Deel C Concluderend artikel TOEKOMSTIGE CONFLICTEN IN DE ZUID-CHINESE ZEE
|
|
- Quinten Bosman
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Deel C Concluderend artikel TOEKOMSTIGE CONFLICTEN IN DE ZUID-CHINESE ZEE Dit artikel is een vertaalde samenvatting van het artikel: Kaplan, Robert. South China Sea: The Future of Conflict in Foreign Policy, Vol. 188, September-October 2011, pp In dit artikel geeft de Amerikaanse journalist Robert Kaplan zijn visie op de toekomstige situatie in de Zuid-Chinese zee. Hij doet dit door met name de positie van China te verduidelijken. Lees dit artikel en probeer de conclusies van Kaplan te vertalen naar de, volgens hem, beste oplossing van de (toekomstige) conflicten in de Zuid-Chinese Zee. Inleiding Europa is continentaal, Oost-Azië is maritiem. Daarin ligt een belangrijk verschil tussen de 20 e en 21 e eeuw. Het meest betwiste gebied op aarde lag in de vorige eeuw op land: in Europa. De open vlaktes maakten een (snelle) opmars van landlegers mogelijk. In de afgelopen decennia is de demografische en economische as van de aarde echter verschoven naar de andere kant van de Euraziatische landmassa. In dit gebied (Oost-Azië), liggen de ruimtes tussen de belangrijkste bevolkingsgebieden en economische regio s voor het grootste deel op zee. Vanwege de geografische contouren van Oost-Azië, kan dit er op wijzen op dat de komende eeuw voor deze regio bepaald zal worden door de zeeën en oceanen. Waarom? China heeft, voor het eerst in lange tijd, te maken met eigen veilige landsgrenzen. Het is sinds kort begonnen met een ambitieus programma om de macht op zee uit te kunnen breiden. Het is met deze maritieme macht, dat China twee eeuwen van buitenlandse invasies en vernedering ongedaan wil maken. Het gevolg is daarvan is dat voor ieder land in de regio deze Chinese maritieme expansie een bedreiging vormt. Alle landen in de buurt reageren dan ook, op eigen wijze, op deze ontwikkeling. De grote conflicten van de 20 e eeuw waren oorlogen waarbij sprake was van grote aantallen slachtoffers onder de burgerbevolking en die zich kenmerkten door tegenstrijdige ideologieën (bijv. fascisme, communisme, etc.). Als gevolg hiervan gingen mensenrechten en morele dilemma s bij de politieke leiders een grotere rol spelen, en werd oorlogvoering ook het terrein van intellectuelen en humanisten en niet alleen meer van soldaten en 1
2 diplomaten. Conflicten op zee zijn daarentegen meer een klinische en technocratische aangelegenheid. Oost-Azië, of meer algemeen, het Westelijk Pacifisch gebied, dat snel het centrum van maritieme activiteiten aan het worden is, zal dus een hele andere dynamiek hebben. De strijd om heerschappij in het Westelijk Pacifisch gebied hoeft niet perse te leiden tot militair geweld. Hoewel oorlog zeker niet onvermijdelijk is, is er goede hoop dat de betrokken actoren (lees: landen) in de regio er op diplomatieke wijze uitkomen. Het is uiteindelijk in het nationaal belang van ieder land om oorlog te voorkomen. Azië en de wereld zullen in dat scenario veiliger en welvarender zijn. Oost-Azië: geografie, demografie en economie Oost-Azië is een enorm uitgestrekt gebied dat reikt van het Arctisch tot het Antarctisch gebied van de Koerilen tot Nieuw Zeeland en kent vele geïsoleerde kustlijnen en uitgestrekte eilandenrijken. Ondanks de technologische vooruitgang vormt de zee nog steeds een barrière voor militaire agressie; in elk geval vergeleken met bijvoorbeeld continentaal Europa. De snelheid waarmee zelfs de snelste oorlogsschepen zich verplaatsen is nog steeds relatief langzaam, en schepen en vliegtuigen kunnen nu eenmaal niet gebieden bezetten zoals een leger dat kan. Daarnaast creëert de zee, in tegenstelling tot land, duidelijk afgebakende grenzen, en verkleint het daarmee de kans op conflict in dit industriële hart van de wereld. Zelfs met de grootschalige militaire expansie in deze regio, kunnen de zeeën in Oost-Azië ervoor zorgen dat de 21 e eeuw niet de grote militaire conflicten zal kennen die zo typisch waren voor de 20 e eeuw. Oost-Azië kan verdeeld worden in twee deelgebieden: Noordoost-Azië dat wordt gedomineerd door het Koreaanse schiereiland, en Zuidoost-Azië dat wordt gedomineerd door de Zuid-Chinese Zee. Noordoost-Azië draait om het lot van Noord-Korea, een geïsoleerde, totalitaire staat met hele slechte vooruitzichten in een wereld gedomineerd door kapitalisme en elektronische communicatie. Zou Noord-Korea in elkaar klappen, dan kunnen de Chinese, Amerikaanse en Zuid-Koreaanse grondtroepen elkaar tegenkomen in de noordelijke helft van het schiereiland. Maritieme zaken zouden dan ondergeschikt zijn aan de prioriteiten op land. Bij een eventuele hereniging van de beide Korea s zouden maritieme aangelegenheden daarentegen op de voorgrond kunnen treden. Echter, op dit moment verkeert Noordoost-Azië in een toestand die nog veel doet denken aan de Koude Oorlog. Zuidoost-Azië is al verder in dit opzicht. Oude tegenstellingen zoals tijdens de Koude Oorlog zijn hier al lang verdwenen. Vietnam, dat de westelijke kust van de Zuid-Chinese Zee domineert, is ondanks zijn politieke systeem, een kapitalistische macht aan het worden die steeds hechtere banden zoekt met hun voormalige vijand de Verenigde Staten. China, 2
3 inmiddels de tweede economie van de wereld, breidt zijn marine uit naar wat de eerste eilandenketen in het Westelijk Pacifisch gebied wordt genoemd. Indonesië is, na decennia van onderdrukkend militair gezag, op weg een tweede India te worden: een grote stabiele democratie met de potentie om als gevolg van hun economische groei meer macht te projecteren in de regio. Singapore, de rijke stadsstaat, en Maleisië zijn beide bezig met een robuuste economische opkomst en hebben als economisch model een gemengd systeem van democratie en autoritaire praktijken. Als gevolg van de stabilisering en de economische groei, hebben deze landen nu de mogelijkheid om hun territoriale rechten buiten de eigen kustlijn te verdedigen. Dit beleid stuurt aan op gewapende conflicten en vindt plaats in het demografisch zwaartepunt van de wereld. Alle losse Zuidoost-Aziatische landen hebben totaal 615 miljoen inwoners, China heeft er 1,34 miljard en het Indiase subcontinent kent een bevolking van 1,19 miljard (2011). De geografische ontmoetingsplaats voor deze staten, en hun krijgsmachten, is de Zuid-Chinese Zee. De Zuid-Chinese Zee verbindt de Zuidoost-Aziatische staten met het Westelijk Pacifisch gebied, en functioneert als de flessenhals van de wereldwijde handelsroutes. Hier ligt het hart van maritiem Eurazië, gekenmerkt door de straten van Malakka, Sunda, Lombok en Makassar. Meer dan de helft van de wereldwijde handelsvloot passeert jaarlijks deze straten, en deze chokepoints verwerken een derde van al het maritieme verkeer. De olie die hier doorheen wordt getransporteerd is zes keer meer dan die door het Suezkanaal en zeventien keer meer dan die door het Panamakanaal. Ruwweg 60% van Japan s en Taiwan s energieaanvoer gaat hier doorheen, en voor China is dit zelfs 80%. Wat het geostrategische belang van de Zuid- Chinese Zee echter nog groter maakt, zijn de immense olie- en gasvoorraden die zich daar in de zeebodem bevinden. Deze ontwikkelingen hebben geleid tot een reeks territoriale disputen tussen de aangrenzende landen. De territoriale disputen in de Zuid-Chinese Zee De disputen concentreren zich voornamelijk op de Spratly- en Paraceleilanden. De aangrenzende landen claimen ieder de eilanden die liggen binnen hun eigen Exclusieve Economische Zones (EEZ). China, daarentegen, legt claim op het hartgebied van de Zuid- Chinese Zee, dus ver buiten de eigen EEZ. Dit heeft geleid tot een zekere samenwerking tussen de negen staten die grenzen aan de Zuid-Chinese Zee tégen China. Daarnaast lonken deze landen ook nog naar de Verenigde Staten voor diplomatieke en militaire steun. Deze conflicterende claims zullen in de toekomst alleen maar verder escaleren wanneer de vraag naar energie verder toeneemt. De voorraden in de bodem van de Zuid-Chinese Zee 3
4 kunnen voor deze staten een oplossing zijn om aan hun groeiende energiebehoeften te voldoen. Op dit moment verandert de Zuid-Chinese Zee steeds meer in een militaire zone, waarbij alle betrokken staten hun marines opbouwen en moderniseren en waarbij ze zelfs zijn overgegaan tot het bezetten van enkele van de eilanden (in de praktijk zijn deze eilanden slechts riffen of rotsformaties). China heeft tot dusverre twaalf eilanden geconfisqueerd, Taiwan één, Vietnam vijfentwintig, de Filipijnen acht en Maleisië vijf. De rol van China China s geografie leidt ertoe dat het land zich in de richting van de Zuid-Chinese Zee oriënteert. Het is daar omringd door relatief zwakke staten, en daarmee een uitgelezen plek voor China om zijn macht uit te breiden. Zoals het IJzeren Gordijn door Duitsland de frontlijn was van de Koude Oorlog, zo vormen de wateren van de Zuid-Chinese Zee de mogelijke frontlinie voor de komende decennia. Naarmate China s marine sterker wordt en China gebieden blijft claimen die de claims van andere landen tegenspreken, zullen andere landen geforceerd worden om hun maritieme capaciteiten verder uit te breiden. Hierbij zullen zij steeds meer toenadering zoeken tot de Verenigde Staten de sterke maritieme extraterritoriale mogendheid als balans tegen China. Maar zelfs met de recente strategische focus op het Pacifische gebied, is het in de toekomst niet zeker dat de Verenigde Staten de veiligheid van deze landen kan garanderen. Het verdwijnen van een Amerikaanse Carrier Battle Group door bezuinigingen op defensie of door een verplaatsing naar het nog altijd instabiele Midden-Oosten kan grote strategische gevolgen hebben. Conflict of vrede? Kan een potentieel conflict in de Zuid-Chinese Zee beheerst worden? Mijn argument is dat een grote oorlog niet zal uitbreken en dat in plaats daarvan de marines van de aangrenzende landen een spel zullen spelen om een zo gunstig mogelijke positie te bemachtigen om hun maritieme claims kracht bij te zetten (en in dat proces misschien wel onderlinge overeenstemming krijgen over de verdeling van de gebieden). Maar wat als China, tegen alle verwachtingen in, besluit om Taiwan binnen te vallen? Of om net als in 1979 weer in conflict raakt met Vietnam? Doordat niet alleen China, maar alle landen in Zuidoost-Azië hevig investeren in hun krijgsmachten is kans op escalatie in zo n geval groot. Door deze militaire investeringen verschuift de militaire machtsbalans langzaam van het Atlantische gebied naar Azië. Mocht er toch een conflict uitbreken, dan is, zoals de Australische professor Hugh White betoogt, de Verenigde Staten daar mogelijkerwijs onbedoeld de oorzaak van. De pogingen van de Verenigde Staten om in de regio een tegenwicht te vormen tegen China, kunnen namelijk tot verdere destabilisatie van de regio leiden. China ziet zichzelf immers als het 4
5 vredelievende Middenrijk dat niet uit is op expansie en slechts tot doel heeft zijn energietoevoer en handelsroutes veilig te stellen. De Verenigde Staten daarentegen beschouwen het autoritaire politieke systeem van China als een systeem dat China tracht te exporteren door middel van zijn buitenlands beleid, en daarom een mogelijk gevaar vormt voor de westerse democratische waarden die de Verenigde Staten zo graag naar andere landen wil over brengen. Om conflicten te voorkomen moeten de Verenigde Staten China wellicht meer ruimte geven om hun macht uit te breiden. Het scheppen van een stabiele machtsbalans is immers een betere garantie op vrijheid dan het exporteren van westerse democratische waarden. 5
Hoofdstuk 5: Koude Oorlog en Dekolonisatie
Hoofdstuk 5: Koude Oorlog en Dekolonisatie Geschiedenis VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Nieuwe ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog Nieuwe machtsverhoudingen: Verenigde Staten en de Sovjet-Unie nieuwe supermachten
Nadere informatieDeel A: Conflict Zuid-Chinese Zee
Deel A: Conflict Zuid-Chinese Zee Rond de Zuid-Chinese Zee liggen landen die elkaar al heel lang als rivalen beschouwen. In het verleden zijn er dan ook verschillende conflicten geweest. Sinds korte tijd
Nadere informatieOpgave 4 Conflict Noord-Korea en Zuid-Korea
Opgave 4 Conflict Noord-Korea en Zuid-Korea Bij deze opgave horen figuur 3 en de teksten 7 tot en met uit het bronnenboekje. Gebruik tekst 7. Er zijn twee vormen van dictaturen: autoritaire en totalitaire
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2
Samenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2 Samenvatting door een scholier 568 woorden 9 juni 2016 7,3 15 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Kapitalisme-Communisme: Kapitalisme: West -landen:
Nadere informatieEén Korea, twee landen
1 Doelgroep De lesbrief is bedoeld voor leerlingen in de onderbouw vmbo, havo en vwo. Het uitwerken van de opdrachten kost de leerling ongeveer een tot anderhalf lesuur (van 50 minuten). De onderzoeksvragen
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II
Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOUDE OORLOG + NEDERLAND EN DE VERENIGDE STATEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG Gebruik bron 1. 1p 1 De bron maakt duidelijk dat de
Nadere informatieMacht en waarden in de wereldpolitiek
Rik Coolsaet Macht en waarden in de wereldpolitiek Actuele vraagstukken in de internationale politiek Editie 2006-2007 2 Inhoud Inleiding... Deel 1. De jaren 90: het transitiedecennium 1. Van illusie naar
Nadere informatieDe Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. Twee grote processen
Koude Oorlog Amerikaanse buitenlandse politiek communisme rivaliteiten tussen de Sovjet-Unie en China nationalistische bewegingen dekolonisatie Twee grote processen Koude oorlog Nationalisme en dekolonisatie
Nadere informatieEen conflict niet alleen maar om macht en belangen, maar ook tussen 2 ideologieën: Kapitalisme/democratie en Communisme
Samenvatting door M. 508 woorden 21 juni 2016 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Samenvatting GS Definitie Koude Oorlog: Conflict waarbij alle middelen (economisch, politiek, ideologisch, etc.) worden
Nadere informatieKoude Oorlog-2 vmbo12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62180
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 19 juni 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62180 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.
Nadere informatieEconomisch realisme van Azië verandert de spelregels van de internationale betrekkingen
in: De Nieuwe Wereld [The New World], Christen Democratische Verkenningen (zomer), Amsterdam: Boom Tijdschriften (pp. 151-157). Economisch realisme van Azië verandert de spelregels van de internationale
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Examenkatern: dekolonisatie en koude oorlog in vietnam
Samenvatting Geschiedenis Examenkatern: dekolonisatie en koude oorlog in vietnam Samenvatting door een scholier 1145 woorden 18 januari 2011 6,5 8 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis Wat was
Nadere informatieEconomisch realisme van Azië verandert spelregels internationale betrekkingen
151 Economisch realisme van Azië verandert spelregels internationale betrekkingen Zoals Europa in het verleden zijn eigen (Westfaalse) statensysteem exporteerde naar de rest van de wereld, zo drukken de
Nadere informatieWat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)
Praktische-opdracht door J. 1743 woorden 12 september 2011 6,1 32 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)
Nadere informatieDe Indische Oceaan: symbolische kaart van de 21 e eeuw
De Indische Oceaan: symbolische kaart van de 21 e eeuw Een interview met Robert D. Kaplan Maarten Katsman De machtsverhoudingen in de wereld verschuiven. De opkomst van Azië, in het bijzonder van China,
Nadere informatieTRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS
TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS Q1. Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de wereldpolitiek mengen? 1
Nadere informatieVoorstel van resolutie. betreffende het onderhandelen van een cultureel samenwerkingsakkoord tussen Vlaanderen en de Republiek China (Taiwan)
stuk ingediend op 1536 (2011-2012) Nr. 1 21 maart 2012 (2011-2012) Voorstel van resolutie van de heren Filip Dewinter, Frank Creyelman en Christian Verougstraete en mevrouw Marijke Dillen betreffende het
Nadere informatieHet is met veel emotie dat ik u welkom heet in de Belgische Senaat.
1 Toespraak van de heer Armand De Decker, Voorzitter van de Senaat, naar aanleiding van het bezoek van de heer Mahmoud Abbas, President van de Palestijnse Autoriteit 23 februari 2010 Excellenties, Beste
Nadere informatieALTERNATIEVEN 4. OBSTAKELS OP WEG NAAR VREDE 5. HOUDING VAN VS EN EUROPA 6. CONCLUSIE
OPZET LEZING: 1.KORT HISTORISCH OVERZICHT 2. URGENTIE VAN HET VRAAGSTUK 3. TWEE-STATENOPLOSSING EN ALTERNATIEVEN 4. OBSTAKELS OP WEG NAAR VREDE 5. HOUDING VAN VS EN EUROPA 6. CONCLUSIE 1. MANDAATGEBIED
Nadere informatieRik Coolsaet Peter Debaere, Goedele De Keersmaeker, Jennnifer Kesteleyn, Dries Lesage, Skander Nasra, Thijs Van de Graaf, Mattias Vermeiren
Rik Coolsaet Peter Debaere, Goedele De Keersmaeker, Jennnifer Kesteleyn, Dries Lesage, Skander Nasra, Thijs Van de Graaf, Mattias Vermeiren Macht en waarden in de wereldpolitiek Actuele vraagstukken in
Nadere informatieHoofdstuk 3 Gebieden: Indonesië Paragraaf 13 t/m 20
Hoofdstuk 3 Gebieden: Indonesië Paragraaf 13 t/m 20 inhoud Ontbossing: kan ik effe vangen? (par. 13) Ontbossing: dag boom, dag bodem, dag vis (par. 14) Mogelijke oplossingen (par. 15) De positie van de
Nadere informatieA real and clear danger
Analyse A real and clear danger Militair-strategische spanningen in de Stille Oceaan en Azië Ruud Janssens Terwijl ik dit stuk schrijf, begin april, heeft de Amerikaanse minister van Defensie Chuck Hagel
Nadere informatieLandenspel. Duur: 30 minuten. Wat doet u?
Landenspel Korte omschrijving werkvorm: In deze opdracht wordt de klas verdeeld in vijf groepen. Iedere groep krijgt een omschrijving van een land en een instructie van de opdracht. In het lokaal moeten
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje b
Bijlage VMBO-KB 2008 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje Staatsinrichting van Nederland bron 1 Uit een openbare brief van iemand die zich zorgen maakt over de ontwikkelingen
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje. KB-0125-a-14-1-b
Bijlage VMBO-KB 2014 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-14-1-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een politieke prent over een biddende fabrikant (1907): Onderschrift
Nadere informatieKOUDE OORLOG
KOUDE OORLOG 1945-1991 Waarom is de gebeurtenis afgebeeld in deze bron zo cruciaal geweest voor de KOUDE OORLOG? 37. De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Dekolonisatie en koude oorlog in Vietnam, hoofdstuk 1
Samenvatting Geschiedenis Dekolonisatie en koude oorlog in Vietnam, hoofdstuk 1 Samenvatting door een scholier 1944 woorden 2 maart 2011 4,5 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Centraal examen Hfst
Nadere informatie1 Belangrijk in deze periode
1 Belangrijk in deze periode In 1945 eindigt de Tweede Wereldoorlog (1940-1945). Duitsland wil, onder leiding van Adolf Hitler, Europa veroveren. Na vijf jaar strijd en 55 miljoen doden geeft Duitsland
Nadere informatieCome home or go global, stupid
Come home or go global, stupid Een nieuwe toekomst voor de Noord Atlantische Verdragsorganisatie?! Drs. S.N. Mengelberg 1 De NAVO is een puur militaire organisatie! 2 De NAVO is niet langer de hoeksteen
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2014 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE GL en TL Bronnenboekje GT-0125-a-14-1-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een politieke tekening (rond 1900), met als titel:
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Module 3, Welvaart in Amerika en Nederland
Samenvatting Geschiedenis Module 3, Welvaart in Amerika en Nederland Samenvatting door een scholier 583 woorden 8 februari 2005 4,7 21 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Module 3, aantekeningen.
Nadere informatieOORLOG Je dreigt je grote leger in te zetten en de anderen grijpen niet in. Pik een aangrenzend land naar keuze in.
Je dreigt je grote leger in te zetten en de anderen grijpen niet Pik een aangrenzend Je dreigt je grote leger in te zetten en de anderen grijpen niet Pik een aangrenzend Je dreigt je grote leger in te
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m , 1.8
Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m 1.4 + 1.7, 1.8 Samenvatting door K. 958 woorden 9 november 2013 6,5 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Samenvatting aardrijkskunde paragraaf
Nadere informatie1. WAT VOORAFGING...1 2. HET CONGRES VAN WENEN...2 2.1. BESLISSINGEN...3 2.2. GEVOLGEN...6 2.3. BELANG VAN HET CONGRES VAN WENEN...
HET CONGRES VAN WENEN 1. WAT VOORAFGING...1 2. HET CONGRES VAN WENEN...2 2.1. BESLISSINGEN...3 2.2. GEVOLGEN...6 2.3. BELANG VAN HET CONGRES VAN WENEN...7 3.1. Het Congres van Wenen en de restauratie Het
Nadere informatieEindexamen geschiedenis havo II
Dynamiek en stagnatie in de Republiek In de late middeleeuwen waren er weinig aanwijzingen voor de economische bloei van Holland in de zestiende eeuw. 2p 1 Geef aan: dat natuurlijke omstandigheden in de
Nadere informatieBestudeer de bronnen 1 en 2 uit het bronnenboekje die bij deze opgave horen.
Zuidoost-Azië Opgave 5 Stuwdammen in Myanmar Bestudeer de bronnen 1 en 2 uit het bronnenboekje die bij deze opgave horen. Gebruik bron 1 en de atlas. De provincie Kachin in het noorden van Myanmar is geschikt
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl II
Historisch overzicht vanaf 1900 14 maximumscore 2 Kaart A: 1 (= 1900-1914) 1 Kaart B: 2 (= 1919-1937) 1 15 maximumscore 2 Afbeelding 1 verwijst naar het bondgenootschap tussen Duitsland en Oostenrijk-Hongarije
Nadere informatieen sector onder vuur Ontwikkelingssamenwerkingsorganisaties strategieën in een veranderende wereld Marieke de Wal
Als je denkt dat je te klein en onbeduidend bent om het verschil te maken, denk dan eens aan slapen met een mug Dalai Lama De wereld verandert en wordt complexer. Dat is ook merkbaar in de ontwikkeling
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje. KB-0125-a-11-1-b
Bijlage VMBO-KB 2011 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een mening over het bijzonder onderwijs (rond 1900): Kinderen leren al op jonge
Nadere informatieNa de WOI vluchtte de keizer naar Nederland
Hoofdstuk 3 Na de WOI vluchtte de keizer naar Nederland Waarom NL? Nederland was een neutraal land. Bleef in NL tot aan zijn dood. Vrede van Versailles Vs, Eng, Fra winnaars. Duitsland als enige schuldig
Nadere informatieOp de vlucht. 1) Waarom vlucht men eigenlijk? Er zijn vele redenen; politieke vervolging, marteling, oorlog of burgeroorlog zijn enkele voorbeelden!
Op de vlucht 1) Waarom vlucht men eigenlijk? Er zijn vele redenen; politieke vervolging, marteling, oorlog of burgeroorlog zijn enkele voorbeelden! 2) Waar komen de vluchtelingen vandaan? Syrië Sinds in
Nadere informatieTijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00.
1 SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS 31 oktober 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit 38 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.
Nadere informatieDe Zuid-Chinese Zee is het oorlogsfront
Kees Homan Dreigende finlandisering van Zuid-Chinese Zeeregio door China? De Zuid-Chinese Zee is van groot belang als cruciale handelsroute en vanwege zijn grote olie- en gasvoorraden. De honderden kleine
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Datum 24 maart 2017 Betreft Nazending Kamerbrief
Nadere informatierust zetten. rust gezet) Commandant der Strijdkrachten.
1 Toespraak van de komend Commandant der Strijdkrachten, generaal Middendorp, bij de aanvaarding van het commando over de Nederlandse krijgsmacht op 28 juni 2012 te Den Haag. Let op: Alleen gesproken woord
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje b
Bijlage VMBO-KB 2008 2 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje 800045-2-736b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Reclame voor fietsrijlessen voor vrouwen (1896). bron 2 Op de
Nadere informatieMeerkeuzevragen. Vragenlijst. 1. Wat grenst niet aan Zweden?
Meerkeuzevragen Vragenlijst 1. Wat grenst niet aan Zweden? a) De botnische golf, Het skagarrak, het Kattegat b) De Oostzee c) Finland, Noorwegen d) Denemarken 2. Het grootste deel van de Zweedse bevolking
Nadere informatieHet doet mij genoegen u allen hier te verwelkomen. Dat klinkt obligaat, maar dat is het niet. Ik zal u vertellen waarom.
INLEIDING VAN DE MINISTER VAN DEFENSIE, EIMERT VAN MIDDELKOOP, VOOR DE STARTCONFERENTIE VERKENNINGEN, 5 MAART 2008 Zeer geachte aanwezigen, Het doet mij genoegen u allen hier te verwelkomen. Dat klinkt
Nadere informatieBRON 8. Passage uit de Schumanverklaring
BRON 8 Passage uit de Schumanverklaring Op 9 mei 1950 presenteerde Robert Schuman, de Franse minister van Buitenlandse Zaken, de Schumanverklaring. Hierin stelde hij voor een Europese Gemeenschap voor
Nadere informatieWAAR WIJ VOOR STAAN. Socialisten & Democraten in het Europees Parlement. Fractie van de Progressieve Alliantie van
WAAR WIJ VOOR STAAN. Fractie van de Progressieve Alliantie van Socialisten & Democraten in het Europees Parlement Strijden voor sociale rechtvaardigheid, het stimuleren van werkgelegenheid en groei, hervorming
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Irak conflict
Werkstuk Aardrijkskunde Irak conflict Werkstuk door T. 1373 woorden 12 december 2014 7 63 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Tussen wie gaat het conflict en wat is de kern van het conflict?
Nadere informatieSoms denk je wel eens dat gerechtigheid in deze wereld misschien helemaal niet meer bestaat.
Soms denk je wel eens dat gerechtigheid in deze wereld misschien helemaal niet meer bestaat. De wereld op z'n kop en het bizarre is dat iedereen het ook nog heel gewoon schijnt te vinden. Voor de zoveelste
Nadere informatieKOUDE OORLOG. Opgavenblad
ARUBA SE 3 MIDDAGMAVO AVONDMAVO GESCHIEDENIS 2018-2019 Tijdvak-1 KOUDE OORLOG Opgavenblad Dit School Examen (SE) bestaat uit 42 vragen. Voor dit SE zijn maximaal 70 punten te behalen. Dit SE bestaat uit
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Datum 16 april 2018 Betreft Beantwoording vragen
Nadere informatieBuitenlandse handel. Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010.
Buitenlandse handel Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010. Link naar editie 2008/2009 van de Europese Schoolagenda: www.ec.europa.eu/consumers/empowerment/cons_education_en.htm#diary
Nadere informatieHet commerciële en militaire belang van de Indische Oceaan.
Het commerciële en militaire belang van de Indische Oceaan. 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Ongeveer een derde van het Nederlands Bruto Binnenlands Product (BBP) wordt verdiend met handel, terwijl onze uitvoerquote
Nadere informatieDe Koude Oorlog: het begin (les 10 6des) Geschiedenis 6MEVO-6EM-6EI-6IW VTI Kontich
(les 10 6des) Geschiedenis 6MEVO-6EM-6EI-6IW --- www.degeschiedenisles.com --- VTI Kontich 1. Samenwerking slaat om in wantrouwen in 1945 => Tijdens WO 2: USSR en VSA werken samen tegen Duitsland => In
Nadere informatie1. WAT VOORAFGING...1 2. HET CONGRES VAN WENEN...2 2.1. BESLISSINGEN...3 2.2. GEVOLGEN...6 2.3. BELANG VAN HET CONGRES VAN WENEN...
HET CONGRES VAN WENEN 1. WAT VOORAFGING...1 2. HET CONGRES VAN WENEN...2 2.1. BESLISSINGEN...3 2.2. GEVOLGEN...6 2.3. BELANG VAN HET CONGRES VAN WENEN...7 3.1. Het Congres van Wenen en de restauratie Het
Nadere informatieKijktip: Nieuwsuur in de Klas
Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Korte omschrijving werkvorm De leerlingen beantwoorden vragen over de Europese politiek aan de hand van korte clips van Nieuwsuur in de Klas. Leerdoel De leerlingen leren
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL 2005
Bijlage VMBO-GL en TL 2005 tijdvak 2 GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE GL EN TL Bronnenboekje 500040-2-582b DE KOUDE OORLOG + NEDERLAND EN DE VERENIGDE STATEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG bron 1 een beschrijving
Nadere informatiePraktische opdracht Economie Wat voor rol heeft de opkomende economie van China in de wereldeconomie?
Praktische opdracht Economie Wat voor rol heeft de opkomende economie van China in de wereldeconomie? Praktische-opdracht door een scholier 2129 woorden 18 juni 2006 6,5 45 keer beoordeeld Vak Economie
Nadere informatieEiland in zicht!!! China en haar maritieme machtsuitbreiding. Peter-Paul Greup 0407666 30 juni 2011
Eiland in zicht!!! China en haar maritieme machtsuitbreiding Peter-Paul Greup 0407666 30 juni 2011 Inhoudsopgave Introductie p. 2 Hoofdstuk 1: Het Chinese veiligheidsbeleid. p. 5-1.1 De achtergrond van
Nadere informatieSamenwerking als ideaal voor een verscheurd Europa
Samenwerking als ideaal voor een verscheurd Europa INE MEGENS EIGENTIJDSE GESCHIEDENIS Opbouw college: Vooruitgangsgeloof 19 e eeuw Nationalisme en politieke kaart van Europa Eerste Wereldoorlog Cultuurpessimisme
Nadere informatiegeschiedenis geschiedenis
Examen HAVO 2010 tijdvak 2 woensdag 23 juni 9.00-12.00 uur tevens oud programma geschiedenis geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 30 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatieSpeech ter gelegenheid van de ontvangst van Nederlandse ambassadeurs door de Staten-Generaal, d.d. donderdag 29 januari 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer Het gesproken woord geldt Geachte
Nadere informatieZwart Afrika. Oorspronkelijke bevolking: donkere huidskleur
Zwart Afrika Wereldzone: ZWART-AFRIKA Vegetatie Zwart-Afrika Oorspronkelijke bevolking: donkere huidskleur Klimatogram Antalaha, Madagaskar Klimatogram Limpopo, Zuid-Afrika Zwart-Afrika (het gedeelte van
Nadere informatieAan: de Minister-President de Minister van Defensie de Minister van Buitenlandse Zaken. Van: Coördinator Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten
Aan: de Minister-President de Minister van Defensie de Minister van Buitenlandse Zaken Van: Coördinator Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten Betreft: Toestand Midden-Oosten Afgesloten 17.00 uur op 19 oktober
Nadere informatieHoe pak ik het aan? 1. Wat kunnen we leren van de geschiedenis? 2. De Nieuwe Revolutionaire Golf 3. Het omslagpunt 4. Hoe nu verder?
Hoe pak ik het aan? 1. Wat kunnen we leren van de geschiedenis? 2. De Nieuwe Revolutionaire Golf 3. Het omslagpunt 4. Hoe nu verder? Revolutionaire golven zijn niet uniek 1848, 1917, 1968, 1989, 2010 Overeenkomsten
Nadere informatieWereldorde of Wan orde?
opinie Tekst kol b.d. A. Kruize Wereldorde of Wan orde? Toen na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en het opheffen van het Warschau Pact een einde kwam aan de Koude Oorlog, werd door velen gedacht dat
Nadere informatieADOPTIE Trends en analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 2009 tot en met 2013
Ministerie van Veiligheid en Justitie ADOPTIE Trends en analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 29 tot en met 213 Maart 214 Overzicht van het aantal verstrekte beginseltoestemmingen
Nadere informatieDe hereniging van Duitsland
De hereniging van Duitsland 9 november is voor onze oosterburen een bijzondere dag. Op die dag in 1989 viel namelijk de Berlijnse muur en die ingrijpende gebeurtenis wordt nog steeds elk jaar in het hele
Nadere informatiePlein 1813 nr. 4- 's-geavewhage. Onderwerp: Weekoverzicht.
REGERINGSCOMMISSARIS IN ALGEMENE DIENST MINISTERIE VANALGEMENE ZAKEN Kenmerk: Nr. 3H7/HP/69. Bijlage(n): één. Onderwerp: Weekoverzicht. 's-gravenhage, 19 juni 1969' Plein 1813 nr. 4 Hiermede heb ik de
Nadere informatieADOPTIE Trends en analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 2008 tot en met 2012
Ministerie van Veiligheid en Justitie ADOPTIE Trends en analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 28 tot en met 212 Maart 213 Overzicht van het aantal verstrekte beginseltoestemmingen
Nadere informatieExamen VMBO-GL en TL 2005
Examen VMBO-GL en TL 2005 tijdvak 1 woensdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE GL EN TL Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 38 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatiePraktische opdracht Geschiedenis Korea-oorlog
Praktische opdracht Geschiedenis Korea-oorlog Praktische-opdracht door een scholier 2137 woorden 27 november 2002 6 65 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding We hebben dit onderwerp gekozen omdat we
Nadere informatieBijlage VWO aardrijkskunde. tijdvak 2. Bronnenboekje. VW-0131-a-17-2-b
Bijlage VWO 2017 tijdvak 2 aardrijkskunde Bronnenboekje VW-0131-a-17-2-b VW-0131-a-17-2-b 2 / 12 lees verder Wereld Opgave 1 Van made in China naar designed by China Van made in China naar designed by
Nadere informatieRegionalisering als strategie
Regionalisering als strategie Contouren van een Internationale Noordzee Strategie Jan van Tatenhove, Noordzeedagen 2014, 3 oktober 2014 Inhoud Gebiedsagenda 2050 Regionalisering als machtsstrijd Geografisch:
Nadere informatieVoorwoord 9. Inleiding 11
inhoud Voorwoord 9 Inleiding 11 deel 1 theorie en geschiedenis 15 1. Een omstreden begrip 1.1 Inleiding 17 1.2 Het probleem van de definitie 18 1.3 Kenmerken van de representatieve democratie 20 1.4 Dilemma
Nadere informatieBijlage VWO. aardrijkskunde. tijdvak 2. Bronnenboekje. VW-0131-a-15-2-b
Bijlage VWO 2015 tijdvak 2 aardrijkskunde Bronnenboekje VW-0131-a-15-2-b Wereld Opgave 1 De luchtvaartsector in China Chinese luchtvaartindustrie bijna ready for take off De luchtvaartindustrie wordt gedomineerd
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 4
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 4 Samenvatting door R. 149 woorden 7 juni 2012 4,8 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Globalisering in Azie 1970: - Aziatische platteland arm - te weinig
Nadere informatieTRANSATLANTIC TRENDS - NETHERLANDS
TRANSATLANTIC TRENDS - NETHERLANDS VRAAG 10 Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de werelpolitiek mengen?
Nadere informatieInhoud EUROPA: DE STRIJD TEGEN HET FASCISME 12
Inhoud INLEIDING: de fotocamera in de oorlog 6 EUROPA: DE STRIJD TEGEN HET FASCISME 12 DE WEG NAAR DE OORLOG: de aanleiding tot het conflict 14 De bewapening voor het armageddon 28 De schande van de appeasementpolitiek
Nadere informatieEUROPEES PARLEMENT. Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie. van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie
EUROPEES PARLEMENT 1999 2004 Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie 10 april 2001 VOORLOPIGE VERSIE 2000/2243(COS) ONTWERPADVIES van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek
Nadere informatieDe 1 e Wereldoorlog. inleiding (9.1) HC onderdelen: conferentie van Berlijn (1884-85) + vlootwet (1898)
De 1 e Wereldoorlog inleiding (9.1) HC onderdelen: conferentie van Berlijn (1884-85) + vlootwet (1898) Onderzoeksvraag: Wat waren de oorzaken van de 1 e Wereldoorlog en wat maakte deze oorlog uniek in
Nadere informatiemaatschappijwetenschappen pilot vwo 2019-I
Opgave 2 Defensiesamenwerking in Europa Bij deze opgave horen tekst 3, figuur 1 en tekst 4. Inleiding In december 2017 is in de Europese Unie (EU) op het gebied van defensie een Permanente Gestructureerde
Nadere informatieStraaljagers en politici; geen gelukkige combinatie. Hans Heerkens Faculteit Management & Bestuur
Straaljagers en politici; geen gelukkige combinatie Hans Heerkens Faculteit Management & Bestuur Wat gaan we doen? De opvolging van de F-16 De kandidaten De JSF Is de JSF de beste keuze? Conclusies Ik
Nadere informatieTweede Wereldoorlog-1 vmbo12
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 19 juni 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62175 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.
Nadere informatieWat is inter - nationaal recht?
Wat is inter - nationaal recht? 2 Elk land heeft wetten en regels waar iedereen zich aan moet houden. Als je naar een ander land gaat, moet je je aan andere regels en wetten houden. Als je dat niet doet,
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2013 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE GL en TL Bronnenboekje GT-0125-a-13-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Standpunten van drie politieke partijen aan het begin
Nadere informatieDe 30-dagenregeling: Revisited
De 30-dagenregeling: Revisited Anna Gunn Inhoud 1. Achtergrond 2. De 30-dagenregeling (oud) 3. De 30-dagenregeling (nieuw) 4. Bevindingen 1. ACHTERGROND 1 De Nederlandse maritieme zones Maritieme zones:
Nadere informatieVerwerking data nulmeting toets filosofische vragen
Verwerking data nulmeting toets filosofische vragen Aantal leerlingen: 28 Klas: 4VWO De leerlingen hebben in het kader van dit ontwerponderzoek en de lessenreeks politieke filosofie vijf filosofische vragen
Nadere informatieADOPTIE Trends en analyse
Ministerie van Veiligheid en Justitie ADOPTIE Trends en analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 21 tot en met 214 Februari 215 Overzicht van het aantal verstrekte beginseltoestemmingen
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1 1. Goederenexport van Zuid-Korea naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zuid-Koreaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro). Bron: International
Nadere informatieHerdenking Capitulaties Wageningen
SPEECH SYMPOSIUM 5 MEI 2009 60 jaar NAVO Clemens Cornielje Voorzitter Nationaal Comité Herdenking Capitulaties Wageningen Dames en heren, De détente tussen oost en west was ook in Gelderland voelbaar.
Nadere informatieWat is internationaal recht?
Wat is internationaal recht? Elk land heeft wetten en regels waar iedereen zich aan moet houden. Als je naar een ander land gaat, moet je je aan andere regels en wetten houden. Als je dat niet doet, dan
Nadere informatieCHINA NU Tekst: Maaike Okano-Heijmans en Frans-Paul van der Putten. Economie
Economie CHINA NU Tekst: Maaike Okano-Heijmans en Frans-Paul van der Putten China als investeerder in Europa Chinese investeringen in Europa nemen snel in omvang toe. Volvo Cars is tegenwoordig eigendom
Nadere informatieTijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen
Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie 1. De levenswijze van jager-verzamelaars. 2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen. 3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.
Nadere informatieIs de Nederlandse economie klaar voor de volgende generatie? Jaap van Duijn Grip op je Vermogen 5 oktober 2018
Is de Nederlandse economie klaar voor de volgende generatie? Jaap van Duijn Grip op je Vermogen 5 oktober 2018 1 Is de Nederlandse economie klaar voor de volgende generatie? Uitgangspositie Trends Uitdagingen
Nadere informatiee-book: gebonden versie: e-book: gebonden versie: Chris Oxlade
Chris Oxlade Chris Oxlade Anita Ganeri Anita Ganeri Boeken in deze serie e-book: 978-94-6175-825-5 gebonden versie: 978-90-5566-931-8 e-book: 978-94-6175-822-4 gebonden versie: 978-94-6175-285-7 e-book:
Nadere informatieDe ineenstorting van het communisme
De geschiedenis van de laatste 40 jaar De ineenstorting van het communisme Deel A: ॐ Terugblik college 1/ inleiding college 2 ॐ De voorgeschiedenis Discussie: de koude oorlog 1944-1975 ॐ Factoren die hebben
Nadere informatie