Historie van melkvee en mineralen.

Transcriptie

1 Historie van melkvee en mineralen Aart van den Ham Duurzame ontwikkelingsstrategieën

2 Nederland in Europees mineralenperspectief

3 Nederland in Europees mineralenperspectief

4 Nederland in Europees veebezettingsperspectief

5 Nederland in Europees mineralenperspectief Conclusie Nederland heeft zich in de kijker gespeeld en dat is nog steeds niet over! Op welke wijze?

6 Ontwikkeling van de melkveehouderij Start: achttal deelontwikkelingen van ca 1960 tot ca 2000: Totale melkproductie in Nederland; Kg melk/ha grasland en voedergewassen; Totaal aantal melkkoeien in Nederland; Gemiddelde melkproductie per koe; Gemiddelde bedrijfsomvang in kg melk; Aantal bedrijven met melkvee; Gemiddeld aantal koeien per bedrijf; Arbeidsproductiviteit in kg melk per uur. Daarna een samenvattende sheet van 1960 tot 2010 Dan kort de conclusies..

7 Ontwikkeling van de melkveehouderij

15 Ontwikkeling van de melkveehouderij Melkproductie (mln kg Melkkoeien (x Melkproductie/ha Melkproductie/koe Melkkoeien/bedrijf Bedrijven (x ,5 23,5 19,8 Bron: Land- en tuinbouwcijfers; BedrijvenInformatieNet; Productschap Zuivel

16 Ontwikkeling van de melkveehouderij Hoofdtrends: Intensivering, schaalvergroting, specialisatie: In 2010 ten opzichte van 1960: Dubbele melkproductie in Nederland, 2,5 x zoveel melk/ha; Ruim 10 % van het aantal bedrijven. In 2010 ten opzichte van 1985 (1 e jaar na melkquotering : Gelijke melkproductie met 62 % van het aantal dieren; 1,5 keer zoveel melk/koe; 1 / 3 van het aantal bedrijven.

17 Intensivering op hectare- en op dierniveau Kg N/ha grasland % mais van voeropp Kg krachtvoer/koe Kg melk/ha voeropp Kg melk/koe Bron: Land- en tuinbouwcijfers, Informatienet LEI

18 Gevolgen voor het milieu Welke gevolgen had voorgaande ontwikkeling: Mesttoediening: veel in de winter en veel op maïs Hoge stikstofgehalten in gronden oppervlaktewater Hoge fosfaattoestanden ---- P-verzadiging van de bodem Doelen stellen voor milieu waarna mestwetgeving

19 Begeleidende verschijnselen intensivering Vooral veel mest op maïs, die voor een groot deel in de uitspoelingsgevoelige periode werd toegediend; Hoge nitraatgehalten in grondwater: Maarheeze, : 300 m 3 dunne rundveemest/ha/jr (maïs Nitraatgehalte grondwater : > 600 mg/liter Verhoging fosfaattoestanden (Pw s maïs vaak > 100 Maarheeze, : 300 m 3 dunne rundveemest/ha/jr (maïs Pw in de laag 0-20 cm steeg van 68 naar 146; ook de laag cm werd aanzienlijk verrijkt. Fosfaatverzadigde gronden uitspoeling. Oppervlaktewaterkwaliteit ---- afspoeling en ondiepe uitspoeling van N en P.

20 Bemestingstoestand voor fosfaat op maisland (Alterra rapport Nederland: maisland op alle grondsoorten Percentage monsters zeer laag laag voldoende ruim voldoende vrij hoog hoog aantal gem. 1.0% 7.4% 12.2% 19.5% 17.1% 42.8% st.dev

21 Bemestingstoestand voor fosfaat op grasland (Alterra rapport Nederland: grasland op alle grondsoorten Percentage monsters laag vrij laag voldoende ruim voldoende hoog aantal gem. 2.5% 17.7% 24.8% 32.2% 22.7% st.dev

22 Bemestingstoestand op gras- en maisland Resultaat voor bodemvruchtbaarheid fosfaat: 80 % van het maïsland ruim voldoende of hoog; 55 % van het grasland ruim voldoende of hoog; < 3 % heeft toestand laag of minder. NB in 2010 gaven de landbouwers voor 10% van de grond een lage en voor 20% een neutrale fosfaattoestand op. Voor de fosfaatgebruiksnormen wordt dus voor 70% van de grond uitgegaan van een hoge fosfaattoestand.

23 Fosfaatverzadiging en uitspoeling (Schoumans en Groenendijk [P] (mg / l) Fosfaatverzadiging (%)

24 Fosfaatverzadiging (Schoumans, % van de landbouwgronden heeft de kritieke fosfaatverzadigingsgrens overschreden Vooral in oostelijke en zuidelijke zandgebieden Vooral dus in intensieve gebieden met hoge fosfaatoverschotten

25 Doelen Grondwater: < 50 mg NO3/liter (volksgezondheid Oppervlaktewater: GEP toetswaarde P: 0,22 mg P totaal/l (eutrofiëring GEP toetswaarde N: 2,4 mg N totaal/l (eutrofiëring Ammoniak: 128 kton landelijk in 2010 Broeikasgas: 30% reductie t.o.v. 1990

26 Van doelen naar beleid Mestwetgeving: middel voor milieudoelen Vermindering van verliezen: toedieningstijdstippen Maxima aan gebruik (N-normen, evenwichtsbemesting

27 Start mestwetgeving 1988: Uitrijverbod winterperiode: mestopslag Gebruiksnormen voor fosfaat in dierlijke mest 350 kg /ha/jr voor maisland: vgl gewasafvoer: 75 kg 250 kg/ha/jr voor grasland: vgl gewasafvoer: 90 kg 125 kg/ha/jr voor ov. bouwland: vgl gewasafv.: divers 1991: Emissiearm toedienen van mest: N werking

28 Daarna: aanscherpingen Vanaf 1998: Minas verliesnormen voor stikstof en fosfaat Argusogen van Brussel Vanaf 2006: Gebruiksnormen voor stikstof en fosfaat Voor fosfaat op termijn (2015 naar evenwichtsbemesting met differentiatie ivm verschillen in fosfaattoestand

29 Wat zijn de resultaten Bereikte resultaten in de loop der jaren: Effect op het nationaal stikstof- en fosfaatoverschot; Effect op de bodemoverschotten op melkveebedrijven; Effecten op aanvoerposten; Andere invloeden hierop dan mestbeleid; Ontwikkeling in de regionale bodemoverschotten; Effecten op de waterkwaliteit.

30 Ontwikkeling stikstof- en fosfaatoverschot in Nederland Trend bodemoverschotten Ned. landb. sinds 1970 (CBS) 30

31 Bodemoverschotontwikkeling stikstof melkvee (BIN-LEI 450 N bodemoverschot (kg/ha) Klei Veen Zand

32 Bodemoverschotontwikkeling fosfaat melkvee (BIN-LEI 80 Fosfaatoverschot (kg/ha) Klei Veen Zand

33 Effecten op aanvoerposten (BIN-LEI

34 Ontwikkeling fosfaatbodemoverschotten Overschotten daalden van kg/ha medio jaren negentig tot kg/ha/jr in 2005 maar cumuleren nog; Na een stabilisatie de eerste jaren na 2000 trad, vanaf 2006, een verdere daling op tot ongeveer 12 kg/ha in 2010 doordat, vanaf 2006, ook kunstmestfosfaat in de normering wordt meegeteld.

35 Andere invloeden op vermindering bodemoverschot (LEI Index (1995 = 100) 120,0 100,0 80,0 60,0 N-bodemoverschot, N aanvoer en N prijs N bodemoverschot melkvee N bodemoverschot akkerbouw Aanvoer N kunstmest nationaal 40, Jaar Prijs N kunstmest

36 Andere invloeden op vermindering bodemoverschot (LEI Index (1995 = 100) 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 P 2 O 5- bodemoverschot, - aanvoer en -prijs P2O5 - bodemoverschot melkvee P2O5- bodemoverschot akkerbouw Prijs P2O5- kunstmest 40, Jaar Aanvoer P2O5 kunstmest nationaal

37 Ontwikkeling N-bodemoverschotten (1987 en 1995; BIN-LEI

38 Ontwikkeling N-bodemoverschotten (1987 en 2005; BIN-LEI

39 Ontwikkeling P-bodemoverschotten (1987 en 1995; BIN-LEI

40 Ontwikkeling P-bodemoverschotten (1987 en 2005; BIN- LEI

41 Effecten op waterkwaliteit Effecten op waterkwaliteit: Nitraatgehalten in grondwater P gehalten in oppervlaktewater N gehalten in oppervlaktewater

42 Nitraatgehalte per bedrijfstype (RIVM, 2012) Gem. NO3-concentratie grondwater (mg/l) 42

43 Nitraatgehalte per bedrijfstype (RIVM, 2012) NO3-concentratie grondwater per zandregio (mg/l) 43

44 Nitraatgehalte in grondwater Voor de grondwaterkwaliteit is veel gerealiseerd Veen en klei onder de norm van 50 mg/l Op zand en löss norm onder melkveebedrijven gehaald, nog niet onder akkerbouw-, hokdier- en overige bedrijven, zeker niet in Zand Zuid

45 Aandeel bronnen N-belasting oppervlaktewater (Emissieregistratie, 2012) 45

46 N-belasting oppervlaktewater (RIVM, 2012) Zomergemiddelde slootwater (mg N totaal/l; GEP = 2,4) 46

47 P-belasting oppervlaktewater (RIVM, 2012) Zomergemiddelde slootwater (mg P totaal/l; GEP = 0,22) 47

48 P-concentratie oppervlaktewater Verbetering sinds 1990: N concentraties sterk verbeterd, GEP toetswaarde gemiddeld nog niet gerealiseerd; P concentraties nog weinig verbeterd.

49 N- en P concentratie opp. water per grondsoort Slootwaterkwaliteit (mg N totaal/l, RIVM Regio Winter Zomer GEP-toetswaarde Zand 11,0 5,8 2,4 Klei 5,8 2,4 2,4 Veen 4,1 2,1 2,4 N: klei-veen < GEP, P: zand < GEP in zomer Slootwaterkwaliteit (mg P totaal/l, RIVM Regio Winter Zomer GEP-toetswaarde Zand 0,09 0,20 0,22 Klei 0,27 0,72 0,22 Veen 0,17 0,27 0,22

50 Andere thema s: Ammoniak en broeikas Andere milieuthema s: Ammoniak: veel bereikt met emissiearm toedienen maar beperking stalemissie blijft achter. Maatregelen soms tegengesteld aan die van mineralen, ook qua economie: zie Ammoniakemissie op melkveebedrijven in het BedrijvenInformatieNet Broeikasgassen: methaan = zwaar geval!

51 Ammoniakemissie (NEMA emissieregistr. 2012, LEI bewerk.

52 Broeikasgas melkvee (Mton CO2 eq (LEI, 2013

53 Invloed van de ondernemer Efficiencyverbetering Meer melk per koe Minder krachtvoer Minder meststoffen

54 Melk en voeding (BIN-LEI Ontwikkeling melk/koe/jr en krachtvoer/koe/jr kg/koe/jaar kg melk/koe/jr. (FPCM) kg. krachtv./koe/ jr. Jaar

55 Melk en voeding (BIN-LEI Ontwikkeling hvh krachtvoer/100 kg FPCM 40,0 20,0 0,0 Jaar kg krachtv. /100 kg FPCM kg krachtvoer / kg FPCM

56 Ontwikkeling in de voeding (BIN-LEI Meer melk uit ruwvoer: Meer melk per koe bij gelijkblijvend krachtvoerverbruik Betere ruwvoerkwaliteit Hogere ruwvoeropname Gemiddeld krachtvoerverbruik per 100 kg FPCM (fat and proteïn corrected milk 1975: 40 kg 2010: 24 kg

57 Ontwikkeling kunstmestgebruik (BIN-LEI Kunstmestgebruik melkveehouderij kg/ha/jr Stikstof kunstmest Fosfaat kunstmest Jaar

58 Ontw. kunstmestgebruik melkveebedr. (BIN-LEI Kunstmestgebruik (kg/ha/jr : Stikstof: Fosfaat: In 2010 hogere opbrengst bij zelfde (N of lager (P2O5 kunstmestgebruik dan in 1960: Mestbenutting toegenomen, zeker ook na 1984; Bodem- en groeiomstandigheden verbeterd; Aandachtspunt: bodemkwaliteit en bedrijfsspecifieke bemesting, gerelateerd aan opbrengend vermogen, worden (weer belangrijker.

59 Economie En de economie dan? Kan dat wel, vermindering van de milieudruk en verbetering van het economisch resultaat?

60 Relatieve toegevoegde waarde en milieudruk (CBS-Eurostat-MNP-LEI-bew Toegevoegde waarde N bodem P bodem NH3 lucht broeikasgassen

61 Verschillen tussen bedrijven Grote verschillen tussen bedrijven, ook vergelijkbare. Wat betekent dat? Zo lang er sprake is van verschillen, zijn er mogelijkheden tot verbetering; Bekijk: waar komen die verschillen vandaan en wat leer ik er van? Hoe kan ik mijn bedrijfsresultaten verbeteren?

62 Samenhang intensiteit en N-overschot/ha (LEI, 2007 en 1997 N-bodemoverschot (kg/ha) Intensiteit (kg melk/ha voederoppervlak)

63 Samenhang intensiteit en P 2 O 5 overschot/ha (LEI, 2007 en 1997

64 Spreiding in fosfaatexcretie per GVE melkveebedrijven (LEI, 2009

65 Spreiding in fosfaatexcretie per kg meetmelk (LEI, 2009

66 Spreiding broeikasgasemissie melkvee in kg CO2/kg afgeleverde melk (LEI-BIN

67 Diversiteit Grote verschillen in stikstof- en fosfaatoverschot per hectare bij dezelfde hoeveelheid melk per ha. Ook grote verschillen in excretie per dier en per eenheid product. Ook bij de emissie van ammoniak en broeikasgas zijn er verschillen tussen bedrijven.

68 Zelf de lead nemen en vasthouden! De melkveehouder speelt zelf de grootste rol: Waar zit de motivatie en hoe wordt die benut? Waar zit de melkveehouder zelf met de resultaten van het bedrijf: aan de bovenkant, onderkant, gemiddeld? Wat zijn mogelijkheden voor verbetering? Hoe ga je om met tegenstrijdigheden in doelen tussen verschillende milieuthema s (overschotten stikstof/fosfaat emissie ammoniak; broeikasgas? Welke maatregelen ondersteunen welk thema, welke maatregelen werken welk thema tegen?

69 Waartoe leidt gemotiveerd, doelgericht, zoeken? 400 N-overschot/ha /93 93/94 94/95 95/96 96/97 doelgericht adviesgericht

70 Zelf zoeken naar mogelijkheden vanuit de eigen situatie gedacht Wageningen UR