht door kolonel John Garang de Mabior. 26 Garang wist de meeste rebellengroepen van de Zuidelijke provincies onder zich te verenigen. Het belangrijkste militaire en politieke doel van de SPLA was Sudan om te vormen tot een meerpartijen democratie waarin het Zuiden zich door middel van een referendum zou kunnen uitspreken over een afscheiding van Noord-Sudan. 27 Garang maakte echter door middel van een manifest duidelijk dat zijn milities niet zozeer vochten voor afscheiding van Sudan, maar voor sociale en culturele gelijkheid voor alle burgers. 28 Bovendien maakte Garang duidelijk dat hij niet alleen vocht voor de zuidelijke provincies, maar voor de rechten van alle achtergestelde provincies in Sudan in het algemeen. Er zou pas gelijkheid en rechtvaardigheid in heel Sudan zijn als er een seculiere staat zou komen met verregaande autonomie voor regionale overheden. 29 Het opnieuw uitbreken van de burgeroorlog tussen Noord- en Zuid-Sudan had aanvankelijk niet tot gevolg dat het Westen haar steun ging beperken aan Sudan. 30 De reden hiervoor was dat Nimeiri zich als bondgenoot van het Westen presenteerde, terwijl de rebellenleider Garang van de SPLA sympathiseerde met het gedachtegoed van de Sovjetunie. 31 Ondanks een gematigde ideologische houding van Garang, kreeg de SPLA steun van de Sovjetunie. Met wapens, logistieke steun en financiële middelen uit de Sovjetunie, Cuba, Libië en Ethiopië kon de SPLA een effectieve en vaak succesvolle strijd leveren tegen het Nimeiri-regime. 32 Veel Westerse staten, inclusief Nederland, zagen het Noord-Zuid conflict in Sudan als een ideologische strijd die paste in het bipolaire machtsdenken van die tijd. In de context van de Koude Oorlog bevond het Sudanese regime van Nimeiri zich in het Westelijke blok en de rebellenbeweging in Zuid-Sudan in het Sovjetblok. Steun aan het regime van Nimeiri werd in deze context verdedigd T. Allen, Full Circle?: An Overview of Sudan s Southern Problem since Independence, Northeast African Studies 11 (1989) 52-61, aldaar E.N. Wakoson, Islamism and militarism in Sudanese politics: Its impact on nation building, Northeast African Studies 5 (1998) Metelits, Democratization, Global Norms, and the Sudan People s Liberation Army, E.N. Wakoson, The Sudanese dilemma: the south-north conflict, Northeast African Studies 9 (1987) 44-54, aldaar Wakoson, The Sudanese dilemma: the south-north conflict, Johnson, The southern Sudan, Ibidem, Ibidem. 33 Ibidem. 13

14 Het Noord-Zuid conflict had geen beperkende invloed op de hoeveelheid ontwikkelingssteun van Nederland aan Sudan en veranderde nauwelijks het Nederlandse ontwikkelingsbeleid ten opzichte van Sudan. Het Nederlandse ontwikkelingsgeld bleef via het regime Nimeiri lopen. Nimeiri had grote invloed op de besteding van dit geld en daarmee was het mogelijk dat dit ten nadele van de Zuid-Sudanese opstandelingen werd besteed. Het Noord-Zuid conflict zorgde er in Sudan voor dat veel landbouwgronden werden verwoest. Daarnaast waren door te intensief bodemgebruik sinds begin jaren tachtig de meeste gronden niet meer bruikbaar voor de landbouw. 34 Door deze ontwikkelingen in combinatie met aanhoudende droogtes veranderde Sudan van een graanexporterende naar een graanimporterende staat. In brak er in Sudan een hongersnood uit. Nimeiri was aanvankelijk niet bereid toe te geven dat zijn landbouwpolitiek had gefaald en ontkende daarom dat er een hongersnood was uitgebroken. Door aanhoudende nieuwsberichten in het Westen over de ramp die zich voltrok in grote delen van Sudan gaf het Nimeiri-regime in 1984 toe dat er sprake was van een hongersnood. 35 Dit had weinig invloed op de hoogte van het Nederlandse ontwikkelingsgeld voor Sudan, al werd er wel een groter percentage van het Nederlandse ontwikkelingsbudget gebruikt voor noodhulp (zie figuur 1.3). De Verenigde Staten verhoogden het budget van 120 miljoen dollar in 1984 naar 350 miljoen dollar in 1985 waarmee een omvangrijke noodhulpactie kon worden opgestart. Toen de hongersnood grotendeels voorbij was in 1987 werd het budget voor Sudan uit de Verenigde Staten echter weer teruggebracht tot 100 miljoen dollar. 36 Door militaire successen van de SPLA en door de slechte economische situatie van Sudan verzwakte de machtsbasis van Nimeiri midden jaren tachtig. De situatie in Sudan werd steeds onrustiger en er waren veel protesten. In 1985 volgde er een algemene staking onder de Noord-Sudanese bevolking die uiteindelijk tot de val van Nimeiri zou leiden. Eén jaar na de staking werden er verkiezingen gehouden en werd de regering van Sadiq Al-Mahdi van de gematigde islamitische partij Ummah gevormd. De SPLA had de verkiezingen geboycot en daardoor was de bevolking van Zuid-Sudan ondervertegenwoordigd in het parlement. 37 De gematigde moslims van de Ummah-party en de Democratische Unionist Party (DUP) en de hardliners van het New Islamic Front (NIF) vormden de drie grootste regeringspartijen en 34 P. Nyot Kok, The ties that will not bind: Conflict and racial cleavage in Sudan in: Studies of internal conflicts (Nairobi 1993) Nyot Kok, The ties that will not bind, Ibidem, A. Sikainga, Northern Sudanese political parties and the civil war in: Civil war in the Sudan (London 1993)

15 zetten het beleid van islamisering voort in Zuid-Sudan. 38 Al-Mahdi had beloofd de invoering van de sharia te herzien, maar slaagde hier niet in. 39 Daarnaast zagen de islamitische bestuurders Zuid-Sudan als een grondstofrijk gebied dat geëxploiteerd diende te worden ten behoeve van Khartoum. 40 Onder het gezag van de drie regeringspartijen werden de aanvallen op de SPLA-troepen geïntensiveerd. De oorlog in het Zuiden woedde voort. Na de val van Nimeiri in 1985 nam het Nederlandse ontwikkelingsbudget voor Sudan toe (zie figuur 1.2). Nederland motiveerde dit beleid met het argument dat na de val van het regime Nimeiri democratie was ingevoerd in Sudan en dat deze democratisering in Sudan gesteund diende te worden. 41 Bovendien stelde het ministerie van Buitenlandse Zaken dat het staken van ontwikkelingssteun juist de situatie van de allerarmsten in Sudan zou verslechteren. 42 In de Nederlandse beleidsdocumenten uit die periode speelde het Noord-Zuid conflict nog steeds een marginale rol. Desondanks konden ontwikkelingsprojecten in Sudan alleen worden gefinancieerd met toestemming van de regering in Khartoum waardoor de regering veel invloed had op de besteding van ontwikkelingsgelden. Zuid-Sudan behoorde tot de armste gebieden van Sudan, maar aangezien de SPLA daar de facto het bewind voerde was de kans klein dat Khartoum ontwikkelingsgelden aan deze regio s zou doen toekomen. 43 Figuur 1.3 Ontwikkelingsgelden voor Sudan van de zes belangrijkste donorlanden in de periode (in miljoenen dollars) 38 Sikainga, Northern Sudanese political parties and the civil war, Ibidem, Rogier, Designing an Integrated Strategy For Peace, Ibidem, Baarsen, The Netherlands and Sudan, Ibidem,

16 Amerika Italië Nederland Japan Duitsland Engeland Bron: Baarsen, The Netherlands and Sudan, 5. Nederland stond echter nagenoeg alleen in het Westen in de keuze om het ontwikkelingsbeleid na de val van Nimeiri niet te veranderen. De ontwikkelingsrelatie met Sudan werd niet beëindigd en het meeste ontwikkelingsgeld vloeide dan ook via de Sudanese regering Sudan binnen. 44 De toenmalige minister voor Ontwikkelingssamenwerking in Nederland meende dat de Sudanese regering beloond moest worden voor hun inzet voor de democratie en goed bestuur in Sudan. Dat verdiende de aandacht en het beëindigen van ontwikkelingssteun of zelfs het verminderen ervan zou alleen maar een verkeerd signaal afgeven. Bovendien zou het rigoureus intrekken van de ontwikkelingsgelden met name problemen veroorzaken in de arme regio s van Sudan. Ontwikkelingsgeld kwam ten goede aan ontwikkelingsprojecten en het direct staken van financiële steun zou zeker gevolgen hebben voor de continuïteit van het ontwikkelingswerk, zo redeneerde hij. 45 Het staken van 44 Ibidem, Ibidem,

17 ontwikkelingssteun zou er daardoor voor zorgen dat juist de situatie van de allerarmsten in Sudan zou verslechteren. 46 Voor veel andere donorstaten en (hulp)organisaties waren de ontwikkelingen in Sudan na de val van Nimeiri aanleiding om hun steun aan Sudan te verminderen of te staken. (Hulp)organisaties als het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank trokken hun financiële steun aan Sudan in. 47 Daarnaast beperkten vooral Italië (van bijna 100 miljoen dollar in 1986 naar 50 miljoen dollar in 1989) en Japan (van 80 miljoen in 1987 naar ongeveer 40 miljoen dollar in 1989) hun bilaterale steun aan Sudan (zie Figuur 1.3). Het gevolg was dat Nederland in 1989 op de Verenigde Staten na de belangrijkste donor van Sudan werd. Pronk meende dat de ontwikkelingsrelatie niet direct hoefde te worden beëindigd gezien het feit dat er een staakt-het-vuren van kracht was in Sudan. 48 Dat deze veronderstelling enigszins naïef was, bleek toen de burgeroorlog in alle hevigheid losbarste in Onder de toenemende invloed van de islamitische hardliners van het NIF in de Sudanese regering werden betrekkingen aangeknoopt met Iran, Saoedi-Arabië en Libië. Dit verslechterde de betrekkingen van Sudan met het Westen verder. Met militaire steun van Iran, Saoedi-Arabië en Libië probeerde de Sudanese regering de SPLA te verslaan. 49 Toen dit niet lukte ging de DUP zich uitspreken voor onderhandelingen met de SPLA. Het NIF hield echter vast aan de sharia als enig geldend recht voor heel Sudan en blokkeerden keer op keer de onderhandelingen. Door het onvermogen om met wapens een einde te maken aan het Noord- Zuid conflict groeide de ontevredenheid onder de Sudanese bevolking over het NIF. In 1988 ging de DUP op eigen initiatief onderhandelen met de SPLA. 50 De DUP en de SPLA sloten in november 1988 de Declaration of Intent welke als kader zou moeten dienen voor een nieuwe grondwet voor Sudan. 51 Zij kwamen overeen dat afschaffing van de sharia een eerste vereiste was om tot een algeheel vredesakkoord te komen. Het NIF verwierp het akkoord echter waarop de DUP uit de regering stapte en in de oppositie ging. 52 De Sudanese regering probeerde vervolgens de SPLA een definitieve slag toe te brengen door samen te werken met de Arabische islamitische stammen in het opstandige Zuiden. Deze stammen leefden al sinds decennia op gespannen voet met de Afrikaanse veelal christelijke bevolking vanwege schaarste van vruchtbaar land. Door een flinke 46 Baarsen, The Netherlands and Sudan, Baarsen, The Netherlands and Sudan, Ibidem, Lesch, Sudan s foreign policy, Sikainga, Northern Sudanese political parties and the civil war, Ibidem, Woodward, War without end,

18 bevolkingsgroei, veranderende klimatologische omstandigheden en slechte landbouwpolitiek die negatief uitpakten voor de veeteelt en landbouw was die schaarste nog eens extra toegenomen. 53 Met wapens van de regering vormden de Arabische islamitische nomadenvolkeren milities die een eigen strategie van oorlogvoering hadden. Ze brandden dorpen plat, verkrachtten op grote schaal vrouwen en doodden vele Afrikaanse Zuid- Sudanezen. 54 Het NIF hitste de islamitische nomadenstammen in Zuid-Sudan op door de strijd een Jihad tegen de zuidelijke heidenen te noemen, waardoor er een religieuze dimensie aan de strijd werd toegevoegd. De SPLA voerde op haar beurt verscheidene vergeldingsaanvallen uit op de Arabische islamitische bevolking in Zuid-Sudan. Het gevolg was een vicieuze cirkel van etnisch geweld. 55 Het Noord-Zuid conflict in Sudan bleef aanhouden en de strijd werd voornamelijk geleverd in de vruchtbare gebieden in Zuid-Sudan waardoor zeer veel landbouwgronden verloren gingen. 56 De oogsten werden schaars waardoor opnieuw voedseltekorten optraden. Als gevolg van een enorme droogte werd Sudan in de jaren opnieuw geteisterd door een grote hongersnood die zich uitbreidde naar andere gebieden in de Hoorn van Afrika. Deze humanitaire ramp die zich voltrok werd wereldnieuws door de grote media-aandacht. 57 Bovendien kwam er ook meer aandacht vanuit de politiek in met name het Westen voor de crisis. 58 Eerdere bezwaren vanuit het Westen om aan Sudan steun te verlenen, werden opzij gezet en Westerse staten werkten samen om de hongersnood in Sudan te bestrijden. OLS werd als de overkoepelende noodhulporganisatie van de Verenigde Naties opgericht. 59 Er kwam veel geld vrij voor de humanitaire nood in Sudan. Nederland besteedde in 1990 via OLS 10 miljoen dollar aan noodhulp voor de slachtoffers van de humanitaire crisis en de Verenigde Staten zelfs 145 miljoen dollar. 60 De Sudanese regering slaagde er niet in om met de Arabisch islamitische stammen in Zuid-Sudan als extra strijdkrachten de SPLA een beslissende slag toe te brengen om zo een einde te maken aan het Noord-Zuid conflict. 61 De Sudanese bevolking ging zich in toenemende mate kritisch uiten tegen de gekozen regering. De groeiende oppositie dwong de 53 Woodward, War without end, Ibidem, Ibidem, A. Karam, Soedan: Islamitische kameleon aan de macht in: Het Midden-Oosten: een politiek handboek (Amsterdam 1997) , aldaar Karam, Soedan: Islamitische kameleon aan de macht, Ibidem, Baarsen, The Netherlands and Sudan, Ibidem, Sikainga, Northern Sudanese political parties and the civil war,

19 Sudanese regering alsnog te gaan onderhandelen met de SPLA. De regering bestaande uit de Ummah-party en het NIF besloot de eerder gesloten Declaration of Intent van de DUPoppositiepartij en de SPLA als leidraad te nemen. 62 Daarnaast werd afgesproken dat Zuid- Sudan zich door middel van een referendum zou mogen afscheiden van Noord-Sudan. Vooral het NIF was hier echter fel op tegen. Toen de Sudanese regering in juni 1989 op het punt stond de uitgangspunten vast te leggen, pleegde het leger onder leiding van generaal Omar Al- Bashir op verzoek van het NIF een coup waardoor er een einde kwam aan de onderhandelingen met de SPLA en er een nieuwe fase aanbrak in het Noord-Zuid conflict. 63 In het volgende hoofdstuk zullen de ontwikkelingen in het Noord-Zuid conflict in Sudan na 1989 beschreven worden en zal ingegaan worden op de rol van Nederland ten aanzien van het conflict. 62 Ibidem. 63 Ibidem. 19

20 2. Het Sudanese Noord-Zuid conflict en de Nederlandse rol in de periode In dit hoofdstuk staat het Noord-Zuid conflict centraal in de periode van 1989 tot en met 2005 en de Nederlandse rol daarin. In 1989 werd Jan Pronk minister voor Ontwikkelingssamenwerking en bleef dat tot In deze periode begonnen de vredesonderhandelingen tussen de SPLA en het Sudanese regime. De verschillende instituties die zich met de vredesonderhandelingen zouden gaan bemoeien werden in deze periode opgericht. Vanaf 1998 tot 2002 was Eveline Herfkens minister voor Ontwikkelingssamenwerking. De vredesonderhandelingen waren in een diep dal gekomen en dit zou voortduren tot na aan het eind van haar ministersschap. Pas begin 2002 kwam er een doorbraak in de onderhandelingen. In de periode dat Agnes van Ardenne minister was voor Ontwikkelingssamenwerking kwam er een doorbraak in de vredesonderhandelingen. De aanslagen in New York in september 2001 waren aanleiding voor een nieuwe Amerikaanse politiek ten aanzien van het Noord-Zuid conflict. De ontwikkelingen van het Noord-Zuid conflict zullen in deze periode aan bod komen en nader worden toegelicht in het perspectief van het Nederlandse beleid. Dit hoofdstuk zal afgesloten worden met het sluiten van een algeheel vredesakkoord in januari Het Noord-Zuid conflict: Het regime van Al-Bashir en militair succes van de SPLA In juni 1989 nam generaal Omar Al-Bashir door middel van een coup de macht over in Sudan. Hij deed de coup op verzoek en met de hulp van de toenmalige islamitische regeringspartij New Islamic Front (NIF). Deze partij ging na de coup op in de National Congress Party van Al-Bashir. De toenmalige leider van het NIF, Hassan Al-Turabi, werd voorzitter van deze nieuwe partij. De machtsbasis van het nieuwe regime lag bij het leger dat na de coup werd omgevormd tot de Sudanese Armed Forces. 64 Al-Bashir maakte een einde aan de vredesonderhandelingen met de SPLA en schortte alle democratische rechten op. Het nieuwe regime kreeg een repressief karakter en kenmerkte zich door systematische schending van mensenrechten Lesch, The Sudan, Contested national identities, Wakoson, Political elite military symbiotic relationship in Sudanese politics,

21 Het Westen keek met afkeer naar het repressieve autoritaire beleid van het regime in Khartoum ten aanzien van Zuid-Sudan. 66 De betrekkingen tussen het Westen en het Sudanese regime werden steeds slechter. Bovendien was voor het Westen het bondgenootschap met Sudan na het einde van de Koude Oorlog minder belangrijk geworden. Na de pro-iraakse stellingname van de Sudanese regering tijdens de Golfoorlog in 1991 verslechterde de relatie tussen Sudan en het Westen nog meer en in 1993 werd Sudan zelfs sancties opgelegd door de Verenigde Naties omdat het regime in Khartoum zich schuldig zou maken aan schendingen van de mensenrechten. 67 Sudan knoopte aanvankelijk betrekkingen aan met Irak maar beëindigde deze weer na de Golfoorlog en ging vervolgens betrekkingen aan met Iran. 68 Deze Iraans-Sudanese vriendschap zorgde er echter voor dat Sudan internationaal nog meer geïsoleerd kwam te staan. Bovendien beschuldigde de Verenigde Staten het Sudanese regime van steun aan terroristische organisaties als Hamas en Hezbollah. Er kwam bovendien een einde aan de goede betrekkingen tussen Sudan en Egypte door de opbloeiende vriendschap tussen Iran en Sudan. 69 Iran ging het Sudanese regime in het Noord-Zuid conflict steunen met groot militair materieel, financiën en Shiitische legertroepen. 70 De Europese Unie, de Verenigde Staten, het Vaticaan en de Verenigde Naties begonnen na de Koude Oorlog steeds meer druk uit te oefenen op het regime in Khartoum om het beleid ten aanzien van het Zuiden te veranderen. 71 Maar Al-Bashir voelde er weinig voor de sharia af te schaffen, de zuidelijke provincies konden hoogstens rekenen op uitsluiting van bepaalde delen van het islamitisch recht. Bovendien wilde Bashir de zuidelijke provincies geen grotere bestuursvrijheid geven. 72 Ondanks het repressieve karakter van het regime van Al-Bashir bleef de SPLA militaire successen boeken. Het Sudanese staatsleger werd teruggedrongen tot in de Noord- Sudanese provincies Kordofan en Bleu Nile. In de lente van 1991 had de SPLA controle over de Zuid-Sudanese provincies Upper-Nile, Equatoria (behalve de steden Juba en Yei) en een groot gedeelte van de provincie Bahr El-Ghazal. 73 De SPLA consolideerde daarmee de macht in grote delen van Zuid-Sudan. Het slagveld verplaatste zich daardoor naar de noordelijke provincies. Door de groei van haar wapenarsenaal en door de militaire en logistieke steun uit Uganda en Ethiopië stapte de SPLA begin jaren negentig over van een 66 Ibidem, United Nations, General Assembly Resolution 48/147 (1993). 68 A.A. Sikainga, Northern Sudanese political parties and the civil war, in: Civil war in the Sudan (London 1993) Sikainga, Northern Sudanese political parties and the civil war, A. Korwa, Conflict Resolution in Sudan, in: Conflict Trends (Durban 1999) Korwa, Conflict Resolution in Sudan Ibidem, Lesch., The Sudan, contested national identities,

22 Sudan. 77 Aangezien er na het aantreden van Al-Bashir een staakt-het-vuren was gesloten tussen guerrillaoorlogsvoering op een klassieke manier van oorlogsvoering. 74 Met het einde van de Koude Oorlog was de steun van de Sovjetunie voor de SPLA weggevallen. De SPLA knoopte daarom betrekkingen aan met verschillende Westerse regeringen in het buitenland. 75 Daarnaast wist de SPLA de sympathie te wekken van belangrijke Westerse christelijke lobbygroepen uit de Verenigde Staten en van verschillende NGO s. Tot op de dag van vandaag kan de SPLA rekenen op veel Westerse steun, met name uit de Verenigde Staten De Nederlandse rol onder Pronk In hetzelfde jaar dat Al-Bashir aan de macht kwam in Sudan, in 1989, werd Jan Pronk minister voor Ontwikkelingssamenwerking in het derde kabinet-lubbers en bleef dat tot het einde van het eerste kabinet-kok in Nederland verstevigde in deze periode haar positie als één van de belangrijke geldschieters van Sudan. Het Nederlandse beleid bleef zich net als onder Bukman kenmerken door het scheppen van kaders om tot goed bestuur te komen in het Sudanese regime en de SPLA wilde Nederland het beleid aanvankelijk nog steeds niet wijzigen. Veel andere belangrijke donorstaten beperkten hun bilaterale ontwikkelingsbudget ten aanzien van Sudan nog verder of staakten zelfs hun steun nadat Al-Bashir aan de macht kwam. Deze trend was al ingezet na de val van Nimeiri in De reden hiervoor zou volgens deze landen de schending van de mensenrechten door het Sudanese regime zijn. 78 Waren de andere landen te voorbarig in het beëindigen van de ontwikkelingsrelatie? Gezien het feit dat de burgeroorlog in 1991 in alle hevigheid losbarste lijkt dat niet het geval. Bovendien had Al-Bashir alle eerdere vredesonderhandelingen met de SPLA direct na zijn aantreden beëindigd. Dat Al-Bashir zich zou gaan inzetten voor de vrede leek daarmee onwaarschijnlijk. Waarom beëindigde Nederland dan niet de ontwikkelingsrelatie? Op die vraag is geen eenduidig antwoord te geven. Uit niets blijkt dat er in Nederland sprake was van een dubbele agenda. Humanitaire principes lijken een belangrijke rol te hebben gespeeld in de overweging. Het feit dat Al-Bashir het staakt-het-vuren voorstel accepteerde zodat OLS kon 74 Ibidem. 75 Lesch., The Sudan, contested national identities, R. Omaar en A. de Waal, Components of a lasting peace in Sudan: First thoughts African Rights (London 1995) P.A.M. Macontent en J.A. Nekkers, De geschiedenis van vijftig jaar ontwikkelingssamenwerking (Den Haag 1999) Baarsen, The Netherlands and Sudan,

23 functioneren lijkt te zijn beloond met een voortzetting van de Nederlandse ontwikkelingsrelatie met Sudan. Er was bovendien hoop dat het staakt-het-vuren zou kunnen uitgroeien tot een algeheel akkoord. 79 Aan deze naïeve veronderstelling kwam een einde toen de burgeroorlog weer in alle hevigheid losbarste. Pronk liet daarop weten de ontwikkelingsrelatie gefaseerd te zullen beëindigen. Figuur 2.1 Ontwikkelingsgelden voor Sudan (bilateraal en multilateraal) van de vier belangrijkste donorlanden in de periode (in miljoenen dollars) Nederland VS Duitsland Japan Bron: Baarsen, The Netherlands and Sudan, 82. Figuur 2.1 laat zien dat de afname van het ontwikkelingsbudget van de Verenigde Staten het grootst was; hun budget voor Sudan verminderde van bijna 150 miljoen dollar in 1990 naar nog geen 10 miljoen dollar in In de piek van 150 miljoen dollar in 1990 is de OLS campagne mee berekend die opgestart was naar aanleiding van de hongersnood in Sudan in Het Nederlandse ontwikkelingsbudget voor Sudan nam in diezelfde periode enigszins af. Van de 70 miljoen dollar in 1989 nam het budget af tot bijna 40 miljoen dollar in de periode na Doordat Nederland als één van de weinige Westerse staten de bilaterale ontwikkelingssteun aan Sudan niet drastisch inperkte, werd Nederland één van de belangrijkste geldschieters van Sudan. Tussen 1993 en 1997 was Nederland de grootste geldschieter. In die periode werd er jaarlijks gemiddeld 40 miljoen dollar gedoneerd Baarsen, The Netherlands and Sudan, Ibidem,

24 Uiteindelijk was Nederland van de 21 landen die Sudan financieel bijstonden in de periode na de Verenigde Staten de belangrijkste geldschieter van Sudan. 81 De betrekkingen tussen het Sudanese regime en de Nederlandse regering waren onder het ministerschap van Pronk relatief goed. 82 Het Sudanese regime verloor van verschillende landen steun, alleen Nederland maakte in eerste instantie geen einde aan de ontwikkelingsrelatie. Sudan kreeg daardoor nog enkele jaren omvangrijke ontwikkelingssteun. 83 Nederland liet blijken vertrouwen te hebben in het Sudanese regime omdat er een einde was gekomen aan de gewelddadigheden door het staakt-het-vuren. Pronk hoopte dat dit staakt-het-vuren uiteindelijk zou resulteren in een akkoord tussen het Sudanese regime en de SPLA. 84 Het Sudanese regime verwelkomde op haar beurt de omvangrijke bilaterale Nederlandse ontwikkelingssteun en dit kwam ten goede aan de betrekkingen. 85 In 1990 ging van de 60 miljoen dollar aan Nederlandse ontwikkelingsgelden naar Sudan bijna 12 miljoen dollar direct naar de Sudanese overheid ter ondersteuning van de financiering van de Sudanese begroting. Een deel van het ontwikkelingsgeld ging via projectvoorstellen naar Sudanese NGO s in Sudan die hun eigen projectvoorstellen konden indienen bij de Nederlandse overheid. Zo meende Pronk dat ontwikkelingsgelden beter op zijn plaats zouden komen. Dit beleid ten aanzien van Sudan werd echter in 1991 teruggedraaid toen duidelijk werd dat Sudanese islamitische NGO s nauwe banden hadden met het streng islamitische regime van Al-Bashir en een deel van het Nederlandse ontwikkelingsgeld door NGO s besteed werd aan islamiseringsprogramma s om de christelijke en animistische bevolkingsgroepen in Zuid-Sudan te bekeren tot de islam. 86 Pas in 1992 liep er voor het eerst een groter percentage van het Nederlandse ontwikkelingsbudget bestemd voor Sudan multilateraal in plaats van bilateraal. De Nederlandse overheid besteedde 37 miljoen dollar aan Sudan waarvan bijna 20 miljoen dollar opging aan humanitaire hulp onder de paraplu van de Verenigde Naties. 87 Andere staten, met name Amerika, was al veel eerder overgegaan op een dergelijk besteding van het ontwikkelingsbudget voor Sudan. 81 Ontwikkelingssamenwerking in Sudan, Archief ministerie van Buitenlandse Zaken (ABZ), interne memo, inv. nr , f ABZ, inv. nr , f Baarsen, The Netherlands and Sudan, ABZ, inv. nr , f Ibidem, Baarsen, The Netherlands and Sudan, Voortgang vredesonderhandelingen Sudan, Archief ministerie van Buitenlandse Zaken (ABZ), staatsbrieven, inv. nr , dossierboek , f

25 2.3 Operation Lifeline Sudan Operation Lifeline Sudan (OLS) werd in 1989 opgericht door de Verenigde Naties. Aanleiding was de hongersnood die zich in de jaren voltrok in Sudan. OLS bleef na de hongersnood als humanitaire hulporganisatie bestaan om de slachtoffers te helpen van de burgeroorlog tussen Noord- en Zuid-Sudan. De noodhulp bestond niet alleen uit het verstrekken van voedsel, medicijnen en onderdak, maar ook uit het aanbieden van goederen en projecten die ertoe konden bijdragen dat de bevolking weer een eigen bestaan kon opbouwen. De humanitaire hulpverlening werd gecoördineerd via verschillende VN-instanties en NGO s. Volgens de regeling die de Verenigde Naties had getroffen met de strijdende partijen in het Noord-Zuid conflict ging tweederde van de steun naar Noord-Sudan en eenderde naar Zuid-Sudan. Deze verdeelsleutel was gebaseerd op de geschatte crisis in Noord- en Zuid- Sudan. De afspraken over de verdeling van de humanitaire hulp werden verdragsmatig vastgelegd door de Verenigde Naties met zowel het Noord-Sudanese regime als de SPLA. 88 De Sudanese regering had de leiding wat betreft de distributie van noodhulp van OLS in de Zuidelijke provincies voor een deel overgedragen aan de Verenigde Naties. In ruil daarvoor kreeg de regering van Sudan veel invloed op de distributie van de noodhulp van OLS in het Noorden van Sudan. In Noord-Sudan was de Relief and Rehabilitation Commission en in Zuid-Sudan was de aan de SPLA gelieerde humanitaire organisatie Relief and Rehabilitation Association verantwoordelijk voor de distributie van humanitaire hulp van OLS. De distributie van de noodhulp van OLS in Sudan werd daarmee verdeeld door twee organisaties die onafhankelijk van elkaar opereerden. 89 Nederland was vanaf de oprichting betrokken bij OLS en is vanaf het begin één van de belangrijkste donoren geweest. 90 De bedragen die Nederland via OLS aan Sudan doneerde waren aanzienlijk. 91 Het is echter moeilijk de totale uitgaven van Nederland aan OLS aan te geven, omdat financiering van OLS slechts te traceren is door financieringsaanvragen van samenwerkende NGO s uit Sudan en andere landen op te tellen. OLS leek een positieve invloed te hebben op de stabiliteit en economie in Sudan. Het leek er ook op dat OLS het vredesproces ten aanzien van het Sudanese Noord-Zuid conflict zou bevorderen. 92 In 1989 lag er zelfs al een akkoord tussen de Sudanese regering en de SPLA op tafel dat alleen nog ondertekend diende te worden. De coup van generaal Al-Bashir 88 Ibidem, International Crisis Group, Towards an Incomplete Peace (Nairobi 2003) Baarsen, The Netherlands and Sudan, Ibidem, S. Wondu, en A.M. Lesch, Battle for peace in Sudan. An analysis of the Abuja conferences (Lanham 2000)