ANALYSE EN VERSLAG EXAMEN HAVO KUNST ALGEMEEN - Toelichting:

Transcriptie

1 ANALYSE EN VERSLAG EXAMEN HAVO KUNST ALGEMEEN - Toelichting: Onderstaande analyse van het examen havo kunst algemeen tijdvak 1, 2013 is tot stand gekomen op basis van: - Een analyse van de niveaus van de vragen met behulp van de herziene taxonomie van Bloom, zie pag Analyses en opmerkingen van een team van docenten kunst algemeen uit het land (rode tekst, expertisecentrum kunsttheorie) - Onderbouwing met behulp van erkende bronnen/opmerkingen van vakdocenten kua. - Verslag van de opmerkingen zoals gemaakt tijdens de examenbespreking in Amersfoort (blauwe tekst de geel gearceerde vragen zijn besproken) De vragen en antwoorden zijn overgenomen van de opgaven en antwoorden van Cito/Cve. Zowel de originele examenopgaven als het originele correctievoorschrift van Cito/Cve zijn bindend als richtlijn, deze zijn via gepubliceerd. Aan onderstaande analyse en verslag kunnen derhalve geen rechten worden ontleend. - Het doel van deze analyse is het inzichtelijk maken van de verschillende vraagniveaus in het examen en de opbouw van het examen voor docenten ten behoeve van a: correcte toepassing van de beoordelingsnormen, b: verbetering van de lessen/feedback aan leerlingen (opbrengstgericht werken). - Het beschrijven en onderbouwen met behulp van erkende bronnen van eventuele ontbrekende antwoorden in het antwoordmodel die op basis van 3.3 van de algemene regels van het correctievoorschrift als vakinhoudelijk correct beoordeeld zouden moeten worden. Deze aanvullende antwoorden kunnen door docenten tijdens het bespreken met tweede corrector besproken worden. - Het analyseren van eventuele fouten of onvolkomenheden in het examen (punt 7 van de algemene regels). Dat is in het belang van de examenkandidaten en van het borgen van betrouwbare en valide centrale examens als professionals in het vak. In paragraaf 2 Algemene Regels van het correctievoorschrift wordt aangegeven: 3.3 indien een antwoord op een open vraag niet in het beoordelingsmodel voorkomt en dit antwoord op grond van aantoonbare, vakinhoudelijke argumenten als juist of gedeeltelijk juist aangemerkt kan worden, moeten scorepunten worden toegekend naar analogie of in de geest van het beoordelingsmodel; 7 Indien de examinator of de gecommitteerde meent dat in een examen of in het beoordelingsmodel bij dat examen een fout of onvolkomenheid zit, beoordeelt hij het werk van de kandidaten alsof examen en beoordelingsmodel juist zijn. Hij kan de fout of onvolkomenheid mededelen aan het College voor Examens. Het is niet toegestaan zelfstandig af te wijken van het beoordelingsmodel. Met een eventuele fout wordt bij de definitieve normering van het examen rekening gehouden. Conform de protocollen van de VO raad (p.29) verklaren en ondertekenen de eerste corrector en de directeur dat de eerste correctie door hem/haar volgens de beoordelingsnormen is uitgevoerd. Marie-Thérèse van de Kamp MA,MSc, Anne Marie van der Vlies MA Expertisecentrum-Kunsttheorie, mei 2013 met medewerking van & veel dank aan: Ad van der Borght, Harold van Voorst, Valentijn Rambonnet MA, Karen Wisselaar MA, e.a. 1

2 ANALYSE EXAMEN KUA HAVO 2013 TIJDVAK 1 Niveau 64 Percentage pt Onthouden 6 9 % Begrijpen % Toepassen % Analyseren/kunstanalyse % Evalueren 2 3% De geel gearceerde vragen zijn besproken tijdens de examenevaluatie in Amersfoort. Niveau pt Vraag antw 1 Begrijpen Toelichten 2 Begrijpen Categoriseren 3 Begrijpen Uitleggen 2 Op afbeelding 1 zie je het schilderij De Rederijkers (1655) van Jan Steen. Het stelt de leden van de rederijkerskamer 'de Egelantier' voor. In het schilderij wordt een belangrijke bezigheid van het gezelschap verbeeld. 1 Noem deze bezigheid van de rederijkers en geef aan hoe Steen ernaar verwijst in dit schilderij. 2 De zeventiende-eeuwse Nederlandse schilderkunst wordt ingedeeld in verschillende categorieën, waaronder bijvoorbeeld de landschapschilderkunst. 2 Noem de categorie waartoe dit schilderij van Jan Steen wordt gerekend. Geef aan de hand van een voorbeeld aan waarom het tot deze categorie wordt gerekend. Als deze vraag moet toetsen of de leerling een genrestuk kan herkennen en vervolgens kan benoemen wat men er onder verstaat, waarom is er dan gekozen voor een schilderij van Jan Steen die men ook al snel kan zien als een portretstuk; meegenomen dat in vraag 1 specifiek wordt vermeld dat in de voorstelling rederijkers van een specifieke rederijkerskamer te zien zijn. Is dit niet onnodig verwarrend? 1 In 1617 splitste de 'Nederduytsche Academie' zich af van de rederijkerskamer 'de Egelantier'. Een bijzondere en vernieuwende doelstelling van de Academie was het organiseren van wetenschappelijke colleges in het Nederlands. Tot dan toe werden wetenschappelijke colleges in het Latijn gegeven. Een van de leden van de Nederduytsche Academie was Pieter Corneliszoon Hooft. Hooft was geïnteresseerd in de kunsten én in de wetenschap. Het was voor kunstenaars in de zeventiende eeuw belangrijk dat zij zich ook op wetenschappelijk gebied ontwikkelden. 3 Leg uit waarom het voor kunstenaars in de zeventiende eeuw belangrijk 2 Een belangrijke bezigheid van de rederijkers was het houden van voordrachten / de welsprekendheid / het dichten 1 Steen verwijst hiernaar door de figuur links, deze draagt een tekst voor van papier genre / genrestuk / genreschilderkunst 1 vanwege de weergave van het alledaagse leven, zoals het houden van voordrachten door de rederijkers / het drinken / de gezelligheid op de achtergrond Je zou het ook op kunnen vatten als een groepsportret omdat het allemaal mensen zijn van d Eglantier. Waarom niet goed? omdat ze duidelijk bezig zijn, en niet duidelijk geposeerd staan is dat antwoord niet goed. Kunstenaars streefden naar ontwikkeling op wetenschappelijk gebied omdat (een van de volgende): ze door het beoefenen van wetenschap kennis konden nemen van klassieke teksten die als voorbeeld/leidraad konden dienen voor hun eigen kunst. de geleerde kunstenaar meer aanzien genoot dan de kunstenaar als ambachtsman. ze het ideaal van de uomo universale / de universele mens nastreefden.

3 4 Begrijpen Afleiden 5 Kunstanalyse Differentiëren was om zich ook op wetenschappelijk gebied te ontwikkelen. Hoort dit bij de 17 e eeuw in Nederland (empirisch onderzoek / kunstenaar en opdrachtgever; geleerde kunstenaar) of Hofcultuur (uomo universale) 1 In 1613 schreef Hooft het treurspel Geraerdt van Velsen. Hooft liet zich voor dit stuk inspireren door de klassieke tragedie, daarnaast baseerde hij zijn stuk op de vaderlandse geschiedenis. Zo speelt het verhaal zich af op het in Noord-Holland gelegen Muiderslot. 4 Geef aan wat Hooft beoogde met het inbrengen van vaderlandse cultuurelementen in een klassiek stuk. In vraag 4 van het Havo Examen van vorig jaar was een vraag te vinden over de keuze van Vondel om de Gijsbrecht in het Amsterdam van zijn tijd plaats te laten vinden. Het antwoord had de strekking dat het de herkenbaarheid vergrootte voor het publiek. Is dat hier in grote mate niet ook een juist antwoord. Door in een klassiek stuk vaderlandse cultuurelementen in te brengen sluit je beter aan bij de belevingswereld van de kijker. Probleem met de vraagstelling: het inbrengen van vaderlandse cultuurelementen in een klassiek stuk (er staat niet klassiek toneelstuk, niet een klassieke vorm). Dit brengt leerlingen op een dwaalspoor. 3 In 2009 voerde Stichting Kwast Hoofts Geraerdt van Velsen uit. De twintig rollen worden gespeeld door vier acteurs. In het fragment zie je hoe de allegorische figuren Eendracht, Trouw en Onnozelheid commentaar leveren op Twist, Geweld en Bedrog die de oorlog ontketenen. De acteurs tonen het karakter van de allegorische figuren onder andere door het stemgebruik. Zo wordt het karakter van Eendracht, Trouw en Onnozelheid getoond door het gebruik van zoete stemmetjes. 5 Beschrijf aan de hand van het fragment voor elk van deze drie figuren nog een andere manier waarop ze hun karakter tonen. Laat de gesproken tekst buiten beschouwing. De vraag gaat alleen over wetenschappelijk gebied en omhelst dus veel meer dan alleen klassieke teksten. Antwoorden als: kunstenaars moeten zich blijven ontwikkelen en dus op de hoogte zijn van nieuwe technieken (vb camera obscura / perspectiefdoos) voor hun kunst zijn ook goed. Preciezer en naar werkelijkheid werken. - Veel leerlingen geven hier aan dat kunstenaars zich verdiepen in nieuwe kennis over anatomie en nieuwe technieken zoals camera obscura e.d. - Omdat men meer wetenschappelijke verklaringen zocht maar dat is meer de uitleg van het doel van de wetenschap zelf. Het antwoord dient de volgende strekking te hebben: Hooft beoogde de eigen (cultuur)geschiedenis op hetzelfde niveau te plaatsen als die van de klassieken. vaderlandse geschiedenis gebruiken om stuk dichter bij het publiek te brengen / meer te laten meeleven - In een ander examen werd genoemd dat de herkenbaarheid, vraag 4 vorig jaar examen. Dus daarom zou je het ook goed kunnen rekenen, maar iemand merkt op dat het hier gaat over wat Hooft ermee beoogde, dus niet Vondel. De correcte antwoorden staan daarom wel in het antwoordmodel. (n.a.v. opmerking tijdens evaluatie, reactie expertisecentrum: Hoewel het hier over Hooft gaat en niet over Vondel, is de doelstelling van de vraag er niet op gericht om deze specifieke kennis van Hooft te reproduceren, maar om een antwoord te formuleren op basis van kennis en datgene wat af te leiden is uit tekst 1 en 2. Hoewel tekst 1 duidelijk aansluit bij het antwoord in het correctievoorschrift, zou je op basis van tekst 2 wel antwoorden waarin aangegeven is dat de vaderlandse geschiedenis gebruikt kan worden om het stuk dichter bij het publiek te brengen/meer mee te laten leven goed kunnen rekenen conform 3.3. van de algemene regels). - Om uiting te geven aan nationalistische trots ten aanzien van de jonge republiek maximumscore 3 Trouw loopt als een hondje achter Eendracht aan 1 Onnozelheid heeft steeds net te laat in de gaten wat hij moet doen 1 Eendracht pakt de andere twee letterlijk bij de hand 1 3 Eendracht pakt beide handen dit lijkt ook wel erg het einde van het stuk dat ze gaan

4 6 Begrijpen Uitleggen 7 Begrijpen Vergelijken 1 Allegorische figuren kwamen in het zeventiende-eeuws toneel veel voor. 6 Geef een reden waarom destijds toneelschrijvers gebruikmaakten van allegorische figuren. 2 In het filmfragment zie je hoe 'het volk' in een gezongen rei de dood van Floris V betreurt. 7 Geef aan wat de functie is van een rei binnen een toneelstuk. Geef ook aan op welke traditie zeventiende-eeuwse toneelschrijvers teruggrepen met het opnemen van een rei. buigen onduidelijk Eendracht bespeelt het gehele toneel Twijfel: Eendracht loopt over het toneel en verbindt daarmee de personen (?) een van de volgende: Door middel van allegorische figuren kon een abstract idee/begrip concreet worden weergegeven. Allegorische figuren waren (vaak direct) herkenbaar omdat (in toneel en schilderkunst) vaak dezelfde begrippen/figuren opgevoerd werden. - De boodschap i.p.v. idee of begrip, kan evt. vallen onder het eerste streepje. Een rei functioneert als (publieks)commentaar op hetgeen zich heeft afgespeeld 1 Met het opnemen van een rei werd een parallel getrokken/gezocht met de opzet van de klassieke tragedie 1 2 e gedeelte van de vraag is vaag geformuleerd / niet af (. Opnemen van een rei in een toneelstuk.) Veel leerlingen hebben letterlijk de definitie opgezocht in een woordenboek. Het wordt hiermee meer een opzoekvraag dan een inzichtvraag. Weinig antwoordmogelijkheden Opmerking: Was dit fragment wel geschikt? Er zijn door leerlingen veel antwoorden gegeven waarbij zij aangeven dat de kerk/psalm als inspiratie gold. De vraag gaat over de functie van de rei, leerlingen hebben geantwoord op de vorm. Dat is niet goed. De vraag is helder maar zoals gezegd, het fragment is wel sturend richting de psalm voor Havo leerlingen (te moeilijk) - De rei kondigt een overgang tussen bedrijven, aan. 8 Begrijpen Afleiden Hier wordt een opmerking gemaakt over het gebruik van het woordenboek door leerlingen. Dat is formeel toegestaan. Als alle docenten leerlingen erop wijzen dat zij woorden kunnen opzoeken maar dat zij zelf wel na moeten denken (en dat antwoorden niet in het woordenboek staan) dan zou het gebruik van woordenboek geen probleem op hoeven te leveren. 1 In de zeventiende-eeuwse toneeltraditie werden reien vaak geschreven op een bestaande melodie. Dit had een praktische reden. 8 Geef een praktische reden waarom toneelschrijvers reien schreven op een bestaande melodie. een van de volgende: Een bestaande melodie werd (direct) herkend door het publiek, en daardoor werd de aandacht getrokken/vastgehouden. Het gebruik van bestaand materiaal was eenvoudig / efficiënt. 9 Begrijpen Vergelijken 1 In het stuk Geraerdt van Velsen stelt Hooft een kwestie aan de orde die speelde in de zeventiende-eeuwse Republiek, namelijk de positie van de adel. Hoofts persoonlijke standpunt was dat de adel niet boven de wet staat. 9 Leg uit hoe het standpunt van Hooft past in de cultuur van de zeventiendeeeuwse Republiek. 4 Het antwoord dient de volgende strekking te hebben: Hoofts standpunt past in de cultuur van de Republiek, omdat deze wordt gekenmerkt door de belangrijke (machts)positie van de burger (en de afnemende macht van de adel).

5 Blok 2 10 Toepassen Implementeren 11 Analyseren Organiseren (verbanden zien) 12 Toepassen Implementeren 2 Op afbeelding 1 zie je een beeldhouwwerk uit 1914 van de Duitse kunstenaar Hermann Obrist ( ). Het thema 'natuur' was aan het begin van de twintigste eeuw van invloed op ontwikkelingen in de kunsten, onder andere op het gebied van vormgeving. Beeldend kunstenaar Hermann Obrist bijvoorbeeld bestudeerde de natuur. 10 Beschrijf aan de hand van de afbeelding twee aspecten van de vormgeving van het kunstwerk die gebaseerd zijn op de natuur. Waarom een afbeelding kiezen als introductie van het blok, die gaat over de Jugendstil, terwijl dat niet tot de stof behoort. Waarom niet meer aanzichten in beeld gebracht, dat zou de duidelijkheid vergroten. 1 Obrist streefde ernaar in zijn kunst een "intensieve ervaring, een geconcentreerd gevoel" uit te drukken. Dit streven vormde ook het uitgangspunt voor een latere generatie kunstenaars, onder wie zijn leerling Rudolf Laban. Laban was in meer dan één kunstdiscipline geschoold. Uiteindelijk koos hij voor de danskunst. In navolging van Obrist liet hij zich door de natuur inspireren om 'natuurlijke expressie' van emoties te bereiken. 11 Verklaar Labans keuze voor de danskunst vanuit het streven naar natuurlijkheid. De vraag had duidelijker gesteld kunnen worden: waarom kiest hij voor danskunst boven andere kunstvormen, dat was voor leerlingen niet altijd duidelijk. Het woord natuurlijkheid wordt niet eenduidig gebruikt: over de natuur of natuurlijk. Dat is niet duidelijk. 2 In het filmfragment zie je de uitvoering van door Laban ontworpen dansoefeningen. De kostumering en de beweging kunnen in verband worden gebracht met natuurlijkheid. 12 Noem twee aspecten van de kostumering die verband houden met natuurlijkheid. 5 twee van de volgende: Obrists sculptuur bestaat uit een (soort) slingerende vorm rond een as (net als een slingerende plant rond een boom). Obrists sculptuur wekt de indruk van groei en/of de vormen lijken uit elkaar voort te komen (net als, bijvoorbeeld, bladeren in een knop). Obrists sculptuur wekt de suggestie van beweging (net als, bijvoorbeeld, planten / bladeren in de wind). Obrists sculptuur is asymmetrisch van vorm (net als, bijvoorbeeld, een plant of boom). Algemene opmerking: Het antwoordmodel in blok 2 is te beperkt. Kleur: de steen is natuurlijk, daarmee wordt een natuurlijke kleur aangegeven. Vorm: Het is een organische vorm valt onder eerste en tweede antwoord. Er zijn dus meerdere antwoorden gericht op de vormgeving mogelijk, mits goed beargumenteerd. een van de volgende: In de danskunst is het lichaam het middel (het instrument), het lichaam is een natuurlijk object en past daarom bij uitstek in het streven naar natuurlijkheid. In de danskunst is het lichaam het middel, (menselijke) emoties worden van nature / vanzelf al uitgedrukt in lichaamsbeweging en/of gelaatsuitdrukking. - Uit de tekst kon gehaald worden: Aangeboren ritmisch gevoel, iedereen kan dansen, vandaar de keuze van Laban voor dans. (citaat etc.) - De vraag kan op verschillende manieren gelezen worden, maar de vraag is gericht op de keuze voor de danskunst van Laban, dus niet kiezen voor natuurlijkheid als afzetten tegen de vorige periode, bijvoorbeeld Romantisch ballet. twee van de volgende: Door weinig kleding te dragen is het (natuurlijke) lichaam goed zichtbaar / niet verhuld. Doordat de dansers schaars gekleed gaan worden natuurlijke bewegingen goed zichtbaar / onbelemmerd zichtbaar. Het kledingstuk roept associaties op met kledingstukken die gedragen werden bij wat men destijds 'natuurvolken' noemde. - Ook onderdeel van de kleding: blote voeten (contact met aarde) is ook deel van het kostuum Opmerking - in de vraag staat 'noem', het antwoordmodel gaat meer uit van een 'leg uit / geef aan hoe' vraag. De 'noem' antwoorden kunnen dan ook goedgekeurd worden. Ook goed gerekend

6 blote voeten/ kostuums zonder details / eenvoudig / kostuum belemmert de beweging niet, vrijheid in beweging (itt bijv. Triadisches Ballett of Parade) Noem een aspect etc. in de vraagstelling, leg uit formulering in de antwoordbeschrijving. Ook goed (leerlingen die antwoorden korter benoemen wel aspecten van etc. - en niet uitvoerig uitleggen) - Blote voeten (contact met de aarde) is ook deel van het kostuum - Kostuum volgt de natuurlijke bewegingen het lichaam in aanvulling op het eerste of derde streepje. 13 Toepassen Implementeren 14 Analyseren Attribueren 2 13 Noem twee aspecten van de beweging die verband houden met natuurlijkheid. twee van de volgende: De bewegingen ogen eenvoudig / alsof ze geen technische training vereisen. De naar de grond / beneden gerichte beweging is symbolisch voor het aardse / de natuur. De eenvoudige / herhaalde / cirkelvormige bewegingen kunnen in verband worden gebracht met rituele dansen van (wat men destijds) 'natuurvolken' noemde. Noem een aspect etc. in de vraagstelling, leg uit formulering in de antwoordbeschrijving. 2 Laban richtte in 1913 een school op voor kunst en beweging die verbonden was met de kunstenaarskolonie op de Monte Verità. Deze kolonie bood kunstenaars die de reguliere maatschappij wilden ontvluchten de mogelijkheid van een alternatief bestaan. Deelnemers gingen ernaartoe om te genezen van de civilisatie. 14 Geef aan wat er in de ogen van de deelnemers mis was met de 'reguliere maatschappij'. Leg vervolgens uit hoe men dacht te kunnen genezen van de civilisatie. De reguliere maatschappij / civilisatie werd beschouwd als onnatuurlijk / té beschaafd en daarmee ongezond of ziek (mensen in de reguliere maatschappij leefden in de ogen van de deelnemers van de kolonie te ver af van hun oorsprong, de natuur) 1 Door los van deze zieke maatschappij te leven en hun eigen leefregels te volgen, die dichtbij de natuur / de oorsprong van de mens staan, dachten deelnemers te kunnen genezen 1 15 Begrijpen Uitleggen 2 Laban werkte in zijn dansschool vaak met amateurs. Het werken met amateurs past in zijn (dans)filosofie. 15 Leg aan de hand van een uitgangspunt van Laban uit tekst 3 uit waarom hij juist met amateurs wilde werken. Antwoord1 is te moeilijk en kunnen de leerlingen niet weten en/of afleiden uit de tekst - Verwijzingen naar privé bezit, dat klopt met wat de deelnemers waar naar verwezen wordt vonden. Dit is een antwoord dat aansluit op de vraag en dergelijke antwoorden zouden conform 3.3 goed gerekend moeten worden. 15 antwoord 1: uitgangspunt Laban: Het ging Laban om een vrije / natuurlijke / ongekunstelde manier van bewegen 1 kenmerk van amateurs: Amateurs bewegen vrijer, zijn minder gebonden aan technische / aangeleerde (dans)conventies 1 of antwoord 2: uitgangspunt Laban: Laban ging uit van een aangeboren (natuurlijk) gevoel voor ritme 1 kenmerk van amateurs: Dit (onbedorven) gevoel is (meer) aanwezig bij amateurs (dan bij professionals) 1 Lastig geformuleerde vraag, leerlingen worden niet meteen op het spoor gezet op de twee onderdelen van de vraag. 6 In tekst 3 staat over Laban "hij was bovendien van mening dat beweging gemoedstoestanden kon uitdrukken" als leerlingen dit argument overnemen uit tekst 3 en daar een vakinhoudelijk juiste onderbouwing gericht op een kenmerk van amateurs aan toe kunnen voegen, kan dit conform 3.3 goedgekeurd worden.

7 16 Kunstanalyse Differentiëren Attribueren 2 Laban had veel navolgers, onder wie de danskunstenares Mary Wigman. Zij werd onder meer door de oosterse dans geïnspireerd. Dit blijkt in het filmfragment onder andere uit het gebruik van een gestileerd noh-theater masker en percussie die geïnspireerd is op gamelan. Het masker en de muziek zijn in dit geval hulpmiddelen die de zeggingskracht van de beweging versterken. 16 Leg voor zowel het masker als voor de muziek uit hoe ze de zeggingskracht van de beweging benadrukken. 16 Masker: door een masker te dragen, wordt de danseres een abstract personage. Hierdoor komt de nadruk op haar lichaam en de zeggingskracht daarvan te liggen 1 Muziek (een van de volgende): 1 Door de keuze voor beperkte muzikale begeleiding (alleen ritmisch slagwerk) wordt de aandacht gevestigd op het lichaam en de zeggingskracht van de beweging. De indruk wordt gewekt dat de danseres de muziek/geluiden voortbrengt door haar bewegingen en zo het accent legt op haar beweging. Noh-theater behoort niet tot de examenstof van havo. 17 Toepassen Implementeren 18 Begrijpen Uitleggen 1 Rudolf Laban is de grondlegger van een veel gebruikt systeem voor dansen bewegingsnotatie. Hij legde dit systeem vast in zijn publicatie Schrifttanz (1928). Met deze publicatie leverde hij een bijdrage aan de wetenschappelijke studie van beweging. Bij de bestudering van beweging kon Laban nieuwe technieken als fotografie en film goed gebruiken. 17 Geef aan welk voordeel deze nieuwe technieken hadden voor de studie van beweging. 2 Studies naar de beweging van het menselijk lichaam werden vanaf de twintigste eeuw belangrijker, omdat mechanisering en automatisering een nieuw, vaak eenzijdig gebruik van het lichaam tot gevolg hadden. De bewegingsleer van Laban droeg bij aan de ontwikkeling van een efficiënt lichaamsgebruik op de werkplek. Sommigen zagen in deze bewegingsleer een instrument om de productiviteit van arbeiders te verhogen. Anderen zagen er juist een mogelijkheid in om de kwaliteit van de werkomstandigheden te verbeteren. 18 Geef voor beide opvattingen een argument. De vraagstelling lijkt te hinten naar een tegenstelling in het antwoord, door de woorden sommigen en anderen en het woord juist, terwijl deze niet expliciet in het antwoordmodel terugkomt, onnodig verwarrend. Blok Onthouden 1 In Europa ontstond vanaf de jaren vijftig van de twintigste eeuw een jeugdcultuur. Een 3 belangrijk onderdeel van deze Europese jeugdcultuur was de Amerikaanse rock-'n-roll. Herinneren 19 De Verenigde Staten hadden na de Tweede Wereldoorlog in West-Europa een voortrekkersrol op het gebied van kunst en cultuur. 19 Geef een reden waarom de Verenigde Staten een voortrekkersrol op cultureel gebied hadden. 7 - Het behelst hier een heksendans die angst op moet roepen, de muziek is eng en zo benadrukt ook het masker de griezeligheid. Dit zegt echter niks over de zeggingskracht van de beweging. 17 Film en/of fotografie boden voor de studie van beweging de mogelijkheid om een (complexe) beweging vast te leggen, te splitsen in fragmenten / stil te zetten / vertraagd af te spelen. - Beweging vastleggen, zodat je het over en over kunt kijken en dat je het van verschillende kanten kunt bekijken. (stilzetten wel essentieel) verhogen van productiviteit: Door het optimaliseren van het gebruik van het lichaam, wordt het mogelijk mensen in te zetten als 'levende machines' die een hoge productie halen, terwijl ze zo min mogelijk 'slijten' 1 verhogen van kwaliteit: Door de bewegingen van werknemers te verbeteren, raken mensen minder snel geblesseerd/versleten/moe en/of kunnen zij op een lichtere wijze hun werk doen 1 De Verenigde Staten hadden een voortrekkersrol op het gebied van kunst en cultuur, omdat (een van de volgende): ze als de bevrijders van Europa / bondgenoten in de Koude Oorlog / als bieders van (Marshall) hulp stonden voor alles wat 'goed' was, zodoende vormden ze ook een voorbeeld op cultureel gebied. de ontwikkeling / vernieuwing in de kunst in de Verenigde Staten was doorgegaan

8 20 Onthouden Herinneren 21 Onthouden Herkennen 2 Jongeren in Europa omarmden de rock-'n-roll-cultuur, mede omdat verschillende aspecten van deze cultuur als rebels werden beschouwd. 20 Geef voor twee aspecten van de rock-'n-roll-cultuur aan waarom ze als rebels werden gezien. 3 Europese bands coverden Amerikaanse rock-'n-roll-sterren. Een voorbeeld is het nummer That'll be the day van de Amerikaan Buddy Holly dat gecoverd werd door The Quarry Men. 21 Geef aan de hand van de muziek uit dit fragment drie kenmerken van rock-'n-rollmuziek. Laat de korte duur van het nummer buiten beschouwing. Geen goed voorbeeld van een typisch rock n roll nummer 22 Begrijpen Uitleggen 2 Het nummer That'll be the day duurt iets langer dan twee minuten, deze korte duur is kenmerkend voor rock-'n-roll-nummers. 22 Geef twee redenen waarom rock-'n-roll-nummers een korte tijdsduur hadden. 8 gedurende de Tweede Wereldoorlog, terwijl deze in West-Europa stil had gestaan. Ook goed antwoord: - Veel kunstenaars gevlucht / uitgeweken naar VS ook goed - Antwoorden die verwijzen naar de gevluchte kunstenaars uit Europa. twee van de volgende: Het luisteren naar zwarte muziek was voor 'keurige' blanken uit den boze (rock-'n-roll was gebaseerd op de 'zwarte' jazz en blues). De songteksten van rock-'n-roll-nummers hadden vaak een opstandig karakter. De rock-'n-roll-dans en/of -muziek en/of -kleding had een seksuele connotatie (het luisteren naar deze opzwepende muziek en/of het samen 'wild'/uitdagend dansen op deze muziek en/of het dragen van de uitdagende kleding druiste in tegen de toen geldende fatsoensnormen). Opmerking - Bij het derde streepje: Veel leerlingen koppelen de antwoorden los. Opstandig valt echter onder het eerste streepje; seksueel valt onder dit streepje. - Volume elektronisch versterkte muziek die heel hard gespeeld worden maximumscore 3 drie van de volgende: (ritme): een stevige/dansbare beat (ritme): een typisch shuffle-ritme uit de vroege rock-'n-roll (ritme): gebruik van de voor rock-'n-roll typische breaks/stops (bezetting/sound): De beat/instrumentale sound wordt bepaald door (elektrische en akoestische) gitaar, drums en bas. (schema): Gebruik van bluesschema / basloop is gebaseerd op bluesakkoorden. (zang): De leadzang (hoofdzang) zingt expres met af en toe hortende en/of stotende klanken en/of bijgeluidjes (imitatie van Buddy Holly) en/of met de spreekstem in plaats van een geschoolde zangstem. (vorm/structuur): typische couplet-refrein structuur (vorm/structuur): inleidend 'motief' (in de eerste twee maten) van de gitaar / de intro (vorm/structuur): instrumentaal deel tussen de vocale delen / de elektrische gitaarsolo - muziekleerlingen kunnen ook antwoorden gericht op de afterbeat geven Rock-'n-roll-nummers hadden vaak een korte duur omdat (twee van de volgende): ze vooral fris en dynamisch moesten overkomen. ze makkelijk draaibaar moesten zijn op de radio (korte nummers passen makkelijker in de programmering). ze verkoopbaar moesten zijn als single (de tijdsduur van een single is beperkt). Vraag en antwoord komen niet overeen; antwoordmodel zegt vaak (minder stellig). Mogelijke aanvulling op het antwoordmodel: korte nummers zijn aantrekkelijker om op te dansen op een dansfeest.

9 Opmerking: moeten we voor ons vak dit soort vragen stellen? Korte tijdsduur omdat het zo intensief is: ze waren zo uitgeput. Waarom niet goed: dan zouden ze dus nooit concerten kunnen geven. 23 Analyseren Differentiëren Attribueren 24 Kunst analyse Differentiëren Attribueren 3 The Beatles maakten een stormachtige ontwikkeling door. De band kreeg een enorme schare, veelal jeugdige, fans. Door de grote publiekstoestroom gingen The Beatles als eersten concerten geven in stadions. Het enorme succes van deze concerten was echter een van de redenen waarom de band besloot te stoppen met liveoptredens. 23 Geef aan de hand van het filmfragment drie redenen waarom juist deze concerten een aanleiding konden vormen om te stoppen met liveoptredens. 3 Nadat The Beatles stopten met liveoptredens concentreerden zij zich op het maken van studio-albums. In de Abbey Road Studio's maakte de band de opnamen van het nummer "Tomorrow Never Knows" dat op de LP Revolver in 1966 uitkwam. In dit nummer zijn de invloeden van verschillende inspiratiebronnen te horen. 24 Noem drie inspiratiebronnen waaruit The Beatles putten. Geef daarbij telkens aan hoe je deze terug hoort in het fragment. 9 maximumscore 3 drie van de volgende: Er is bewaking nodig waardoor de sfeer van concerten minder onbezorgd / grimmig wordt. Er zijn hekken nodig om artiesten en publiek te scheiden / artiesten te beschermen waardoor de band met het publiek afstandelijk/anoniem wordt. Door de chaos / massaliteit konden gevaarlijke situaties ontstaan voor publiek en artiesten. De geluidsversterking was in die tijd nog onvoldoende geavanceerd voor de enorme stadions / om het hysterische gegil te overstemmen. Omdat ze wilden stoppen op het hoogtepunt Omdat ze gehoorbeschadigingen kregen van het gegil maximumscore 3 drie van de volgende inspiratiebronnen: techniek / gemanipuleerd geluid: de vervormde zang (door het gebruik van een bijzonder soort speaker) en/of (getapete) loops van onder andere de sitar en/of een achterstevoren afgespeelde gitaarsolo oosterse / Indiase spiritualiteit: De song heeft een rituele, bezwerende tekst. oosterse / niet-westerse / Indiase muziek: Er is een sitar hoorbaar / de monotone melodie / de aanhoudende toon gedurende het nummer (drone). psychedelische ervaringen (door het gebruik van drugs/roesmiddelen): Het gebruik van vreemde/onbekende geluiden, zoals in de vervormde zang / de loops / de achterstevoren afgespeelde gitaarsolo en/of de tekst over het laten spreken van het onbewuste. Weinig antwoordmogelijkheden, hele specialistische muziekvraag (gaf ook een muziekdocent aan) Moeilijke vraag de vraagstelling inspiratiebronnen zijn heel breed. Opmerking: Je kunt zoveel goed rekenen, maar als je alles goed gaat rekenen dan discrimineert het examen niet. Als je vakinhoudelijk goed kunt beargumenteren vanuit het fragment en vanuit bronnen die je hebt geraadpleegd dan kun je antwoorden die vakinhoudelijk goed zijn conform 3.3 beoordelen. 25 Toepassen Implementeren 3 In 1967 maakten The Beatles het album Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band. Op de hoes van deze LP uit 1967 zijn de bandleden tweemaal afgebeeld tussen vele andere beroemdheden. The Beatles presenteerden zich met dit album alsof ze een nieuwe band waren. 25 Geef aan de hand van de hoes drie voorbeelden waaruit blijkt dat de band zich als nieuw presenteert. maximumscore 3 The Beatles presenteren zich als nieuw. Dit is te zien aan (drie van de volgende): de nieuwe naam van de band. Deze is, getuige het opschrift op de drum, gewijzigd in Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band. de positie van de bandleden. De bandleden van de oude band staan aan de zijlijn, de leden van de nieuwe band staan centraal opgesteld, achter de drum. de kleding / het imago. De bandleden van de 'oude band' zijn afgebeeld in zwarte pakken (volgens het oude imago). De nieuwe band heeft een nieuwe outfit, een kleurig imago. de 'oude' Beatles die dood zijn / geëerd worden. De hoes toont een soort (graf)monument met de naam BEATLES in bloemen op zwarte aarde. de presentatie als vernieuwing in de geschiedenis. Op de hoes presenteert de nieuwe band zich te midden van (historische) beroemdheden / iconen uit de kunst, wetenschap,

10 politiek, film, popmuziek en sport. Vier vragen achter elkaar met 3 punten. - Bloemen verwijzen naar nieuw leven, dat is niet goed (en komt doordat leerlingen het niet meteen als bloemen op een grafmonument zien). Wel goed: 26 Toepassen Implementeren 1 De hoes van het album Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band kan geplaatst worden binnen de Pop Art. 26 Geef aan de hand van een kenmerk van de hoes aan waarom deze binnen de Pop Art past. - De nieuwe band heeft nieuwe inspiratiebronnen: nieuwe instrumenten en nieuwe goeroes Het antwoord dient de volgende strekking te hebben: De platenhoes past in de Pop Art-stroming vanwege het gebruik van bestaande beelden uit de massamedia (bijvoorbeeld een foto van Marilyn Monroe) en/of vanwege het gebruik van de fotocollagetechniek. 27 Begrijpen Uitleggen Blok 4 28 Begrijpen Interpreteren 3 Het enorme succes van The Beatles werd evenals de groei van de jeugdcultuur in de jaren zestig mede veroorzaakt door de massamedia. Een voorbeeld daarvan zijn singles en albums, deze werden op steeds grotere schaal geproduceerd en verspreid. 27 Noem nog drie andere massamedia en beschrijf hoe ze bijdroegen aan het enorme succes van popartiesten in de jaren zestig. 1 In 1968 maakte Ed van der Elsken, een Nederlandse fotograaf en cineast, een foto van Amerikaanse toeristen in Zuid-Afrika (afbeelding 1). In deze periode kwam het fenomeen massatoerisme nog maar net op gang. Uit deze foto spreekt kritiek van Van der Elsken op de situatie die hij vastlegt. 28 Geef aan waaruit deze kritiek bestaat. 10 De kleur - felle kleuren (daarvoor is geen goede onderbouwing in het beeld te vinden) maximumscore 3 drie van de volgende: de televisie: De televisie was sterk in opkomst en daarop was nieuws over en/of optredens van de artiesten te zien. Artiesten vergrootten hiermee hun bekendheid, onder andere onder jongeren. de radio: De transistorradio maakte het mogelijk overal naar populaire muziek te luisteren. Artiesten vergrootten hiermee hun bekendheid, onder andere onder jongeren. de gedrukte pers: Er werden popbladen vervaardigd waarin hitlijsten, nieuws en foto's van artiesten werden afgedrukt. Artiesten vergrootten op deze wijze hun bekendheid en/of met het publiceren van hitlijsten werd de nieuwsgierigheid van het publiek aangewakkerd en/of posters/plaatjes van beroemde artiesten werden verzamelobjecten. de film: In bioscopen (en op televisie) werden films van artiesten getoond. Artiesten vergrootten hiermee hun bekendheid, onder andere onder jongeren. Vraag: Moet die laatste zin in het antwoordmodel erbij? het tweede deel is de beschrijving van de bijdrage van de massamedia aan het enorme succes van popartiesten in de jaren zestig, maar dit kan door leerlingen mogelijk wel compacter of in een zin in samenhang met het noemen van de massamedia beschreven zijn. - Reclame niet goed, reclameposters is het derde streepje. - Videoclips is fout. - Merchandise is geen medium. - Jukebox is geen massamedium. Uit de foto van Van der Elsken spreekt kritiek op de toeristen die de Zuid-Afrikaanse kinderen als exotische objecten/toeristische attractie benaderen / uit de foto spreekt kritiek op racisme.

11 29 Kunstanalyse Differentiëren 30 Begrijpen Interpreteren De bronnen zijn erg leuk en goed gevonden, maar de vraagstelling is niet altijd helder in dit blok. 2 afbeelding 2 en 3 In 2009 bracht de Britse fotograaf, journalist en verzamelaar Martin Parr het boek Playas uit. Hierin bundelde hij foto's uit een serie over het toerisme op Zuid-Amerikaanse stranden. Op afbeelding 2 en 3 zie je twee foto's uit deze serie. Parrs foto's worden (op zijn eigen website) getypeerd als kritisch, verleidelijk en humoristisch. 29 Leg aan de hand van de voorstelling uit waarom deze foto's zowel kritisch als humoristisch te noemen zijn. 1 afbeelding 4 Martin Parrs interesse in het fenomeen toerisme zie je ook terug in de verzameling ansichtkaarten die hij heeft aangelegd. Op de afbeelding zie je Limbo! Limbo!, een van de kaarten uit Parrs verzameling. Ansichtkaarten tonen vaak de ideale vakantie-ervaring. Sinds het ontstaan van dergelijke kaarten aan het einde van de negentiende eeuw worden op de voorzijde veelal aanzichten van beroemde (historische) plekken afgebeeld. Afbeelding 4 toont een ansichtkaart uit het begin van de jaren zeventig. Hier wordt een voor die tijd nieuw, ander ideaal gepresenteerd. Opmerking: Het antwoord is hier niet streng genoeg de vraag is erg simpel. - De titel: the monkeys use kodak impliceert kritiek op de toeristen etc. 29 Parrs foto's zijn kritisch te noemen omdat hij het clichébeeld van rust en/of gezondheid van het verblijf aan strand en zee doorbreekt. Hij toont juist de drukte/de overvolle stranden en/of ongezond gebruinde personen 1 Parrs foto's zijn humoristisch door het contrast tussen vermeende schoonheid / het nastreven van schoonheidsidealen en de getoonde 'lelijkheid' van de strandgasten, zoals de vreemd ogende witte lippen en/of de weinig flatteuze houding van de zonnebaadster 1 Opmerking: De foto s zijn niet erg eenduidig terwijl het antwoordmodel weinig vrijheid laat voor eigen interpretaties aangaande mogelijke kritische boodschappen en humoristische elementen in de foto s. Opmerking: Strand verbinden aan gezondheid doen leerlingen niet snel en hoe druk zijn die stranden eigenlijk? (de examenmaker lijkt hier ver te staan van de belevingswereld van de leerlingen), (n.a.v. examenbespreking, opmerking van expertisecentrum) Als het antwoord model van de kritiek te moeilijk is voor leerlingen om te bedenken (en bovendien niet aansluit bij de tijd van de foto 2009), dan is er dus bijna geen kritisch punt te noemen. Alleen het ongezonde aspect van bakken in de zon. Dan denken leerlingen, snel in de trant van lui, niets doen, zinloosheid van op het strand liggen. Om die reden zou het antwoord daarom toch goedgekeurd kunnen worden. - Als leerlingen bij het tweede streepje wel het tweede deel geven en uitleggen waarom en niet de discrepantie aangeven tussen schoonheid/lelijkheid. - Om de meerduidigheid van de afbeeldingen recht te doen gaat het er in het antwoord vooral om dat de leerling beide aspecten, kritisch en humoristisch, genoemd hebben en dit goed onderbouwen. een van de volgende: het ideaal van een ontspannen/vrolijke/zonnige vakantie het ideaal van jezelf onderdompelen in een andere / exotische cultuur 30 Beschrijf dit ideaal aan de hand van de voorstelling van de kaart. 11 Antwoordmodel is niet volledig; voorstelling wordt niet beschreven (alleen een sfeer beschreven) - beschrijvingen van het ideaal +het dynamische van de voorstelling (mits goed toegelicht)

12 31 Kunstanalyse Attribueren en differentiëren 32 Kunstanalyse Attribueren 33 Begrijpen Afleiden 34 Analyseren Organiseren 2 31 Leg aan de hand van twee kenmerken van de vormgeving uit waardoor duidelijk wordt dat deze kaart een ideaalbeeld toont. 1 Op afbeelding 5 zie je een foto van de actie Turista van de Belgische kunstenaar Francis Alÿs. De foto is genomen op een groot plein in Mexico City. In een begeleidende tekst bij deze foto wordt gesteld: "Hij [Alÿs] verklaart zich solidair met de werkloze bevolking en hij houdt [..] de toeristen een spiegel voor." 32 Geef aan hoe Alÿs de toeristen een spiegel voorhoudt. 1 Met zijn actie Turista stelt Alÿs een maatschappelijke kwestie aan de orde. 33 Geef aan welke maatschappelijke kwestie hij met deze actie aan de orde stelt. 1 De Nederlandse kunstenaar Joost Conijn voerde verschillende projecten uit waarin reizen centraal stond. Op de afbeelding zie je de auto die Conijn bouwde voor zijn project Hout Auto. Conijn stelt in dit project het belang van 'zelf kunnen en doen' voorop. 34 Geef aan hoe dit belang uit het project spreekt. twee van de volgende: De kleuren van de ansichtkaart zijn fel/vrolijk/verzadigd. De foto heeft een uitgebalanceerde compositie (er wordt geposeerd). Er is (vrijwel) geen ruis (er is geen enkel verstorend element in de voorstelling, compositie, kleur et cetera). Er is sprake van een felle en/of zonovergoten/gelijkmatige belichting. Bij een vraag over vormgeving geen aspecten van de voorstelling benoemen in het antwoordmodel (verstorend element in de voorstelling) Het derde antwoordstreepje: er is (vrijwel) geen ruis. Leerlingen leren dat zij heel voorzichtig moeten zijn met beschrijvingen van wat iets niet is. Geen ruis zegt hier niet wat er wel aan de hand is in de vormgeving. een van de volgende: Hij maakt de toeristen/beschouwers bewust van zichzelf / van hun toerist-zijn door zich tegenover hen op te stellen (als zelfverklaard toerist). Alÿs wisselt van positie, hij neemt als 'toerist' de positie van een lokale ondernemer in. een van de volgende: Alÿs stelt de invloed van het toerisme / de toerist op de stad / de maatschappij aan de orde. Alÿs stelt het verschil in (maatschappelijke) positie tussen de (rijke) toerist en de (arme) 'locals' aan de orde. - De werkeloosheid + korte toelichting hoe leerlingen dit afgeleid hebben een van de volgende: Conijn kan zelf in zijn brandstof voorzien door hout te kappen / sprokkelen en/of hij is voor brandstof niet afhankelijk van benzine en daardoor niet afhankelijk van anderen (en geld). Conijn heeft zijn auto (grotendeels) zelf in elkaar geknutseld (en is in die zin onafhankelijk van bijvoorbeeld de auto-industrie) en/of de auto is (deels) zelf geknutseld en bij pech kan Conijn hem zelf eenvoudig weer repareren. Aanvulling op het antwoordmodel: - Conijn spreekt in meerdere interviews over dat hij het jammer vindt dat niet meer mensen hun dromen najagen zoals hij dat wel doet. Het zelf kunnen en dan vooral DOEN, lijkt mij hier net zo belangrijk als de meer praktische redenen zoals in het antwoordmodel staat. Zie bijvoorbeeld Klokhuisaflevering vanaf 09:40 Een antwoord als het verwezenlijken van je dromen kan dan ook goed worden gerekend. 12

13 35 Evalueren Beoordelen (& Analyseren Attribueren) 36 Analyseren Differentiëren 2 In het filmfragment zie je een deel van de film die Conijn maakte van zijn project Hout Auto. In 2003 werd de auto aangekocht door het Centraal Museum in Utrecht. Omdat de auto door een kunstenaar gemaakt is en aangekocht werd door een kunstmuseum zou je kunnen concluderen dat de auto een kunstvoorwerp is. 35 Geef nog een argument vóór de stelling dat de auto een kunstvoorwerp is. Geef vervolgens een argument tegen deze stelling. 2 Conijns reis is op te vatten als een commentaar op het massatoerisme. Zijn manier van reizen contrasteert sterk met het reizen binnen het massatoerisme, onder andere wat betreft de route en wat betreft het contact met de plaatselijke bevolking. 36 Geef voor zowel de route als voor het contact aan waarin Conijns manier van reizen verschilt van het reizen binnen het massatoerisme. Argument voor: 1 De houten auto zelf is een kunstwerk, omdat (een van de volgende): hij verwondering oproept vanwege het afwijkende uiterlijk. het vakmanschap zichtbaar is / hij knap gemaakt is. hij aanzet tot nadenken (over de verhouding industrie-individu et cetera). Argument tegen: 1 De houten auto zelf is geen kunstwerk, omdat (een van de volgende): hij slechts een overblijfsel is van het project, het eigenlijke kunstwerk is de reis zelf. de auto een gebruiksvoorwerp is en daarom geen (autonome) kunst (hoogstens toegepaste kunst). Antwoord: argument tegen 1 is onzin, want nergens wordt genoemd dat de film het kunstwerk is en niet de auto. De vorige vraag suggereert zelfs dat de auto ook het kunstwerk is of dat het een totaalkunstwerk is van auto en film. 36 route (een van de volgende): 1 Binnen Conijns reis ligt de route niet vast, maar wordt deze (deels) bepaald door de afhankelijkheid van hout/brandstof. Conijns route loopt vanwege de beperkte snelheid van zijn voertuig en/of de afhankelijkheid van hout over binnenwegen (terwijl binnen het massatoerisme gereisd wordt volgens vooraf bepaalde, efficiënte routes, bijvoorbeeld via snelwegen of door de lucht). Er is onvoldoende info over de route, en wat test je met deze vraag. Snelheid is niet aangegeven. ( de validiteit van deze vraag wordt dus aan de orde gesteld) contacten: Conijn zoekt door zijn simpele manier van reizen het contact (en de hulp) van de lokale bevolking op (terwijl binnen het massatoerisme het leven van de toeristen vaak gescheiden blijft van het leven van de plaatselijke bevolking) 1 Antwoord: ook goed: reis door ongebruikelijke landen terwijl massatoerisme door bekende landen gaat en voornamelijk bezienswaardigheden volgt. 13

14 DENKVAARDIGHEDEN van eenvoudig naar complex (herziene taxonomie van de leerdoelen van Bloom) NIVEAU WAT & HOE? Synoniemen 1: ONTHOUDEN Het materiaal op dezelfde manier kunnen onthouden zoals het gepresenteerd is. 2: BEGRIJPEN Betekenis kunnen construeren via verbale, geschreven en grafische communicatie van instructie-inhouden, zoals dat tijdens lessen, in boeken en via computers en monitors gepresenteerd is. Verbanden leggen tussen voorkennis en nieuwe kennis. 3: TOEPASSEN Manieren van uitvoeren van oefeningen of van problemen oplossen, is verwant aan procedurele kennis. 4: ANALYSEREN Materiaal in onderdelen op kunnen splitsen en kunnen bestuderen hoe onderdelen aan elkaar en aan het geheel gerelateerd zijn. 5: EVALUEREN Het kunnen geven van een oordeel gebaseerd op criteria en standaarden. De criteria die hierbij vaak gebruikt worden zijn kwaliteit, effectiviteit, efficiëntie en consistentie. 6: CREEREN Elementen samenvoegen tot een coherent of functioneel geheel, elementen reorganiseren in nieuwe patronen of structuren. Creëren is erop gericht om nieuwe, originele producten te maken. Herkennen: kennis uit het lange-termijn geheugen vinden, die verbonden kan worden aan het gepresenteerde materiaal Herinneren: het terughalen van relevante kennis uit het lange-termijn geheugen Interpreteren: in staat zijn informatie uit een type bron naar een ander type bron te converteren. Toelichten: een specifiek voorbeeld van een algemeen concept of principe kunnen vinden. Classificeren: vast kunnen stellen dat iets (een bepaald gegeven of object) tot een bepaalde categorie behoort (of tot een bepaald concept of principe) Samenvatten: Een korte verklaring kunnen geven die de gepresenteerde informatie representeert of de kern van een algemeen thema weer kunnen geven. Afleiden: uit gepresenteerde informatie een logische conclusie kunnen trekken Vergelijken: het kunnen vaststellen van overeenkomsten en verschillen tussen twee of meer objecten, gebeurtenissen, ideeën, problemen of situaties. Uitleggen: een mentaal oorzaak-en-gevolg model van een systeem of serie kunnen construeren en gebruiken. Uitvoeren een procedure op een bekende taak kunnen toepassen. Implementeren: een of meer procedures op een onbekende, nieuwe taak kunnen toepassen. Differentiëren: onderscheid kunnen maken in gepresenteerd materiaal, tussen ter zake doende en niet ter zake doende aspecten of tussen belangrijke en onbelangrijke aspecten. Organiseren: vast kunnen stellen hoe elementen samenhangen of binnen een geheel functioneren. Attribueren: een onderliggend standpunt, mening, waarde of intentie in gepresenteerd materiaal vast kunnen stellen. Checken: inconsistenties of fouten in een proces of product kunnen herkennen, vast kunnen stellen of een proces of product intern consistent is of de effectiviteit van een procedure wanneer deze geïmplementeerd wordt kunnen bepalen. Bekritiseren: Inconsistenties tussen een product of uitvoering en bepaalde externe criteria vast kunnen stellen, kunnen bepalen of een product extern consistent is, of beoordelen of een procedure geschikt is om een bepaald probleem op te lossen. Genereren: Alternatieve hypotheses kunnen bedenken, gebaseerd op criteria. Plannen: Een aanpak bedenken gericht op het uitvoeren en voltooien van bepaalde taken. Produceren: een product kunnen bedenken en uitwerken. Identificeren Terughalen van eerder verworven kennis verhelderen, parafraseren, representeren, vertalen illustreren, concretiseren categoriseren, samenvoegen abstraheren, samenvoegen concluderen, extrapoleren, invoegen, voorspellen onderscheiden, in kaart brengen, relateren modellen construeren gebruiken verschillen zien, onderscheiden, focussen, selecteren verbanden zien, integreren, hoofdlijnen zien, ontleden, structureren deconstrueren coördineren, ontdekken, monitoren, testen beoordelen hypothese opstellen ontwerpen construeren Herziene taxonomie van Bloom - Anderson, L. W., Krathwohl, D. R., & Airasian, P. W. (2001). A taxonomy for learning, teaching and assessing: a revision of Bloom's taxonomy of educational objectives. NY, Addison Wesley Longman, Inc. [Ned. vert. M.T.A. van de Kamp] 14