PERSDOSSIER KONINKLIJK MUSEUM VOOR MIDDEN-AFRIKA

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "PERSDOSSIER KONINKLIJK MUSEUM VOOR MIDDEN-AFRIKA"

Transcriptie

1 PERSDOSSIER KONINKLIJK MUSEUM VOOR MIDDEN-AFRIKA

2 Vanaf dinsdag 18 december 2012 loopt er in het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika een nieuwe tentoonstelling met verschillende soorten levende spinnen en schorpioenen. Deze van oorsprong Poolse tentoonstelling toerde eerder door Duitsland, Polen en Nederland en heeft nu de exclusieve primeur in België. De tentoonstelling toont spinnen en schorpioenen in 40 terraria. Meer dan de helft van de soorten zijn afkomstig uit Afrika. Spinnen zijn wereldwijd verspreid. Ze bevolken al 400 miljoen jaar onze aarde en hebben de dinosauriërs zien komen en gaan. Er zijn meer dan soorten spinnen (Araneae), bekend, waaronder ongeveer 6500 in Afrika en 700 in België. De grootste soorten komen vooral in tropische streken voor. De tentoonstelling toont kleurige spinnen zoals de krulhaar- en de roodknievogelspin, de rode baviaanspin, de gevaarlijke zwarte weduwe en de goliathvogelspin, een van de grootste spinnen ter wereld. Maar er zijn ook andere uitzonderlijke spinachtigen te zien. Als men over spinnen spreekt, heeft men het immers meestal over de webspinnen (Araneae). Maar samen met de spinnen horen ook kameelspinnen, kapucijnspinnen en zweepspinnen tot de klasse van spinachtigen, de Arachnida, net als mijten, hooiwagens, palpenlopers, schorpioenen, bastaardschorpioenen en zweepstaartschorpioenen. In de tentoonstelling krijgen ook de schorpioenen aandacht. Het overgrote deel van de bijna 2000 gekende soorten vind je in de tropen en subtropen. Op enkele uitzonderingen na zijn ze enkel actief tijdens de nacht. Toch kan je de schorpioenen op de tentoonstelling duidelijk zien want enkele terraria zijn verlicht met UV lampen: een merkwaardig verschijnsel is immers dat het skelet oplicht wanneer er ultraviolet licht op schijnt. In de tentoonstelling wordt algemene informatie gegeven over de morfologie en levenswijze van de spinnen en bij elk terrarium wordt beknopte specifieke informatie gegeven over de betreffende soort. Via gefilmde interviews maakt men kennis met de afdeling invertebraten niet-insecten van het onderzoekscentrum van het KMMA. Deze afdeling beschikt over een verzameling van soorten spinnen en doet onderzoek naar de biodiversiteit en het nut van spinnen in de beoordeling van de kwaliteit van een woud. Wist je dat spinrag in verhouding steviger is dan kevlar dat in kogelvrije vesten wordt verwerkt? PERSDOSSIER Koninklijk Museum voor Midden-Afrika 2

3 EEN VOORSMAAKJE VAN DE TENTOONSTELLING Theraphosa blondi (Goliath vogelspin) Verspreiding: Venezuela, Brazilië, Guyana Copyright : Wadycki Pacyna Met een volwassen lichaamslengte van 12 cm en een gewicht van ruim 160 gr is Theraphosa blondi de grootste spin ter wereld. Het imposante dier stelt echter hoge eisen zodat alleen zeer ervaren terrariumhouders haar met succes kunnen houden. Pelinobius muticus (Roestrode konings-bananenspin) Verspreiding: Kenia, Tanzania Copyright : Wadycki Pacyna De roestrode konings-bananenspin, vroeger bekend als Citharischius crawshayi, is de grootste Afrikaanse vogelspin. Ze leeft in de savannegebieden van Oost-Afrika. Daar graven ze gangen die uitkomen op woonkamers die tot twee meter diep kunnen liggen. De eicocons worden aan het plafond van de woonkamer opgehangen. Psalmopoeus cambridgei (chevronspin) Verspreiding: Trinidad Copyright : Wadycki Pacyna De vogelspinnen van het geslacht Psalmopoeus zijn typische boombewoners uit Midden- en Zuid-Amerika. Als ze rusten, zitten de dieren lang uitgestrekt in boomspleten of vergelijkbare schuilplaatsen. Vaak maken ze ook een ruim spinsel rond de holte waarin ze wonen. Pandinus imperator (Keizerschorpioen) Verspreiding: Midden- en West-Afrika Copyright : Wadycki Pacyna De Keizerschorpioen, Pandinus imperator, is met een volwassen lichaamslengte van 20 cm een van de grootste schorpioenen ter wereld. Het gif is voor gezonde mensen ongevaarlijk maar het kan wel veel pijn veroorzaken. Om prooien te vangen gebruikt het dier vooral zijn sterke scharen. PERSDOSSIER Koninklijk Museum voor Midden-Afrika 3

4 SPINNEN DE TAXONOMIE VAN SPINNEN Spinnen behoren tot de Arthropoda, de geleedpotigen, en wel tot de categorie Chelicerata, de gifkaakdragers. De kenmerkende gifkaken (cheliceren) zijn aangepaste monddelen, die eindigen in een beweeglijke gifklauw. Daarmee kan de spin gif in prooidieren spuiten. Bijna alle spinnen gebruiken gif om hun prooi te vangen. De naam gifspinnen is vooral in gebruik voor spinnen met gif dat ook voor mensen gevaarlijk is. Van de circa 6500 Afrikaanse spinnensoorten, zijn er maar een paar gifspinnen. Hun beet is bovendien voor gezonde mensen niet gevaarlijk. Hetzelfde geldt voor de zowat 700 soorten die in ons land leven. Het lichaam van een spin bestaat uit twee delen. Het kop-borstdeel heet prosoma, het achterlijf opisthosoma. Spinnen hebben acht poten. Op de kop van een spin zitten tastorganen, de palpen. Ze doen denken aan een paar extra poten. Op het achterlijf heeft een spin drie paar spintepels, waar het spinsel naar buiten komt. Spinrag wordt onder andere gebruikt voor de bouw van het web. Een spin is meestal voorzien van acht ogen. Ze zijn te onderscheiden in ogen die beelden herkennen en ogen die beweging waarnemen. CARNIVOREN Slechts de helft van de spinnensoorten bouwen een web: sommige soorten maken een spinsel van spinrag waarin de prooi verstrikt raakt (cribellate spinnen), andere soorten gebruiken lijmdraden (ecribellate spinnen). Cribellate spinnen maken vangdraden door op hun spindraden een zeer fijn en dun spinrag aan te brengen. Dat gebeurt met het calamistrum, een soort kam die op de achterste poten zit. Prooidieren raken verstrikt in deze vangdraad. Ecribellate spinnen bevestigen kleine, kleverige druppeltjes op hun spindraad, zodat de prooi in het web blijft plakken. Omdat de lijmdraad op den duur uitdroogt, moet het web van tijd tot tijd worden vervangen. Andere soorten liggen op de loer of gaan actief op jacht om hun prooi te vangen. Spinnen lossen hun prooidieren op met behulp van verteringssappen, die ze in het slachtoffer injecteren of er overheen braken. Zo ontstaat er een voedingsbrij die ze opzuigen. Wist je dat spinnen bijna nooit gevaarlijk zijn voor mensen? PERSDOSSIER Koninklijk Museum voor Midden-Afrika 4

5 LEVENSWIJZE Spinnen hebben een uitwendig skelet (exoskelet). Hun lichaam krijgt dus geen stevigheid door botten, maar door een stevig omhulsel. Het achterlijf blijft wel soepel, zodat het kan uitzetten als de spin zich voedt. De rest van het lichaam is echter een hard pantser, zodat de spin alleen kan groeien door te vervellen. De voortplanting is voor mannetjesspinnen vaak een riskante onderneming. Als het wijfje een bepaald mannetje geen geschikte partner vindt of geen zin heeft om te paren, dan is de kans groot dat het veel kleinere mannetje als prooi aan zijn einde komt. Bij sommige spinnen is het de regel dat het mannetje na de paring wordt opgegeten. Bij geslachtsrijpe mannetjes zit op het eind van de palpen een paringsorgaan, de bulbus. Het mannetje vult de bulbus met eigen sperma. Het sperma wordt eerst op een speciaal daarvoor gebouwd web afgescheiden en daarna in de bulbus opgezogen. Met behulp van de bulbus kan het sperma bij de paring precies in de vrouwelijke geslachtsopening worden ingebracht. Spinnen leggen eieren. Ter bescherming worden de eitjes omhuld met spinzijde, zodat een min of meer vaste cocon ontstaat. Bij sommige soorten bewaakt het wijfje de cocon, of ze draagt hem met zich mee tot de eitjes uitkomen. Wist je dat minder dan de helft van spinnensoorten een web bouwt? PERSDOSSIER Koninklijk Museum voor Midden-Afrika 5

6 SCHORPIOENEN Net als spinnen zijn schorpioenen spinachtigen en behoren dus tot de geleedpotigen, categorie Chelicerata of grijpkaakdragers met acht looppoten. Schorpioenen zijn te herkennen aan het volledig gesegmenteerde, afgeplatte lichaam met aan de voorkant een paar palpen, korte pootjes die omgevormd zijn tot scharen. Het achterlijf heeft een lang en beweeglijk staartvormig deel dat eindigt in een stekel. Deze zit vast op het laatste, bolvormige segment, dat het gif bevat waarmee schorpioenen hun prooi doden. Alle schorpioenen zijn vleeseters en leven bijna uitsluitend van kleine dieren zoals insecten en miljoenpoten. Het uitwendige skelet van de schorpioen is hard en uitstekend geschikt om het verlies aan vocht tegen te gaan. Schorpioenen moeten dus vervellen om te kunnen groeien. Van enkele schorpioenen is het gif erg schadelijk voor de mens, soms zelfs dodelijk. Wist je dat kannibalisme ook in de wereld van spinnen bestaat? PERSDOSSIER Koninklijk Museum voor Midden-Afrika 6

7 DE ARACHNOLOGIE, OF HET WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK OVER SPINNEN TAXONOMIE VAN DE AFRIKAANSE SPINNEN Het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika heeft een lange traditie van onderzoek op de Afrikaanse spinnen. Al sinds de jaren 1940 hebben de wetenschappers van het museum zich gespecialiseerd in de taxonomie van deze spinachtigen. In deze tak van de wetenschap beschrijft en klasseert men de soorten. De wetenschappers van het museum hebben op die manier meer dan 500 nieuwe soorten Afrikaanse spinnen beschreven. Verschillende buitenlandse wetenschappers hebben ook bijgedragen tot deze biodiversiteitsstudie en hebben zich hiervoor gebaseerd op de unieke museumcollectie van Afrikaanse spinnen. Ondanks al dit onderzoekswerk blijven talrijke soorten spinnen nog onbekend voor de wetenschap. Men schat inderdaad dat in sommige Afrikaanse wouden slechts de helft van de spinnensoorten bekend is. SPINNEN OM DE KWALITEIT VAN EEN WOUD TE EVALUEREN De beschrijving van deze biodiversiteit is slechts een eerste stap in de studie van de spinnen. Dit fundamenteel onderzoek dient immers als basis voor meer toegepast onderzoek. Rudy Jocqué, bijvoorbeeld, commissaris van de tentoonstelling en arachnoloog van het museum, heeft een jarenlange ervaring in het gebruik van spinnen om de kwaliteit van een tropisch woud te evalueren. In tegenstelling tot insecten, hangen spinnen immers niet zozeer af van de beschikbaarheid van voedsel maar eerder van de fysische structuren die aanwezig zijn in het woud en van de omstandigheden waarin zij hun prooi moeten vangen. De spinnenpopulaties blijven daarenboven heel het jaar door min of meer constant, terwijl insectenpopulaties sterk fluctueren in functie van de seizoenen. Wanneer men bijgevolg bepaalde spinnenpopulaties bestudeert de aanwezige soorten, hun densiteit, de grootte van de individuen, enz. kan men de kwaliteit van een tropisch woud evalueren. De wetenschappers van het museum hebben recent het nut aangetoond van de spinnen in de follow-up van een woud in Guinee. De Mont Nimba bevindt zich tussen de grenzen van Ivoorkust, Guinee en Liberia, is rijk aan ijzererts en is het hoogste punt van West-Afrika (1752 m). De Mont Nimba is een zone met een grote ecologische rijkdom. Het volledige natuurreservaat van de Mont Nimba is al sinds 1981 geklasseerd als biosfeer en site van het UNESCO-werelderfgoed. De Société des Mines de Fer de Guinée (SMFG), de mijnbouwvereniging voor ijzermijnen in Guinee, bestudeert echter de mogelijkheid om opnieuw ijzererts te ontginnen op de Mont Nimba. De ontwikkeling van dit project vereist een voorafgaande studie over de gevolgen op het sociale vlak en op het milieu. Het is voor deze studie dat men Didier Van den Spiegel uit het museum heeft gecontacteerd. Men heeft bijgevolg verschillende wetenschappelijke zendingen ondernomen om een inventaris op te maken van de biodiversiteit van de Mont Nimba en om een impactstudie uit te voeren. Deze wetenschappelijke missies in de mijnconcessie volstonden om talrijke soorten invertebraten aan het licht te brengen die nieuw waren voor de wetenschap. De wetenschappers hebben zo een nieuwe soort Ctenus ontdekt. Het is een spin met indrukwekkende afmetingen en endemisch voor de Mont Nimba. Deze nieuwe soort zal genoemd worden naar de berg en wordt een referentiesoort die de wetenschappers zal in staat stellen de impact te volgen van de mijnexploitatie op de populaties invertebraten. Wist je dat de meeste spinnen niet langer leven dan een of twee jaar? PERSDOSSIER Koninklijk Museum voor Midden-Afrika 7

8 NASLAGWERKEN De wetenschappers van het museum hebben enkele naslagwerken op het vlak van de arachnologie gepubliceerd. Zo heeft Rudy Jocqué een grote bijdrage geleverd voor de publicatie van Spider families of the world (Spinnenfamiles in de wereld) en African Spiders. An Identification Manual (Afrikaanse spinnen. Een identificatiehandboek). Capaciteitsversterking Ten slotte vormt de capaciteitsversterking van de Afrikaanse onderzoekers ook een belangrijk luik binnen het werk van de wetenschappers in het museum. Ze voeren vaak veldwerk uit in Afrika in samenwerking met de lokale instellingen en jaarlijks komen talrijke Afrikaanse studenten en stagiairs naar het museum om hun kennis en methodologieën op punt te stellen. Wist je dat de biologen van het museum meer dan 500 Afrikaanse spinnensoorten beschreven hebben? PERSDOSSIER Koninklijk Museum voor Midden-Afrika 8

9 SPIDERDAY THEMATISCHE DAG OP ZONDAG 17 FEBRUARI 2013 De laatste dag van de Krokusvakantie kan je op Spiderday de tentoonstelling Spannende spinnen! bezoeken en deelnemen aan verschillende activiteiten rond het thema spinnen. Bewonder van dichtbij de levende spinnen en wie weet zie je hoe een spin haar prooi vangt. Op het programma staan onder meer verschillende boeiende thematische rondleidingen, bijvoorbeeld over de biodiversiteit of de spin in de etnografie. Ontdek wat het eizakweefsel van een spin te maken heeft met muziek. Rudy Jocqué, wetenschappelijk medewerker van het museum, vertelt honderduit over zijn boeiend onderzoek, verzamel- en analysemethodes, het ontdekken van nieuwe spinnensoorten, de spin als indicator voor biodiversiteit Kinderen van 8 tot 12 jaar gaan als echte wetenschappers aan de slag met microscopen en vergrootglaasjes en bestuderen de morfologie van de spin. Maar ze gebruiken ook hun fantasie om met plantaardig en recuperatiemateriaal een spectaculaire spinnencreatie te maken. Luister mee naar één van onze muzikale vertellingen: Verhalenspinsels waarbij een verteller je inwijdt in de bizarre en betoverende wereld van de Afrikaanse verhalenspinsels. 50 minuten in het Nederlands vanaf 8 jaar Bizélé over de vriendschap tussen een bij en een meisje, vol humor en dansende poëzie. Met Apollinaire Djoumou, Jordan Pembele en Vanessa Torrekens. 50 minuten in het Frans vanaf 5 jaar Praktische info van 10u tot 18u toegangskaartje museum + 2 per rondleiding of voorstelling tal van gratis activiteiten info en reservatie: reservations@africamuseum.be of Wist je dat bijna alle spinnen 8 ogen hebben? PERSDOSSIER Koninklijk Museum voor Midden-Afrika 9

10 COLOFON CONCEPT & TERRARIA ARANEUS GRAFISCHE VORMGEVING Stefan De Pauw KMMA Algemeen directeur: Guido Gryseels Wetenschappelijke coördinatie: Rudy Jocqué Wetenschappelijke medewerking: Wouter Fannes, Arnaud Henrard, Didier Van den Spiegel Museologie: Koeki Claessens, Sandra Eelen, Ludo Engels, Friederike Kratky Publicatiedienst: Benoît Albinovanus, Ann Debbaut, Dirk De Croes, Emily Divinagracia, Michèle Quadt Communicatiedienst: Bieke Janssens, Marie-Pascale Le Grelle, Kristien Opstaele, Jonas Van de Voorde Dienst Boekhouding Technische dienst: Stefaan Marlaire, Patrick Putman, Guy Sorgeloos, Fred Vandeput, Dirk Verbist, Jacques Wauters Onderhouds- en Bewakingsdiensten & Dispatching CONTACT PERS Persdossier & beeldmateriaal Op aanvraag: Preview voor de pers Een preview voor de pers is mogelijk tijdens het installeren van de terraria. De installatie gebeurt in aanwezigheid van de wetenschappelijke commissaris Rudy Jocqué. Enkel op afspraak: PERSDOSSIER Koninklijk Museum voor Midden-Afrika 10

11 PRAKTISCHE INFORMATIE DATA Van 18 december 2012 tot 31 maart 2013 PLAATS Koninklijk Museum voor Midden-Afrika Leuvensesteenweg Tervuren OPENINGSUREN Dinsdag tot vrijdag van 10u tot 17u Zaterdag en zondag van 10u tot 18u GESLOTEN Op maandag, 1 mei, 25 december, 1 januari. Om 15u op 24 en 31 december. TARIEVEN Bezoek aan de tentoonstelling inbegrepen in een toegangskaartje voor het museum. 4 / volwassenen 3 / senioren 1,5 / studenten 3 / groepen vanaf 15 personen gratis / kinderen (- 12 jaar, in gezinsverband) BEREIKBAARHEID Trein-tram-metro: vanuit het station Brussel-Centraal metro 1 richting Stokkel tot halte Montgomery, tram 44 tot terminus Tervuren. Het museum bevindt zich op 300m. Bus: vanuit Leuven lijn 315 of 317 of snelbus (Leuven-station Brussel-Noord) met halte aan het museum. Auto via E40 afrit Sterrebeek of Bertem; via Ring afrit Tervuren; vanuit de luchthaven van Zaventem: 15 minuten. Ruime parkeergelenheid. Fiets: Stel uw fietsroute samen via Fietsnet: PERSDOSSIER Koninklijk Museum voor Midden-Afrika 11

VIVARIUM. Werkblad Niveau 4. De geleedpotigen. Spinachtigen. Blijf even bij de ingang van de insectenzaal staan.

VIVARIUM. Werkblad Niveau 4. De geleedpotigen. Spinachtigen. Blijf even bij de ingang van de insectenzaal staan. VIVARIUM Werkblad Niveau 4 Blijf even bij de ingang van de insectenzaal staan. De geleedpotigen Inleiding 1. De geleedpotigen omvatten de ongewervelde dieren met gelede poten (arthron= geleed, podos =

Nadere informatie

INSECTEN EN SPINACHTIGEN

INSECTEN EN SPINACHTIGEN INSECTEN EN SPINACHTIGEN WERKBLAD BOUW EN ONTWIKKELING Bouw 1. Het aantal looppoten is een belangrijk criterium om vertegenwoordigers van de stam van de geleedpotigen (80% van de gekende diersoorten!)

Nadere informatie

Brachypelma smithi. Verzorgingsfiche. Taxonomie. Mexicaanse roodknievogelspin. Afkomstig uit de half woestijnen van Mexico. Rijk Animalia (dieren)

Brachypelma smithi. Verzorgingsfiche. Taxonomie. Mexicaanse roodknievogelspin. Afkomstig uit de half woestijnen van Mexico. Rijk Animalia (dieren) Verzorgingsfiche Brachypelma smithi (O.P.-Cambridge 1897) Mexicaanse roodknievogelspin Voor deze dieren is CITES B (bijlage II) vereist. In Europa is niet alleen de internationale CITES-conventie van toepassing.

Nadere informatie

Mexicaanse roodknievogelspin

Mexicaanse roodknievogelspin l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n LICG HUISDIERENBIJSLUITER DE HANDLEIDING VOOR HET HOUDEN VAN HUISDIEREN Serie ongewervelden Mexicaanse roodknievogelspin

Nadere informatie

Zwarte weduwe. Inleiding. Woonplaats. Het vrouwtje; giftig gevaar!

Zwarte weduwe. Inleiding. Woonplaats. Het vrouwtje; giftig gevaar! Zwarte weduwe Inleiding De zwarte weduwe behoort tot de spinnenfamilie. Deze kleine spin dankt haar naam aan het vrouwtje. Na het paren valt ze dikwijls het mannetje aan en doodt hem. Toen ik dit las was

Nadere informatie

SPREEKBEURT BIDSPRINKHAAN

SPREEKBEURT BIDSPRINKHAAN SPREEKBEURT BIDSPRINKHAAN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n ONGEWERVELDEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE BIDSPRINKHAAN

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken Vogelspinnen 1. Griezelverhalen over vogelspinnen Over spinnen zeggen ze dat ze eng zijn. Maar wist je eigenlijk wel dat het juist heel nuttige dieren zijn. Er is onderzocht dat ze ongeveer 80% van alle

Nadere informatie

Museumexpeditie Werkboek 12-14 jaar

Museumexpeditie Werkboek 12-14 jaar Museumexpeditie Werkboek 12-14 jaar Naam: Inleiding Welkom in Natuurmuseum Fryslân. Wat leuk dat je ons museum bezoekt! Dit werkboekje leidt je rond door bijna het hele museum. Als je de bordjes van de

Nadere informatie

Spinnen. Tijdstip: augustus, september, oktober en november. Als het gedauwd heeft kun je s morgens goed de spinnenwebben zien.

Spinnen. Tijdstip: augustus, september, oktober en november. Als het gedauwd heeft kun je s morgens goed de spinnenwebben zien. KB7 Tijdsinvestering: 45 minuten Spinnen Tijdstip: augustus, september, oktober en november. Als het gedauwd heeft kun je s morgens goed de spinnenwebben zien. 1. Inleiding Renspin, wolfspin, buisspin,

Nadere informatie

INSECTEN EN SPINACHTIGEN

INSECTEN EN SPINACHTIGEN INSECTEN EN SPINACHTIGEN WERKBLAD EEN WERELD OP 6 POTEN Inleiding 1. De stam ARTHROPODA, ongewervelde dieren met gelede poten (arthron: gewricht en podos: voet) en een uitwendig skelet (exoskelet), omvat

Nadere informatie

DE HANDLEIDING VOOR HET HOUDEN VAN HUISDIEREN

DE HANDLEIDING VOOR HET HOUDEN VAN HUISDIEREN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n LICG HUISDIERENBIJSLUITER DE HANDLEIDING VOOR HET HOUDEN VAN HUISDIEREN Serie ongewervelden Schorpioen Orde Scorpiones

Nadere informatie

De Brachypelma albopilosum, krulhaarvogelspin Caresheet

De Brachypelma albopilosum, krulhaarvogelspin Caresheet De Brachypelma albopilosum, krulhaarvogelspin Caresheet Nederlandse naam: Krulhaar vogelspin Wetenschappelijke naam: Brachypelma albopilosum (Valerio 1980) Grootte: Tot 8 cm Terrarium: 30x30x30 cm of groter

Nadere informatie

5,7. Werkstuk door een scholier 2128 woorden 13 maart keer beoordeeld

5,7. Werkstuk door een scholier 2128 woorden 13 maart keer beoordeeld Werkstuk door een scholier 2128 woorden 13 maart 2005 5,7 86 keer beoordeeld Vak Biologie Ons onderwerp gaat over spinnen. We hebben voor dit onderwerp gekozen omdat we tijdens de excursie genoeg spinnen

Nadere informatie

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 19 juni Beste natuurliefhebber/-ster,

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 19 juni Beste natuurliefhebber/-ster, De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 19 juni 2018 Beste natuurliefhebber/-ster, De dag begon grijs en met enig gespetter, maar toen ik op m n fiets stapte was het droog. In de loop van de dag brak de

Nadere informatie

klimaatstad herfst Spinnen

klimaatstad herfst Spinnen herfst Spinnen 2 Schrijf hier je naam...................................................... Stad Gent Milieudienst Natuur- en Milieucentrum De Bourgoyen 2014 Driepikkelstraat 32 9030 Mariakerke ( 09 226

Nadere informatie

Spinnen. Inleiding. 1. Paren van spinnen. 2. Babyspinnen

Spinnen. Inleiding. 1. Paren van spinnen. 2. Babyspinnen Spinnen Inleiding Spinnen zijn nuttige dieren,want ze ruimen veel insecten op. Spinnen maken draden, daar maken ze een web van of ze laten de insecten erover struikelen. Spinnen hebben 8 ogen maar kunnen

Nadere informatie

REGLEMENT EN KOSTEN VOOR TOEGANG TOT DE BIBLIOTHEEK, DE CARTOTHEEK EN DE GEOLOGISCHE EN MIJNBOUWARCHIEVEN

REGLEMENT EN KOSTEN VOOR TOEGANG TOT DE BIBLIOTHEEK, DE CARTOTHEEK EN DE GEOLOGISCHE EN MIJNBOUWARCHIEVEN 1 REGLEMENT EN KOSTEN VOOR TOEGANG TOT DE BIBLIOTHEEK, DE CARTOTHEEK EN DE GEOLOGISCHE EN MIJNBOUWARCHIEVEN Openingsuren Van maandag tot vrijdag, van 09u00 tot 12u00 en van 13u00 tot 16u00. Om de Geologische

Nadere informatie

Rondleidingen ZOO Antwerpen

Rondleidingen ZOO Antwerpen Rondleidingen ZOO Antwerpen boeiend en speels vernieuwd! Hieronder vind je een handig overzicht van al onze rondleidingen, per doelgroep en leeftijdscategorie. Zowel en als, families en andere kunnen reserveren

Nadere informatie

Artists. Residen ce. Sammy Baloji & Patrick inmudekereza. Kunst, Wetenschap & Collecties Arts, Sciences & Collections

Artists. Residen ce. Sammy Baloji & Patrick inmudekereza. Kunst, Wetenschap & Collecties Arts, Sciences & Collections Artists Sammy Baloji & Patrick inmudekereza Residen ce Kunst, Wetenschap & Collecties Arts, Sciences & Collections EXPO 11/5 > 4/9/2011 Tijdelijke tentoonstelling Van 11 mei tot 4 september 2011 Koninklijk

Nadere informatie

SNELCURSUS ARANEOLOGIE

SNELCURSUS ARANEOLOGIE 1 Huiskamerspin (Tegenaria atrica) Terug naar fotolijst SNELCURSUS ARANEOLOGIE Bryan Goethals deel 1 : algemeen 2 vogelspin (Phormictopus cancerides) Terug naar fotolijst Wie is er niet bang voor een spin?

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Pijlgifkikkers Inhoudsopgave Inleiding Inleiding 1. Soorten pijlgifkikkers 2. Voortplanting 3. Voeding 4. Waar leven ze 5. Wat kunnen pijlgifkikkers allemaal 6. De vijanden Slotwoord Literatuurlijst Dit

Nadere informatie

Lesbrief Spinnen diversiteit. Doelgroep: Groep 5 t/m 8. Leerstofgebied: Wereldoriëntatie. Werkvorm: Zelfstandig, deels klassikaal. Duur: ± 45 minuten

Lesbrief Spinnen diversiteit. Doelgroep: Groep 5 t/m 8. Leerstofgebied: Wereldoriëntatie. Werkvorm: Zelfstandig, deels klassikaal. Duur: ± 45 minuten Lesbrief Spinnen diversiteit Doelgroep: Groep 5 t/m 8 Leerstofgebied: Wereldoriëntatie Werkvorm: Zelfstandig, deels klassikaal Duur: ± 45 minuten Doel van de opdracht: Kinderen maken kennis met de meest

Nadere informatie

Voorbereiding post 4. Heidespinsels Groep 4-5

Voorbereiding post 4. Heidespinsels Groep 4-5 Voorbereiding post 4 Heidespinsels Groep 4-5 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding voor post 4: Heidespinsels, voor groep 4 en 5. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkblad Opruimen

Nadere informatie

SPREEKBEURT LANDHEREMIETKREEFT

SPREEKBEURT LANDHEREMIETKREEFT l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT LANDHEREMIETKREEFT ONGEWERVELDEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER

Nadere informatie

inhoud blz. 1. Prikken en steken 2. De bij 3. De brandenetel 4. De mug 5. De kwal 6. De pieterman 7. De rode mier 8.

inhoud blz. 1. Prikken en steken 2. De bij 3. De brandenetel 4. De mug 5. De kwal 6. De pieterman 7. De rode mier 8. Ik prik! inhoud blz. 1. Prikken en steken 3 2. De bij 4 3. De brandenetel 5 4. De mug 6 5. De kwal 7 6. De pieterman 8 7. De rode mier 9 8. De pijlstaartrog 10 9. De schorpioen 11 10. De cactus 12 11.

Nadere informatie

Lesbrief Spinnendiversiteit 1

Lesbrief Spinnendiversiteit 1 Spinnendiversiteit 1 Doelgroep: Groep 5 t/m 8 Lesduur: Werkvorm: Leerstofgebied: ± 45 minuten Zelfstandig, deel klassikaal Wereldoriëntatie Doel van de opdracht: Het kennismaken met de spinnensoorten in

Nadere informatie

Beestige bundel van: 1

Beestige bundel van: 1 Beestige bundel van: 1 2 Ordening van organismen organisme = een levend wezen, iets wat leeft. Er zijn meer dan anderhalf miljoen soorten organismen. Om een overzicht te krijgen worden deze organismen

Nadere informatie

Kortom, iedere gifkikker heeft zo zijn eigen middeltjes om te zorgen dat hij genoeg te eten krijgt, zonder zelf opgegeten te worden.

Kortom, iedere gifkikker heeft zo zijn eigen middeltjes om te zorgen dat hij genoeg te eten krijgt, zonder zelf opgegeten te worden. 1 Eten en (niet) gegeten worden 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 De meest onwaarschijnlijke kleuren van alle dieren vind je bij de kikkers.

Nadere informatie

Kreeftachtigen hebben meestal kleine ogen, waar ze maar weinig mee zien. Ze kunnen wel bijzonder goed ruiken.

Kreeftachtigen hebben meestal kleine ogen, waar ze maar weinig mee zien. Ze kunnen wel bijzonder goed ruiken. Kreeftachtigen Er zijn veel verschillende soorten kreeftachtigen. Van ieder soort leven er vaak zeer grote aantallen in zee. Kreeftachtigen zijn bijvoorbeeld de roeipootkreeftjes, de zeepissebedden en

Nadere informatie

Voorbereiding post 4. Heidespinsels Groep 1-2-3

Voorbereiding post 4. Heidespinsels Groep 1-2-3 Voorbereiding post 4 Heidespinsels Groep 1-2-3 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding voor post 4: Heidespinsels, voor groep 1, 2, en 3. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkblad

Nadere informatie

Stokstaartje. Inhoud. 1. Wat is een stokstaartje. 2. Mijn familie onder de grond

Stokstaartje. Inhoud. 1. Wat is een stokstaartje. 2. Mijn familie onder de grond Stokstaartje Inhoud 1. wat is een stokstaartje 2. mijn familie onder de grond 3. de jacht en het eten 4. de geboorte 5. het lijf 6. extra/vragen 1. Wat is een stokstaartje De wetenschappelijke naam van

Nadere informatie

Museumexpeditie. Naam:

Museumexpeditie. Naam: 1 Museumexpeditie Naam: 1 Inleiding Welkom in het Natuurmuseum Fryslân. Wat leuk dat je ons museum bezoekt! Dit werkboekje leidt je rond door het hele museum. Als je de bordjes van de museumroute volgt,

Nadere informatie

Een kreeft in de klas

Een kreeft in de klas Een kreeft in de klas Leerdagboek van:... Een kreeft in de klas Wat doet de kreeft? Kijk een poosje heel nauwkeurig naar de kreeft. Schrijf heel nauwkeurig op wat de kreeft doet en hoe hij dat doet. Doe

Nadere informatie

Voeding. Voor klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs

Voeding. Voor klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Voeding Voor klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs DMVVOO-B&E-2012 Voeding is belangrijk voor de mens, dier en plant. In het dierenpark zie je heel veel verschillende dieren. De planteneter eet planten,

Nadere informatie

Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3. Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4. Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6

Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3. Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4. Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Literatuurlijst 1 Inleiding 2 Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3 Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4 Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6 Hoofdstuk 4: Verzorging

Nadere informatie

Jubelparkmuseum. Jubelparkmuseum. Het Jubelparkmuseum is een museum: - voor kunst - voor geschiedenis - voor archeologie

Jubelparkmuseum. Jubelparkmuseum. Het Jubelparkmuseum is een museum: - voor kunst - voor geschiedenis - voor archeologie Jubelparkmuseum Het Jubelparkmuseum is in Brussel. Het Jubelparkmuseum heet zo omdat het in het Jubelpark ligt. Het Jubelparkmuseum is een van de grootste musea van België. Het is een oud museum. Leopold

Nadere informatie

W W W. K MK G - M R A H. B E E C D @ K M K G. B E

W W W. K MK G - M R A H. B E E C D @ K M K G. B E E D U C A T I E V E & C U L T U R E L E D IE N S T T E L + 3 2 ( 0 ) 2 7 4 1 7 3 0 3 F A X + 3 2 ( 0 ) 2 7 3 3 4 6 4 7 R E S E R V E R I N G E N + 3 2 ( 0 ) 2 7 4 1 7 2 1 4 m a - d i - d o - v r 9. 3 0-1

Nadere informatie

HET STOKSTAARTJE. Aardmannetje

HET STOKSTAARTJE. Aardmannetje HET STOKSTAARTJE Aardmannetje Hij roept altijd een vertederend gevoel op, een stokstaartje. Maar vergis je niet! Een stokstaartje is geen knuffeldier, hij is een klein roofdier. Deze schildwacht van de

Nadere informatie

Opmerking voor de docent. Dieren determineren. Werkwijze

Opmerking voor de docent. Dieren determineren. Werkwijze Opmerking voor de docent. Verspreid door het lokaal ongeveer 30 dieren met een nummer en de naam van de soort. Gebruik preparaten, opgezette dieren eventueel platen. Vermeld eventueel bij het dier enkele

Nadere informatie

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, 24 en 25 februari 2014

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, 24 en 25 februari 2014 De Wiershoeck- Kinderwerktuin, 24 en 25 februari 2014 Beste natuurliefhebber/- ster, Voor dinsdag stond een excursie gepland, maar de weersverwachting was een beetje pessimistisch en daarom was ik ook

Nadere informatie

De indeling van het dierenrijk zie je hieronder in de mindmaps van Brent, Guus en Febe!

De indeling van het dierenrijk zie je hieronder in de mindmaps van Brent, Guus en Febe! Deze krant is het overzicht van het dierenrijk zoals we het in klas 6 zagen. Ze werd gemaakt naar aanleiding van de tentoonstelling en de uitstap naar het natuurhistorisch museum van Doornik! De indeling

Nadere informatie

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 18 februari 2014. Beste natuurliefhebber/- ster,

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 18 februari 2014. Beste natuurliefhebber/- ster, De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 18 februari 2014 Beste natuurliefhebber/- ster, Het was afgelopen dinsdag beslist niet koud, de wind was ook niet echt hinderlijk, maar de zon liet helaas verstek

Nadere informatie

Sommige spinnen leggen hun eitjes onder de huid van een mens. Onzin natuurlijk. Een spin zou daarvoor minstens een legboor moeten hebben

Sommige spinnen leggen hun eitjes onder de huid van een mens. Onzin natuurlijk. Een spin zou daarvoor minstens een legboor moeten hebben Brilletje nodig De meeste spinnen hebben 8 ogen, sommigen 6. Ondanks de vele ogen hebben ze maar een zeer beperkt zicht. Ze kunnen slechts een paar cm. ver scherp zien ( in het beste geval 20 cm). Sommigen

Nadere informatie

SPREEKBEURT SCHORPIOEN

SPREEKBEURT SCHORPIOEN l a n d e l i j k i n f r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT SCHORPIOEN ONGEWERVELDEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE SCHORPIOEN

Nadere informatie

KONINKLIJK MUSEUM VAN MARIEMONT

KONINKLIJK MUSEUM VAN MARIEMONT KONINKLIJK MUSEUM VAN MARIEMONT Wetenschappelijke instelling van de Franse Gemeenschap van België Programma voor groepen 2014 Rondleidingen permanente collecties «De schatten van Mariemont»: de pronkstukken

Nadere informatie

Lesbrief online gastles. Een bek vol tanden. Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor groep 5, 6, 7 en 8

Lesbrief online gastles. Een bek vol tanden. Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor groep 5, 6, 7 en 8 Lesbrief online gastles Een bek vol tanden Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor groep 5, 6, 7 en 8 Inhoud lesbrief 1. Introductieles 2. Beschrijving uitzending Online gastles 3. Afsluiting

Nadere informatie

Een bovenbouwproject van IVN Veldhoven Eindhoven Vessem voorjaar 2015

Een bovenbouwproject van IVN Veldhoven Eindhoven Vessem voorjaar 2015 Een bovenbouwproject van IVN Veldhoven Eindhoven Vessem voorjaar 015 Doelgroep: groepen 5 t/m 8 Plaats: Rond de school, in de wijk, in een park, vlindertuin bij d n Aard, Ariespad 5, 550 EZ Veldhoven.

Nadere informatie

WOLF. Huilend roofdier

WOLF. Huilend roofdier WOLF Huilend roofdier Wolven hebben vaak een hele slechte naam. Denk maar eens aan de wolf in het verhaal van Roodkapje, die haar oma heeft opgegeten. Of Midas de wolf, die tevergeefs op de drie biggetjes

Nadere informatie

DE HANDLEIDING VOOR HET HOUDEN VAN HUISDIEREN

DE HANDLEIDING VOOR HET HOUDEN VAN HUISDIEREN LICG HUISDIERENBIJSLUITER DE HANDLEIDING VOOR HET HOUDEN VAN HUISDIEREN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n Serie ongewervelden Bidsprinkhaan Mantodea

Nadere informatie

SPREEKBEURT WITLIPBOOMKIKKER

SPREEKBEURT WITLIPBOOMKIKKER SPREEKBEURT WITLIPBOOMKIKKER l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE WITLIPBOOMKIKKER

Nadere informatie

Werkstuk Biologie Spinnen

Werkstuk Biologie Spinnen Werkstuk Biologie Spinnen Werkstuk door een scholier 3543 woorden 23 september 2006 5,8 155 keer beoordeeld Vak Biologie Inhoudsopgave Inleiding Hoofdstuk 1: Hoe ziet een spin eruit 1.1 Lichaamsdelen van

Nadere informatie

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 15 april Beste natuurliefhebber/- ster,

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 15 april Beste natuurliefhebber/- ster, De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 15 april 2014 Beste natuurliefhebber/- ster, Doordat we anderhalve week afwezig waren komt dit verslag later dan gebruikelijk. Intussen ben ik vergeten hoe de omstandigheden

Nadere informatie

RONDLEIDINGEN ZOO ANTWERPEN

RONDLEIDINGEN ZOO ANTWERPEN RONDLEIDINGEN ZOO ANTWERPEN BOEIEND EN SPEELS Hieronder vind je een handig overzicht van al onze rondleidingen, per doelgroep en leeftijdscategorie. Zowel scholen en als, families en andere groepen kunnen

Nadere informatie

Voorbereiding post 4. Heidespinsels Groep 6-7-8

Voorbereiding post 4. Heidespinsels Groep 6-7-8 Voorbereiding post 4 Heidespinsels Groep 6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding voor post 4: Heidespinsels, voor groep 6, 7 en 8. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkblad

Nadere informatie

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 3 november Beste natuurliefhebber/-ster,

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 3 november Beste natuurliefhebber/-ster, De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 3 november 2015 Beste natuurliefhebber/-ster, De dag begon mistig, maar in de loop van de ochtend brak de zon door en werd het alsnog een aangename najaarsdag. Geheel

Nadere informatie

inhoud blz. 1. Bijgeloof 2. Getallen: geluk en ongeluk 3. Het hoefijzer 4. Het klavertje vier 5. Afkloppen op hout 6. Ladders 7.

inhoud blz. 1. Bijgeloof 2. Getallen: geluk en ongeluk 3. Het hoefijzer 4. Het klavertje vier 5. Afkloppen op hout 6. Ladders 7. Bijgeloof inhoud blz. 1. Bijgeloof 3 2. Getallen: geluk en ongeluk 4 3. Het hoefijzer 5 4. Het klavertje vier 6 5. Afkloppen op hout 7 6. Ladders 8 7. De kat 9 8. De paraplu 10 9. Spinnen 11 10. Spiegels

Nadere informatie

THEMA 8 spinnen. Docentenhandleiding Groep 1/2/3/4/5/6

THEMA 8 spinnen. Docentenhandleiding Groep 1/2/3/4/5/6 Docentenhandleiding Groep 1/2/3/4/5/6 THEMA 8 spinnen Dit materiaal is ontwikkeld in opdracht van IVN, in het kader van Gezonde Schoolpleinen. Tekst: Dieuwertje Smolenaars, NME Amsterdam-Noord. Vormgeving

Nadere informatie

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 28 juli 2015. Beste natuurliefhebber/- ster,

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 28 juli 2015. Beste natuurliefhebber/- ster, De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 28 juli 2015 Beste natuurliefhebber/- ster, De verwachte (korte) regenbuien vielen inderdaad en ik kwam daardoor niet geheel droog aan bij De Wiershoeck. Ook de excursie

Nadere informatie

Rondleidingen Planckendael

Rondleidingen Planckendael Rondleidingen Planckendael Boeiend en speels Hieronder vind je een handig overzicht van al onze rondleidingen, per doelgroep en leeftijdscategorie. Zowel en jeugd als, families en andere kunnen reserveren

Nadere informatie

SPREEKBEURT GEMARMERDE RENKIKKER

SPREEKBEURT GEMARMERDE RENKIKKER SPREEKBEURT GEMARMERDE RENKIKKER l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE

Nadere informatie

Uitleg over Zuid-Afrika

Uitleg over Zuid-Afrika Uitleg over Zuid-Afrika Thomas: In de tekening zie je de vlag van Zuid-Afrika. In Zuid-Afrika spreken ze veel talen: Nederlands, Engels en Zuid-Afrikaans. Wij hebben in België 308 steden maar in Zuid-Afrika

Nadere informatie

Ordening. Bacteriën Schimmels Planten Dieren

Ordening. Bacteriën Schimmels Planten Dieren Ordening Bacteriën Schimmels Planten Dieren Bacteriën Kenmerken cellen: celwand geen celkern geen bladgroenkorrels eencellig planten zich voort door deling voeden zich meestal met dode resten van organismen

Nadere informatie

LIJST Ia : Spinnen die, bij ontsnapping, geen gevaar kunnen opleveren

LIJST Ia : Spinnen die, bij ontsnapping, geen gevaar kunnen opleveren Lijst Ia LIJST Ia : Spinnen die, bij ontsnapping, geen gevaar kunnen opleveren (= spinnen waarvoor geen specifieke vergunning vereist is en ideaal voor beginnende spinnenhouders) FAMILIE THERAPHOSIDAE

Nadere informatie

Kikkers. Inleiding. Kikkers bij ons in de buurt

Kikkers. Inleiding. Kikkers bij ons in de buurt Kikkers Inleiding Vandaag wil ik jullie graag iets meer vertellen over de kikker. Iedereen van jullie kent wel de kikker, misschien woont er wel ergens één in jullie tuin? Zoals in onze tuin, daar woont

Nadere informatie

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 4 juli Beste natuurliefhebber/-ster,

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 4 juli Beste natuurliefhebber/-ster, De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 4 juli 2017 Beste natuurliefhebber/-ster, Wat mij betreft viel er dit keer op het weer helemaal niets aan te merken. Het was werkelijk een prima dag. Er vlogen en

Nadere informatie

Deze mooi gekleurde vogels hebben een grote snavel. Niemand weet precies waarom, maar hij lijkt handig om noten open te breken.

Deze mooi gekleurde vogels hebben een grote snavel. Niemand weet precies waarom, maar hij lijkt handig om noten open te breken. Jungle Een paar junglebewoners: Orang-oetang: Deze oranjeachtige apen zijn bijna uitgestorven omdat hun bomen worden gekapt. Ze kunnen dan moeilijk eten vinden en gaan dood. Orang-oetang betekent bosmens.

Nadere informatie

Leven aan een zijden draadje

Leven aan een zijden draadje Leven aan een zijden draadje door Peter Roels Dept. Biologie K.U. Leuven - 2006 Inleiding Spinnen zijn doorgaans niet de meest geliefde dieren. En toch: wie is niet gefascineerd door het zien van een glinsterend

Nadere informatie

Wandelroute langs insecten en andere kleine beestjes

Wandelroute langs insecten en andere kleine beestjes Wandelroute langs insecten en andere kleine beestjes Tijdens deze buitenopdracht komen jullie verschillende insecten tegen. Ook vind je andere kleine beestjes, die geen insecten zijn. De route is met een

Nadere informatie

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 28 mei Beste natuurliefhebber/-ster,

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 28 mei Beste natuurliefhebber/-ster, De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 28 mei 2019 Beste natuurliefhebber/-ster, Het was bijna anderhalve maand geleden dat ik op de tuinen van De Wiershoeck en de Kinderwerktuin was. Wat is er in de tussentijd

Nadere informatie

Ordening. Planten Dieren Bacteriën Schimmels

Ordening. Planten Dieren Bacteriën Schimmels Ordening Planten Dieren Bacteriën Schimmels Indeling plantenrijk Indeling dierenrijk Planten Kenmerken plantencellen: celwanden celkernen bladgroenkorrels Wieren Sporenplanten Zaadplanten Wieren / Algen

Nadere informatie

Naam:_ KIKKERS. pagina 1 van 6

Naam:_ KIKKERS. pagina 1 van 6 Naam:_ KIKKERS _ De kikker is een amfibie. Er zijn veel soorten kikkers op de wereld. In Nederland zie je de bruine en de groene kikker het meest. De groene kikkers zijn graag veel in het water, de bruine

Nadere informatie

Amfibieën. Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker. 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen.

Amfibieën. Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker. 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen. Amfibieën Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker Inhoud 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen. Hulpmiddel Prezi les 1: http://prezi.com/hwpatwdyvqpv/?utm_campaign

Nadere informatie

Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw

Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw Doelen: Kinderen weten dat sommige dieren, zoals kikkers en vlinders, gedaanteverwisselingen doormaken tijdens hun leven Kinderen ontdekken dat rupsen en vlinders

Nadere informatie

Kleine beestjes Tijdstip: Deze activiteit kan in de lente, zomer of herfst en door alle groepen gedaan worden.

Kleine beestjes Tijdstip: Deze activiteit kan in de lente, zomer of herfst en door alle groepen gedaan worden. KB0 Tijdsinvestering: 60 minuten Kleine beestjes Tijdstip: Deze activiteit kan in de lente, zomer of herfst en door alle groepen gedaan worden. 1. Inleiding Kleine beestjes vinden kun je overal en in elk

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Lieveheersbeestje Wie het het lieveheersbeestje? Veel mensen vinden insecten, en vooral kevers, maar griezelige beesten. Ze hebben van die rare sprieten op hun kop, van die enge dunne pootjes, En ook hun

Nadere informatie

VOORTPLANTING VAN DE VLEKKENPYTHON (LIASIS. Dr. R. Ross, Institute for Herpetological Research, Box 2227, Stanford, California

VOORTPLANTING VAN DE VLEKKENPYTHON (LIASIS. Dr. R. Ross, Institute for Herpetological Research, Box 2227, Stanford, California VOORTPLANTING VAN DE VLEKKENPYTHON (LIASIS CHILDRENI) 1J! EEN TERRARIUM. Door: Dr. R. Ross, Institute for Herpetological Research, Box 2227, Stanford, California 94305, U.S.A. Inhoud: Inleiding - Het houden

Nadere informatie

vlinders infoblad Meer informatie van de afdeling NME (Natuur en Milieu Educatie) van Carmabi is te vinden op:

vlinders infoblad Meer informatie van de afdeling NME (Natuur en Milieu Educatie) van Carmabi is te vinden op: infoblad vlinders Alle vlinders en motten op de wereld horen tot de orde van Lepidoptera, het Latijnse woord voor insecten met geschubde vleugels. Deze schubben (die je onder een microscoop moet bekijken

Nadere informatie

Trachemys scripta troostii. Geelwangschildpad Cumberlandschuckschidlkröte Cumberland slider / Cumberland turtle

Trachemys scripta troostii. Geelwangschildpad Cumberlandschuckschidlkröte Cumberland slider / Cumberland turtle Latijnse naam: Nederlandse naam: Duitse naam: Engelse naam: Trachemys scripta troostii Geelwangschildpad Cumberlandschuckschidlkröte Cumberland slider / Cumberland turtle Uiterlijk Ze hebben een groene

Nadere informatie

BOSSEN WERELDWIJD EDUKIT 4

BOSSEN WERELDWIJD EDUKIT 4 3 8 6 10 BOSSEN WERELDWIJD Verschillende soorten bossen In devorige edukit hebben we het gehad over de 2 grote categorieën in bomen, loofbomen en naaldbomen. Nu wordt het uitzicht van een bos niet enkel

Nadere informatie

Afdrukken pagina 2-19 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd

Afdrukken pagina 2-19 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd Gebruiksaanwijzing leerdagboek Miniatuur Een kreeft in de klas Afdrukken pagina 2-19 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd Aanwijzingen Schrijf- en tekenruimte

Nadere informatie

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 26 juni Beste natuurliefhebber/-ster,

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 26 juni Beste natuurliefhebber/-ster, De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 26 juni 2018 Beste natuurliefhebber/-ster, Volgens de weerprofeten zou het een mooie dag worden en ze kregen helemaal gelijk. De temperatuur was aanzienlijk hoger

Nadere informatie

inhoud blz. Vlinders 3 1. Insecten 4 2. De kop 5 3. De vleugels 6 4. Van ei tot vlinder 7 5. Dag en nachtvlinders 8 6. Voedsel 9 7. Vijanden 10 8.

inhoud blz. Vlinders 3 1. Insecten 4 2. De kop 5 3. De vleugels 6 4. Van ei tot vlinder 7 5. Dag en nachtvlinders 8 6. Voedsel 9 7. Vijanden 10 8. Vlinders inhoud blz. Vlinders 3 1. Insecten 4 2. De kop 5 3. De vleugels 6 4. Van ei tot vlinder 7 5. Dag en nachtvlinders 8 6. Voedsel 9 7. Vijanden 10 8. Vlinders in Nederland 11 9. Filmpjes 15 Pluskaarten

Nadere informatie

Info plus Ongewervelden

Info plus Ongewervelden Project Dieren F- verrijking week 7 Info plus Ongewervelden Lees de extra informatie in je boek op bladzijde 126 t/m 129 over spinnen. De opdrachten hoef je niet te maken. Ongewervelden De hoeveelheid

Nadere informatie

SPREEKBEURT LIJSTENPAD

SPREEKBEURT LIJSTENPAD SPREEKBEURT LIJSTENPAD l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE LIJSTENPAD

Nadere informatie

inhoud 1. Bijgeloof 3 2. Getallen: geluk en ongeluk 4 3. Het hoefijzer 5 4. Het klavertje vier 6 5. Afkloppen op hout 7 6. Ladders 8 7. De kat 9 8.

inhoud 1. Bijgeloof 3 2. Getallen: geluk en ongeluk 4 3. Het hoefijzer 5 4. Het klavertje vier 6 5. Afkloppen op hout 7 6. Ladders 8 7. De kat 9 8. Bijgeloof inhoud 1. Bijgeloof 3 2. Getallen: geluk en ongeluk 4 3. Het hoefijzer 5 4. Het klavertje vier 6 5. Afkloppen op hout 7 6. Ladders 8 7. De kat 9 8. De paraplu 10 9. Spinnen 11 10. Spiegels en

Nadere informatie

Kaartenset ongewervelde dieren

Kaartenset ongewervelde dieren Kaartenset ongewervelde dieren Deze set met plaatjes is het eerste deel van de kaartjes met gewervelde- en ongewervelde dieren op. Ieder kaartje bevat een afbeelding van het dier in kwestie, met daarbij

Nadere informatie

DE MELKSLANG. Na-aap slang

DE MELKSLANG. Na-aap slang DE MELKSLANG Na-aap slang De melkslang heeft mooie, opvallende kleuren. Met zijn rode, zwarte en witte ringen zie je hem zeker niet over het hoofd. En dat is nou precies de bedoeling! DIERENPASPOORT MELKSLANG

Nadere informatie

Colofon. www.stichtinggezondheid.nl. Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid. Teksten: Stichting Gezondheid

Colofon. www.stichtinggezondheid.nl. Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid. Teksten: Stichting Gezondheid Colofon Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid Teksten: Stichting Gezondheid Vormgeving: Michael Box (Internet Marketing Nederland) Correspondentie: Stichting Gezondheid (Stefan Rooyackers)

Nadere informatie

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 3 oktober Beste natuurliefhebber/-ster,

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 3 oktober Beste natuurliefhebber/-ster, De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 3 oktober 2017 Beste natuurliefhebber/-ster, Het was, gelet op de tijd van het jaar, een heel aardige dag. Er stond een stevige wind en het heeft een paar keer geregend.

Nadere informatie

leeruitstap Kwadrant donderdag 17 mei 2001 hoofdstad van België hart van Europa

leeruitstap Kwadrant donderdag 17 mei 2001 hoofdstad van België hart van Europa leeruitstap Kwadrant donderdag 17 mei 2001 hoofdstad van België hart van Europa 1. Brussel hoofdstad van ons land en Europa Brussel is de hoofdstad van ons land. De koning woont in Brussel en de regering

Nadere informatie

Katachtigen. Voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs D M K B - B & E - 2 0 1 2

Katachtigen. Voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs D M K B - B & E - 2 0 1 2 Katachtigen Voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs D M K B - B & E - 2 0 1 2 Iedereen kent natuurlijk de poes als huisdier. Dit dier lijkt veel op de katachtigen die in Ouwehands Dierenpark leven. Denk

Nadere informatie

Ecologie voedselweb van zoetwater

Ecologie voedselweb van zoetwater Ecologie voedselweb van zoetwater Inleiding: In een voedselweb worden de relaties tussen organismen duidelijk. In alle voedselketens en dus ook een voedselweb start de reeks / basis met een groen organisme.

Nadere informatie

Zwart Afrika. Oorspronkelijke bevolking: donkere huidskleur

Zwart Afrika. Oorspronkelijke bevolking: donkere huidskleur Zwart Afrika Wereldzone: ZWART-AFRIKA Vegetatie Zwart-Afrika Oorspronkelijke bevolking: donkere huidskleur Klimatogram Antalaha, Madagaskar Klimatogram Limpopo, Zuid-Afrika Zwart-Afrika (het gedeelte van

Nadere informatie

De kleine beestjesclub

De kleine beestjesclub Thema: mini Biologie Dieren Insecten en spinnen Moeilijkheid: * Tijdsduur: ** Juf Nelly De kleine beestjesclub Doel: Na deze opdracht weet je meer over verschillende insecten Uitleg opdracht Je luistert

Nadere informatie

NIEUWE TOPSTUKKEN UIT HET BRUGSE PRENTENKABINET

NIEUWE TOPSTUKKEN UIT HET BRUGSE PRENTENKABINET museabrugge.be MUSEA BRUGGE PERSDOSSIER indrukwekkend NIEUWE TOPSTUKKEN UIT HET BRUGSE PRENTENKABINET OUDE MEESTERS ARENTSHUIS MODERNE GRAFIEK GROENINGEMUSEUM 31.10.2015-14.02.2016 SELECTIE 1 05.03.2016-19.06.2016

Nadere informatie

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 5 september Beste natuurliefhebber/-ster,

De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 5 september Beste natuurliefhebber/-ster, De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 5 september 2017 Beste natuurliefhebber/-ster, In de ochtend ging de zon schuil achter grijze wolken, gelukkig klaarde het later op en scheen de zon regelmatig. Dat

Nadere informatie

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 17 juni 2014. Beste natuurliefhebber/- ster,

De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 17 juni 2014. Beste natuurliefhebber/- ster, De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 17 juni 2014 Beste natuurliefhebber/- ster, Het was een mooie dag, meestal zonnig en soms bewolkt. Er stond wel een stevige wind, maar al met al was het een dag waarop

Nadere informatie

INHOUD. Schaaldieren, spinachtigen e.d. Kevers. Hoe moet je deze gids gebruiken 4 Kleine beestjes onder de loep 5 identificatievragen 6

INHOUD. Schaaldieren, spinachtigen e.d. Kevers. Hoe moet je deze gids gebruiken 4 Kleine beestjes onder de loep 5 identificatievragen 6 INHOUD Hoe moet je deze gids gebruiken 4 Kleine beestjes onder de loep 5 identificatievragen 6 Schaaldieren, spinachtigen e.d. 7 De hooiwagen 8 De huisspin 9 De strandvlo 10 De pissebed 11 De spinduizendpoot

Nadere informatie

Nationaal Park Hoge Kempen

Nationaal Park Hoge Kempen Leven er veel dieren in Limburg? In Limburg liggen meer natuur- en bosgebieden dan in andere Vlaamse provincies. Daardoor krijgen meer diersoorten de kans om te overleven. De rijkdom van veel verschillende

Nadere informatie

Auditieve oefeningen bij het thema: dinosaurussen

Auditieve oefeningen bij het thema: dinosaurussen Auditieve oefeningen bij het thema: dinosaurussen Boek van de week: 1; De archeoloog 2; Dinosaurussen 3; Tom en de dinosaurussen in het museum 4; Dinosaurussen Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik de volgende

Nadere informatie