Kiev tussen Brussel en Moskou Een interview met ambassadeur Vasyl Korzachenko

Transcriptie

1 Kiev tussen Brussel en Moskou Een interview met ambassadeur Vasyl Korzachenko David den Dunnen Van 7-10 oktober 2009 vond de 55 e Algemene Vergadering van de Atlantic Treaty Association (ATA) plaats in Kiev, Oekraïne. De ATA is de overkoepelende organisatie voor alle 42 Atlantische Commissies in de NAVO-lidstaten en partnerlanden. Daags voor de conferentie sprak Atlantisch Perspectief met de ambassadeur van Oekraïne in Nederland, Vasyl Korzachenko. Hij diende eerder onder meer als de Oekraïense consul-generaal in Sydney en Chicago. De Oekraïense betrekkingen met het Westen en Rusland Zowel voor als na de Oranje-revolutie van 2004 richtte Oekraïne zich nadrukkelijk op de verbetering van de betrekkingen met het Westen. Tegelijkertijd onderhield het een werkbare verstandhouding met Rusland. Na een serie van crises over de gastoevoer vanuit Rusland door Oekraïne naar elders in Europa rees de vraag of Oekraïne zijn betrekkingen met Rusland niet zou moeten verbeteren. Na de Oekraïense onafhankelijkheid hadden we een absoluut normale verstandhouding met de Russische Federatie. De presidenten Leonid Kravtsjoek en Boris Jeltsin ontmoetten elkaar regelmatig, en spraken over een verdere verbetering van de verstandhouding. Met onze onafhankelijkheid kreeg de verstandhouding een nieuwe start. Beide landen stonden nu op gelijke voet. Waar ging het mis? Vooral gedurende het afgelopen decennium hebben we gemerkt dat de relatie minder gemakkelijk is geworden. De atmosfeer is veranderd. Rusland deed zijn invloed weer gelden in zijn omgeving, en beschouwde Oekraïne als onderdeel van zijn invloedssfeer. Voor ons was dit niet natuurlijk. Er kwam meer druk op ons te staan. Niettemin probeerden we toch een praktische samenwerking met Rusland te onderhouden. We blijven de dialoog voeren over een groot aantal zaken van gemeenschappelijk belang, en we proberen bestaande meningsverschillen te overbruggen. Tegelijkertijd geeft Oekraïne aan dat het onderdeel van de westerse gemeenschap wil worden. We hebben ons verlangen om lid te worden van de EU en de NAVO nadrukkelijk uitgesproken. Onze buitenlandspolitieke prioriteiten, Euro-Atlantische integratie en tegelijkertijd goed nabuurschap met Rusland, maakten we al kort na onze onafhankelijkheid duidelijk. De Russisch-Oekraïense relatie heeft diepe historische wortels. Helaas blijft de omgang met ons buurland waar we zo n lange historie mee delen, gevoelig. Hoe ziet Oekraïne zijn toekomst? Ligt deze uitsluitend in integratie met het Westen, of eerder in een balans tussen een westerse oriëntatie en een werkbare relatie met Rusland? Na onze onafhankelijkheid in 1991 verklaarden alle Oekraïense politici dat we richting het Westen wilden. Nog niet zozeer concreet als lid van EU of NAVO, maar als deel van de Europese familie, waartoe Oekraïne altijd heeft behoord. En van daaruit zouden we een 1

2 normale relatie met Rusland kunnen ontwikkelen. We benadrukten dat dit de belangen van zowel Oekraïne als Rusland zou dienen. We zeiden niet dat we Rusland vaarwel zouden zeggen en uitsluitend onderdeel van het Westen wilden worden. Ik wil onderstrepen dat we goede betrekkingen willen onderhouden met elk van onze partners, maar dat dit niet ten koste mag gaan van onze nationale belangen. Wij zijn ervan overtuigd dat een goede relatie met zo n grote buur als Rusland zal bijdragen aan een normale verstandhouding met de EU en de NAVO. Ook Rusland had baat bij goede betrekkingen met het Westen om een democratie en een goede economie op te bouwen. En het heeft inmiddels ook een uitgebreide relatie met het Westen op veel gebieden is het ons voor. Binnen de Oekraïense regeringscoalitie bestaan er al langere tijd grote spanningen tussen de meer pro-westerse en pro-russische partijen. In september 2008 kwam dit tot een uitbarsting en viel de regering. Wat is de toekomst van pro-westers beleid in Oekraïne, als de leiders zo verdeeld zijn? Er bestaan weliswaar verschillende visies binnen de regeringscoalitie over hoe en wanneer een bepaald doel bereikt zou moeten worden, maar dat is niet ongebruikelijk; dit heb je in zoveel Europese landen. Daarnaast naderen wij de presidentsverkiezingen van januari 2010 en zijn de leiders van de belangrijkste partijen met elkaar in een politieke strijd gewikkeld. Het blijft onze prioriteit om ons richting de EU en de NAVO te begeven. Dit wordt ook bevestigd door een wet die is aangenomen door de Verchovna Rada, het Oekraïense parlement, die de officiële prioriteiten van ons buitenlands beleid bevat. En een van de partijen die voor deze wet stemden was die van oppositieleider Viktor Janoekovitsj. Hij heeft dit nooit herroepen. Tegelijkertijd wil ik ook benadrukken dat het uiteenvallen van de parlementaire coalitie en de vorming van een nieuwe in 2008 niet werd veroorzaakt door meningsverschillen over de prioriteiten van het buitenlands beleid, maar puur door binnenlandse omstandigheden. Naar mijn mening twijfelt geen van de huidige Oekraïense leiders aan de noodzaak om wederzijds gunstige verhoudingen te ontwikkelen met strategische partners in zowel het Westen als het Oosten. Tegelijkertijd moeten wij rekening houden met de voorkeuren van de Oekraïense bevolking. De steun voor de ene of de andere politicus hangt af van zijn kiezersbasis. Het niveau van ondersteuning van NAVO-toenadering kan in westelijke en oostelijke gebieden van het land bijvoorbeeld substantieel verschillen. Is de Oekraïense bevolking ook niet sterk verdeeld over het buitenlandbeleid van het land? Wil de meerderheid niet eerder nauwere banden met Moskou? Opiniepeilingen tonen dat de Oekraïense bevolking wil leven in een onafhankelijk en sterk Oekraïne, dat zowel een normaal beleid kent ten aanzien van West-Europa als Rusland. Ik ben ervan overtuigd dat meningsverschillen met Rusland beter door middel van dialoog dan door confrontatie kunnen worden opgelost. Dit zal bijdragen aan het evenwicht in ons buitenlands beleid. Oekraïne richting NAVO De vorige Amerikaanse president, George W. Bush, was groot voorstander van Oekraïense toetreding tot het Membership Action Plan, het voorportaal voor lidmaatschap van de NAVO. Tijdens de Top in Boekarest in april vorig jaar konden de NAVO-leiders het hier echter niet over eens worden, en stelden MAP-lidmaatschap voor Oekraïne uit. Het is niet waarschijnlijk dat de regering van Barack Obama dit 2

3 proces weer nieuw leven zal inblazen, omdat haar prioriteit lijkt te liggen bij de verbetering van de betrekkingen met Rusland. Wat verwacht Oekraïne van de NAVO en de VS in de nabije toekomst? Niemand twijfelt aan het besluit van de NAVO, zoals genomen tijdens de Boekarest-Top, dat Oekraïne en Georgië in de toekomst lid zullen worden. Dit uitgangspunt werd nog eens herhaald tijdens de Top in Straatsburg en Kehl eerder dit jaar. Oekraïne werkt samen met de NAVO op basis van het Handvest van het Distinctive Partnership en van jaarlijkse nationale programma s die ons moeten voorbereiden op toetreding. Oekraïne vordert hierdoor gestaag op het pad richting NAVO-lidmaatschap. Hoewel wij nog geen lid zijn, neemt ons land als enige niet-navo-land deel aan vier van de vijf huidige NAVO-missies. Mijn verwachting is dat de Verenigde Staten onze strategische partner blijven in de toekomst. U weet dat een aantal hoge Amerikaanse vertegenwoordigers Oekraïne onlangs bezochten, en dat zij allemaal verklaarden dat de VS Oekraïne beschouwen als een strategische partner. Dat is voor ons erg belangrijk. De Amerikanen hebben aangegeven de reset -knop te willen indrukken als het gaat om de verstandhouding met de Russen. De Amerikaanse vertegenwoordigers vertelden ons dat ze dit doen om niet alleen de betrekkingen met Rusland te verbeteren, maar ook om de algehele Europese en wereldwijde veiligheid te bevorderen. Wij verwachten dat de VS ons zullen blijven ondersteunen in het doorvoeren van de nodige hervormingen om dichterbij NAVO en EU te kunnen komen. Onze economische betrekkingen met Amerika zijn ook belangrijk. De VS zijn een van de grotere handelspartners van Oekraïne. Behalve Rusland en Duitsland is ook Nederland een belangrijke partner. Sommige van de grootste investeerders in de Oekraïense economie komen uit Nederland. Op dit moment vindt er binnen de NAVO een discussie plaats over haar toekomst, en wordt er een nieuw strategisch concept opgesteld. Hoe ziet u de toekomst van het bondgenootschap? Het lijkt me logisch dat wereldwijde ontwikkelingen ervoor zorgen dat de rol en de doelstellingen van alle betrokken actoren heroverwogen dienen te worden. Ik weet niet zeker of de NAVO zelf al precies weet waar ze heengaat. Wij zouden in ieder geval willen zien dat de NAVO een krachtige Europese veiligheidsorganisatie blijft, die in staat is om op te treden op zowel terreinen van soft als hard security. Het is voor ons van wezenlijk belang dat de NAVO bevestigt dat ze open blijft staan voor nieuwe leden. Ik voorzie daarnaast intensievere samenwerking met andere mondiale en regionale spelers, zoals de VN, de EU en de OVSE. Zou het voor Oekraïne niet logisch zijn om erop te hameren dat de collectieve zelfverdedigingsclausule van Art. 5 de hoeksteen van de NAVO blijft? Dat is zeker een belangrijke voorziening, maar de rol hiervan hangt ook af van de internationale veiligheidssituatie. De uitoefening van Art. 5 is gecompliceerder geworden in de huidige context. Wij volgen met belangstelling de discussie binnen de NAVO over aanpassing van Art. 5 aan de huidige realiteit. Bestaat er twijfel in Oekraïne of de NAVO te hulp zou schieten bij een aanval van buitenaf? 3

4 Voor een groot deel van de bevolking die voor NAVO-toetreding is, blijft Art. 5 aantrekkelijk. Tegelijkertijd verwachten we dat de inroeping ervan niet nodig zal zijn, en dat in de toekomst de veiligheidsarchitectuur in Europa zich zodanig ontwikkelt dat Art. 5 aan actualiteit zal verliezen. en de Europese Unie President Joesjtsjenko stelde in een interview met NRC Handelsblad in mei dit jaar dat Oekraïens lidmaatschap van de Europese Unie noodzakelijk zou zijn voor de Europese stabiliteit. Kunt u uitleggen waarom? Als het proces van Europese eenwording niet afgemaakt wordt, waarbij alle Europese naties aan boord worden gehaald, zal de EU geen volledige stabiliteit kennen. Het implementeren van de Europese normen en beginselen is niet alleen voor elk kandidaatland een enorme uitdaging, maar voor Europa tegelijk een grote kans op meer stabiliteit. Het zal ook de kwaliteit van leven verbeteren van de miljoenen mensen die voor een Europese toekomst kiezen. Daardoor zal tegelijk het potentieel van de EU enorm toenemen om de hedendaagse problemen aan te pakken, zoals illegale immigratie, demografische achteruitgang, georganiseerde misdaad, bedreigingen voor de energiezekerheid, en dergelijke. De onlangs aangenomen Oekraïne-EU-Associatieagenda vormt het startschot voor volledige implementatie van de Associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne, voordat deze definitief in werking kan treden. De Associatieovereenkomst voorziet onder meer in de oprichting van een vrijhandelszone tussen de Unie en Oekraïne. Ons uiteindelijke doel is effectieve Oekraïense deelname aan de Europese interne markt, waarbij geleidelijk vrij verkeer van personen, goederen en kapitaal, en vrije concurrentie tot stand komen. Dit is ook erg interessant om de Oekraïense handelsbetrekkingen met Nederland een stevige impuls te geven. Hoewel we al een vrij succesvolle bilaterale relatie onderhouden op het gebied van handel en economie, toont de Nederlandse zakenwereld grote belangstelling voor de vrijhandelszone. Oekraïne streeft daarnaast naar versterking van de samenwerking met EU-gerelateerde organisaties als Europol. Om ons huiswerk ter voorbereiding op EU-lidmaatschap zo gedegen mogelijk te kunnen uitvoeren, heeft het Oekraïense kabinet een vicepremier het mandaat gegeven om het werk te coördineren dat de Oekraïense wetgeving dichterbij de EU-normen moet brengen. We begrijpen overigens volledig dat het overgrote deel van het werk door Oekraïne zelf gedaan moet worden. Oekraïne wil iets toevoegen aan de bestaande Europese en internationale samenwerking. Het zal zijn best doen om te voldoen aan de Kopenhagen-criteria. Wanneer wij daarna worden uitgenodigd, zal een sterk en stabiel land toetreden. Dit heeft duidelijk meerwaarde voor de EU. We komen dan niet meer binnen als arm buurland, maar als een waardevolle partner. Ik begrijp absoluut dat te midden van alle institutionele uitdagingen waarmee de EU zich door eerdere uitbreidingsrondes geconfronteerd ziet, de beslissing om Oekraïne lidmaatschap te verlenen een moeilijke is. Tegelijkertijd ben ik ervan overtuigd dat door verder te gaan met het huidige traject van praktische samenwerking op tal van terreinen (economie, justitie, binnenlandse zaken), Oekraïense toetreding uiteindelijk slechts een technische kwestie zal zijn. 4

5 In september 2008 gaven de EU-leiders weliswaar aan dat ze positief stonden tegenover Oekraïens lidmaatschap, maar namen ze vervolgens geen concrete stappen. Dit gebeurde onder meer onder druk van de Nederlandse regering. Wat verwacht Kiev nu van de EU? Europa is belangrijk voor ons: een derde van onze handel vindt plaats met de Europese Unie. Andersom biedt Oekraïne ook een grote afzetmarkt voor de EU. Nederlandse investeerders zien dat ook. Er is ook veel te winnen op het gebied van de bestrijding van illegale immigratie en georganiseerde misdaad. Oekraïne ligt aan het front, en moet deze problemen in feite alleen oplossen. Dat is tegelijk een kostbare zaak. Dit gaat natuurlijk beter wanneer we EU-lid zijn. Europa heeft hier groot belang bij. Het is heel belangrijk dat Oekraïne een signaal vanuit Brussel krijgt. De EU-leiders hebben aangegeven dat ze ons binnen de Unie willen hebben. Wij waren daarom ook niet gelukkig met de beslissing van de Raad van afgelopen september. Maar wij zijn een jonge democratie, en we beseffen dat we verder moeten gaan met het uitvoeren van ons huiswerk, en wel in een hoger tempo en met meer toewijding. Daar zijn we toe bereid, en dat doen we nu ook. Europa moet er dan ook klaar voor zijn om ons vervolgens als lid op te nemen. Een reden voor de terughoudendheid in Europa en Nederland om Oekraïne uit te nodigen kan de uitbreidingsmoeheid onder de bevolking zijn. Daar houden we in Oekraïne rekening mee. Welk belang hebben de NAVO en de EU eigenlijk om Oekraïne toe te laten als lid? Wat antwoordt u als sceptische Europese burgers vragen wat het hen oplevert? Ik ben ervan overtuigd dat ieder land het recht heeft om betrekkingen en partnerschappen aan te gaan met instellingen naar eigen keuze. Als Europees land heeft Oekraïne het recht om te streven naar EU- en NAVO-lidmaatschap door te voldoen aan de gestelde criteria. Ik denk dat het Europa alleen maar sterker maakt, en ervoor zorgt dat het beter in staat is om wereldwijde uitdagingen het hoofd te bieden. Het zou de aangrenzende regio s, die essentieel zijn voor Europa s veiligheid, duidelijk stabiliseren. Oekraïne is een land met een snel groeiende economie, gekwalificeerde arbeidskrachten en een grote afzetmarkt voor goederen en diensten uit de EU. Dit zijn aantrekkelijke aspecten wanneer je bedenkt dat ook de EU zich midden in de economische crisis bevindt. We zijn bereid om onze sterke kanten te bundelen met die van de EU- en de NAVO-partners, om zo onze gemeenschappelijke strategische belangen te bevorderen en bij te dragen aan een veiligere en duurzamere wereld. De economische crisis Oekraïne is zwaar getroffen door de wereldwijde economische crisis: er is sprake van flinke economische krimp, en Kiev heeft een lening van 16,5 miljard dollar van het Internationaal Monetair Fonds ontvangen. Op dit moment worden er economische hervormingen doorgevoerd, zoals geëist door het IMF. Wat zijn de vooruitzichten? We verwachten volgend jaar een betere economische situatie. Ook buitenlandse experts geven dit aan. We hebben vier tranches van de IMF-hulp ontvangen, en dat heeft ons erg geholpen. Het IMF beschouwt ons als een normale partner, en weet dat we de lening ook weer zullen terugbetalen binnen de daarvoor aangewezen periode. De regering doet haar best om de binnenlandse economische situatie te verbeteren. Onze economie is erg afhankelijk van de export van staal, textiel en andere producten naar het buitenland. Oekraïne is ook nog steeds sterk afhankelijk van de landbouw. Op dat terrein 5

6 hebben we ook een goede samenwerking met Nederland: onmiddellijk na de Oekraïense onafhankelijkheid waren het de Nederlanders die ons als eersten assistentie aanboden op verschillende terreinen, waaronder op landbouwgebied. De investeerders in Oekraïne lopen echter nog wel tegen problemen aan, zodat we sommige zaken moeten verbeteren. Dit geldt bijvoorbeeld voor de wetgeving op het gebied van de toelating van buitenlanders die willen werken in ons land. Ondanks de economische crisis blijven Nederlandse investeerders echter actief in Oekraïne. Dat zouden ze niet doen als de situatie daar slecht zou zijn. De auteur dankt mw. Nataliya Veremko, eerste secretaris van de Oekraïense ambassade in Den Haag, en mw. Olena Vlasenko, persattaché, voor hun bijdrage aan het interview. 6