Volledige mededinging

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Volledige mededinging"

Transcriptie

1 12 Volledige mededinging TOEPASSING 12.1 De transitie van Irak (p. 214) Bedenk een aantal riteria waarmee rekening moet worden gehouden om fouten die bij de overshakeling naar een markteonomie in Rusland zijn gemaakt, te voorkomen. In Rusland was bij de overgang van een entraal geleide eonomie naar een markteonomie geen rekening gehouden met de vriendjespolitiek van de nieuwe marktgerihte president. Alle subsidies die verstrekt werden door bijvoorbeeld IMF en Wereldbank vluhten met de vriendjes Rusland uit. Dit resulteerde uiteindelijk in een nog grotere val van de eonomie in Rusland; Rusland kende tien jaar na de val van de muur een lager Bruto Nationaal Produt dan het jaar vóór de val. Dit risio bestaat nu in Irak misshien op een andere manier, maar is ook zeer zeker aanwezig. Een ander groot risio is dat de VS bij de wederopbouw een te grote rol hebben waardoor de meeste investeringen en vooral die in de belangrijke infrastrutuur zoals de olie-, water- en elektriiteitsvoorziening, het televisie- en telefoonnet, door Amerikaanse bedrijven worden gedaan. Hierdoor dreigen vooral Amerikanen beter te worden van de wederopbouw van Irak, terwijl het op de lange termijn voor Irak heel belangrijk is dat zoveel mogelijk plaatselijke ondernemingen deelnemen. TOEPASSING 12.2 One day I ll fly away... (p. 218) LaMa-Airlines weet het aantal vluhten uit te breiden en slaagt er tegelijkertijd in de marginale opbrengsten boven het niveau van de marginale kosten te brengen. Wat zijn de gevolgen voor de bezettingsgraad en voor de winstverwahting van deze operatie? Zodra de marginale opbrengsten boven de marginale kosten uitkomen, is het voor elke onderneming zinvol om uit te breiden. Het is voor LaMa-Airlines profijtelijk om deze kosten- en tariefstrutuur meer passagiers te werven. Het verlies dat de onderneming leed, zal door deze uitbreiding verminderen, en op termijn, eteris paribus, omslaan in winst. Bedenk of de operatie die LaMa-Airlines uitvoerde, ook zou kunnen slagen voor de volgende (voorheen) tijdelijk verlieslijdende ondernemingen: Philips KPN (voorheen) Credit Lyonnais Bank Vedior Vendex KBB Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel IV blz. 1/11

2 Voor alle ondernemingen geldt dat als ze in staat zijn hun marginale opbrengsten boven hun marginale kosten te krijgen, uitbreiden de winstverwahting vergroot. TOEPASSING 12.3 Koortsig op zoek naar een pikhouweel (p. 224) In de overgang van de zeer korte naar de korte termijn zijn ondernemingen in staat om de produtieoëffiiënt aan te passen. Beredeneer wat de onsequenties hiervan zijn voor de winst. Nieuwe ondernemingen treden toe en bestaande ondernemingen breiden hun produtie uit. De toename van het aanbod vermindert de spanning op de markt, waardoor de prijs van houwelen daalt en de overwinsten verdwijnen. Als een nieuw evenwiht tussen vraag en aanbod is bereikt, maken ondernemingen alleen nog maar normale winst. Dat is voldoende om het produtieproes te ontinueren. Illustreer vergelijking 10 aan de hand van bovenstaande asus. Door toetreding en uitbreiding neemt het aanbod toe. Dat wakkert de onurrentie tussen de ondernemingen aan, waardoor deze worden gedwongen effiiënter te produeren. Dit betekent dat elke onderneming ernaar streeft zo veel af te zetten dat het minimum van de GTC lt -urve wordt bereikt. Op de lange termijn zal elke onderneming door investeringen en een betere organisatie proberen de ligging van de GTC lt -urve te verlagen. Maximale winst wordt bereikt als de marginale opbrengsten gelijk zijn aan de marginale kosten (MO = MC), zowel op de korte als op de lange termijn. Aangezien de ondernemingen zih bevinden op een markt waar volkomen onurrentie heerst, hebben ze geen invloed op de prijs (hoeveelheidsaanpasser). De opbrengst die dan per produt wordt gegenereerd, is dan gelijk aan de prijs die betaald wordt voor het produt: p 1 = MO 1. Alles aan elkaar koppelend, brengt ons dat tot vergelijking 10. Wat gebeurt er op de lange termijn met de winst van fabrikanten van pikhouwelen? Zie voorgaande: de winst tendeert op de lange termijn (weer) naar nul. TOEPASSING 12.4 De invloed van snooker (p. 231) Na deze finale zijn meer mensen de snookersport gaan beoefenen, ook in Nederland. Daardoor shaften steeds meer afés snookertafels aan. Wat zijn nu de effeten op het lange-termijnevenwiht van deze vraagvergroting voor: De produenten van snookerkeus, die van redelijk normaal hout zijn gemaakt? Aangezien een produent van snookerkeus op de houtmarkt slehts een heel kleine extra vraag uitoefent (er worden zoveel meer dingen gemaakt van hout, dat de vraag naar hout voor snookerkeus verwaarloosbaar klein is in vergelijking tot de totale vraag naar hout) heeft dit geen invloed op de prijs. fig onstante produtiekosten. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel IV blz. 2/11

3 De produenten van snookertafels, waarin veel tamelijk shaars leisteen is verwerkt? Op het moment dat de snookertafelproduent extra tafels wil maken, zet hij op de markt voor leisteen een prijsopdrijvend mehanisme in gang, aangezien hij een groot deel van de vraag bepaalt op de leisteenmarkt. De vraagurve vershuift door de autonome vraagtoename naar rehts. De prijs van leisteen gaat daardoor omhoog. fig toenemende produtiekosten. De enige snookerdoent die Nederland toen rijk was? De snookerdoent was niet instaat aan de grote extra vraag te voldoen en moest dus anderen opleiden. Na verloop van enige tijd neemt het aantal snookerdoenten toe, waardoor de aanbodurve van snookerlessen naar rehts vershuift, en de prijs voor snookerlessen daalt fig afnemende produtiekosten. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel IV blz. 3/11

4 13 Monopolie TOEPASSING 13.1 David en Goliath op internet (p. 235) Maak een inshatting over het verloop en de waarden van de onentratiegraad in de markt voor internetbrowsers tussen 1998 en Aangezien de internetbrowsermarkt bestaat uit eigenlijk één heel grote onderneming en verder een hoop kleine ondernemingen, is de markt redelijk geonentreerd. H is gelijk aan (bijvoorbeeld): 0, , , , , ,02 2 = 0,812. Hoe zal deze onentratiegraad zih in de nabije toekomst ontwikkelen? De onentratie zal alleen maar toenemen met het uit de markt werken/kopen van de andere ondernemingen door Mirosoft. De waarde van de Herfindahl-Hirshman-index zal dan naar 1 tenderen. Stel dat Mirosoft één onderneming overneemt of uitkoopt, dan neemt het marktaandeel toe tot 92% en er zijn nog slehts vier anderen op de markt. De Herfindahl-Hirshman-index is dan: 0, , , , ,02 2 = 0,848. TOEPASSING 13.2 Eenmaal, andermaal,... gefopt! (p. 239) Beredeneer over welke vormen van mahtsmisbruik of onurrentiebelemmering de genoemde artikelen waarshijnlijk berihtten. 1 Postzegel is te duur Door de enorme mahtspositie die TPG heeft, is zij in staat om de prijzen van haar produten relatief hoog te houden. Aangezien er te weinig (potentiële) onurrentie is in deze markt, moet het openbaar bestuur ingrijpen tegen te hoge prijzen en mahtsmisbruik. 2 NMa valt binnen bij verzekeraars Het geruht ging dat verzekeraars onderling sreening- en prijsafspraken hadden gemaakt en daardoor in staat waren klanten een te hoge premie te berekenen. De NMa heeft een inval gedaan om te onderzoeken of dit waar is en dan op basis daarvan mogelijk maatregelen te treffen. 3 MKB verontrust over hogere bankkosten Banken hebben een stilzwijgende afspraak over de te maken kosten bij het afsluiten van transaties. Dit soort van prijsafspraken zorgt ervoor dat onsumenten in een tamelijk ondoorzihtige markt waar ze hun noodzakelijke dienst halen (girale betalingen), een te hoge prijs betalen. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel IV blz. 4/11

5 4 Europese Commissie beboet Sotheby s om prijsafspraken Zie hierover de tekst in het boek. Als prijsafspraken worden gemaakt, vermindert dat de onurrentie en moeten onsumenten voor de produten meer gaat betalen dan nodig is. 5 EU vervolgt produent Pokémon om prijzen Pokémon hanteerde vershillende prijzen voor vershillende landen. Door de vershillende betalingsbereidheden van onsumenten in vershillende landen was de produent van Pokémon in staat om prijsdisriminatie toe te passen. Dit is tegen de Europese wetgeving. TOEPASSING 13.3 Worden topfunties voldoende beloond? (p. 242) Waarom kennen de aandeelhouders topmanagers doorgaans hoge salarissen toe? Door het toekennen van hoge salarissen aan topmanagers is de inentive voor de manager meer in overeenstemming met de wensen van de aandeelhouders. Dat is in ieder geval de bedoeling. Het idee is dus dat managers zih inspannen voor winstmaximalisatie als hun beloning is gerelateerd aan de behaalde winst in plaats van aan de gerealiseerde omzet. TOEPASSING 13.4 Voor Nintendo is het game over (p. 245) Waarom zou een bedrijf als Nintendo de risio s van boetes van de Europese Commissie willen lopen dan wel die risio s willen vermijden door volledig te voldoen aan alle voorwaarden die de Europese Commissie stelt? Zolang de winst die behaald kan worden door prijsdisriminatie tussen landen hoger is dan de boetes die worden opgelegd door de EU, is het voor Nintendo zinvol om deze strategie te blijven volgen. Die strategie wordt natuurlijk onmiddellijk verlaten als de boetes hoger zijn dan de te maken winsten. Bedenk zelf andere bedrijven die zih op een vergelijkbare manier (hebben) gedragen als Nintendo. Voorbeeld 1: d s in de VS zijn tot nu altijd strutureel goedkoper geweest dan in Europa. Voorbeeld 2: Nederlanders moeten langer wahten op de introdutie van de nieuwe mp3- speler van Apple. In april 2004 werd het apparaat buiten de Verenigde Staten geïntrodueerd, terwijl deze toen allang te krijgen was in de VS. De ipod-mini heeft het formaat van een reditard en is uitgevoerd in vijf kleuren: zilver, goud, roze, blauw en groen. In de VS kost de ipod-mini omgerekend 65,- minder dan in Nederland. Eerst werd hiervoor als argument gebruikt dat de dollarkoers zo hoog stond (die argumentatie is ook steeds gebruikt voor het prijsvershil van d s), maar in de laatste maanden van 2003 en de eerste van 2004 ging dit argument niet meer op, aangezien juist de euro hoog staat. Voorbeeld 3: denk in lijn van het voorgaande aan merkjeans van Levi s, Diesel, enzovoort. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel IV blz. 5/11

6 14 Oligopolie en monopolistishe onurrentie TOEPASSING 14.1 Zegels en benzine (p. 250) Ga na welke gevolgen de aankondiging van een produtievergroting door de OPEC heeft voor de prijzen van benzine bij de vershillende Nederlandse benzinepompen. Op het moment dat de OPEC aankondigt om de totale hoeveelheid benzine (per jaar) te vergroten, betekent dit een autonome toename van het aanbod van olie. Deze autonome toename heeft een prijsdrukkend effet. De ondernemingen moeten zih dan misshien nog meer toeleggen op bijproduten om zih wederom te differentiëren van anderen om winst te maken. Hoe past Tango, dat onbemande tankstations exploiteert, binnen deze markt? De produtdifferentiatie die Tango toepast, is de no-servie. Bij Tango moet je alles zelf doen. De stations zijn onbemand. Doordat er geen servie is, ligt de prijs van een liter benzine bij Tango strutureel lager dan die van andere benzinestations. Tango heeft zihzelf de markt in gewerkt door een speifieke nihe te reëren die door anderen nog niet ontdekt en opgevuld was. TOEPASSING 14.2 Gevangen in het polderoverleg (p. 254) Verklaar met behulp van het gevangenendilemma het bestaan van watershappen. Burgers die besherming zoeken tegen wateroverlast, zijn best bereid te betalen voor een dijk. Nog prettiger is het natuurlijk als anderen die dijk aanleggen zonder dat je daar zelf aan hoeft mee te betalen. Daarvoor moet je je werkelijke voorkeur (voor droge voeten) verborgen houden door te verkondigen dat je af en toe water in huis helemaal niet erg vindt. Maar als iedereen zih zo strategish gedraagt, blijkt uit niets dat er bij de burgers betalingsbereidheid bestaat voor een dijk. Dan komt die dijk er niet, omdat niemand de kans wil missen te profiteren van een dijk zonder er voor te betalen, dan wel het risio wil vermijden als een van de weinigen te betalen voor een dijk die anderen gratis beshermt. Deze impasse is alleen te doorbreken als de vrijblijvendheid van de beslissing (wel of geen dijk) wordt weggenomen. Daarin voorziet een watershap al eeuwen. Burgers kunnen meebeslissen over het wel of niet aanleggen van een dijk. Maar als eenmaal voor dijkaanleg is besloten, moet iedereen meebetalen. De parasitaire gedragsmogelijkheden (niet betalen en wel profiteren; en wel betalen, maar anderen profiteren van jouw inspanning) zijn daarmee onmogelijk gemaakt. De enige zinnige keuze blijft dan over: ahten de burgers de baten van een dijk hoger dan de kosten van aanleg en onderhoud, of niet? Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel IV blz. 6/11

7 TOEPASSING 14.3 Vandaag broodje bal (p. 257) In welk opziht onurreren de eetwinkels met elkaar, en in welk opziht is de onurrentie beperkt? De eetwinkels onurreren met elkaar om de gunst van de lunhende klant; binnen de bedrijfstak van lunhaanbieders zijn het allemaal onurrenten van elkaar. De onurrentie is ehter ook beperkt, omdat iedere aanbieder zih heeft toegelegd en gespeialiseerd op een beperkt assortiment van lunhproduten (marobiotish, vis, hamburgers, enzovoort). De beshreven situatie kan worden gezien als onurrentie binnen de bedrijfstak van lunhaanbieders. Wat zijn de gevolgen voor de onurrentieverhoudingen als de beshreven situatie zou worden gezien als onurrentie tussen bedrijfstakken? Kijken we slehts naar onurrentie tussen de bedrijfstakken, zoals marobiotishe hapjes of de Surinaamse broodjes, dan hebben de meeste ondernemingen hier een vrij grote mahtspositie, omdat de volgende onurrent doorgaans een flink eind verderop zit. De markt heeft dan monopolistishe karaktertrekken; de vraagurve verloopt relatief steil. TOEPASSING 14.4 De reebok die van de poema en de das wint (p. 250) Beshrijf de positie van een van de genoemde verenigingen met behulp van figuur Puma: linkerdeel van de figuur is voor het toetreden van Reebok en Nike. Doordat Puma zih heeft kunnen ondersheiden van anderen, heeft het voor zihzelf een nihe gereëerd binnen de voetbalshoenenmarkt. Ze hebben daardoor enigszins invloed op de prijs (dalende vraagurve), maar niet extreem veel vanwege indirete onurrentie (een minder steile vraagurve dan voor een monopolie zou gelden). Door overwinsten worden ehter andere ondernemingen aangetrokken tot de markt: Nike en Reebok treden toe. De koek, die even groot blijft, moet nu verdeeld worden over meer ondernemingen. Per onderneming is er dus een kleiner stuk van de koek (figuur b). Puma blijft zih ehter rihten op zijn speifieke nihe in de voetbalshoenenmarkt en behoudt nog steeds enige invloed op de prijs (nog steeds dalende vraagurve), maar heeft in zijn geheel een kleinere afzetmarkt (vraagurve ligt lager dan in figuur a). Bedenk andere bedrijfstakken waar monopolistishe onurrentie heerst. Praktish alle markten in West-Europa voldoen hieraan. Loop op de Lijnbaan of door de Kalverstraat en praktish elke onderneming daar bevindt zih in een situatie van monopolistishe onurrentie. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel IV blz. 7/11

8 TOEPASSING 14.5 Hoogvliegers dalen hard (p. 262) Verklaar aan de hand van de theorie van de betwistbare markten de opkomst van nieuwe luhtvaartmaatshappijen als Virgin, Easyjet, Basiqair en Ryanair. Probeer te ahterhalen wat er met de prijzen van andere luhtvaartmaatshappijen is gebeurd nadat een of meer van deze prijsvehters tot deze markt toetraden. Aangezien de kosten tot toetreding op deze markt, zoals beshreven, vrij laag zijn, hebben grootkapitaalbezitters zih met relatief kleine investeringen op de luhtvaartmarkt voor passagiers kunnen begeven. Door deze nieuwkomers hebben de gevestigde maatshappijen hun prijsbeleid moeten aanpassen en zijn daarom hun prijzen gaan verlagen. Ga eens na in hoeverre de markt voor mobiele telefonie betwistbaar is. Een nieuwe winkelaanbieder van mobiele telefoons hoeft niet veel kosten te maken: de huur van een pand, wat personeel en een paar etalagekasten. De telefoons (plus abonnementen) komen van de providers. De markt van ehte aanbieders van abonnementen is niet eht betwistbaar. Het aanleggen van een netwerk (bouwen en onderhouden van zendmasten) is immers een forse investering. De mededingingsautoriteiten hebben ehter bepaald dat nieuwe providers van mobiele telefoondiensten gebruik moeten kunnen maken van al bestaande zendmasten (van andere aanbieders) tot ze eventueel zelf in staat zijn om masten te planten. Dit heeft tot gevolg dat de markt toh enigszins betwistbaar is geworden. Deze spelregel maakt de startkosten voor nieuwkomers immers relatief laag. TOEPASSING 14.6 Voorzihtigheid geboden! (p. 265) In welke andere marketingtehnieken is spanning aan te wijzen tussen relame en onsumentensoevereiniteit? Bijvoorbeeld geurenmarketing: de waarneming van geuren wordt diret door de hersenen verwerkt, zonder dat deze waarneming door bijvoorbeeld onze eigen interpretatie bewerkt kan worden. Bij andere vormen van relame ben je er als het ware zelf bewust bij als je je door de makers laat overtuigen. Als geuren op je inwerken, ontbreekt dit moment van min of meer bewuste afweging. Meerdere winkels, maar ook metrostations, maken gebruik van deze vorm van marketing om zonder interpretatiemogelijkheden van de onsumenten hun gedrag of humeur te beïnvloeden. Albert Heijn, bijvoorbeeld, bakt tegenwoordig de broden in de winkel af, omdat onsumenten daardoor diret beïnvloed worden. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel IV blz. 8/11

9 15 Prijsmanipulatie door de overheid TOEPASSING 15.1 De duurste voetballiga ter wereld verliest aan glamour (p. 273) Leg uit hoe een zwarte markt voor entreekaarten totstandkomt en wat daarbij de bepalende fatoren zijn. Mensen hebben doorgaans geen tijd om doordeweeks in de rij te gaan staan voor kaartjes voor een wedstrijd. Op de dag van de wedstrijd blijkt er vaak meer vraag naar kaartjes dan plaatsen. De onurrentie om de kaartjes is dus groot. Daar maken handelaren gebruik van door wél in de rij te gaan staan bij de kassa en een flinke hoeveelheid kaartjes te kopen. Deze verkopen ze dan weer aan de hoogste bieder vlak voor de wedstrijd. Potentiële toeshouwers kunnen via deze handelaren dus wel aan kaartjes komen, ehter tegen een hogere prijs. Hoe erg is zo n zwarte markt? In dit geval is de zwarte markt niet ontstaan door overheidsdoelstellingen, maar door een beperking in het aanbod; een stadion kan gewoon niet meer mensen bergen. De handelaren zijn wel gewiekst, maar niet erg netjes, omdat ze gebruikmaken van het gebrek aan tijd van de potentiële toeshouwers. Eigenlijk wordt er gehandeld in tijd. De vraag is dan of de prijsverhoging van de kaartjes op de zwarte markt opweegt tegen de gederfde inkomsten als iemand enkele uren vrij moet nemen om kaartjes te gaan kopen, of niet. Zolang de prijsverhoging lager is dan de gederfde inkomsten, is de zwarte handel in het voordeel van zowel de handelaar als de klant. Zo bezien moeten deze zwarte entrepreneurs beloond worden voor hun ondernemingsgezindheid ofwel het voorzien in de vraag. Shets nog enkele situaties waarin zwarte markten zih kunnen voordoen. Voorbeeld 1: in dezelfde sfeer als de voetbalkaartjes liggen gewilde kaartjes voor onerten, of kaartjes voor de olympishe spelen. Voorbeeld 2: het nieuwe boek over Harry Potter eerder in de verkoop brengen. Voorbeeld 3: muziek d s, dvd s met films of omputerspelletjes kopiëren en verkopen. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel IV blz. 9/11

10 TOEPASSING 15.2 Gematigd beleid (p. 278) Bedenk en beargumenteer de mogelijke effeten van loonmatiging op: 1 vershillende marktvormen Loonmatiging zorgt ervoor dat produenten hun produten tegen lagere prijzen kunnen aanbieden (of in ieder geval tegen minder snel stijgende prijzen, waardoor de inflatie lager wordt) of dat produenten meer winst kunnen maken. Naarmate er minder onurrentie heerst, wordt loonmatiging eerder omgezet in meer winst dan in lagere prijzen. 2 vershillende prijselastiiteiten van de vraag en van het aanbod De effeten van loonmatiging zullen hier minder van belang zijn. Of het nu gaat om noodzakelijke goederen (relatief steile vraagurve) of luxe goederen (relatief vlakke vraagurve), loonmatiging drukt de prijzen van de eindproduten, mits er voldoende onurrentie is op de eindprodutenmarkt. De prijselastiiteiten geven de mate weer waarin vragers en aanbieders reageren op de prijsontwikkeling, of de laatste nu groot of klein is. 3 vershillende tijdsperioden Loonmatiging blijkt op de lange termijn (meerdere jaren) alleen in uitzonderlijke gevallen vol te houden. Op korte termijn zijn loontrekkers en hun vertegenwoordigers (de vakbonden) vaak wel bereid pas op de plaats te maken, op de lange termijn is er altijd wel een setor waar het goed gaat en waar dus hogere lonen kunnen worden betaald. Dat is vaak het signaal om ook in de overige setoren meer loon te vragen. Daarmee is niet gezegd dat de looneisen onredelijk zijn, bijvoorbeeld omdat ze de gemiddelde arbeidsprodutiviteitsstijging in de setor te boven gaan. Toepassing 15.3 Tabaksaijns: spekken van de pot of afshrikken? (p. 283) Domineert na een aijnsverhoging op tabak het inkomenseffet of het substitutie-effet, gelet op de prijselastiiteit van de vraag? De reatie van de vraag op een prijsverhoging voor tabak is inelastish, omdat tabak een zeer noodzakelijk goed is voor mensen die roken en dus verslaafd zijn. Mensen zullen misshien op de korte termijn even wat minder roken (sommigen zullen stoppen, maar dat zijn er over het algemeen niet veel), maar daarna weer snel het oude onsumptieniveau bereiken. Op de korte termijn kan dan gezegd worden dat vooral het inkomenseffet een rol zal spelen; ook aangezien er weinig goedwerkende substituten zijn voor tabak. Voor mensen die stoppen geldt misshien het tegenovergestelde; die gaan zwaar aan de kauwgom (als substituut voor tabak). Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel IV blz. 10/11

11 Beantwoord deze vraag ook voor een verhoging van de: benzineaijnzen (kwartje van Kok) Voor benzine geldt een vergelijkbare redenering als hierboven voor tabak. huursubsidie Hier zal zowel een inkomens- als een substitutie-effet optreden. Door een hogere subsidie kan een onsument meer besteden aan andere goederen. Tevens is het reële inkomen gestegen en houdt een onsument dus meer geld over om te spenderen aan andere goederen. De reële koopkrahtstijging is ehter lastig uit te geven aan een duurdere (ruimere) huurwoning, aangezien bij duurdere woningen de huursubsidie relatief lager wordt of zelfs geheel vervalt. onroerende zaakbelasting De redenering is hier tegengesteld aan die bij een toename van de huursubsidie: zowel een substitutie- als een inkomenseffet, in die zin dat er voor de woning eigenaar, eteris paribus, minder te besteden over blijft. Uitwerking van de toepassingen Toegepaste miro-eonomie, deel IV blz. 11/11

Extra opgaven hoofdstuk 12

Extra opgaven hoofdstuk 12 Extra opgaven hoofdstuk 12 Opgave 1 In dit hoofdstuk wordt gewerkt met een strakke definitie van het begrip marktvorm, waarna verschillende marktvormen zijn ingedeeld aan de hand van twee criteria. a.

Nadere informatie

Domein D: markt (module 3) vwo 4

Domein D: markt (module 3) vwo 4 1. Noem 3 kenmerken van een marktvorm met volkomen concurrentie. 2. Waaraan herken je een markt met volkomen concurrentie? 3. Wat vormt het verschil tussen een abstracte en een concrete markt? 4. Over

Nadere informatie

De producent in de economische theorie

De producent in de economische theorie 8 De produent in de eonomishe theorie TOEPASSING 8.1 Produtieproes beïnvloed door subsidies (p. 141) Beredeneer wat voor gevolgen deze subsidies zouden kunnen hebben op de gekozen produtietehniek van een

Nadere informatie

Domein D: markt (module 3) havo 5

Domein D: markt (module 3) havo 5 Domein D: markt (module 3) havo 5 1. Noem 3 kenmerken van een marktvorm met volkomen concurrentie. 2. Waaraan herken je een markt met volkomen concurrentie? 3. Wat vormt het verschil tussen een abstracte

Nadere informatie

Extra opgaven hoofdstuk 13

Extra opgaven hoofdstuk 13 Extra opgaven hoofdstuk 13 Opgave 1 Stel, dat een markt voor product X zich als volgt ontwikkelt. Aanvankelijk zijn er voor dit product veel aanbieders en veel vragers. Na verloop van tijd loopt de vraag

Nadere informatie

Eindexamen economie 1-2 vwo 2007-II

Eindexamen economie 1-2 vwo 2007-II Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 1 0,15 0,12 100% = 25%

Nadere informatie

De consument in de economische theorie

De consument in de economische theorie 5 De onsument in de eonomishe theorie TOEPASSING 5.1 Tot tien leren tellen (p. 95) Beargumenteer op basis van deze empirishe kennis waarom wél voorspellingen kunnen worden gedaan over het keuzegedrag van

Nadere informatie

Eindexamen economie pilot havo 2009 - I

Eindexamen economie pilot havo 2009 - I Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 ja Een voorbeeld van een juiste

Nadere informatie

De markt voor productiefactoren

De markt voor productiefactoren 16 De markt voor produtiefatoren TOEPASSING 16.1 Fatorprijzen in de minderheid (p. 289) Welke invloed heeft het diversiteitsbeleid op het loonpeil als dit beleid sues heeft? Door de vraag die de overheid

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores. Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend.

Vraag Antwoord Scores. Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. Bankzaken 1 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste verklaring: De inflatie van 1,6% is een gemiddelde waarin de

Nadere informatie

UITWERKING TOELICHTING OP DE ANTWOORDEN VAN HET EXAMEN 2002-I VAK: ECONOMIE 1 EXAMEN: 2002-I

UITWERKING TOELICHTING OP DE ANTWOORDEN VAN HET EXAMEN 2002-I VAK: ECONOMIE 1 EXAMEN: 2002-I TOELICHTING OP DE ANTWOORDEN VAN HET EAMEN 2002-I VAK: ECONOMIE 1 NIVEAU: HAVO EAMEN: 2002-I De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die

Nadere informatie

Economie Module 3. De marktstructuur is het geheel van kenmerken van de markt die het marktevenwicht beïnvloeden.

Economie Module 3. De marktstructuur is het geheel van kenmerken van de markt die het marktevenwicht beïnvloeden. Module 3 Hoofdstuk 1 1.1 - Markt, marktstructuur en marktvorm De markt is het geheel van factoren waaronder vragers en aanbieders elkaar ontmoeten en producten verhandelen. Er zijn twee soorten: - De concrete

Nadere informatie

Domein D: markt. 1) Nee, de prijs wordt op de markt bepaald door het geheel van vraag en aanbod.

Domein D: markt. 1) Nee, de prijs wordt op de markt bepaald door het geheel van vraag en aanbod. 1) Geef 2 voorbeelden van variabele kosten. 2) Noem 2 voorbeelden van vaste (=constante) kosten. 3) Geef de omschrijving van marginale kosten. 4) Noem de 4 (macro-economische) productiefactoren. 5) Hoe

Nadere informatie

samenvatting micro economie. Onderdeel perfect werkende markt

samenvatting micro economie. Onderdeel perfect werkende markt samenvatting micro economie. Onderdeel perfect werkende markt De perfect werkende markt is een model dat beschrijft hoe markten het meest optimaal zouden functioneren. Bij het bestuderen van echte markten

Nadere informatie

Algemeen evenwicht en collectieve welvaart

Algemeen evenwicht en collectieve welvaart 19 Algemeen evenwiht en olletieve welvaart TOEPASSING 19.1 Student uit balans (p. 351) Welke andere gevolgen zouden kunnen plaatsvinden als vanuit het perspetief van het algemene evenwiht wordt geredeneerd?

Nadere informatie

Domein Markt. Zie steeds de eenvoud!! totale winst, elasticiteit. vwo Frans Etman

Domein Markt. Zie steeds de eenvoud!! totale winst, elasticiteit. vwo Frans Etman Domein Markt Zie steeds de eenvoud!! totale winst, elasticiteit vwo Frans Etman Opgave 1 Opgave 2 1.Lees in de grafiek af hoe hoog de totale omzet (TO) en de totale kosten (TK) is bij een afzet van 3 producten,

Nadere informatie

economie havo 2018-II

economie havo 2018-II Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Voorbeelden van juiste antwoorden zijn: huur weilanden

Nadere informatie

UIT doelstellingen en grafieken

UIT doelstellingen en grafieken Vraaglijn is prijs-afzetlijn. De vraaglijn die we kennen van de perfect werkende markt, zien we terug bij de niet perfecte marktvormen. Het drukt nu de betalingsbereidheid van de klant voor het specifieke

Nadere informatie

Eindexamen economie vwo I

Eindexamen economie vwo I Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave maximumscore 2 Door de vermindering van

Nadere informatie

4h economie module 5 samenwerken en onderhandelen

4h economie module 5 samenwerken en onderhandelen 4h economie module 5 samenwerken en onderhandelen Vb. werknemers en werkgevers CAO-onderhandelingen via vakbonden Stel: vakbond van werknemers eist arbeidstijdverkorting van 4 uur per week; van 40 uur

Nadere informatie

Markt. Kenmerken van marktvormen:

Markt. Kenmerken van marktvormen: 1 1 1 Markt 1 3 5 7 9 1 1 1 1 1 hoeveelheid 1 3 5 7 9 Qv Qa nieuw Qa Qv nieuw p Kenmerken van marktvormen: Volkomen concurrentie: Veel aanbieders Homogeen product(mais) Vrije toetreding Alle kennis van

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores

Vraag Antwoord Scores Opgave 1 1 maximumscore 1 oligopolie Voorbeelden van een juiste verklaring zijn: Er is sprake van een beperkt aantal (twee) aanbieders. Toetreding tot deze markt is moeilijk. 2 maximumscore 2 Prijs bij

Nadere informatie

Modal shift en de rule of half in de kosten-batenanalyse

Modal shift en de rule of half in de kosten-batenanalyse Modal shift en de rule of half in de kosten-batenanalyse Sytze Rienstra en Jan van Donkelaar, 15 januari 2010 Er is de laatste tijd bij de beoordeling van projecten voor de binnenvaart veel discussie over

Nadere informatie

Domein Markt. Uitwerking. Zie steeds de eenvoud!! totale winst, elasticiteit. Frans Etman

Domein Markt. Uitwerking. Zie steeds de eenvoud!! totale winst, elasticiteit. Frans Etman Domein Markt Zie steeds de eenvoud!! totale winst, elasticiteit Uitwerking vwo Frans Etman Opgave 1 Opgave 2 1.Lees in de grafiek af hoe hoog de totale omzet (TO) en de totale kosten (TK) is bij een afzet

Nadere informatie

Eindexamen economie 1-2 vwo II

Eindexamen economie 1-2 vwo II Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Voorbeelden van een

Nadere informatie

Economie Module 3 H1 & H2

Economie Module 3 H1 & H2 Module 3 H1 & H2 Hoofdstuk 1 1.1 - Markt, marktstructuur en marktvorm De markt is het geheel van factoren waaronder vragers en aanbieders elkaar ontmoeten en producten verhandelen. Er zijn twee soorten:

Nadere informatie

Markt en overheid - uitwerkingen bij Pincode 5e ed. 4GT Hoofdstuk 5 en 6

Markt en overheid - uitwerkingen bij Pincode 5e ed. 4GT Hoofdstuk 5 en 6 Markt en overheid - uitwerkingen bij Pincode 5e ed. 4GT Hoofdstuk 5 en 6 1 Nog niet zo lang geleden had je als boer te maken met een melkquotum. Een melkquotum betekent dat je een maximale hoeveelheid

Nadere informatie

MODULE VRAAG EN AANBOD ANTWOORDEN VWO

MODULE VRAAG EN AANBOD ANTWOORDEN VWO MODULE VRAAG EN AANBOD Antwoorden Module Vraag en aanbod vwo HOOFDSTUK 1 DE VRAAG NAAR PRODUCTEN Paragraaf 1.1 De individuele vraag Opdrahten 1 a Bijvoorbeeld: de behoefte aan een biosoopbezoek kan ook

Nadere informatie

4.9. Samenvatting door K woorden 6 november keer beoordeeld Markt:

4.9. Samenvatting door K woorden 6 november keer beoordeeld Markt: Samenvatting door K. 1250 woorden 6 november 2012 4.9 4 keer beoordeeld Vak Methode Economie LWEO 1.2 - Markt: Het geheel van vraag naar en aanbod van een bepaald product of dienst. Er zijn 4 marktsvormen:

Nadere informatie

Extra opgaven hoofdstuk 15

Extra opgaven hoofdstuk 15 Extra opgaven hoofdstuk 15 Opgave 1 Veronderstel dat de oliemarkt wordt beschreven door het onderstaande model (1) q v = 20 p + 16.000 p prijs per vat olie in euro s (2) q a = 20 p q v, q a aangeboden,

Nadere informatie

Eindexamen economie 1 vwo 2002-II

Eindexamen economie 1 vwo 2002-II 4 Antwoordmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 van prijsdifferentiatie Een toelichting waaruit

Nadere informatie

Examen VWO. Economie 1 (nieuwe stijl)

Examen VWO. Economie 1 (nieuwe stijl) Economie 1 (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Donderdag 17 mei 13.30 16.30 uur 20 01 Voor dit examen zijn maximaal 65 punten te behalen; het examen bestaat uit

Nadere informatie

Domein D: Concept markt. Havo 5 Module 2 en 3

Domein D: Concept markt. Havo 5 Module 2 en 3 Domein D: Concept markt Havo 5 Module 2 en 3 Domein D: Concept markt Winst = omzet kosten TW = TO TK TO = 2000 TK = 1500 TW = 500 Omzet per product = gemiddelde omzet = prijs = GO TO = 2000 Als afzet is

Nadere informatie

Samenvatting Economie Consument en Producent

Samenvatting Economie Consument en Producent Samenvatting Economie Consument en Producent Samenvatting door een scholier 1055 woorden 29 oktober 2004 6,1 60 keer beoordeeld Vak Economie Consument en producent. Hoofdstuk 1: De klant. Marktaandeel

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores

Vraag Antwoord Scores Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 1 monopolie 2 maximumscore 3 bij

Nadere informatie

Domein D: markt. 1) Noem de 4 (macro-economische) productiefactoren. 2) Groepeer de micro-economische productiefactoren bij de macroeconomische

Domein D: markt. 1) Noem de 4 (macro-economische) productiefactoren. 2) Groepeer de micro-economische productiefactoren bij de macroeconomische 1) Noem de 4 (macro-economische) productiefactoren. 2) Groepeer de micro-economische productiefactoren bij de macroeconomische productiefactoren. 3) Hoe ontwikkelt de gemiddelde arbeidsproductiviteit als

Nadere informatie

Samenvatting Economie Consument & Producent

Samenvatting Economie Consument & Producent Samenvatting Economie Consument & Producent Samenvatting door een scholier 1097 woorden 3 april 2003 7,7 84 keer beoordeeld Vak Economie CONSUMENT & PRODUCENT Hoofdstuk 1 de klant Marktaandeel afzet eigen

Nadere informatie

Eindexamen economie 1 vwo 2001-I

Eindexamen economie 1 vwo 2001-I Opgave 1 Hoge druk op de arbeidsmarkt Gedurende een aantal jaren groeide de economie in Nederland snel waardoor de druk op de arbeidsmarkt steeds groter werd. Het toenemende personeelstekort deed de vrees

Nadere informatie

Onderneming en omgeving - Economisch gereedschap

Onderneming en omgeving - Economisch gereedschap Onderneming en omgeving - Economisch gereedschap 1 Rekenen met procenten, basispunten en procentpunten... 1 2 Werken met indexcijfers... 3 3 Grafieken maken en lezen... 5 4a Tweedegraads functie: de parabool...

Nadere informatie

Examen HAVO - Compex. economie 1

Examen HAVO - Compex. economie 1 economie 1 Examen HAVO - Compex Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 23 mei totale examentijd 2,5 uur 20 05 Vragen 1 tot en met 19 In dit deel staan de vragen waarbij de computer niet

Nadere informatie

MODULE VRAAG EN AANBOD ANTWOORDEN HAVO

MODULE VRAAG EN AANBOD ANTWOORDEN HAVO MODULE VRAAG EN AANBOD Antwoorden Module Vraag en aanbod havo 1 HOOFDSTUK 1 DE VRAAG NAAR PRODUCTEN Paragraaf 1.1 De individuele vraag Opdrahten 1 a 500 miljoen / (ongeveer) 17 miljoen inwoners = 29,41

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores

Vraag Antwoord Scores Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 1 600 bezoekers (2.800 2.200) 2 maximumscore

Nadere informatie

Eindexamen economie 1 vwo 2005-I

Eindexamen economie 1 vwo 2005-I 4 Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 102,4 100 = 101,4866 1,49% 100,9 Voor het antwoord:

Nadere informatie

Remediëringstaak: Vraag en aanbod

Remediëringstaak: Vraag en aanbod Remediëringstaak: Vraag en aanbod 1. Studeer opnieuw de leerstof van vraag en aanbod in. Tracht steeds zeer inzichtelijk te studeren: ga na dat je alle redeneringen die we in de klas / cursus maakten snapt.

Nadere informatie

MODULE MARKT EN OVERHEID ANTWOORDEN HAVO

MODULE MARKT EN OVERHEID ANTWOORDEN HAVO Eonomie voor havo & vwo bovenbouw MODULE MARKT EN OVERHEID HAVO Antwoorden Module Markt en overheid havo HOOFDSTUK 1 STRUCTUUR, EVENWICHT EN PRESTATIES Paragraaf 1.1 Markt en marktstrutuur Opdrahten 1

Nadere informatie

7,5. Samenvatting door R woorden 24 juni keer beoordeeld. Hoofdstuk 1. De kledingmarkt. Omzet = prijs x afzet

7,5. Samenvatting door R woorden 24 juni keer beoordeeld. Hoofdstuk 1. De kledingmarkt. Omzet = prijs x afzet Samenvatting door R. 1689 woorden 24 juni 2014 7,5 1 keer beoordeeld Vak Methode Economie LWEO Hoofdstuk 1. De kledingmarkt Omzet = prijs x afzet Omzetindex = (prijsindex x afzetindex) : 100 Afzet = verkochte

Nadere informatie

Wat is het juiste antwoord? Of welk woord hoort in welke kolom? 2 Monopolistische. concurrentie. Zowel volkomen als volkomen concurrentie

Wat is het juiste antwoord? Of welk woord hoort in welke kolom? 2 Monopolistische. concurrentie. Zowel volkomen als volkomen concurrentie Extra opdrachten 1. Wat is het juiste antwoord? Of welk woord hoort in welke kolom? Soort 1 Volledige mededinging 2 Monopolistische Zowel volkomen als volkomen 3 Oligopolie (duopolie) Geen 4 Monopolist

Nadere informatie

Remediëringstaak: Vraag en aanbod

Remediëringstaak: Vraag en aanbod Remediëringstaak: Vraag en aanbod 1. Studeer opnieuw de leerstof van vraag en aanbod in. Tracht steeds zeer inzichtelijk te studeren: ga na dat je alle redeneringen die we in de klas / cursus maakten snapt.

Nadere informatie

Een overzicht van de factoren die de omvang van de gevraagde hoeveelheid van een artikel bepalen.

Een overzicht van de factoren die de omvang van de gevraagde hoeveelheid van een artikel bepalen. Praktische-opdracht door een scholier 3871 woorden 8 januari 2003 5,3 45 keer beoordeeld Vak Methode Economie Percent Opdracht 1: Een overzicht van de factoren die de omvang van de gevraagde hoeveelheid

Nadere informatie

Eindexamen havo economie 2013-I

Eindexamen havo economie 2013-I Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 bij (1) monopolie bij (2) toe

Nadere informatie

Eindexamen vwo economie pilot I

Eindexamen vwo economie pilot I Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit blijkt dat de principaal te maken kan krijgen met keuzemogelijkheden en daardoor kosten moet maken om de kwaliteit van de zorgproducenten te kunnen beoordelen

Nadere informatie

Eindexamen economie 1-2 vwo 2004-I

Eindexamen economie 1-2 vwo 2004-I 4 Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 Een voorbeeld van een juiste berekening

Nadere informatie

Oefeningen Producentengedrag

Oefeningen Producentengedrag Oefeningen Producentengedrag Oefening 1: Bij een productie van 10.000 eenheden bedragen de totale kosten van een bedrijf 90.000 EUR. Bij een productie van 12.500 bedragen de totale kosten 96.000 EUR. De

Nadere informatie

Lesbrief Vraag en Aanbod 1 e druk

Lesbrief Vraag en Aanbod 1 e druk Hoofdstuk 1 1.6 C Markten 1.7 a. De prijzen zijn gestegen. Bij een gelijk volume (= afzet) leidt dit tot een omzetgroei. b. Indexcijfer volume (afzet): 105, indexcijfer prijs: 97,1. 97,1 105 = 101,96.

Nadere informatie

De economische wetenschap

De economische wetenschap 1 De eonomishe wetenshap TOEPASSING 1.1 Het eonomish aspet (p. 25) Shrijf voor elk van de vermelde krantenkoppen een kort beriht waarin je een of meer eonomishe aspeten van het onderwerp in kwestie uiteenzet.

Nadere informatie

Domein D markt UITWERKINGEN. monopolie enzo. Zie steeds de eenvoud!! Frans Etman

Domein D markt UITWERKINGEN. monopolie enzo. Zie steeds de eenvoud!! Frans Etman Domein D markt monopolie enzo Zie steeds de eenvoud!! UITWERKINGEN vwo Frans Etman Opgave 1 Opgave 2 1. Bij welke afzet geldt dat de MO-lijn de MK-lijn snijdt? q= 6 2. Teken een stippellijn naar de prijslijn

Nadere informatie

Samenvatting Economie Hoofdstuk 3/7 samenvatting

Samenvatting Economie Hoofdstuk 3/7 samenvatting Samenva Economie Hoofdstuk 3/7 samenva Samenva door E. 2301 woorden 12 juli 2013 0 keer beoordeeld Vak Methode Economie Percent Economie hoofdstuk 3/7 samenva HAVO 4 en 5 3.1 Markten Welke soorten markten

Nadere informatie

Eindexamen economie 1-2 vwo 2003-II

Eindexamen economie 1-2 vwo 2003-II 4 Antwoordmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 Een voorbeeld van een juist antwoord

Nadere informatie

Eindexamen economie 1 vwo 2007-I

Eindexamen economie 1 vwo 2007-I Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 1 Een antwoord waaruit

Nadere informatie

Eindexamen vmbo gl/tl economie 2011 - II

Eindexamen vmbo gl/tl economie 2011 - II Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 scorepunt toegekend. MINpunten 1 maximumscore 1 2 / 6 x 100 % = 33,3% 2 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste reden: Klantenbinding:

Nadere informatie

UIT prijsdiscriminatie

UIT prijsdiscriminatie Marktmacht. Aanbieders op een niet perfect werkende marktvorm, zoals monopolistische concurrentie, oligopolie en monopolie, hebben marktmacht. Hoe groter de invloed van de aanbieder op de prijs, hoe hoger

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores

Vraag Antwoord Scores Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 1 Op de gegevens voor de top 10% van 1999

Nadere informatie

Correctievoorschrift HAVO. Economie 1 (nieuwe stijl)

Correctievoorschrift HAVO. Economie 1 (nieuwe stijl) Economie 1 (nieuwe stijl) Correctievoorschrift HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs 20 02 Tijdvak 1 Inzenden scores Uiterlijk op 29 mei de scores van de alfabetisch eerste vijf kandidaten per school

Nadere informatie

Examen HAVO. Economie 1

Examen HAVO. Economie 1 Economie 1 Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 21 juni 13.30 16.00 uur 20 00 Dit examen bestaat uit 31 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed

Nadere informatie

Eindexamen economie pilot vwo I

Eindexamen economie pilot vwo I Beoordelingsmodel Vraag Antwoord Scores Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore

Nadere informatie

SPD Bedrijfsadministratie. Correctiemodel ALGEMENE ECONOMIE 22 JUNI UUR UUR

SPD Bedrijfsadministratie. Correctiemodel ALGEMENE ECONOMIE 22 JUNI UUR UUR SPD Bedrijfsadministratie Correctiemodel ALGEMENE ECONOMIE 22 JUNI 2015 14.45 UUR 16.15 UUR SPD Bedrijfsadministratie Algemene Economie 22 juni 2015 B / 11 2015 NGO - ENS B / 11 Opgave 1 (21 punten) Vraag

Nadere informatie

Eindexamen havo economie 2012 - II

Eindexamen havo economie 2012 - II Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit blijkt dat consumenten

Nadere informatie

Eindexamen economie 1-2 vwo 2007-I

Eindexamen economie 1-2 vwo 2007-I Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 q v = 200 1,25 + 450 = 200 q a

Nadere informatie

Remediëringstaak: Vraag en aanbod

Remediëringstaak: Vraag en aanbod Remediëringstaak: Vraag en aanbod Oefening 1: Verklaar bondig waarom de prijzen in onderstaande tekstjes veranderd zijn door middel van een grafiek met vraag- en aanbod(wijzigingen). a. Stijging olieprijs

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 Structuur, evenwicht en prestaties

Hoofdstuk 1 Structuur, evenwicht en prestaties Hoofdstuk 1 Structuur, evenwicht en prestaties Verkenning 1 a De kosten van het onderzoek en het risico dat het mislukt moet worden afgewogen tegen de mogelijke winst als het onderzoek wel lukt en het

Nadere informatie

1 Volledige of volkomen competitieve markten Om te spreken van volkomen concurrentie moeten er 4 voorwaarden vervuld zijn:

1 Volledige of volkomen competitieve markten Om te spreken van volkomen concurrentie moeten er 4 voorwaarden vervuld zijn: Competitieve markten van 6 COMPETITIEVE MARKTEN Marktvormen Welke verschilpunten stel je vast als je het aantal aanbieders en het aantal vragers vergelijkt op volgende markten? a/ Wisselmarkt b/ Markt

Nadere informatie

Extra opgaven hoofdstuk 14

Extra opgaven hoofdstuk 14 Extra opgaven hoofdstuk 14 Opgave 1 In onderstaand figuur zijn de afzet en de kosten van een autoproducent afgebeeld. De afzetcurve en de marginale-opbrenstcurve zijn respectievelijk de curven CDE en CFGH.

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: Wat produceert een onderneming?

Hoofdstuk 2: Wat produceert een onderneming? Hoofdstuk 2: Wat produceert een onderneming? 2.1. Wat je produceert moet je kunnen verkopen. Zie boek: p. 22 25 (+ nota s) Senseo en stadstweewieler van BMW 2.2./2.3./2.4. Vraag en aanbod 1. Voorbeeld

Nadere informatie

Eindexamen vwo economie 2014-I

Eindexamen vwo economie 2014-I Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit blijkt dat verantwoord autogebruik wordt beloond met premiekorting / onverantwoord gebruik wordt gestraft met premieverhoging, zodat voorzichtig rijgedrag

Nadere informatie

Examen HAVO en VHBO. Economie 1,2 oude en nieuwe stijl

Examen HAVO en VHBO. Economie 1,2 oude en nieuwe stijl Economie 1,2 oude en nieuwe stijl Examen HAVO en VHBO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Vooropleiding Hoger Beroeps Onderwijs HAVO Tijdvak 2 VHBO Tijdvak 3 Woensdag 21 juni 13.30 16.30 uur 20 00 Dit

Nadere informatie

ANTWOORDENMODEL SPELTHEORIE

ANTWOORDENMODEL SPELTHEORIE ANTWOORDENMODEL SPELTHEORIE In totaal zijn er voor dit onderdeel 100 punten te behalen. Per onderdeel wordt in kleur aangegeven hoeveel punten je er voor kunt krijgen: 1 punt, 2 punten of 3 punten. 1.

Nadere informatie

1 De bepaling van de optimale productiegrootte

1 De bepaling van de optimale productiegrootte 1 De bepaling van de optimale productiegrootte Voor wat zorgen de bedrijven en welk probleem treed zich op? De bedrijven zorgen voor het produceren van goederen en diensten. Er treed een keuzeprobleem

Nadere informatie

1 De onderneming in de wereldeconomie

1 De onderneming in de wereldeconomie 1 De onderneming in de wereldeonomie Meerkeuzevragen 1.1 1.1 Globalisering is een proes a van wereldwijde eonomishe integratie door een sterke toename van de internationale handel en investeringen. b waarbij

Nadere informatie

Remediëringstaak: Vraag en aanbod

Remediëringstaak: Vraag en aanbod Remediëringstaak: Vraag en aanbod Oefening 1: a. Stijging olieprijs blijft beperkt. Je moet een grafiek tekenen waarin je je aanbod naar links laat verschuiven (aanbod daalt) (wegens pijpleidingen die

Nadere informatie

Hoofdstuk 1: Vraag en aanbod

Hoofdstuk 1: Vraag en aanbod Hoofdstuk 1: Vraag en aanbod 1. Voorbeeld We bevinden ons op een markt van groenten en fruit (aardbeien, sla, bloemkolen, champignons, asperges, tomaten, ). De prijzen van deze goederen variëren sterk

Nadere informatie

Thema 1 Pizzeria. Deel 1 Consumptie

Thema 1 Pizzeria. Deel 1 Consumptie 1 Thema 1 Pizzeria Deel 1 Consumptie 1. Ieder mens probeert zo veel mogelijk wensen te vervullen. Iedereen begint daarbij met de belangrijkste behoeften: eten, drinken, kleding en een dak boven je hoofd.

Nadere informatie

Eindexamen economie vwo 2010 - I

Eindexamen economie vwo 2010 - I Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit

Nadere informatie

Opdracht 1 Macro-economie [30p]

Opdracht 1 Macro-economie [30p] Opdracht 1 Macro-economie [30p] De effectieve vraag van land Angeloziё bestaat uit de voorgenomen consumptie van de gezinnen en de voorgenomen investeringen van de bedrijven. In dit land was het Bruto

Nadere informatie

Lesmateriaal bij de voorstelling: Zwemmen Zonder Mouwen

Lesmateriaal bij de voorstelling: Zwemmen Zonder Mouwen Lesmateriaal bij de voorstelling: Zwemmen Zonder Mouwen Beste docent, Binnenkort gaat u met uw klas naar de voorstelling Zwemmen Zonder Mouwen; een muzikale 8+ voorstelling die zich afspeelt in en rondom

Nadere informatie

Lever ook het kladpapier na afloop van het examen in bij de toezichthouder. Dit wordt vernietigd en niet meegenomen in de beoordeling.

Lever ook het kladpapier na afloop van het examen in bij de toezichthouder. Dit wordt vernietigd en niet meegenomen in de beoordeling. SPD Bedrijfsadministratie Examenopgave ALGEMENE ECONOMIE WOENSDAG 9 MAART 2016 08.45-10.15 UUR Belangrijke informatie Deze examenopgave bestaat uit 8 pagina s, inclusief het voorblad. Controleer of alle

Nadere informatie

Praktische opdracht Economie Inflatie

Praktische opdracht Economie Inflatie Praktische opdracht Economie Inflatie Praktische-opdracht door een scholier 1658 woorden 20 juni 2005 6,9 44 keer beoordeeld Vak Economie Wat is Inflatie? Wat is inflatie en wat is een prijsindexcijfer?

Nadere informatie

1 Markt en marktvormen

1 Markt en marktvormen 1 Markt en marktvormen Wat is het verschil tussen een markt en een marktvorm? Markt= Concrete markt, plaats waar vragers en aanbieders van een bepaald goed elkaar ontmoeten en transacties afsluiten Marktvorm

Nadere informatie

economie havo 2016-II

economie havo 2016-II Opgave 1 1 maximumscore 1 voorraadgrootheid 2 maximumscore 1 Mensen met een hoog inkomen kunnen gemakkelijker een (groot) deel van hun inkomen gebruiken om vermogen te vormen dan mensen met een laag inkomen.

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores

Vraag Antwoord Scores Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 Rek in het arbeidsaanbod 1 maximumscore 2 Doordat het aanbod van

Nadere informatie

6.7. Praktische-opdracht door een scholier 1921 woorden 23 juni keer beoordeeld. Inhoudsopgave

6.7. Praktische-opdracht door een scholier 1921 woorden 23 juni keer beoordeeld. Inhoudsopgave Praktische-opdracht door een scholier 1921 woorden 23 juni 2005 6.7 110 keer beoordeeld Vak Economie Inhoudsopgave - Inleiding (Waarom heb ik voor dit onderwerp gekozen, hoofd- en deelvragen.) 1. Hoe komt

Nadere informatie

Eindexamen economie 1-2 havo 2000-II

Eindexamen economie 1-2 havo 2000-II Opgave 1 Uit een krant: Uitzendbranche blijft groeien Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat de uitzendbranche in het eerste kwartaal van 1998 flink is gegroeid. In vergelijking

Nadere informatie

De impact van supersterbedrijven op de inkomensverdeling

De impact van supersterbedrijven op de inkomensverdeling VIVES BRIEFING 2018/05 De impact van supersterbedrijven op de inkomensverdeling Relatief verlies, absolute winst voor werknemers Yannick Bormans KU Leuven, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen,

Nadere informatie

LESBRIEF VERVOER. havo 4 blok 3

LESBRIEF VERVOER. havo 4 blok 3 LESBRIEF VERVOER havo 4 blok 3 Inhoud Met de taxi of met de fiets (kosten, opbrengsten, winst, mo, mk) Verzekeren tegen risico (verzekeren) De lucht in (vraag, aanbod, surplus) Het beroepsgoederenvervoer

Nadere informatie

Domein D markt. Opgaven. monopolie enzo. Zie steeds de eenvoud!! Frans Etman

Domein D markt. Opgaven. monopolie enzo. Zie steeds de eenvoud!! Frans Etman Domein D markt monopolie enzo Zie steeds de eenvoud!! Opgaven vwo Frans Etman Opgave 1 Opgave 2 1. Bij welke afzet geldt dat de MO-lijn de MK-lijn snijdt? 2. Teken een stippellijn naar de prijslijn van

Nadere informatie

Extra opgaven hoofdstuk 17

Extra opgaven hoofdstuk 17 Extra opgaven hoofdstuk 17 Opgave 1 De input-outputrelaties van een willekeurige ondernemer worden beschreven door de productietabel uit opgave 2 van hoofdstuk 9. We veronderstellen dat de onderneming

Nadere informatie

Eindexamen economie 1 vwo I

Eindexamen economie 1 vwo I Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 vakbonden, werkgeversbonden, individuele

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores

Vraag Antwoord Scores Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 Rookremmers 1 maximumscore 2 De genoemde bijkomende/onbedoelde (maatschappelijke)

Nadere informatie

Eindexamen economie pilot vwo II

Eindexamen economie pilot vwo II Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit

Nadere informatie

Herhalingsoefeningen Thema 1: Perfect competitieve markten

Herhalingsoefeningen Thema 1: Perfect competitieve markten Herhalingsoefeningen Thema 1: Perfect competitieve markten Oefening 1: De overheid treedt onder druk van milieugroepen op tegen vervuilende ondernemingen en legt de ondernemingen een belasting per eenheid

Nadere informatie