Senioren en cultuur. Interesses, motieven, kansen en beperkingen

Transcriptie

1 Senioren en cultuur Interesses, motieven, kansen en beperkingen

2

3 Senioren en cultuur Interesses, motieven, kansen en beperkingen drs. E. Edelmann PON Instituut voor advies, onderzoek en ontwikkeling in Noord-Brabant mei 2006

4 Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt door de Provincie Noord-Brabant en UITmarketingburo. ISBN X 2006 PON Instituut voor advies, onderzoek en ontwikkeling in Noord-Brabant. Het auteursrecht van deze publicatie berust bij het PON. Gehele of gedeeltelijke overname van teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld. Vermenigvuldiging en publicatie in een andere vorm dan dit rapport is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van het PON. Deze publicatie is te bestellen onder vermelding van PON-publicatie PON Postbus LA Tilburg Telefoon: (013) Fax: (013) Internet:

5 Inhoud Samenvatting en conclusie 5 1 Inleiding Achtergrond Onderzoeksvragen Onderzoeksopzet Uitvoering Leeswijzer 14 2 Senioren, Cultuur en Vrijetijdsbesteding Inleiding Interesses van senioren Actieve (cultuur)participatie Cultuurconsumptie Overige vrijetijdsbestedingen Laatst bezochte voorstelling of voorziening Bezoek aan verschillende soorten musea 34 3 Motivering cultuurbezoek Inleiding Theater Muziek Musea en galerieën Film Bezienswaardigheden 39 4 Wel interesse maar geen bezoek Inleiding Theater Muziek Museum Film 48 5 Feitelijk gedrag en wensen bij cultuurbezoek Inleiding Alleen of met anderen Vervoerswijze Combinatie van activiteiten Gewenste combinatie van activiteiten Kleinkinderen 61 6 Productkenmerken Inleiding Psychosociale aspecten Externe eigenschappen Interne eigenschappen 66

6 7 Informatiezoekgedrag en mediaconsumptie Inleiding Informatiebronnen voor cultuur Omroep Brabant Uit in Brabant en UITpunten 73 Bijlage 1: De vragenlijst 75 Bijlage 2: Veldwerkverantwoording 88 Bijlage 3: Verantwoording onderzoeksopzet 90 Bijlage 4: Onderzoekslocaties 94 Bijlage 5: Websites met banner uitnodiging voor online onderzoek 95 Bijlage 6: Geraadpleegde literatuur 96

7 Samenvatting en conclusie Om de kwaliteit van leven in Noord-Brabant op een hoog niveau te brengen en te houden, streeft de provincie Noord-Brabant naar een zo breed en actief mogelijke deelname van haar burgers aan het Brabantse culturele leven. Oudere burgers, senioren, blijken minder te participeren dan de rest van de bevolking. Vandaar dat er de provincie veel aan gelegen is om, onder andere via het project UITmarketing en het daaraan gerelateerde UITmarketingburo, te zoeken naar wegen om deze participatie aan cultuur te verhogen en te verbeteren. De provincie Noord-Brabant en het UITmarketingburo hebben het PON Instituut voor onderzoek, advies en ontwikkeling in Noord-Brabant, opdracht gegeven tot het uitvoeren van een onderzoek dat antwoord moet geven op de vraag: Op welke wijze kan bij Brabantse ouderen (55-plus) de deelname aan cultuur worden bevorderd? Deze onderzoeksvraag is vertaald naar een vijftal concrete vragen die we in deze samenvatting zullen beantwoorden: 1 Welke culturele en recreatieve sectoren genieten de meeste belangstelling van de Brabantse senioren? Wat vinden ze interessant? De actieve Brabantse senior heeft een grote interesse in culturele aangelegenheden. Driekwart van de actieve Brabantse senioren zegt zeer geïnteresseerd te zijn in culturele zaken. Zowel bij jonge als oude senioren is deze interesse groot. Klassieke muziek mag zich verheugen in de meeste interesse (30%), maar ook in literatuur en poëzie (27%) en beeldende kunst (26%) is de Brabantse senior zeer geïnteresseerd. De 75-plussers hebben voor klassieke muziek, literatuur, geschiedenis en opera en operette een bovengemiddelde interesse. Echter bij de jonge senioren (55-59 jaar) is de interesse voor klassieke muziek, literatuur en opera of operette beduidend lager. Zij zijn meer dan gemiddeld geïnteresseerd in jazz- en bluesmuziek en in rock-, pop- of wereldmuziek. Vrouwen zijn over het algemeen meer geïnteresseerd in cultuur dan mannen en dan met name als het gaat om literatuur en poëzie, ballet en dans, toneel, musical en film. Mannen hebben meer interesse voor wetenschap en techniek, geschiedenis en jazz- en bluesmuziek. Hoger opgeleide senioren hebben meer interesse voor klassieke muziek, literatuur en poëzie, beeldende kunst en architectuur, terwijl laag opgeleide senioren een bovengemiddelde voorkeur hebben voor het Nederlandse lied en musicals. 2 In welke mate nemen de Brabantse senioren (55-plus) actief dan wel passief deel aan het culturele leven in Noord-Brabant? Onder actief deelnemen aan cultuur verstaan we het zelf creatief bezig zijn, alleen dan wel met anderen. Opvallend veel Brabantse senioren zijn creatief met film, foto of video (28%). Deze hoge score, in combinatie met de opkomst van veel digitale foto- en videomogelijkheden, geeft aan dat deze moderne technologie ook de oudere Brabanders weet te bereiken en te charmeren. PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR 5

8 Het zijn met name de jarigen die meer dan gemiddeld iets doen met fotografie of videobewerking terwijl de 75-plussers dit relatief weinig doen. Andere vormen van actieve cultuurparticipatie: 17% tekent of schildert, 14% zingt in georganiseerd verband, 13% bespeelt een muziekinstrument, 10% schrijft verhalen of gedichten, 9% werkt met textiel, 8% doet aan beeldhouwen, boetseren, pottenbakken of sieraden maken en 7% speelt toneel. Ook bij actieve cultuurparticipatie zijn het de vrouwen die bovengemiddeld werken met textiel (17%), beeldhouwen, boetseren of pottenbakken (12%) of doen aan toneelspelen, volksdansen of (jazz)ballet (10%). Senioren met een hoog opleidingsniveau bespelen vaker dan gemiddeld een muziekinstrument (19%) en zij doen ook vaker iets met fotografie of video dan laagopgeleiden (35% tegenover 21%). Naast deze actieve deelname aan cultuur wordt er ook redelijk wat cultuur door de actieve Brabantse senioren geconsumeerd (passieve cultuurparticipatie). Meer dan 4 op de 5 actieve Brabantse senioren (84%) heeft de afgelopen 12 maanden minimaal één culturele voorstelling of voorziening bezocht. Gemiddeld bezoekt men circa 17 voorstellingen of gelegenheden per jaar. De gelegenheden waar de meeste Brabantse senioren in het afgelopen jaar heen zijn geweest zijn bezienswaardige gebouwen, dorpen en stadsdelen (57%), musea (53%) en grote theaters of schouwburgen (43%). Van de culturele voorstellingen scoren toneel en concerten klassieke muziek het hoogst (beiden 29%). Het zijn met name de 55 tot en met 59 jarigen die minder deelnemen aan het cultuur leven in Brabant. Zo bezoeken relatief weinig jonge senioren concerten klassieke muziek, opera of operette en toneelvoorstellingen. Ook 75- plussers gaan iets minder vaak naar klassieke concerten. Cabaret of kleinkunst, ballet- of dansvoorstellingen, jazz- en/of bluesconcerten, concerten Nederlandstalige muziek (inclusief smartlappen en schlagers) en pop-, rock- en wereldmuziekconcerten, bezoekt de oudere Brabander minder dan de jongere senior. De 75-plussers bezoeken relatief weinig culturele voorzieningen en gelegenheden. Maar als de oudere senior nog goed in staat is om culturele zaken te bezoeken, doen ze dat meer dan de jongere senior die vaak geplaagd wordt door tijdgebrek of andere prioriteiten. De oudere gepensioneerde senior voelt niet meer de beperking door tijd en bezoekt veel en vaak culturele evenementen, als andere beperkingen geen roet in het eten gooien. Vrouwen bezoeken bepaalde genres bovengemiddeld: het gaat dan om toneelvoorstellingen en ballet- en dansvoorstellingen. Ook hoger opgeleide senioren gaan relatief vaak naar klassieke concerten, toneel, cabaret, opera of operette en ballet en dans. 3 Wat zijn de belangrijkste drijfveren of motieven van senioren om bepaalde culturele en/of recreatieve evenementen te bezoeken? Bij podiumkunsten (theater en muziek) en film is de meest gehoorde reden voor bezoek ontspanning. Voor driekwart van de actieve Brabantse senioren is ontspanning de reden om theater, muziek of film te bezoeken. Voor ongeveer de helft van de senioren is (ook) pure interesse reden voor bezoek. 6 PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR

9 Voor ongeveer 40% van de bezoekers van muziekvoorstellingen geldt dat zij deze bezoeken voor de gezelligheid, om vrienden te ontmoeten en vanwege de esthetische waarde De gezelligheid is ook voor een kleine 40% van de theaterbezoekers reden voor het bezoek. Maar de esthetische waarde is voor bezoekers van theatervoorstellingen een minder belangrijke reden (18%) dan bij de muziekliefhebbers (41%). Voor een kwart van de filmbezoekers (28%) is de esthetische waarde de belangrijkste reden om naar de film te gaan. Bij bezoek aan musea en galerieën of bezienswaardige gebouwen, dorpen of stadsdelen ligt de belangrijkste motivering net omgekeerd dan bij podiumkunsten en film. Dat wil zeggen dat driekwart van de oudere bezoekers deze voorzieningen bezoekt uit pure interesse terwijl circa de helft aangeeft ze te bezoeken voor de ontspanning. Ongeveer de helft van de bezoekers van bezienswaardige gebouwen en dergelijke doet dit vanwege de esthetische waarde en circa een derde vanwege de educatieve waarde. Bij de museum- en galeriebezoekers blijkt 2 op de 5 bezoekers (circa 40%) esthetische dan wel educatieve waarde als motivering te hebben. 4 Wat zijn de belangrijkste beperkende factoren om bepaalde culturele en/of recreatieve evenementen niet te bezoeken? De meest gehoorde redenen om culturele voorstellingen of gelegenheden niet te bezoeken zijn tijdgebrek, kom er niet aan toe, heb andere prioriteiten en geldgebrek, te duur. Tijdgebrek is hierbij met name een reden voor jonge senioren (in de leeftijd van 55 tot en met 59 jaar). Naarmate de leeftijd stijgt blijkt het gebrek aan tijd een steeds minder belangrijke rol te spelen. Geldgebrek wordt met name door de groep 60 tot en met 64 jarigen bovengemiddeld als belemmering voor cultureel bezoek genoemd. Opvallend dat dit argument vooral wordt genoemd door de senioren die net het werkzame deel van het leven afsluiten en daarmee vaak ook een stap achteruit doen in het inkomen dat men gewend was. Bij de oudere senioren blijkt het motief geldgebrek een minder belangrijke rol te spelen als motief om cultuur niet te bezoeken. Of het nu gaat om het niet bezoeken van theater, muziekvoorstellingen, musea of film, in alle gevallen blijken de oudere senioren (75-plus) bovengemiddeld fysieke beperkingen en de bereikbaarheid als reden voor het niet bezoeken op te geven. Bij museumbezoek geven de 75-plussers bovendien significant vaker dan gemiddeld te kennen dat ze niemand hebben om mee te gaan. Het theater kent vooral concurrentie van de TV. Voor 18% van de Brabantse senioren met interesse voor theater is de TV de belangrijkste reden om niet naar het theater te gaan. Een op de tien actieve Brabantse senior theaterliefhebbers vindt dat er te weinig aanbod is in de buurt. Dit geldt met name voor de liefhebbers van ballet en dans (19%). Het niet bezoeken van muziekvoorstellingen wordt vooral veroorzaakt door het luisteren naar radio en CD s (16%). Dit geldt met name voor concerten klassieke muziek (22%). Nederlandstalige muziek heeft beduidend minder last van radio en CD (9%), maar des te meer van de TV (20%). Voor het niet bezoeken van opera en operette wordt bovengemiddeld vaak als reden aangevoerd dat er te weinig aanbod is in de buurt of regio (12%) (of in de provincie (7%)). Voor het niet bezoeken van filmvoorstellingen geldt naast tijdgebrek vooral het gegeven dat de actieve Brabantse senioren films op TV bekijken (37%). PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR 7

10 Het meest gebruikt vervoermiddel om iets cultureels te bezoeken is (ook) bij de senioren de auto. Meer dan de helft van de senioren pakt de auto voor een cultureel uitje. Parkeergelegenheid en bereikbaarheid met de auto worden dan ook door de Brabantse senior erg belangrijk gevonden. Eén op de 5 senioren neemt de fiets om naar een culturele voorstelling of voorzienig te gaan. Voor zowel auto als fiets geldt dat oudere senioren (75- plus) significant minder vaak deze vervoersmiddelen gebruiken. Zij gaan bovengemiddeld met het openbaar vervoer en te voet). Goed en betaalbaar openbaar vervoer is dan ook een belangrijke voorwaarde om meer 75-plussers naar culturele activiteiten te laten komen. Aan de respondenten is een aantal (interne en externe) producteigenschappen voorgelegd met de vraag hoe belangrijk zij deze eigenschappen vinden. De geluidskwaliteit (akoestiek) vindt men het meest belangrijk (72%) en steekt met kop en schouders uit boven andere eigenschappen die de Brabantse senior belangrijk vindt zoals: zitcomfort/beenruimte (48%), de podiumgrootte (zicht op het podium) (43%) en de prijs van het kaartje (41%). Naarmate de senior ouder wordt, is de akoestiek bovengemiddeld belangrijk. En dit geldt niet alleen voor muziek, maar ook voor theater- en filmvoorstellingen. De 75- plussers stellen bovengemiddeld zitcomfort (beenruimte) op prijs. Van de externe eigenschappen (=eigenschappen die je als aanbieder niet of lastig kunt beïnvloeden) scoren hoog: parkeergelegenheid (41%), de veiligheid op en rond de locatie (40%), de bereikbaarheid met de auto (32%) en de bereikbaarheid met het openbaar vervoer (22%). De 75-plussers vinden de bereikbaarheid met het openbaar vervoer bovengemiddeld belangrijk (27%) en de korte afstand van huis naar gebouw (24%)(zodat men er te voet heen kan gaan). 5 Op welke wijze zijn senioren het best te benaderen om hen te informeren over cultuur en uitgaan? Om de actieve Brabantse senior te bereiken kan het best gebruik gemaakt worden van huis-aan-huisbladen of regionale dagbladen (75% van de senioren gebruikt deze media). Programmaboekjes (van culturele instellingen) worden relatief veel door de Brabantse senior gebruikt (51%). Bij het samenstellen van zulke boekjes zou men expliciet rekening kunnen houden met dit oudere publiek. Jongere senioren (55-59 jaar) zijn daarnaast relatief goed te bereiken via het internet (44%), via affiches, posters en billboards (30%). Ongeveer 15% van de actieve Brabantse senior komt via Omroep Brabant TV aan culturele of recreatieve informatie en circa 10% komt aan dergelijke informatie via Omroep Brabant radio. De website Uitinbrabant.nl wordt door ongeveer 17% van de actieve Brabantse senioren gebruikt voor het verkrijgen van informatie over cultuur en uitgaan. 6 Op welke wijze kan bij Brabantse ouderen (55-plus) de deelname aan cultuur worden bevorderd? Dit onderzoek biedt vele aanknopingspunten voor het verder ontwikkelen van het marketingbeleid gericht op de doelgroep senioren. Het meest belangrijk hierbij is dat de bestaande programmering en situationele omstandigheden (intern en extern) zodanig worden gecombineerd met wensen van senioren, 8 PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR

11 waarbij ook rekening wordt gehouden met de eerder genoemde beperkingen die deze doelgroep kent. We volstaan hier met enkele voorbeelden waarbij nadrukkelijk opgemerkt wordt dat er vele andere combinatiemogelijkheden zijn. Het laatste bezoek hebben de meeste senioren niet gecombineerd met andere activiteiten (55% is alleen naar de betreffende voorstelling of instelling geweest). De helft van deze mensen vindt het interessant om een volgend soortgelijk bezoek te combineren met iets anders. En wat voor combinatie wil men dan vooral? Combineren met een etentje (63%), combineren met een dagje uit (30%), combineren met café bezoek (24%), combineren met winkelen (16%). Hier liggen mogelijkheden om meer Brabantse senioren naar cultuur te trekken door voor hen op maat gesneden arrangementen aan te bieden. Een op de vijf actieve Brabantse senioren is de laatste keer alleen naar een voorstelling of voorziening geweest. Naarmate de leeftijd toeneemt gaat men vaker (noodgedwongen) alleen. De helft van de senioren is de laatste keer met levenspartner of goede vriend(in) op pad geweest en ook hierbij scoren de oudere senioren (75-plus) significant minder dan gemiddeld (37%). Dit terwijl ze bovengemiddeld met familie naar voorstellingen of instellingen gaan (19% tegen over gemiddeld 14%). Het bezoeken van cultuur heeft bij uitstek ook een sociale functie. Met het wegvallen van levenspartner en goede vrienden wordt het voor oudere senioren steeds lastiger om gezamenlijk ergens heen te gaan. Voor cultuuraanbieders ligt hier een uitdaging om juist deze senioren naast een mooie voorstelling ook sociale contacten (met andere senioren) in het vooruitzicht te stellen. Maar het hoeft niet altijd te gaan om contacten met leeftijdgenoten. Het blijkt dat 30% van de totale populatie actieve Brabanders soms iets cultureels onderneemt met de kleinkinderen. Een op de vijf Brabantse senioren (18%) onderneemt nu nog niets met kleinkinderen maar zou dit eigenlijk best wel willen. Vanuit marketingperspectief een interessante uitdaging om zodanige aanbiedingen voor senioren te creëren die ook voor hun kleinkinderen interessant zijn. Bovendien kan hier het mes aan twee kanten snijden als plezier en ontspanning gecombineerd kan worden met (cultuur)educatie, worden de sociale banden tussen generaties versterkt. PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR 9

12 1 Inleiding 1.1 Achtergrond De provincie Noord-Brabant vindt de kwaliteit van het leven binnen haar provinciegrenzen belangrijk. Cultuurparticipatie draagt in belangrijke mate bij aan die kwaliteit van leven. Te veel mensen weten echter de weg naar culturele evenementen en activiteiten (nog) niet of niet voldoende te vinden. De provincie probeert daar iets aan te veranderen. Doelstelling hierbij is te streven naar een zo breed en actief mogelijke deelname van de inwoners van Noord-Brabant aan het culturele leven. Om de cultuurparticipatie in Noord- Brabant te bevorderen subsidieert de Provincie Noord-Brabant onder andere het Project UITmarketing. Binnen het project UITmarketing is het UITmarketingburo opgericht als stimulerende factor voor alle culturele sectoren door middel van onderzoek, nieuwe initiatieven, activiteiten en samenwerking. Het bureau ondersteunt de UITmarketingclub, een netwerk van professionals die werken in de cultuur- en vrijetijdssector in Brabant en waarin concrete kennis en ervaring wordt gedeeld en creatieve projecten kunnen ontstaan. Het gezamenlijk doel is immers: aansluiten op de wensen van het publiek en cultuur binnen handbereik brengen van een grotere groep Brabanders. Het Project UITmarketing beoogt de verschillende partijen in de culturele (en recreatieve) sector te ondersteunen bij de marketing van hun culturele producten. Hiervoor moet men beschikken over informatie over doelgroepen en de samenhang met verschillende marktsegmenten in het culturele veld. Een van deze doelgroepen zijn de senioren van 55 jaar en ouder. Bij het verzamelen van marketinginformatie over doelgroepen is het zinvol om alle sectoren die voor de doelgroep relevant zijn in ogenschouw te nemen en op elkaar te betrekken, Net als dat het zinvol is bij het verzamelen van sectorspecifieke informatie alle relevante doelgroepen voor een sector in beeld te hebben. Uit onderzoek blijkt dat het uitgaansgedrag en de cultuurconsumptie van senioren minder is dan bij andere groepen in de bevolking (Edelmann, 2004). In verhouding met andere groepen Brabanders nemen ouderen relatief weinig deel aan het culturele leven in Noord-Brabant en blijkt dat naarmate men ouder wordt ook de deelname aan cultuur afneemt. Dit is een onwenselijke situatie omdat deelname aan cultuur de kwaliteit van het leven in Brabant beïnvloedt. Bij culturele marketeers was dit besef, dat senioren verhoudingsgewijs weinig participeren, er al eerder zoals bleek op een bijeenkomst van de UITmarketingclub in januari Vanuit het project UITmarketing is daarop een onderzoek gestart naar de positieve en negatieve motivering van senioren om deel te nemen aan de Brabantse cultuur. 1 Themabijeenkomst Seniorenmarketing op 22 januari PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR

13 12-54 jaar jaar jaar jaar Uitgaan/recreatie 99% 91% 97% 84% 64% 2 Bezoek cultuur 91% 75- plus 80% 72% 76% 40% Gemiddeld aantal bezoeken aan cultuur evenementen per jaar 11,9 7,6 9,9 7,1 3,6 Bron: onderzoek Uit in Brabant.nl, 2de meting februari 2004 De bereidheid om te participeren aan cultuur wordt gedeeltelijk verklaard uit interesse voor culturele activiteiten. Niet deelnemen gaat samen met een gebrek aan interesse, maar kan ook voortkomen uit onbekendheid met het aanbod. Bij met name ouderen kunnen ook hele andere factoren meespelen die de deelname aan cultuur beperken of onmogelijk maken. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan een beperkte mobiliteit of financiële beperkingen. 1.2 Onderzoeksvragen De centrale vraagstelling voor dit onderzoek luidt: Op welke wijze kan bij Brabantse ouderen (55-plus) de deelname aan cultuur worden bevorderd? Bovenstaande centrale onderzoeksvraag valt uiteen in een aantal concrete onderzoeksvragen: 1 Welke culturele en recreatieve sectoren genieten de meeste belangstelling van de Brabantse senioren? Wat vinden ze interessant? 2 In welke mate nemen de Brabantse senioren (55-plus) actief dan wel passief deel aan het culturele leven in Noord-Brabant? 3 Wat zijn de belangrijkste drijfveren of motieven van senioren om bepaalde culturele en/of recreatieve evenementen te bezoeken? 4 Wat zijn de belangrijkste beperkende factoren om bepaalde culturele en/of recreatieve evenementen niet te bezoeken? 5 Op welke wijze zijn senioren het best te benaderen om hen te informeren over cultuur en uitgaan? Om antwoord te vinden op bovenstaande vragen is een breed onderzoek onder senioren opgezet, waarbij 55-plussers zijn ondervraagd over hun culturele (en recreatieve) interessen en motieven om al dan niet deel te nemen aan het culturele leven in Brabant. 1.3 Onderzoeksopzet Het onderzoek is uitgevoerd over de volle breedte van het culturele veld, waarbij alle sectoren in ogenschouw zijn genomen. En het is uitgevoerd onder alle actieve Brabanders van 55 jaar of ouder. 2 Tentoonstellingen, bezienswaardigheden, theatervoorstellingen, klassieke concerten, opera en dergelijke, popconcerten en festivals, literaire bijeenkomsten en bioscoop bezoek. PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR 11

14 Gelet op de doelgroep (senioren) en de brede onderzoeksthematiek (alle sectoren uit het culturele veld) is in eerste instantie overwogen om het onderzoek schriftelijk uit te voeren. Echter, door de complexiteit van de vragenlijst in combinatie met en mede veroorzaakt door de volle breedte van het culturele veld, ontstond het besef dat de vragenlijst in een elektronisch formaat gegoten diende te worden. Door gebruik te maken van een elektronische vragenlijst wordt het invullen van een uitgebreide complexe vragenlijst voor een respondent vereenvoudigd. Voor dit onderzoek hebben we een elektronische vragenlijst gebruikt zodat een respondent makkelijke een vragenlijst met complexe routing in kan vullen. Vaak worden respondenten bestookt met hypothetische vragen waarbij sterk aan de geldigheid van de verkregen antwoorden kan worden getwijfeld. Vragen naar mogelijke redenen om een opera te bezoeken terwijl de respondent nog nooit een opera heeft bezocht, laat staan van plan is te bezoeken, leveren invalide (= niet geldige) antwoorden op. Daarom is er in dit onderzoek voor gekozen om allereerst de interessen en mate van cultuurparticipatie in beeld te brengen om vervolgens op basis van de vaakst bezochte evenementen gericht door te vragen naar de motieven waarom men bepaalde evenementen zo vaak heeft bezocht. Dit maakt de vragenlijst complex, maar de vragen die eenieder moet beantwoorden zijn toegesneden op ieders persoonlijke situatie en kunnen leveren daardoor geldige antwoorden op. Op welke wijze kunnen we senioren in Brabant met behulp van een elektronische vragenlijst ondervragen? Face-to-face onderzoek met CAPItechniek 3 lijkt de meest te verkiezen weg, maar is tevens een erg kostbare manier van dataverzameling. Van internet is bekend dat de populatie 55-plus daar nog minder vertrouwd mee is dan de totale populatie Brabanders, maar de senioren zijn wel bezig met een inhaalslag als het gaat om computer- en internetgebruik. 4 Dat heeft ons doen besluiten om toch internet als onderzoekstool voor dit onderzoek in te zetten. Maar om toch ook de niet internettende senior in voldoende mate in het onderzoek te betrekken is gekozen voor een zogenaamd hybride onderzoeksdesign (oftewel een mixed mode onderzoek) waarbij verschillende vormen van dataverzameling zijn gecombineerd: online onderzoek via het internet in combinatie met onderzoek op locatie in 12 (regionaal gespreide) bibliotheekvestigingen. 5 Steekproef Voor dit onderzoek is geen gebruik gemaakt van een vooraf aselect getrokken steekproef uit de populatie Brabantse 55-plussers. De respondenten voor dit onderzoek zijn op verschillende locaties (Brabantse bibliotheken) geworven en via verschillende websites die zich deels richten op de oudere Brabander (KBO Brabant en Seniorweb) en deels op het Brabantse Uitgaanspubliek (UITinBrabant.nl en de regionale websites van de UITpunten) CAPI = Computer Assisted Personal Interviewing. Het computergebruik bij 65 plussers is van 1990 tot 2000 toegenomen van 0,1 tot 0,6 uur (Breedveld, 2001). Landelijk is het wekelijks gebruik van internet door ouderen in het afgelopen jaar gestegen van 13% naar 25% (Poot, 2003). En ook in Brabant blijkt een kwart van de 55-plussers wekelijks het internet te gebruiken en een derde van de 55-plussers gebruikt wel eens het internet (Edelmann, 2004). Zie bijlage 3: Verantwoording onderzoeksopzet. 12 PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR

15 Op de locaties zijn senioren at random aangesproken en is hen gevraagd om deel te nemen aan het onderzoek. Door te kiezen voor verschillende soorten locaties (zie bijlage 3) die regionaal gespreid zijn, verschillende typen websites en ouderenorganisaties, verwachten we verschillende soorten ouderen in ons onderzoek te betrekken. Op deze wijze is uiteindelijk gezorgd voor een netto steekproef die representatief is voor de populatie actieve Brabantse senioren. Er is gestreefd naar een netto steekproef van circa 2000 waarnemingen. Uiteindelijk zijn er 1689 waarnemingen gerealiseerd. In bijlage 2 wordt een korte verantwoording van de netto gerealiseerde steekproef gegeven. Vragenlijst De vragenlijst voor dit onderzoek onder senioren is erg uitgebreid. Dat moest ook wel omdat we uitspraken willen doen voor het gehele culturele veld en afzonderlijke sectoren daarbinnen. Echter, voor het vinden van antwoorden op de in paragraaf 1.2 geformuleerde onderzoeksvragen hoeft niet iedere senior alle vragen te beantwoorden. Op grond van interessen en feitelijk gedrag van de senior is tijdens de afname van het interview door het computerprogramma (de elektronische vragenlijst) bepaald welke vragen iemand zinvol kan beantwoorden. Alle vragen die, gelet op eerder gegeven antwoorden zouden leiden tot een niet van toepassing zijn op voorhand overgeslagen. De vragenlijst die we voor dit onderzoek hebben gebruikt is opgenomen in bijlage 1. In deze vragenlijst zijn de volgende vraagblokken opgenomen: 1 Interesse cultuur (directe vraag). 2 Actieve cultuurparticipatie. 3 Passieve cultuurparticipatie. 4 Vaststellen welk cultuurevenement het vaakst wordt bezocht en welke evenement het laatst is bezocht. 5 Motivering actieve cultuurparticipatie. 6 Motivering voor vaakst bezochte evenement en laatst bezochte evenement. 7 Motivering waarom niet bezocht terwijl er toch sprake is van hoge mate van interesse. 8 Zou men dergelijke evenementen vaker willen bezoeken? Indien ja, waarom doet men dat dan niet? 9 Vragen over combinatiebezoeken, bijvoorbeeld museumbezoek in combinatie met winkelen. 10 Psychosociale aspecten gerelateerd aan culturele producten (meeste interesse). 11 Interne en externe eigenschappen van culturele producten (meeste interesse). 12 Mediagebruik en informatiezoekgedrag. 13 Achtergrondkenmerken. Voor alle interessegebieden zijn vragen naar motivering gesteld. Dit betekent echter niet dat iedere respondent voor al zijn interesses alle vragen heeft beantwoord. In de geprogrammeerde vragenlijst is ervoor gezorgd dat afhankelijk van de eerder getoonde interessen, mate van cultuurconsumptie en laatste bezoek, er alleen voor de hoogst scorende interesse en het laatst bezochte evenement is doorgevraagd. De vraag naar redenen waarom men PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR 13

16 iets niet heeft bezocht is alleen gesteld als men eigenlijk iets wel had willen bezoeken. Hiertoe zijn de drie vaakst bezochte voorstellingen of instellingen vergeleken met de drie belangrijkste interessen van iedere respondent. Voor interessevelden waarvoor geen bezoek is geregistreerd is doorgevraagd naar de redenen waarom men bepaalde voorstellingen of instellingen niet heeft bezocht. 1.4 Uitvoering Het veldwerk van dit mixed mode onderzoek is uitgevoerd in de zomer van Het locatieonderzoek is uitgevoerd in twee trances. De eerste voor de zomervakantie in de periode van 30 juni tot en met 22 juli De tweede direct na de zomervakantie in de periode van 12 september tot en met 5 oktober Gedurende deze gehele periode hebben er op een groot aantal websites 6 die regelmatig (ook) door senioren worden bezocht, banners gestaan om de senioren uit te nodigen om deel te nemen aan het onderzoek. Het online onderzoek heeft gelopen vanaf 25 mei 2005 tot en met 11 oktober Via KBO Brabant is er een advertentie c.q. oproep geplaatst in het ledenblad en ook zij hebben op hun website de banner geplaatst. Aan het eind van de vakantieperiode heeft KBO Brabant ook nog een mailing verzorgd naar de leden die in het verleden deel hebben genomen aan computer- of internetcursussen. Het ledenbestand van KBO Brabant kent met name veel oudere senioren boven de jaar. 7 Tot slot zijn ook alle Brabanders van 55 jaar en ouder uit het landelijke internetpanel van onderzoeksbureau ProInfo uit Heerlen via uitgenodigd deel te nemen. Dit alles heeft geresulteerd in de volgende respons: Gewenst aantal waarnemingen Gerealiseerd aantal waarnemingen Locatieonderzoek (ex KBO) Via internet - banner en uitnodigingen nieuwsbrieven en dergelijke Via internet - panel waarnemingen 1689 waarnemingen 1.5 Leeswijzer In het volgende hoofdstuk wordt een beeld geschetst van de interessen van de oudere Brabanders (55-plus), de actieve cultuurparticipatie en de mate waarin de vitale Brabantse senior de laatste 12 maanden culturele voorstellingen of evenementen heeft geconsumeerd (passieve cultuurparticipatie). Vervolgens kijken we aan de hand van de voorstelling of instelling die men het vaakst heeft bezocht wat de redenen zijn voor dit bezoek (hoofdstuk 3). 6 7 Zie bijlage 5. De totale populatie senioren van 55 jaar en ouder in de Provincie Noord-Brabant bestaat uit circa personen. De ouderenvereniging KBO Brabant kent circa leden hetgeen betekent dat 1 op de 6 Brabanders lid is van KBO Brabant. 14 PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR

17 Om daarna aan de hand van discrepantie tussen interessen en feitelijk gedrag aangaande cultuur deelname ook de redenen voor het niet bezoeken van bepaalde evenementen in kaart te brengen (hoofdstuk 4). Aan de hand van de laatst bezochte voorstelling of instelling beschrijven we karakteristieken van dergelijke bezoeken en geven inzicht in de wensen van deze bezoekers aangaande verschillende combinaties van activiteiten en gewenste bezoektijden (hoofdstuk 5). In het daaropvolgende hoofdstuk gaan we in op een aantal specifieke productkenmerken. Zeker vanuit marketingtechnisch oogpunt is deze informatie erg relevant om te komen tot betere producten (hoofdstuk 6). In het laatste hoofdstuk staan we stil bij het mediagebruik en informatiezoekgedrag ten aanzien van culturele informatie van de actieve Brabantse senior (hoofdstuk 7). In alle hoofdstukken wordt gekeken naar verschillen tussen de onderscheiden leeftijdsgroepen, de verschillende culturele genres en (indien mogelijk) subgenres of soorten voorstellingen. Alleen als er significante afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde worden gevonden zijn deze beschreven. Met ander woorden, worden bepaalde afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde beeld niet in de tekst genoemd, dan is het gevonden verschil statistisch niet significant en moet worden toegeschreven aan het toeval. PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR 15

18 2 Senioren, Cultuur en Vrijetijdsbesteding 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk staan we stil bij de interessen van Brabantse senioren (55- plussers) als het gaat om cultuur en vrijetijdsbestedingen (paragraaf 2.2). Daarnaast wordt een beeld geschetst van wat de senioren zoal aan activiteiten ondernemen. Allereerst kijken we naar de actieve cultuurparticipatie, dat wil zeggen we beantwoorden de vraag aan wat voor soort culturele activiteiten de Brabantse senioren deelnemen. En of dit gebeurt in georganiseerd verband of individueel (paragraaf 2.3). Vervolgens kijken we naar het culturele consumptiepatroon van de Brabantse senioren. Wat voor soort voorstellingen en voorzieningen bezochten zij en hoe vaak? (paragraaf 2.4). Tot slot worden andere dan culturele vrijetijdsbestedingen beschreven (paragraaf 2.5). 2.2 Interesses van senioren Aan alle respondenten (55-plus) is de vraag voorgelegd In welke mate bent u geïnteresseerd in de volgende zaken waarna een opsomming van 16 culturele dan wel recreatieve interessevelden volgden. Men kon antwoorden van niet geïnteresseerd, via een beetje en redelijke tot veel geïnteresseerd. In grafiek 2.1 is af te lezen in welke door ons onderscheiden interessegebieden de actieve Brabantse senioren zeer geïnteresseerd zijn. Twee op de vijf ondervraagden blijkt zeer geïnteresseerd te zijn in natuur (43,4%). Op plaats twee, drie en vier staan drie culturele items die elkaar niet veel ontlopen, te weten: klassieke muziek (29,5%), literatuur en poëzie (27,0%) en beeldende kunst, schilderkunst en fotografie (25,5%). Meer dan een kwart van de Brabantse senioren zegt in deze zaken zeer geïnteresseerd te zijn. Op de vijfde plaats komt dan geschiedenis (23,3%). Op de plaatsen 6 tot en met 11 staan weer meer cultureel getinte interessegebieden die elkaar niet veel ontlopen. Op al deze items zegt ongeveer 1 op de 6 actieve Brabantse senioren dat ze er zeer in geïnteresseerd zijn. Het gaat dan om opera of operette (17,5%), film (17,2%), cabaret of kleinkunst (17,2%), musicals (16,0%) en bouwkunst/architectuur (15.8%). Op de 12 de plaats komt Wetenschap en Techniek waar ook ongeveer 1 op de 7 Brabantse 55-plussers zeer in is geïnteresseerd (15,3%). Eveneens is 1 op de 7 actieve Brabantse senioren zeer geïnteresseerd in toneel (14,0%) en 1 op de 10 in Jazz of blues (11,5%), in ballet en dans (9,9%) en in Nederlandstalige muziek, smartlappen en schlagers (8,8%). De rij met interessegebieden wordt, niet geheel onverwachts, afgesloten met interesse voor moderne muziek als rock, pop en wereldmuziek (6,1%). De groep 75-plussers blijken significant meer geïnteresseerd te zijn in klassieke muziek (36,4%), literatuur en poëzie (31,6%), geschiedenis (29,1%), opera of operette (22.5%) en toneel (16,7%). Daar staat een beduidend mindere interesse tegenover voor moderne muziek (rock, pop, wereldmuziek) (1,8%), jazz en blues (7,3%) en cabaret of kleinkunst (13,1%). 16 PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR

19 Senioren in de leeftijd van 65 tot en met 74 jaar zijn bovengemiddeld geïnteresseerd in klassieke muziek (33,7%) en opera of operette (21,8%). Evenals de 75-plussers zijn ze significant minder geïnteresseerd in rock-, pop- en wereldmuziek (4,2%). Grafiek 2.1: Percentage Senioren dat zeer geïnteresseerd is Natuur Klassieke muziek Literatuur / Poëzie Beeldende kunst / schilderkunst / fotografie Geschiedenis Opera of operette Film Cabaret of kleinkunst Musical Bouwkunst / Architectuur Wetenschap en techniek Toneel Jazz / blues Ballet / Dans Nederlandstalige muziek, smartlappen, schlagers Rock- /Pop- /wereldmuziek 17,5% 17,3% 7,8% 43,4% 45,5% 45,4% 38,7% 43,4% 29,5% 36,4% 33,7% 27,7% 20,1% 27,0% 31,6% 27,7% 28,0% 21,8% 25,5% 24,0% 25,3% 28,0% 24,5% 23,3% 29,1% 22,4% 22,3% 21,6% 22,5% 21,8% 17,2% 14,5% 16,2% 20,4% 17,6% 17,2% 13,1% 17,0% 18,1% 19,4% 16,0% Totaal (n=1689) 18,5% 17,6% 16,2% 75 jaar en ouder (n=275) 11,5% 65 tm 74 jaar (n=624) 15,8% 14,5% 15,1% 60 tm 64 jaar (n=382) 17,0% 16,7% 55 tm 59 jaar (n=408) 15,3% 16,7% 16,2% 16,0% 12,5% 14,0% 16,7% 15,2% 13,6% 10,5% 11,5% 7,3% 12,8% 9,2% 14,7% 9,9% 10,2% 9,9% 8,6% 10,8% 8,8% 8,0% 10,1% 9,7% 6,4% 6,1% 1,8% 3,5% 6,3% 12,7% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR 17

20 De groep actieve Brabantse senioren in de leeftijd van 60 tot en met 64 jaar, met ander woorden de groep met een groot aantal vroeg gepensioneerden vertoont weinig tot geen significante verschillen met het totaalbeeld. Alleen ten aanzien van interesse voor film scoort deze groep significant hoger (20,4%). Dat kan niet gezegd worden voor de jonge senioren (55 tot en met 59 jaar). Zij zijn beduidend minder geïnteresseerd in klassieke muziek (20,1%), literatuur en poëzie (21,8%) opera of operette (7,8%), musicals (11,5%) en toneel (10,5%). De jonge senioren zijn bovengemiddeld geïnteresseerd in jazz en blues (14,7%) en moderne muziekvormen als rock-, pop- en wereldmuziek (12,7%). Ook zijn er duidelijke verschillen in interesse tussen mannen en vrouwen. Vrouwen zijn daarbij verhoudingsgewijs meer geïnteresseerd in een aantal culturele zaken dan mannen. Ze zijn in sterkere mate geïnteresseerd in literatuur en poëzie (33,9%), ballet en dans (14,9%), toneel (18,9%), musical (21,9%) en film (19,9%). Mannen van boven de 55 jaar zijn daarentegen meer geïnteresseerd in wetenschap en techniek (25,6%), geschiedenis (27,6%) en jazz- en bluesmuziek (13,9%). Ook zijn er enkele markante verschillen tussen mensen met een hoge en lage opleiding. De hoger opgeleiden zijn significant meer geïnteresseerd in klassieke muziek (41,6%), literatuur en poëzie (37,4%), beeldende kunst en fotografie (37,6%), bouwkunst en architectuur (25,5%), wetenschap en techniek (25,0%) en geschiedenis (41,8%). Laag opgeleide senioren hebben naar verhouding een sterkere voorkeur voor musicals (21,3%) en Nederlandstalige muziek (14,3%). Tot slot blijken alleenstaande senioren meer dan gemiddeld interesse te hebben voor literatuur en poëzie (33,6%) en voor ballet en dans (14,2%). 2.3 Actieve (cultuur)participatie Naast de interessen van de actieve senioren is ook de actieve en passieve cultuurparticipatie van deze bevolkingsgroep in beeld gebracht. In deze paragraaf gaan we in op de actieve deelname van senioren aan het culturele leven in Brabant. Aan iedere respondent is gevraagd hoe vaak men in de afgelopen 12 maanden bepaalde specifiek genoemde (kunstzinnige of recreatieve) activiteiten heeft gedaan. Hierbij ging het van een boek gelezen tot beeldhouwen of van toneelspelen tot werken met textiel. In grafiek 2.2 staan de percentages senioren dat de genoemde activiteiten in de afgelopen 12 maanden heeft gedaan. Grafiek 2.3 geeft de mate waarin de activiteiten zijn ondernomen door de mensen die zeggen dat ze de activiteit de afgelopen 12 maanden hebben gedaan. Uit grafiek 2.2 blijkt dat wandelen of fietsen en een boek gelezen de meest favoriete bezigheden zijn van de actieve Brabantse senior. Deze twee activiteiten (die we niet echt tot de actieve cultuurparticipatie kunnen rekenen) zijn in het afgelopen jaar respectievelijk door 84% en 81% van de senioren gedaan. Opvallend is de significant lagere score voor de groep 75-plussers als het gaat om wandelen en fietsen. Naar het zich laat aanzien een direct gevolg van de afnemende vitaliteit en gezondheid op hogere leeftijd. 8 8 Meer hierover in hoofdstuk PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR

21 Grafiek 2.2: Actieve participatie in de afgelopen 12 maanden Wandelen of fietsen Een boek gelezen Fotografie/film/video (geen vakantie- of familiekiekjes/ -filmpjes) Tekenen, schilderen, grafisch werk Zingen (in georganiseerd verband, bv. koor) Muziekinstrument bespelen Verhalen/gedichten schrijven Werken met textiel (textiele werkvormen), wandkleden maken, weven Beeldhouwen, boetseren, pottenbakken, sieraden maken Toneel-, mime spelen, (volks)dans, (jazz)ballet Geen van deze 17% 17% 13% 16% 20% 17% 14% 13% 15% 15% 14% 13% 9% 12% 14% 16% 10% 8% 9% 11% 12% 9% 11% 8% 11% 8% 8% 7% 8% 7% 10% 7% 7% 5% 7% 9% 3% 5% 1% 3% 4% 28% 28% 34% 30% 84% 71% 85% 87% 88% 81% 78% 82% 84% 80% Totaal (n=1689) 75 jaar en ouder (n=275) 65 tm 74 jaar (n=624) 60 tm 64 jaar (n=382) 55 tm 59 jaar (n=408) 0% 20% 40% 60% 80% 100% Opvallend is dat ondanks dat de oudste groep (75-plussers) minder vaak wandelt of fietst, degenen die het (nog) wel doen het bovengemiddeld veel doen. De 75-plussers die nog wandelen en fietsen doen het 157 keer per jaar tegenover gemiddeld voor alle actieve senioren 118. PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR 19

22 Een zelfde beeld zien we ten aanzien van het lezen van boeken. Hoewel de 75-plussers dat iets minder doen dan gemiddeld geldt dat zij die nog wel eens een boek lezen dit vaker doen dan gemiddeld (128 versus gemiddeld 97 keer per jaar). De Brabantse senioren doen veel aan fotografie, film en video (28%). Meer dan een kwart van de Brabantse senioren zegt iets te doen met film of fotografie anders dan vakantie- of familiekiekjes. De oudere senioren (75- plussers) zijn significant minder vaak met fotografie of het maken van video s bezig (17%) terwijl de 60 tot en met 64 jarige senior dit meer dan gemiddeld doet (34%). Zeventien procent tekent of schildert, 14% zingt in georganiseerd verband, 13% bespeelt een muziekinstrument, 10% schrijft verhalen of gedichten, 9% werkt met textiel, 8% doet aan beeldhouwen, boetseren, pottenbakken of sieraden maken 7% speelt toneel. Alleen de groep 75-plussers wijkt op twee items af. Zij participeren minder vaak als het gaat om tekenen of schilderen (13%)en muziekinstrument bespelen (9%). Zoals ook bij de interessevraag bleek, blijkt ook bij de actieve cultuurparticipatie dat vrouwen significant meer culturele activiteiten ontplooien dan mannen. Zij werken vaker dan gemiddeld met textiel (17%), beeldhouwen, boetseren of pottenbakken vaker (12%) en doen vaker aan toneelspelen, volksdansen of (jazz)ballet (10%). Ook lezen vrouwelijke senioren vaker een boek (88%). Er zijn meer senioren met een hoog opleidingsniveau die een muziekinstrument bespelen (19%) dan laagopgeleide muzikanten. Maar vergeleken met de laag opgeleide muzikant spelen de hoogopgeleiden niet vaker (hoogopgeleiden doen dit 94 keer per jaar en laagopgeleiden 119 keer per jaar). Hoogopgeleide senioren doen ook vaker iets met fotografie of video dan laagopgeleiden (35% tegenover 21%). De mate waarin hoog- en laagopgeleiden deze activiteit doen ontloopt elkaar niet veel (30 tegenover 33 keer per jaar). Een vergelijking tussen grafiek 2.2 (% senioren dat actief participeert) en grafiek 2.3 (mate waarin activiteiten worden ondernomen) leert dat hoewel de 75-plusser significant minder vaak een muziek instrument zegt te bespelen, zij die het wel doen dit vaker doen dan gemiddeld gebeurt (128 keer per jaar tegenover gemiddeld 97 keer per jaar). Ook blijkt bij het werken met textiel (breien, haken, weven, wandkleden maken en dergelijke) dat de 75-plussers dit meer dan twee keer zo vaak doen dan gemiddeld. Hoewel grafiek 2.3 met de nodige voorzichtigheid moet worden gelezen 9 is vermeldenswaard dat de groep jarigen weliswaar iets meer dan gemiddeld tekent of schildert, maar dat de mate waarin zij dat doen beduidend lager is dan gemiddeld (25,4 tegenover gemiddeld 42,8). In mindere mate geldt dit ook voor zingen in georganiseerd verband. 9 Het gemiddeld aantal keer in de afgelopen 12 maanden is berekend over alleen de groep respondenten die zegt de activiteit in het afgelopen jaar te ondernemen. Dit betekent dat het aantal waarnemingen per categorie beduidend geringer is dan in voorgaande grafieken. In grafiek 2.2 is af te lezen 13% van alle actieve senioren in ons onderzoek een muziekinstrument bespeelt. Dit zijn er dus 220. Het aantal keer dat dit in het afgelopen jaar is gebeurd (97,2) is dus gebaseerd op deze 220 waarnemingen en niet op de 1698 waarnemingen. 20 PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR

23 Grafiek 2.3 Gemiddeld aantal keer iets in afgelopen 12 maanden wat gedaan Gewandeld of gefietst Muziekinstrument bespelen Een boek gelezen Werken met textiel (textiele werkvormen), wandkleden maken, weven Zingen Tekenen, schilderen, grafisch werk Fotografie/film/video (geen vakantie- of familiekiekjes/ -filmpjes) Verhalen/gedichten schrijven Beeldhouwen, boetseren, pottenbakken, sieraden maken Totaal 75 jaar en ouder (n=275) 65 tm 74 jaar (n=624) Toneel-, mime spelen, (volks)dans, (jazz)ballet tm 64 jaar (n=382) 55 tm 59 jaar (n=408) Tot slot blijkt voor de jonge actieve senioren (55-59 jaar) dat ze even vaak als andere senioren werken met textiel, maar ze doen deze activiteit beduidend minder vaak dan de oudere senioren. Mogelijk is dit een gevolg van het nog deelnemen aan het arbeidsproces waardoor men minder tijd beschikbaar heeft om dit vaker te doen. PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR 21

24 Aan de mensen die te kennen geven dat ze in de afgelopen 12 maanden bepaalde (kunstzinnige) activiteiten hebben ondernomen is gevraagd of ze dit hebben gedaan als lid van een vereniging, club of gezelschap of dat ze dit hebben gedaan bij een instelling voor kunstzinnige vorming (muziekschool, balletschool, toneelschool, creativiteitscentrum en dergelijke). Grafiek 2.4: Georganiseerde actieve participatie Kunstzinnige vorming (muziek-, ballet- of toneelschool) Lid van een vereniging, club, gezelschap Totaal (n=1689) 9,0% 42,7% 75 jaar en ouder (n=275) 7,6% 40,1% 65 tm 74 jaar (n=624) 8,1% 47,4% 60 tm 64 jaar (n=382) 10,2% 40,9% 55 tm 59 jaar (n=408) 10,0% 38,7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Ongeveer 9% van de Brabantse actieve senioren heeft ingeschreven gestaan bij een instelling voor kunstzinnige vorming en 43% onderneemt zijn/of haar activiteiten in georganiseerd verband van een vereniging, club of gezelschap. De jongere ouderen in de leeftijd van jaar en de senioren van 75 jaar en ouder doen hun culturele activiteiten in iets mindere mate in georganiseerd verband (respectievelijke 40% en 39%) dan de senioren in de leeftijd van 65 tot en met 74 jaar (47%). Ten aanzien van opleidingsniveau, sekse of huishoudensituatie vinden we geen significante afwijkingen op dit totaalbeeld. 2.4 Cultuurconsumptie Aan de respondenten is gevraagd hoe vaak men in de afgelopen 12 maanden naar (culturele) voorstellingen en bijeenkomsten in de provincie Noord- Brabant is geweest. Daarnaast is aan hen gevraagd of men bepaalde instellingen, plekken of voorzieningen in de afgelopen 12 maanden in Noord- Brabant heeft bezocht. In grafiek 2.5 is af te lezen hoeveel procent van de Brabantse actieve senioren in de afgelopen 12 maanden dergelijke zaken heeft bezocht. In de meest rechtse kolom staat bovendien weergegeven hoe vaak de genoemde voorstelling of instelling in het afgelopen jaar is bezocht. In rood staan de culturele items weergegeven. In donkergroen de andere vormen van vrijtijdsbesteding 22 PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR

25 Grafiek 2.5: Overzicht culturele en recreatieve aangelegenheden Bos/park Bibliotheek 73,8% 70,5% Bezienswaardigheden Museum 56,7% 52,6% Groot theater /Schouwburg 43,2% Galerie, atelier Toneelvoorstelling Concert klassieke muziek Attractiepark/dierentuin Cultureel centrum /Klein theater Cabaret of kleinkunst Musical Buurthuis Sportwedstrijd Filmhuis/filmtheater (Commerciële) bioscoop Opera of operette Concertgebouw Ballet-/dansvoorstelling Jazz-/Bluesconcert Nederlandstalige muziek Concert rock- /pop-/wereldmuziek Archief 32,3% 29,2% 29,1% 27,0% 26,9% 24,7% 21,9% 20,7% 18,9% 18,7% 18,5% 15,7% 15,3% 12,6% 12,1% 11,6% 9,8% 8,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR 23

26 De actieve Brabantse senioren bezoekt redelijk vaak culturele zaken. Meer dan 4 op de 5 actieve Brabantse senioren (84%) heeft de afgelopen 12 maanden minimaal één culturele voorstelling of voorziening bezocht. Gemiddeld gaat men circa 17 keer per jaar naar een culturele voorstelling en/of voorziening. In overeenstemming met de gevonden hoge interesse voor natuur bezoeken de Brabantse senioren vaak bos en park (74%). De hoge score bibliotheek bezoek is een artefact van de onderzoeksopzet. 10 De overige cijfers uit grafiek 2.5. spreken voor zich. Als we het hebben over bezoek aan culturele evenementen (voorstellingen en bijeenkomsten) dan valt op dat 1 op de 3 Brabantse senioren aangeeft geen van de genoemde evenementen in het afgelopen jaar in Brabant te hebben bezocht. Voor de 75-plussers geldt dit voor bijna de helft (47%). De oudere senior bezoekt dus significant minder vaak culturele voorstellingen of bijeenkomsten. 10 Omdat tweederde van de waarnemingen van dit onderzoek op locatie in bibliotheken is verzameld (zie paragraaf 1.4) is er in de steekproef sprake van een oververtegenwoordiging bibliotheekbezoekers. 24 PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR

27 Grafiek 2.6: Bezochte culturele voorstellingen in afgelopen 12 maanden in Noord-Brabant Geen van deze Toneelvoorstelling Concert klassieke muziek Cabaret of kleinkunst Musical Opera of operette Ballet-/dansvoorstelling Jazz-/Bluesconcert Nederlandstalige muziek, smartlappen, schlagers Concert rock- /pop- /wereldmuziek 32,7% 30,4% 27,7% 31,4% 29,2% 26,9% 31,4% 29,8% 26,7% 29,1% 26,9% 33,8% 29,8% 22,8% 24,7% 14,2% 25,3% 26,2% 29,4% 21,9% 17,1% 22,4% 23,3% 23,0% 15,7% 14,9% 19,4% 15,4% 11,0% 12,6% 8,4% 12,7% 11,3% 16,4% 12,1% 4,4% 11,7% 14,1% 16,2% 11,6% 4,0% 11,2% 14,1% 15,0% 9,8% 1,1% 5,4% 12,0% 20,1% 46,5% Totaal (n=1689) 75 jaar en ouder (n=275) 65 tm 74 jaar (n=624) 60 tm 64 jaar (n=382) 55 tm 59 jaar (n=408) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Van alle genoemde voorstellingen blijken toneelvoorstellingen en concerten met klassieke muziek het vaakst door de Brabantse senior te worden bezocht (beiden 29%). Een kwart van de Brabantse actieve senioren heeft het afgelopen jaar in de provincie Noord-Brabant wel eens een cabaretvoorstelling bezocht (25%) en 1 op de 5 is bij een musical geweest (22%). PON-rapportage: SENIOREN EN CULTUUR 25