Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting door een scholier 3329 woorden 3 oktober ,9 40 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Wat is maatschappijleer? 1) Wat is het doel van maatschappijleer? Zodra mensen samenleven, moeten zijn rekening met elkaar houden. Alleen op een onbewoond eiland zou je de hele nacht muziek kunnen draaien of met een auto 200 kilometer per uur kunnen rijden. In een stad kan dat niet: de vrijheid van een botst dan met de rechten van de anderen. In iedere samenleving worden regels vastgesteld. Dat zie je al in een gezin. Wordt er gezamenlijk gegeten of pakt iedereen naar believen uit de koelkast? Zijn er afspraken over het tijdstip waarop de kinderen thuis moeten zijn of worden zij daarin vrijgelaten? Heeft iedereen evenveel te zeggen of zijn er een of twee mensen de baas? Regels en samenleven Niet alle gezinnen hebben dezelfde regels en ook binnen een gezin kunnen voor verschillende gezinsleden verschillende regels gelden: jongeren mogen meer dan kleuters, meisjes mogen soms minder dan jongens. Ook de waardering voor de regels loopt uiteen. Opvoeders vinden het belangrijk dat kinderen op tijd naar bed gaan, de kinderen zelf kunnen dat belachelijk vinden. Of zij in staat zijn hierin verandering aan te brengen, hangt af van de invloed die zij binnen het gezin kunnen uitoefenen. Hebben zij goede argumenten, staan de ouders open voor argumenten? En, als dat niet zo is, leggen de kinderen zich daar dan bij neer of zijn er andere middelen om hun zin te krijgen? De verhoudingen in een gezin zien we terug in de hele samenleving. Welke regels op een bepaald moment gelden, hangt af van: de opvattingen van degene(n) die de meeste macht heeft of hebben; de invloed van degenen die een ondergeschikte positie innemen; de machtsmiddelen die beide groepen hebben. Wat is een maatschappelijk probleem? In Nederland worden de belangrijkste regels democratisch vastgesteld. Via verkiezingen kunnen we enigszins invloed uitoefenen op de regels die er in een samenleving gelden. Ook hebben we daarmee iets te zeggen over de aanpak van maatschappelijke problemen. Maatschappijleer gaat over maatschappelijke problemen en kwesties, en dus niet over persoonlijke problemen. Als je last van je rug hebt, is dat in eerste instantie een persoonlijk probleem. Het wordt echter een maatschappelijk probleem als blijkt dat veel rugklachten worden veroorzaakt door de hoge werkdruk in Nederland. Of als mensen met ernstige rugklachten in het ziekenhuis geconfronteerd worden met een Pagina 1 van 7

2 lange wachtlijst voor het maken van röntgenfoto s en scans. Dit veroorzaakt een langere ziekteduur, wat veel tijd en geld kost. Denk maar eens aan de kans op complicaties doordat mensen door blijven lopen met rugklachten, onnodig lang ziekteverzuim op scholen en in bedrijven en werkgevers die tijdelijke vervangers moeten zoeken. We spreken van een maatschappelijk probleem, als het probleem: gevolgen heeft voor grote groepen in de samenleving; door maatschappelijke ontwikkelingen wordt veroorzaakt; te maken heeft met tegengestelde belangen; gemeenschappelijk opgelost moet worden. Gevolgen voor grote groepen Omdat maatschappelijke kwesties veel mensen in de samenleving raken, spreken we ook wel van sociale problemen. De drugsproblematiek, het fileprobleem en de toenemende agressie zijn zaken waar veel mensen last van hebben. Veel problemen zijn bovendien grensoverschrijdend, zoals kinderarbeid in ontwikkelingslanden, de verspreiding van gifgaswapens over de wereld en de klimaatverandering. Maatschappelijke ontwikkelingen Maatschappelijke problemen ontstaan omdat een samenleving dynamisch is. Veel ontwikkelingen hebben onbedoelde gevolgen. Ze ontstond het fileprobleem door de toegenomen welvaart, waardoor meer mensen een auto konden kopen. En zo is de vergrijzing een gevolg van de medische vooruitgang: mensen kunnen kiezen voor het krijgen van minder kinderen en zij leven langer dan vroeger. Tegengestelde belangen Mensen denken verschillend over maatschappelijke problemen. Vaak komt dit omdat niet iedereen evenveel last van een maatschappelijk probleem heeft. Wie in de Randstad woont en voor zijn werk veel op de weg zit heeft meer last van het fileprobleem dan iemand in Zeeland. De kans is groot dat zij dus ook verschillend zullen denken over de oplossing van dit probleem. De Randstad-mobilist wil misschien meer snelwegen, terwijl de inwoner van Zeeland het geld liever aan meer recreatiemogelijkheden wil besteden. Er is sprake van verschillende belangen. Tegengestelde belangen doen zich niet alleen tussen mensen voor, maar ook binnen één persoon. Je kunt je als automobilist ergeren aan de files en tegelijkertijd tegen de aanleg van meer autowegen zijn omdat je zo veel mogelijk natuur wilt behouden. Ook willen de meeste mensen het liefst zo min mogelijk belasting betalen, terwijl ze tegelijkertijd ook willen dat er goed onderwijs wordt gegeven en dat hun ouders goed verzorgd worden als zij oud of ziek zijn. Gemeenschappelijke oplossingen Om een maatschappelijk probleem aan te pakken moeten de verschillende belangen worden afgewogen. In Nederland hebben we deze afweging in handen van politici gelegd. Zij besluiten bijvoorbeeld of er nieuwe wegen moeten worden aangelegd of dat er gezocht moet worden naar andere oplossingen voor het fileprobleem. Bijvoorbeeld door het verbeteren van het openbaar vervoer of door de invoering van het rekeningrijden, waardoor autorijden duurder wordt en mensen minder snel de auto zullen pakken. Vanwege de noodzaak van nieuwe regels en wetten om een kwestie op te lossen, zijn maatschappelijke problemen tevens politieke problemen. 1.2 Het vak maatschappijleer Maatschappijleer gaat over de manier waarop we de samenleving vormgeven: hoe gaan we met elkaar om, hoe nemen we besluiten en hoe lossen we problemen op? In dit boek behandelen we deze vragen aan Pagina 2 van 7

3 de hand van vier belangrijke thema s: de rechtsstaat, de parlementaire democratie, de pluriforme samenleving en de verzorgingsstaat. De vier thema s In het thema Rechtsstaat behandelen we de manier waarop de persoonlijke vrijheid en rechtszekerheid van burgers gewaarborgd is. De overheid mag burgers ook niet zomaar oppakken. Maar moet de overheid ook wachten tot er daadwerkelijk een misdrijf is gepleegd? Hoe ver mag de overheid van jou gaan in het handhaven van de rechtsorde, als het recht op privacy in het geding is? De kernvraag van dit thema is: Wat is de essentie van de rechtsstaat en hoe ver mag de overheid gaan om onze vrijheid en veiligheid te garanderen? Het thema Parlementaire democratie gaat over de manier waarop in Nederland besluiten worden genomen, hoe politici te werk gaan en hoe de burgers invloed kunnen uitoefenen op deze besluitvorming. De kernvraag in dit thema is: Op welke manier kan Nederland volgens jou het beste geregeerd worden? In het thema Pluriforme samenleving wordt gekeken naar de manier waarop het samenleven van mensen met verschillende achtergronden en opvattingen vorm krijgt. Hoe wordt er omgegaan met botsende levensstijlen? Zijn er regels waar iedereen zich aan moet houden? De kernvraag van dit thema is: Hoe vind jij dat mensen met verschillende leefwijzen het beste met elkaar kunnen omgaan? In het thema Verzorgingsstaat gaan we in op de manier waarop mensen voor zichzelf en elkaar zorgen. Heeft iedereen die geen werk heeft recht op een uitkering of alleen degenen die niet kunnen werken Moeten zieken eerst een beroep doen op familie en bekenden vóór zij professionele hulp kunnen krijgen? De kernvraag in dit thema is: Wanneer moeten mensen hun problemen zelf oplossen en wanneer moet de overheid helpen? 1.3 De kernbegrippen Hoe we met elkaar omgaan in een gezin, school, bedrijf, enzovoort, heeft alles te maken met normen, waarden, belangen, macht en sociale cohesie. Wie gaan hierna kort op deze kernbegrippen in, die later zullen terugkomen. Hiervoor zijn we al een aantal van deze begrippen tegengekomen. Normen en waarden Ons handelen wordt sterk door waardeoordelen bepaald. En achter deze waardeoordelen zitten altijd begrippen die we waarden noemen, uitgangspunten of principes die mensen belangrijk en nastrevenswaardig vinden. Sommige waarden vinden we bijna allemaal belangrijk, zoals eerlijkheid. Maar andere waarden horen typisch bij bepaalde groepen. Ondernemers vinden de waarde onafhankelijkheid belangrijker dan mensen die in loondienst werken. Voor een kunstenaar geldt creatieve vrijheid in zijn werk sterker dan voor een leraar. Waarden leiden bijna altijd tot regels over het gedrag van mensen en zo n regel noemen we een norm. Als je veel waarde hecht aan eerlijkheid (waarde) vloeit daaruit voort dat je niet steelt en dat je ook van anderen verwacht dat ze niet stelen (norm). Normen zijn dus opvattingen over hoe je je op grond van een bepaalde waarde behoort te gedragen. Een norm is dus een sociale verplichting die in bepaalde situaties wordt opgelegd door je omgeving of die je jezelf oplegt. Sommige waarden en normen gelden voor een hele samenleving, terwijl andere alleen binnen een bepaalde groep gelden. Waarden die op een concreet niveau liggen en die je heel graag wilt verwezenlijken, noemen we ook wel idealen. Je wilt bijvoorbeeld later in New York gaan wonen of een Pagina 3 van 7

4 eigen restaurant beginnen. Sommige idealen zijn algemener en kunnen volgens hun aanhangers de grondslag vormen voor een perfecte maatschappij, bijvoorbeeld vrijheid en gelijkheid. Belangen Als student of scholier heb je andere belangen dan als caissière bij de supermarkt. Als de regering bijvoorbeeld de studiebeurzen verhoogt, heeft een student er voordeel van en de caissière niet. Maar bij belastingverlaging heeft de caissière juist voordeel en de student niet. Een belang is het voor- of nadeel dat iemand ergens bij heeft. Een belang heeft vaak te maken met financieel voor- of nadeel, maar niet altijd. Scholieren hebben bijvoorbeeld belang bij goed en inspirerend onderwijs, allemaal hebben we belang bij schone lucht en gezond voedsel. En godsdienstige groeperingen hebben belang bij de vrijheid van onderwijs omdat ze dan eigen scholen kunnen oprichten. Macht In veel relaties krijg je te maken met macht. Kinderen zijn bijvoorbeeld financieel afhankelijk van hun ouders. En als leerling van je onder het gezag van de school. Macht is het vermogen om het gedrag van anderen te beïnvloeden. De macht van docenten en directie op een school of van een burgemeester die een voetbalwedstrijd kan verbieden, noemen we formele macht of gezag. Deze vormen van geïnstitutionaliseerde machtsuitoefening worden geaccepteerd omdat ze in regels en wetten zijn vastgelegd. Bij informele macht, bijvoorbeeld in een vriendengroep, beïnvloeden mensen elkaar zonder dat er sprake is van een geformaliseerd systeem van sancties. De uitoefening van macht vindt plaats binnen de toepassing van machtsbronnen, zoals geld, functie of beroep, kennis, overtuigingskracht, aanzien, aantal en geweld. Deze machtsbronnen kunnen als machtsmiddelen worden gebruikt waarmee mensen het gedrag van anderen kunnen beïnvloeden. Als je ziek bent, heeft een arts macht over je vanwege zijn medische kennis en zijn vermogen medisch in te grijpen. En een vakbond met veel leden kan macht uitoefenen door een staking uit te roepen. Een internationaal bedrijf kan bij looneisen van het personeel dreigen met het verplaatsen van een productie naar een lagelonenland. Sociale cohesie Samenlevingen veranderen voortdurend. Steeds ontstaan er maatschappelijke kwesties die vervolgens worden opgelost, afhankelijk van de normen, waarden en belangen die op dat moment heersen. En telkens komen er dan weer nieuwe kwesties die om een oplossing vragen. Deze dynamiek van de samenleving is een gevolg van veranderende normen, waarden en belangen. Welke normen, waarden en belangen dominant zijn is afhankelijk van: de plaats. In Nepal bijvoorbeeld bestaat het kastensysteem. Dit impliceert een ongelijkheid vanaf je geboorte. Deze ongelijkheid ervaren de mensen als een volkomen normale situatie. de tijd. Mensen in Nederland hebben tegenwoordig geen belang meer bij het krijgen van (veel) kinderen. Vroeger wel: toen moesten kinderen voor hun bejaarde ouders zorgen. de groep. Rechts-radicale jongeren zetten zich af tegen de multiculturele samenleving en komen in hun ogen op voor het eigen volk. Meer internationaal georiënteerde jongeren zien culture uitwisseling juist als een verrijking voor Nederland. Voor de continuïteit van een samenleving is het belangrijk dat iedereen er bij blijft horen en dat mensen rekening houden met de normen, waarden en belangen van anderen. Alleen dan kan er sprake zijn van Pagina 4 van 7

5 een samenleving. Als mensen in een land het gevoel hebben bij elkaar te horen spreken we van sociale cohesie. 1.4 Wat moet jij met maatschappijleer? Aan de hand van de verschillende thema s en de kernbegrippen kun je maatschappelijke vraagstukken analyseren en er uiteindelijk je eigen mening over geven. Bij het zoeken naar oplossing van maatschappelijke problemen gaat het om: kennis van de feiten; inzicht in processen; het ontwikkelen van eigen ideeën. Je ziet dit terug in het analyseschema op de volgende bladzijden, dat handig is bij het structureren van werkstukken, presentaties en andere opdrachten. 2) Kennis van zaken Een van de doelen van het vak maatschappijleer is dat je kritisch leert omgaan met informatie en niet zomaar alles gelooft wat je in een krant, tijdschrift of op internet leest. Betrouwbaarheid Als je wilt weten of iets wat je leest betrouwbaar is, stel je de onderstaande vragen. Wordt er bij de cijfers en andere gegevens een bronvermelding genoemd? Goede bronnen voor cijfermateriaal zijn het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek), ministeries, het Sociaal Cultureel Planbureau en andere officiële instanties. Is er duidelijk onderscheid tussen feiten en meningen? Feiten zijn objectief; ze zeggen iets over de werkelijkheid en zijn controleerbaar. Meningen zijn subjectief, omdat ze vooral iets zeggen over degene die de mening geeft. De grens tussen feiten en meningen is soms lastig te bepalen. Als er in de krant staat Israël vermoordt zeven onschuldige Palestijnen denk je niet gelijk aan een mening. Toch is deze krantenkop minder objectief dan Het Israëlische leger heeft zeven Palestijnse burgers gedood. Wordt iets van verschillende kanten bekeken? Hierbij kijk je of er hoor en wederhoor is toegepast en er dus verschillende betrokkenen zijn gehoord, bijvoorbeeld schooldirectie én leerlingen of politie én relschoppers. Bij kranten en nieuwsuitzendingen op tv en radio kun je bovenstaande vragen vaak met ja beantwoorden, omdat professionele journalisten zorgvuldig behoren om te gaan met informatie. Bij internet ligt dat anders, omdat iedereen daarbij informatie kan ontvangen en uitzenden. Daardoor weet je niet altijd wie de schrijver is, worden feiten en meningen door elkaar gehaald en is veel informatie eenzijdig. Zo kun je moeiteloos op internet bronnen vinden waarin de holocaust ontkend wordt, bronnen die bewijzen dat de maanlanding in scène is gezet en dat de aanslagen van 11 september een complot van de Amerikanen zelf is. Je moet dus goed zoeken op internet om betrouwbare informatie te vinden. 2.1 Beïnvloeding door de media De meeste informatie komt tot ons via de media. Daarmee hebben de media invloed op ons. Over de omvang van deze invloed, de vraag hoe de beïnvloeding precies in zijn werk gaat en het effect ervan op ons gedrag, bestaat verschil van mening tussen wetenschappers. We behandelen hierna zes theorieën die hierop ingaan. De injectienaaldtheorie Pagina 5 van 7

6 In de beginjaren van de massamedia geloofde men in de sterke macht van de kranten, radio en tv. De media werden gezien als een injectienaald die het publiek druppeltje voor druppeltje met bepaalde ideeën konden volspuiten. Deze theorie wordt vaak geïllustreerd met de begrippen manipulatie, propaganda en indoctrinatie. Bij manipulatie worden er opzettelijk feiten weggelaten of verdraaid, zoals een politicus die een fout niet wil toegeven uit angst voor politiek gezichtsverlies. En bij oorlogsberichten berichten media die het eens zijn met de oorlog, anders dan media die tegen de oorlog zijn. Een stapje verder is propaganda, waarbij opzettelijk eenzijdige informatie wordt gegeven om mensen te beïnvloeden. Hiervan is per definitie sprake bij reclame, maar ook in verkiezingstijd voeren politieke partijen propaganda om kiezers voor zich te winnen. Weer een stap verder is indoctrinatie, waarbij langdurig, systematisch en heel dwingend eenzijdige opvattingen en meningen worden opgedrongen aan het publiek. Een bekend voorbeeld is het vroegere communistische Rusland waar tv en kranten elk jaar vertelden dat de graanoogsten weer beter waren dan het jaar ervoor. Ook in onze samenleving komen deze drie verschijnselen regelmatig voor. Je kunt in bepaalde mediahype s herkennen dat sommige media steeds weer dezelfde mening of soort berichten weergeven. Denk aan de sterke aandacht voor criminaliteit in bepaalde kranten. De multiple-step-flowtheorie Volgens deze theorie hebben de massamedia vooral een indirecte invloed via zogenaamde opinieleiders. Dit zijn mensen om ons heen (gezin, school, werk, vriendenkring) met veel informeel gezag. Zodra deze opinieleiders een duidelijke mening hebben gevormd over een onderwerp, nemen anderen hun mening snel over. Voorbeeld: een man kijkt tijdens verkiezingstijd naar een tv-debat tussen lijsttrekkers van CDA, PvdA, SP en VVD. De volgende dag vindt een collega dat een van hen duidelijk de beste was. De man neemt deze mening over, omdat hij denkt dat zijn collega veel verstand heeft van politiek. De cultivatietheorie Volgens deze theorie speelt de televisie een dominante rol in het overdragen van cultuur, vooral bij fictieve programma s zoals soaps. Mensen die daar veel naar kijken, kunnen de werkelijkheid gaan verwisselen met een televisiewerkelijkheid. Ze spreken een soapacteur op straat aan dat hij eens wat aardiger voor zijn vrouw moet zijn. De vermenging van tv en werkelijkheid geldt vooral voor zware kijkers en voor jonge kinderen, die minder in staat zijn fictie van werkelijkheid te onderscheiden. In Spanje in becijferd dat kinderen dagelijks via de tv negentig gewelddadige acties zien. Selectieve perceptie Deze theorie benadrukt niet de macht van de zender, maar van de mediagebruiker. Als ontvangers nemen we informatie nooit objectief waar, er is voortdurend sprake van selectieve perceptie: elke informatie wordt zodanig vervormd dat deze zo veel mogelijk past in ons referentiekader. Je referentiekader is het geheel van persoonlijke waarden, normen, kennis en ervaring en werkt als een soort filter. Zo vindt een liefhebber van vechtsporten het leuk om naar een kickboksfilm te kijken, terwijl een vredesactivist een film vol geweld ziet. Door je bewust te zijn van je referentiekader kun je proberen meer objectief waar te nemen. Wetenschappers en journalisten leren dit in hun opleiding, zodat hun publicaties en artikelen over het algemeen betrouwbaar zijn. De agendatheorie Pagina 6 van 7

7 De agendatheorie benadrukt dat de media niet bepalen hóe mensen denken, maar hooguit waarover zij denken en met elkaar praten. De informatie die de media aanreiken, zet ons aan het denken. Pas daarna vindt de meningsvorming plaats. Een voorbeeld is de Idols-hype. Bijna iedereen in Nederland kende, soms zelfs zonder het programma zelf te zien, de namen van de finalisten. Het onderwerp Idols was op de gespreksagenda geplaatst. De media beïnvloeden niet alleen de gespreksagenda van burgers, maar ook de politieke agenda. Denk aan politieke kwesties als die meer-gevangenen-in-één-cel maatregel of de klimaatproblemen. Soms vraagt een Tweede Kamerlid met de krant in de hand aan een minister wat hij van een bepaald bericht vindt. Een onderwerp komt dan via de media op de politieke agenda. De framingtheorie Een variant op de agendatheorie is de framingtheorie. Hierin wordt gesteld dat de media een bepaald onderwerp zoals een nieuwsbericht vanuit een bepaalde invalshoek presenteren en daarmee de manier beïnvloeden waarop mensen over iets denken. Het gaat om te manier waarop issues worden belicht ( media-frame ). Zo wordt de islam dikwijls als een probleem omschreven (terrorisme, fundamentalisme, enzovoort) en veel minder als een religie zoals het hindoeïsme. 2.2 Beeldvorming en discriminatie Tijdens de overdracht van informatie ontstaat beeldvorming. Als in een krant herhaaldelijk aandacht wordt besteed aan jongeren die betrokken zijn bij groepsverkrachtingen, kan daarbij telkens nadrukkelijk worden vermeld dat de daders een bepaalde etnische achtergrond hebben. Dit kan leiden tot stereotyperingen ofwel generaliseringen en vooroordelen. Bij een stereotypering heb je een vaststaand beeld van een groep mensen aan wie je allemaal dezelfde kenmerken toeschrijft. Een vooroordeel is een mening over iets of iemand zonder kennis van zaken. Mensen gebruiken vooroordelen en stereotypen vaak om zich af te zetten tegen andere groepen. Het gevaar ervan is dat het makkelijk kan leiden tot intolerantie en discriminatie, waarbij je mensen van een bepaalde groep op grond van kenmerken die in een gegeven situatie niet van belang zijn. Kenmerken waarop mensen elkaar discrimineren, zijn met name huidskleur of ras (racisme), leeftijd, seksuele voorkeur, sekse, geloof en uiterlijk. Zo hebben bijvoorbeeld vrouwen, allochtonen en ouderen minder kansen op de arbeidsmarkt, omdat werkgevers onterecht onderscheid maken. Tevens is discriminatie nadelig voor de sociale cohesie. Daarom is het extra belangrijk om je bewist te zijn van vooroordelen en discriminatie gezamenlijk te bestrijden. Pagina 7 van 7