3ï;;;:ïfiï"' $iir,.]i: ï.nïtt-l"u-: rlilri.r tuitur. riil:r,' ril:uil:l '..'.n. ;itlll. \ rir. ,'l! ia,i',,li. 1'.i..i.1''.1]]]:]..i.i,.i]...

Transcriptie

1 ,'l! ia,i',,li.'..,.. ril:uil:l '..'.n 1'.i..i.1''.1]]]:]..i.i,.i]...' _'._ -a.riil:ifr;:ï.',i i.,r:rtri r. 1 ir 'll. '.r1. :,i riil:r,' ;itlll rlilri.r tuitur. $iir,.]i: \ rir ï.nïtt-l"u-: 3ï;;;:ïfiï"'

2 MUSEA IN HET WESTLAND WESTTANDS MUSEUM VOOR STREEK. EN TUINBOUWHISIORIE Middel Broekweg t54, 2675KL Honselersdijk tel: , fax ot t4 museumcollectie. In zo'n korf werden de appels internet: wvwv westlandsmuseum.nl verzameld en later voorzichtig(!) in kisten gelegd Het gehele jaar geopend De fruitteelt was eigenlijk het allereerste begin van van dinsdag t/m zaterdag van r4.oo - 17 oo uur wat IateÍ de 'Glazen Stad' of nu weer 'Greenport' is geworden: bij de vele gíote buitenplaatsen hier in de regio MUSEUM DE KORENSCHUUR te LOOSDUINEN Margaretha van Hennebergweg za waren veel boomgaaïden en andeïe fruitdragende telefoon 07 o zi loosduinen@planet nl planten. Als sier, maar ook vooí'eigen eet'. internet: wwv loosduinsmuseum.nl Geopend elke zaterdag van Lj.oo - rt oo uur en elke eerste zondag van de maand van r3 oo - Ik weet nog die pruimenbomen aan de slootkant op de 17,oo uur MUSEUM DE SCHILPEN te MAASLAND tuin... De lekkerste pruimen hingen altijd boven de sloot, 's-heerenstraat 24, tel maar als kleine jongens wisten we daar wel raad op: oto-59t334/ Geopend iedere zaterdag van ro,oo - 17 oo uur je vaart de schuit erondeí, gaat op je gemak op een kist MUSEUM TRAMSTATION te SCHIPLUIDEN zítten en dan maar pruimen plukken En eten natuurlijk, Otto van Zevenderstraat z, tel or5-38o8863 veel eten... en dan zat je later weer op 'het gemak'... Geopend elke woensdag en zaterdag van 4 oo - 16 oo uur Tussen de kasjes in stonden de aalbessen en kruisbessen, (Van r november tot eind april alleen op zaterdag) en ook dat was natuuriijk een heerlijke plek om na schooltijd even langs te gaan... 'Eet meer fruit' was aan ons goed MUSEUM DE IIMMERWERF te DE LIER Hoofdstraat 63, tel oq 4-5t5779 besteed! Geopend elke zaterdag van 10 oo - 16 oo uur Perenbomen hadden we ook, maar dat waren stoofperen en die zijn niet lekker om zo direct vanaf de boom te eten. W.ERK. EN STUDIEGROEPENDie peertjes brachten we dus bij oma die daar een prachtig rood en zoet gerecht van wi.st te makenl ':,,'ViIiè geïnteresseerd is in de hístorie van het Westland En appelbomen natuurlijk: er was op die ouwe tuin plaats rrr'i kan zich wenden tot het Westlands Museum genoeg, hoekjes, slootkanten.. dat heb je niet meer: of de werk- of studieeroepen: duizenden vlerkante meters efficient grondgebruik hebben die Íustieke hoekjes en slootkanten naar het verleden Algemeen Historisch Spreekuur Iedere zaterdag van 14 oo tot 17.oo uur in het Westlands Museum, verwezen... Verklaarbaar, het is niet anders: appeltjes,. Middel Broekwegry4,z675 KL Honselersdijk (ot74) 6zto84 peertjes, pruimpjes Amen! (tussen Honselersdijk en Kwintsheul) Studiegroepen À rrh pnl noi a..!!r!!vrebr!r Genealogie, Kastelen, Kerkarchieven, Plaatselijke Historische werkgroepen \0174) \0t74) \0174) (0174) Oud-'s-Gravenzande, \0L74) Or r d-ëinn cal orcd iilz 10L74) Oud-De Lier, 10L74) 5t4472 Oud-Loosdurnen, (o7o) 3e74936 Oud-Maasland, (010) s9r.39s9 Oud-Monster, ( Oud-Naaldwijk, {0174) 62e4e0 nrrzl-cnhinlr rirl on (01s) Oud-Wateringen & Kwintsheul, (0r74)2e6e0e COLOFON tlands StreekHistorie wordt 4x per jaar uitgegeven door de tichting voor Streek- en Tuinbouwhistorie Westland Middel Broekwegry4,2675 KL Honselersdijk (01-74) wvwv.westlandsmuseum.nl. info@westlandsmuseum-rll Westlands StreekHistorie wordt gratis toegezonden aan donateurs van de St. Streek- en Tuinbouwhistorie Westland In het Westlands Museum zijn beperkt losse nrrnmeís te koop. Redactie Westlands StreekHistorie... Mevr- MM Dahmeijer-Fousert L J M. van den Ende la debrabander (0174) [o17 4\ ) 4411\ \0L74) VoÍmgeving/zetwerk, druk, afwerking en distributie Drukkerii Riezebos, De Lier (0t74) s27ls2 ISSN 138o-o1o8 O 5t Streek- en Tuinbouwhistorie Westland Overnemen van artikelen uit drt blad is toegestaan, mits de bron duidelijl wordt vermeld De redactie ontvangt graag een bewijs-exemplaar MP,.. en verdeí... Effe tuinen Nederlandse Tuinbouwraad roo jaar Huis te Camp in Madestein Yellow Transparant Bessenplukken In memoriam ReÍn de Graaf Kennismaking met het Atlantikwall-museum Van de Werkgroepen r mei'dag van de Arbeid' of 'Knechtendag' In memoriam Jan Olijslagers Tentoonstellingen, boeken en cursussen en IezÍngen HEEEïï[ilrï Techniek voor wonen, werken & Naaldwijk Y 10

3 Halfweg juli zoos zijn de gevolgen van de nachtvorsten Ín begin april duidelijk zichtbaar. Bijna alle soorten peren zijn slecht gezet, vooral de Conferences tegen de schuur zien er beroerd uit. In tegenstelling tot de bomen tegen de museummuur. Mogelijk was de temperatuur daar net een graadje hoger in de vriesochtenden. De rijkbloeiende abrikoos heeft het dit keer geheel af laten weten, er is niet één abrikoos geplukt. Er werd gevreesd dat de Tonneboer pruimen geen vruchten zouden dragen, maar om jam te maken zaten er nog behoorlijk wat pruimen aan. Jam is er weer van alle vruchten gemaakt. Na wekenlang bessenplukken is er van de rode en witte aalbes samen met zwarte bessen en kruisbessen een behoorlijke voorraad potten gevuld met allerlei jamcombinaties. De moerbeiboom is overladen met vruchten, zeer geschikt voor jam, evenals de vele perziken uit de A kas. Het kleine soort Grote Boon (Tuinboon of Roomse boon) was prettig om te plukken dooí de goede kwaliteit van zijn peuj.en. Na de bloemkool en andijvie in het ramenwarenhuis zijn de oogmeloenen ook al weer geoogst, ongeveeï 5 à 6 per struik. De komkommers blijven wuchten geven en vinden gretig aftrek. Tomaten worden ook goed gewaardeerd. De geënte en in de grond geteelde tomaten worden in onze groentestal goed verkocht. Bij de druiven hadden we enkele verbrande bessen, niet zo erg, maar bij Alicante is het beter ze eruit te knippen. In de druiven nog geen problemen, maar houd ze in de gaten want als het goed gaat verslapt de aandacht. Allerlei soorten sla en andijvie stonden regelmatig op het land en zijn meestal goed geoogst. De buitenfreesia's hadden de pech dat ze flinke buien hebben gekregen tijdens de bloei en dat is erg slecht voor de bloeiende kammen. Gelukkig doen de dahlia's het goed, de overgehouden knollen zijn ongelijker in bloei als voorheen met de gestekte planten het geval was. De verschillende kleuren maken het een lust voor het oog. De open zondagen waren een wisselend succes. Hierbij speelt het weer en andere evenementen een belangrijke rol. Op de motorendag zat alles mee, dat is tot nu toe de best bezochte zondag geweest. De lucht van vers gebakken pofíertjes en de pruttelende motoren zoígden voor een aparte sfeer op het gratis ter beschikking gestelde Iand van onze buurvrouw. Er is door de vrijwilligers veel werk verricht om deze dag mogelijk te maken. Er wordt gefluisterd dat de tuinbaas een opvolger zoekt! Na vijftig jaar tuindere, waaívan zes jaar bij het museum, ga ik proberen om het rustiger aan te gaan doen. Vier kandidaten waren allen even enthousiast om coiirdinator op de tuin te worden. Voor het bestuur de moeilijke taak er één te kiezen. Zes augustus is eí een beslissing genomen en zal de nieuwe tuinchef na t november kunnen beginnen. Voor de werkers op de tuin verandert er waarschijnlijk niet veel. De nieuwe tuinchef zal van de vrijwilligers veel informatie krijgen hoe er gewerkt wordt. ZeIf heb Ík dit zes jaar geleden ook zo meegemaakt. Als alles op de tuin redelijk groeit zal de overgang geen probleem geven. Dit was dus mijn laatste stukje over de tuin en ik hoop dat u nog vele keren langs komt om effe te tuinen. P. van der Hout NASCHRIFT VAN DE REDACTIE Helaas, de laatste Effe Tuine van Piet. Het was altijd met heel veel plezier dat we de tuinverhalen van Piet lazen en uittypten. Zo nu en dan pakten we de telefoon of schoten we hem op de tuin even aan om te vragen wat hij precies bedoelde met een term of zegswijze die voor een niet tuínder een beetje onduidelijk was en dan kregen we daar altijd wel weer uitleg over. Piet hartelijk bedankt vooí de goede samenwerking, je was altijd op tijd met het inleveren van je verhaal. Het ga je goed in de komende jaren en we hopen je nog vaak in het museum en de tuin te zien. Jaargang 17, nummer 3 o 3e kwartaal 2008

4 Op z9 mei jl. hield tu. N.C.A. Koomen, voorzitter van de Nederlandse Tuinbouwraad (NTR), in de Ridderzaal van het Binnenhofter gelegenheid van de viering van het roojarig bestaan van de NTR een toespraak voor genodigden, waaronder premier Balkenende en vertegenwoordigers uit twaalf organisaties uit de tuinbouw, zoals LTO Glaskracht Nederland. Tevens overhandigde hij aan de premier het eerste exempiaar van het jubileumboek 'Samen'. De NTR, opgericht in r9o8, Ís een van de oudste nu nog actieve tuinbouworganisaties in Nederland. Het doel van de NTR is om in binnen- en buitenland het imago van de Nederlandse tuinbouw te bevorderen en de afzet van tuínbouwproducten te ondersteunen. De belangrijkste activiteit van de NTR om dit doel te bereiken is het organiseren van een wereldtuinbouwtentoonstelling: de Floriade. Ze wordt eens in de ro jaar georganiseerd en wel in zotz in Venlo. (Voor verdere informatie over de NTR verwijzen we naar wvyw.nederlandsetuinbouwraad.nl). In Venlo werd het jubileum nog eens dunnetjes overgedaan voor genodigden, relaties en ondernemers uit de tuinbouw. Enige grepen uit de toespraak Ín Venlo:,,Wanneer je roo jaar geworden bent mag je ook wel even terugkijken. Dan wil ik u niet onthouden dat we hier zíjn in een provincie, dat wordt wel eens vergeten, die in 1876 al in Maastricht een fruitteeltproefstation opende en daarmee twintig jaar voorliep op de landelijke ontwikkeling van onderzoek en voorlichting. Samenwerking zit de limburgers in het bloed, want zo verhaalt de onlangs verschenen: 'Canon van de kassen'van dr. Aad Vijverberg, in r89o al namen de samenwerkende tuinders een eigen transporteur in dienst, Frans Maas genaamd, voor het Iaden en lossen van de spoorwagons en in 1897 werd de Loosduiner Gerrit Steyn naar hier gehaald om de kneepjes van de opgekomen platglascultuur onder de knie te krijgen. (...) Bij het staand glas werd hier het Venlo-warenhuis ontwíkkeld, tot vandaag nog steeds de standaard in kapmaat in de kassenbouw." Enige grepen uit de pers over het roo-jarig jubileum: Na ontvangst van het jubileumboek 'Samen' en een naamboordje voor een Tulpenboom bestemd voor de tuin van het Catshuis, sprak premier Balkende o.a. de volgende woorden:,,de tuinbouw fascineert me omdat zij technologisch top is en internationaal een topprestatie levert". Hij doelde onder meer op de inzet van de tuinbouw om van energieverbruiker juist energieleverancier te worden. Balkenende daagde de sector uit om 'marktleíder in milieubesparing te worden'. Voor het prachtige boek'samen' geschonken door de NTR en met handtekening van J.P. Balkenende verwijzen wij naar de bibliotheek van het Westlands Museum. Harry Groenewegen, t44'j. jn',ï 4bi1.t!!. vr,. \tt sr- l. o"j,, ï0",{",*,*,r'^! ít,t5.iu.'"9"-*n""s o6ps1rl.. Maquette van de boerderij zoals deze er in de Mrddeleeuwen heeft uitgezien De ruïne van huis Huis te Camp is sinds r4 juli zoos toegankelijk voor publiek. De resten van deze vooíname r3e-eeuwse boerderij zijn opgeknapt en voorzien van informatiepanelen. De ruïne ligt in het recreatiecentrum Madestein tussen Monster en Loosduinen. Bij het blootleggen van de resten in 1973 zijn vondsten gedaan uit de níeuwe steentíjd (Vlaardingencuituur). Het muurwerk van de ruíne is dit jaar gerestaureerd en licht opgemetseld. De locatíe is voorzien van bankjes en er staan kubussen met informatie over de historische achtergrond van de plaats en de bewoners. Het project is gefinancierd met geld uit de pot voor het Grote Steden Beleid. De Íuïne voor de restauratie Bron: www,denhaag,nl/smartsite. Op deze website is ook een folder te downloaden met meér informatie ovèr de geschiedenis van Madestein, de locatie en de route naàr de ruïne. De ruïne na de restauratie l,,tr. B*lL",,do +<z' l"oti? Jaargang 17, nummer 3 o 3e kwartaal 2008

5 l ti1r" tit' "litilli :: te vroeg geplukt. Op goed. Zoals reeds, ziekten en vooral kanker Behalve door kanker IOte ve de bomen werkelijk rí veleílêï aan. door tweede boom achter de greppel en vóór de bessenhoek. Dit appelras is afkomstig uit de omgeving van Letland De boom weíd in r85z door boomkwekerij M. Wagner uit Riga geleverd aan boomkwekerij leroy in Angers (Frankrijk) en vandaar verspreid over heel Europa. De appel is ook bekend onder de naam White Transparant, Transparente Jaune, Weisser Klarapfel en Oogstappel. Over deze appelsoort iezen wij in de rassenlijsten en andere literatuur het volgende. De Yellow Transparant kan gekweekt worden als struikvorm, maar wordt ook als hoogstam gekweekt en vormt dan een vrij kleine boom. De boom geeft de voorkeur aan zavei en lichte kleigrond. Deze appelsoort werd volgens de Rassenlijst voor Fruit in 1948 nog veel aangeplant. Hoewel de oogst niet groot is, moedigt de goede prijs de aanplant voldoende aan. Dit appelras draagt vroeg bloesem en het stuifmeel is van goede kwaliteit Bewuchting kan plaatsvinden door de appelrassen Cox, Jonathan, Golden Delicious en James Grieve. De boom heeft geen beurtjaren, dat wil zeggen dat er elk jaar vruchten aan zitten en de boom jaariijks een behoorlijke opbrengst geeft. De vruchten zijn middelmatig groot, bleekgroen en bij ríjpheid lichtgeel van kleuí. De appel heeft wit vruchtvlees, is zacht, matig saprijk en zacht zuuí van smaak. Het klokhuis is vrij groot. Voor de tíjd van het jaar is het een goede handappel als hij rijp geoogst wordt Grote vruchten zijn dan ook erg in trek als de vroegste tafelappels. De boom laat wel voortijdig appels vallen, maar deze zijn zeer geschikt voor appelmoes. De appel is ook geschíkt vooï het maken van wuchtenwijn. De appels zijn zeer woeg oogstbaar, vanaf half juli tot begin augustus. Doorplukken is van groot belang omdat onrijpe vruchten zuur zíjn, rijpe vruchten worden snel droog en melig. De appels moeten zeer voorzichtig geoogst worden omdat de vruchten teer zijn. Het is geen bewaarappel. Een nadeel van dit ras is dat de boom vatbaar is voor kankera a**a-ti-^ aor LL4D LU 15. In het blad'de Tuinderij'uit r9z8 vonden wij de volgende beoordeling van deze appel. Tot de vrijwel algemeen bekende appels behoort de Yellow Transparant. De boom is even berucht als beroemd. Zijn goede naam dankt hij aan de grote vruchtbaarheid, verder aan de vroege rijpheid. Zijn slechte naam dank hij aan alle mogelijke kwalen waar hij mee behebt ts. De Yellow is éen der beste zo niet de beste van onze vroegrijpe appels. Een mooie zeer licht groengele, vrijwel witte appel bij rijpheid van goede grootte en goede smaak. Een wucht die steeds gaaíne gekocht wordt. Dat de meeste Yellows niet goed van smaak zijn is de schuld van de telers. Vermoedelijk worden goyo van de vruchten streken van Nederland, dus ook in het Westland, geteeld werd. In een veilingboek uittgz4van een 's-gravenzandse tuinder lazen wij dat hij op 30 juli rgz4 aan de Naaldwijkse veiling 3 kisten met 20 kilo 'Jellow' veilde voor de prijs van 21 cent per kilo. Op r augustus veilde hij 3 kisten met r7 kilo voor z3 cent per kilo en één kist met r8 kilo kleintjes vooí een kiloprijs van r4 cent. Deze zomerappel was geliefd omdat het de eerste appel was van het nieuwe seizoen. Vroeger kon men de meeste appelsoorten nog niet lang bewaren en waren er in het Iate voorjaar dus geen appels meer te koop. De vrucht was wel teer maar als men op het juiste tijdstip en op de juiste manier plukte, was de appel goed van smaak en verhandelbaar. In het verleden werd de appel wel ingekocht om uit de delen aan de lopers van de Vierdaagse in Nijmegen, dat is jaarlijks rond zo juli. De appel heeft zijn positíe a1s eerste zomerappelang kunnen behouden maar is uit de handel genomen vanwege zijn slechte eigenschappen en de concurrentie van andere vroege zomerappelen, zoals de James Grieve en de Mantet (die allebei ook op onze tuin staan). De lieíhebber kan veel plezier beleven aan deze appelsoort De Yellow Transparant in de museumtuin geeft elk jaar een behoorlijke opbrengst. De vruchten rijpen vroeg en dat hebben de merels ook in de gaten. Ze smaken de vogeis kennelijk goed want er liggen voor de pluk begint vaak aangepil<te en zelfs helemaai uitgeholde appels onder de boom. Onze Yellows zijn dit jaar op 17 juli geplukt en zijn tegen een vriendenprijsje verkocht in het gíoentestalletje op de tuin. Jan Dahmeijer Jaargang 17, nummer 3.3e kwartaal 2008

6 BESSENPLUKKEN Vroeger was er op elke Westlandse tuin een boomgaard en een bessenhoek. Daarom is er op de historische tuin dan ook een flinke bessenhoek is aangelegd. Er staan rode-, witte-, en gele aalbessen, rode kruisbessen en zwarte bessen. Om een vogelfestijn te voorkomen wordt tijdig een net over de struiken gespannen. Dit net wordt op de grond goed dicht gelegd met stenen, maar toch weten elk jaar wel een paaí merels een gaatje te vinden. Ze zitten dan gevangen in luilekkerland maar willen er na een poosje toch wel weer uit. Daarvoor heeft tuinchef Piet van der Hout een trucje. Als aan één kant van het net een kier wordt gemaakt, door een paar stenen rechtop te zetten en het net daarover wat op te lichten, zijn de vogels zo slim om hierdoor al snel de vrijheid te kiezen. Begin juli begonnen de witte en daarna de gele bessen te rijpen. Ook deze bessen zijn niet zo gewild als de rode, dat is jammer want deze bessen zijn eigenlijk lekkerder dat de rode, ze zijn namelijk minder zuur. Om meer bekendheid met de wítte soort te bevorderen zijn 'rood-wit' gemengde bakjes verkocht. Ook van deze witte bessen, gemengd met rode, is jam te koop in de museumwinkel. Ondanks dat veel oude Westianders nog met afgrijzen terugdenken aan vroeger toen zij na schooltijd in de tuin van hun vader aan de bessenpluk gezet werden ervaar ik, a1s 'gastarbeider', het bessen plukken in de museumtuin elk jaar weer als een plezierig werkje. Vooral met mooi weer als de vogels fluiten en de museumhaan kraait werkt het bijna therapeutisch in deze jachtige tijd, met veel plezier steek ik mijn hoofd dan in de struiken. Het zít er dit jaar weer op, we hebben een flinke oogst gehad. Bessenplukker Jan Dahmeijer. De pluk begon dit jaar op dinsdag z4 juni en eindigde op donderdag z4 juli. Begonnen werd met de vroegste soort rode bessen. In het begin schiet dat nog niet erg op omdat de rijpste trosjes nog uitgezocht moeten worden, want ook de laatste bessen van de tros moeten ríjp zijn. Wat Iater kan voor de voet weg geplukt worden. Afhankelijk van het weer werd op dinsdag en donderdag geplukt zodat er de hele week door bessen in de museumwinkel aangeboden konden worden De bessen werden geplukt in pondsbakjes, maaí op bestelling werden ook grotere hoeveelheden in kilobakjes of in tomatenbakjes geplukt. Toen er een wat groter aanbod van bessen was werden et een paar kilo geplukt voor het maken van jam, die nu in het museum te koop is. Na de rode bessen volgden de zwarte bessen. De ervaring heeft geleerd dat zwarte bessen wat moeilijker verkopen! Is dat vanwege de kleur of is het omdat men deze bessen tegenwoordig niet meer ziet bij de groenteboer? Zwarte bessen hebben een bijzonder uitgesproken smaak, de bekende en veel gedronken 'cassislimonade'wordt ervan gemaakt. Vroeger toen men nog inmaakte werd er van een mengsel van rode en zwarte bessen bessensap gemaakt om's winters over de griesmeelpudding te gieten. Na de zwarte bessen kwamen de kruisbessen, daarvan hebben we niet zoveel struiken. Ze werden geplukt voor de jam, deze kruisbessen leveren een prachtige rode kruisbessenjam op ffi6 april 2oo8 is Rein de Graaf overleden,t.'t.hij'''.wefd 66 jaar. Rein was zeer actief op allerlei terreinêí,'rváí,de Westlandse (tuinbouw)geschiedenis. Zijn.. allg1gt.t1t1. belangstelling ging uiteraard uit naar de geschiedenis van zijn woonplaats Maasland, waar hij enorm veel over wist te vertellen. Zelf heb ik verschillende keren met Rein samengewerkt o.a. bij verschiilende archeologische opgravingen en bij het samenstellen van een boek over de geschiedenís van de Kassen in Nederland Hij schreef daarvoor verhalen over de druiven- en tomatenteelt in kassen. Op archeologisch gebied had hij zeer veel kennis van Middeleeuws aardewerk. A1s je met een zak scherven bij hem langs kwam dan kon hij zo zeggen uit welke tijd het aardewerk was. Wel zeer specialistische kennis had Rein van de zogenaamde aardbeipotjes, het verpakkingsrnateriaal van aardewerk waarin van de rtde tot begin zoste eeuw de aardbeien op de markt te koop werden aangeboden. Rein heeft ook meegewerkt aan een boek over de geschiedenis van aardbeipotjes, en door zijn deskundigheid hierover was hij in vakkríngen landelijk bekend. We wensen zijn vriendin, kínderen en familieleden heel veel sterkte bii het verwerken van dit verlies. Euï AHTS BOUWBËD.RIJF ÍË nëër honntr*n - il$t,ëtjïffgsx-tut/ - VHlRBS[JïtlÍ - *NtrERHsU$ 's-gr*lsncs,nrisewes 13$' áxlll JW i{aaldvi},k ï ($1r4iSË4$*:-r t,x1ï{} 6lg$Sï '$nil.1s-ërê}êí*$ni "i

7 restaiiïereri en,heti'vooí,,' 'publiêk opensteíién vaí de Nederlandse en Duitse verdedigingswerken, gelegen binnen het vestingsgebied van Festung Hoek van Holland en in het bijzonder deze werken een passende bestemming te geven. Festung Hoek van Holland bestond uit gedeeltes van Maasdijk, 's-gravenzande, Naaldwijk, Monster en Hoek van Holland. Het Atlantikwall-museum heeft de ambitie om in de gemeente Westland een paaí dependances te openen. Deze bunkerdependances zijn alleen te bezoeken tijdens de excuïsies. De bunkers willen we geschikt maken zodat er vleermuizen kunnen overwinteren. Alle mogelijke bunkerdependances aan de ze tankgracht Iiggen in de ecologische zone die door het Westland ioopt. Het museum wil met de bunkerdependances een schakel maken tussen de cultuurhistorie en ecologische landschap-elementen. Het Atlantikwall-museum is in gesprek met gemeente Westland over de invulling van dit plan. Verder is het Atlantikwall-museum van plan om een soort bunkerwerkgroep functie te gaan vervullen naast de bestaande hístorische werkgroepen in de gemeente Westland. De vrijwilligers van het Atlantikwall-museum hebben de afgelopen jaren veel informatie verzameld en vervolgens de site: gemaakt. Deze informatie komt uit díverse archieven in brnnen- en buitenland. Maar ook door veldwerk van bestaande en Ínmiddels gesloopte vestingwerken. Bij sloopwerkzaamheden of opgravingen documenteren we ook zoveel mogelijk wat binnen onze mogelijkheden ligt. Omdat we als museum naast de boottocht ook bunkerdependances in de gemeente Westland willen openen, moeten we kijken hoe we invulling kunnen geven aan het hechtere samenwerken met de bestaande historische werkgroepen, musea en archief ln de gemeente Westland. Laten we hopen dat we door deze samenwerking meer regionale cultuur- historische kennis kunnen verzamelen en delen met zoveel mogelijk mensen. Voor meer informatie over ons voor onze excutsies zie de site ww,w:atlantikwall-museum.nl Het museum heeft de volgende bunkers inbeheer: Bunkertype 625 aan de Badweg in Hoek van Holland, dit was onze oude museumbunker. Wordt nu alleen nog in de rondleiding bezocht. Tafelbunker (type 6u) aan de pier in Hoek van Holland. Dit wordt onze nieuwe museumbunker. Opening seizoen 20og Markostand en stuk gangenstelsel aan de oude boulevard (Noord Vineta) in Hoek van Holland. Tijdens excursies worden verder nog bunkers op prívéterrein bezocht die normaal niet te bezoeken zijn: Waterbunker tijdens rondleiding door de duinen, staat op terrein Jagershuis. Drie munitiebunkeís type r34 NÍeuw Oranjekanaal in Hoek van Holland en DÍjkerwaal en Waalbrug in de gemeente Westland tijdens boottocht. Twee personeelsbunkers type 6zr bij de Waalbrug en Boerenlaan in de gemeente Westland tijdens boottocht. Namens bestuur en vrijwilligers van Atlantikwall-museum, Cor Ouist. ' Het museum heeft op dit moment twee succesvolle excutsies. Zo is er de grote rondleiding d.oor de duinen met bezoek aan diverse bunkers en gangenstelsels. Samen met een gids van het museum maakt u een wandeling langs een oude luchtdoelbatterij en een kustbatterij van vesting Hoek van Holland. Diverse geschutsbunkers worden bezocht, maar ook observatíeposten, wateropslag, manschappenverblijven, munitieopslagbunkers en de tankmuur. Verder is er een boottocht door de tweede tankgracht in Hoek Van Holland en Westland. Er worden verschillende bunkercomplexen bezocht met munitie-, personeels- en geschutsbunkers. De meeste bunkers staan op privé terrein die normaal niet toegankelijk zijn voor publiek. Onderweg wordt aan de hand van kaartmateriaal en foto's uitleg gegeven door ervaren gidsen van het museum over de situatie in oorlogstijd.

8 'DAG VAN DE ARBEID' OF'KNECHTENDAG' In 1973 weïd de Historische Werkgroep Oud-Wateringen & Kwintsheul opgericht. Het 35-jarig bestaan in zoo8 wordt gevierd met een aantal activiteiten. Van 6 t/m z8 september wordt in de Hofboerderij een jubileumexpositie gehouden. Naast een korte terugblik op het historische jaar ryp wordt een overzicht gegeven van de vele activiteiten die de werkgroep heeft georganíseerd. In 35 jaar zijn veel exposities gehouden en publicaties uitgegeven. Ook is de collectie enoím gegroeid door schenkingen en speurwerk. Daarnaast heeft de werkgroep van zich laten horen bij de gemeente, vooral waar het ging om monumentenzorg en straatnaamgeving. In de expositie wordt extra aandacht besteed aan het werk van de eerste voorzitter Jan Olyslagers die onlangs is overleden. In het kader van de Week van de GeschÍedenis organiseert de werkgroep een mini-tentoonstelling Ín de Wateringse bibliotheek (Dorpskade 3) vanaf rr oktober, te zien tijdens openinguren van de bibliotheek. Ook in deze expositie staan de activiteiten van de werkgroep centraal. Op zaterdag rr oktober is de werkgroep aanwezig bij de viering van de Landelijke Archievendag in het gemeentehuis van Naaldwijk. Donderdag r6 oktober geeft gemeentearchivaris Peter Smit in de bibliotheek in WaterÍngen een lezing over de choiera-epidemie die het Westland in 1849 teisterde en vele slachtoffers eiste. Onderdeel van de jubileumviering is verder nog een filmavond waar nogmaals de film over Wateringen tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt vertoond, samen met enkele korte documentaires over Heulse en Wateringse monumenten. In de reeks bronnenpublicaties 'Wateringse Quohieren' verschijnt deze herfst het zevende deel: Notulen van de gemeenteraad Voor de derde keer wordt een raadsperiode in beeld gebracht. In deze vijfjaar is er veel aandacht voor de woningbouw, uitbreiding van scholen, de demping van de vaart in de Herenstraat en de grenswijziging van toen het hele grondgebied van Kwintsheul bij Wateringen kwam. landelijke archievendag Op rr oktober wordt weer de landelijke archievendag gehouden. Het Historisch Archief Westland houdt dan weer een open dag (locatie gemeentehuis Naaldwrjk, Stokdijkkade z), waaraan ook dit jaar de Studiegroep Genealogie een bijdrage levert. AIs bezoeker kunt u een stukje familiegeschiedenis van uw voorvaderen achterhalen met hulp van enkele genea- Iogen. Zij gebruiken hiervoor zowel de originele archiefbronnen, als de digitale. Dus kom geïust eens langs. Zeker als u familieonderzoek doet of wilt gaan doen en wellicht lid wilt worden van onze studiegroep (voor slechts r8,oo per jaar) is het de moeite waard om langs te komen. Speciale aandacht wordt gegeven aan het thema 'dopen'. Op r mei wordt in de gehele wereld de Dag van de Arbeid gevíerd. Voordat r. mei als 'Dag van de Arbeid' bekend werd, gold het als een'viering van de meimaand', ofwel een lentefeest. In Europa werd tot de jaarlíjkse 1 meivíering besloten op zrjuli r889 op het oprichtingscongres van de Tweede Internationale Ín Parijs. Doel was met de r mei-viering de strijd voor de achturige werkdag te versterken. Op r mei r89o vonden Ín veel landen de eerste vieringen plaats. Er was een koningsdag, later koninginnedag in Nederland om de saamhorigheid achter het Koningshuis te vieren. In het buitenland waren er ook zulke dagen. Maar altijd waíen het dagen ter herinnering aan een veldslag, een troonsbestijging, een sterfdag, zoals de heilige dagen, of het vieren van speciale dagen meestal verbonden aan de kerk. Maar r mei was een nieuwe soort feestdag: de Dag van de Arbeid: Proletariërs van alle landen verenigt u Het klonk erg revolutionair De macht aan het volk en leve de revolutie, leve het socialisme/communisme Heel weemd is het, als je in oudere geschriften, zoals het rechterlijk archief van voor r8oo, ook ziet staan: op 1 mer is de knechtendag. Dat klinkt heel socialistisch in een t!d, dat ervan socialisme nog geen sprake is Daarom ook, werd dit als een vraag gesteld op één van de werkvergadenngen van de bovengenoemde werkgroep. Mag je drt beschouwen als een voorloper van de dag van de arberd? Wat was namelijk het gevai: Plaatselijk kwamen de werkgevers en werknemers bij elkaar om afspraken te ma_ken en nieuwe contracten af te sluiten. De knecht probeerde voor een jaar vast werk te krijgen. Bij deze gebeurterus had de knecht een ondergeschikte, afwachtend rol Maar, omdat ze als knechten en bazen toch bij elkaar waren, werd er ook wel wat extra's gegeten en vooral gedronken Het was een ernstige aangeiegenheid, maar had enigszhs het uiteriijk van een landdag, een feestdag. In die tijd kwamen de gastarbeiders ook weer terug bij de boeren van het vorig jaar. Deze kwamen meestal uit Duitsland en uit de MeÍerij van's-hertogenbosch. Ook zlj vïoegen dan om werk. Maar dat was stríkt seizoenarbeid. AIs het seizoen weer voorbij was, rond eind oktober, moesten ze het land weer verlaten. Op het níet weggaan voor r5 november stond voor de gastarbeider en voor de baas een boete. Zo zie je: er is níets nieuws onder de zon. In WikipedÍa staat: De datum r mei was niet zomaar gekozen. In Noord-Amerika was r mei 'Moving Dayl Op die dag werden bestaande arbeidscontracten vernieuwd, ging voor anderen op die dag een nieuwe in, werden bestaande woonruimte-contracten vernieuwd of betrokken de arbeiders elders een nieuwe woonruimte. Maar dat was dus niet alleen afkomstig uit Amerika.. althans volgens ons onderzoek!! Chris Batist en Gilles Hamel, Studiegroep Genealogie

9 ^/erd 79 jaar. Ji Werkgroep Oudo-_' - ook was hij een zeer actief vrijwillíger voor het Westlands Museum. Daarnaast bekleedde hij nog allerlei andere functies op het gebied van cultuur en historie. Vanaf de oprichting in ry73 was Jan voorzitter van de Historische Werkgroep Oud-Wateringen & Kwintsheul, Iater dit jaar was men van plan om uitgebreid het 35-jarig bestaan te vieren. Jan was hierbij ook actief bij het organiseren van allerlei activiteiten. Ook tijdens de afgelopen jaarvergadering in april vertelde hij enthousiast over alle plannen die nog op stapel stonden. Zelf heb ik Jan leren kennen bij het Westlands Centrum voor Streekhistorie. Dit is een van de drie fusiepartners van het huidige Westlands Museum. Het Centrum voor Streekhistorie was een samenwerkingsverband van alle Historische Werk- en Studiegroepen in het Wesiland. Het Centrum voor Streekhistorie was gevestigd in de Oude Pastorie aan het Wilhelminaplein te Naaldwijk. Hier was een historisch documentatiecentrum en exdositieruimte. waar de historische werkgroepen hun tentoonstellingen organiseerden. Het centrum werd geleid door M.C.M. van Adrichem die ook voor de dagelijkse bemanning zorgd,e. Van Adrichem overleed plotseling Ín december 1996 en toen moest er een oplossing gezocht worden voor het bemannen van het Centrum voor Streekhistorie Verschillende mensen die actief waïen in het historisch werk hebben toen het initiatief genomen om een beheerderscollectief op te richten om zo het historisch werk voort te zetten. Jan was een van de initiatiefnemers tot de vorming van dit collectief en hij had een vaste dag in de week dat hij voor de bemanning van het Centrum voor Streekhistorie zorgde. Hier heeft hij veel werk verzet bij het organiseren van tentoonstellingen. In die tijd was hii coórdinator van de uitgave van het Westlands prentenboek dat verscheen in r989. Een prachtige uitgave die inmiddels een collectors item is. Ik durf wel te zeggen dat de enthousiaste inzet van Jan er voor heeft gezorgd dat het boek uiteindeiijk is uitgegeven. Zonder hem was het waarschijnlijk niet gelukt. uaarvr(t vvvl 4IIg medewerkers van het museum een grote schok toen Jan plotseling ernstig ziek bleek te zijn en kort daarna overleed Wij zullen hem erg mlssen. We wensen Loes, zijn vrouw, zijn kinderen en andere familieleden heel veel sterkte bij het verwerken van dit verlies. Ton Immerzeel Na de fusie in 1991 van het Tuinbouwmuseum, het Westlands Streekmuseum en het Wesilands cenuum voor Streekhistorie tot het Westlands Museum heeft Jan ook geholpen bij de verhuizing naar en verbouwing van het pand aan de Middel Broekweg. Jan was op vele plaatsen inzetbaar en niet te beroerd om de handen uit de mouwen te steken. Ook bij het inrichten van tentoonstellingen wist hij voor moeilijke zaken vaak fraaie oplossíngen te bedenl<en. Hij had een goed ruimtelijk inzicht en kon ook grafisch mooie dingen in elkaar zetten. Ook in het nieuwe museum had hij een vaste dag dat hij voor bemanning van het historisch spreekuur zorgde, namelijk de dinsdag, en een keer in de maand op zaterdagmiddag. HÍj had daar zijn vaste werkkamer, die ook de werkruimte was voor de Studie-groep Genealogie Wesiland, waaryan hij ook jaren- Iang voorzitter is geweest. Iedereen kon altild bii hem terecht met vragen over familie- en stamboomondárzoek en oveï de geschiedenis van Wateringen. Daarnaast deed Jan met een opgegraven oude pot bij de fundamenten van de Duiventoren in de tuin van de RK kerk Johannes de Doper in Wateringen.

10 tentoonstelling'canon van de kassen'te zien. In expositie worden 5o belangrijke ontwikkelingen of uitvindingen uit de Nederlandse tuinbouw gepresenteerd. Tevens is in het museum het boek te koop dat ter gelegenheid van deze expositie is verschenen. Museum De Timmerwerf in De Lier is nog tot en met zaterdag 8 november een expositie te zien die is gewijd aan het 75-jarig bestaan van de Lierse brandweer. De tentoonstelling is elke zaterdag van lo.oo tot 16.oo uur te bezichtigen. n Museum Het Tramstation in Schipluiden is tot en met z5 november de tentoonstelling Den Hoorn in beeld te zien, een overzicht van vijf eeuwen geschiedenis van Den Hoorn. Half juli is een deel van de tentoonstelling vervangen door ander materiaal. Geopend elke woensdag en zaterdag van 14.oo tot 16.oo uur. de Hofboerderij in Wateringen is van 6 tot en met z8 september een Jubileumexpositiete zien van de Historische Vereniging Wateringen. De expositie is geopend op zaterdag en zondag van tot 16.3o uur en tijdens de open monumentendag. LEZINGEN Op woensdag z4 september staat er een lezing gepland over de Canon van de Kassen door de heer Aad Vijverberg. Hij is de auteur van het gelijknamige boek over de geschiedenis van de Nederlandse glastuinbouw in 5o verhalen dat vorig jaar is verschenen in coproductie met het Westlands Museum. ndse Op rr oktober a.s. is het weer landelijke archievendag. Die dag heeft het Historisch Archief Westland open dag en zal historisch Westland zich in het gemeentehuis aan de Stokdijkkade in Naaldwijk aan het publiek presenteren. Alle historische verenigingen worden (net als vorig jaar) uítgenodigd om deel te nemen, als ook het Genootschap Oud-Westland en het Westlands Museum Centraal thema op rr oktober is geboorte en doop; wat gebeurde er vroeger allemaal wanneer eí een nieuwe Westlander werd geboren? We beginnen langzaamaan een beeld te krijgen van wat we op rr oktober willen laten zien en hoe we een aantrekkelijk aanbod voor de bezoekers kunnen reaiiseren. Maar daar is wel materiaal voor nodig We hebben gemerkt dat er bar weinig foto's beschikbaar zijn van doopplechtigheden; daar zljn we dan ook naarstig naar op zoek. Maar we zoeken ook oude geboortekaartjes (liefst van voor 196o) en mooie oude foto's. En ook voorwerpen rond het thema geboorte en doop zijn welkom, evenals verhalen of informatie over (volks) gebruiken Hebt u thuis materiaal liggen dat u wilt afstaan of uitlenen aan het archief (zodat we het kunnen scannen of fotograferen) dan vragen wij u contact op te nemen met het archief. De lezing wordt gehouden in gebouw De Hoeksteen in Maasdijk, aanvang 2o.oo uur. De koffie wordt geserveerd voor aanvang van de lezing Op dinsdag z5 november houdt de heer Thomas van Straalen een lezing voor de leden van het Genootschap Oud-Westland over Begraven in en om de kerk, locatie gebouw Rehoboth te Honselersdijk. BOEKENNIEUWS Op 4 juli zoos is in het Museon de publicatíe gepresenteerd over de opgraving in het duingebied Solleveld. Het gaat om een unieke archeologische opgraving aan de rand van Den Haag in het duinterrein langs de Haagweg tussen Monster en Loosduinen. Bij het archeologisch onderzoek in zoo4 werden in dit duingebied bijzondere graven ontdekt uit de vroege Middeleeuwen, de merovingische periode. Een van de auteurs van het boek, de heer Ab Waasdorp, heeft afgelopen voorjaar een lezing gehouden over deze opgraving en de bíjzondere vondsten die daarbij zijn gedaanvoor de leden van het genootschap Oud Westland. Het boek is voor 20 euro te bestellen via archeologie.dsb@denhaag.nl of via de boekhandels. Markant Midden-Delfland is een fotoboek van de hand van Gemma van Winden-Tetteroo dat de schoonheid van dit gebied in beeld brengt aan de hand van ruim 4oo foto's. Het boek is voor 22 euro verkrijgbaar bij de Bruna boekhandels en tijdens openingstijden ook bij museum De Timmerwerf in De Lier. Telefoon: oq4-6p433 historischarchieíwestland@ gemeentewestland.nl