MENSEN IN HUN OMGEVING

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "MENSEN IN HUN OMGEVING"

Transcriptie

1 MENSEN IN HUN OMGEVING 1 V a n n a t u u r n a a r c u l t u u r In sommige gebieden op aarde leven mensen nog dicht bij de natuur. Ze leven in kleine groepen. Ze gaan op jacht of verzamelen eetbare plantendelen. Op kleine akkers verbouwen Afbeelding Een dorp in Indonesië ze planten. Een paar varkens, geiten, kippen of koeien scharrelen rond en leveren vlees. De mest van de dieren wordt gebruikt voor het bemesten van de akker. Een kringloop in het klein! Waar wij wonen gaat dat anders. De bevolking is enorm gegroeid. Veel mensen wonen in steden. Ze verbouwen hun voedsel niet zelf. Ze doen boodschappen in de supermarkt. Om voor al die mensen voldoende voedsel te produceren zijn akkers en weilanden nodig. Veel natuurlandschap is daardoor verdwenen. Het is veranderd in cultuurlandschap. Door de ontbossing hebben wind en water op veel plaatsen vrij spel. Door erosie gaat veel vruchtbare grond verloren. Afbeelding Een kringloop in het klein Afbeelding 19-3 Een stofstorm

2 De verandering van natuurgrond naar cultuurgrond heeft grote gevolgen. In 2 en 3 vind je daarvan een overzicht. In 4 kijken we naar mogelijke oplossingen. Maak nu: O: 19/1 t/m O: 19/3 Afbeelding 19-5 Het oogsten van graan 2 E t e n v o o r a l l e n In afbeelding 19-4 zie je een akker. Hoe groter de productie van deze planten, hoe meer mensen er door deze ene akker gevoed kunnen worden. Voor landbouwers is het belangrijk om zoveel mogelijk voedsel per m 2 te produceren. Dan kunnen ze veel verkopen, tegen een redelijke prijs. Zo ontstaan intensieve teeltmethoden. Hieraan zitten veel nadelen. Maak nu: O: 19/4 t/m O: 19/8 2.1 Monocultures Afbeelding 19-4 Een landbouwer kan veel doen om de productie te verhogen. Hij kiest een ras dat een hoge groeisnelheid heeft en resisten t is tegen ziekteverwekkers. Dat kiezen heet kunstmatige selectie. Daarbij maakt hij ook de biotische en abiotische factoren zo gunstig mogelijk. Dat kan door veel mineralen in de bodem te stoppen, het land te besproeien, schadelijke dieren te bestrijden, enzovoort. Dan zal de opbrengst optimaal zijn. Voor een landbouwer geven grote akkers met één soort planten de meeste opbrengst. Hij bewerkt het land met grote machines. Er zijn dus weinig mensen voor nodig. We noemen zo'n akker een monoculture. Voorbeelden zijn maïsvelden, bollen Afbeelding 19-6 Eén gewas per akker: monoculture

3 velden en sparrenbossen. Voor het milieu zijn monocultures nadelig: De oorspronkelijke soorten verdwijnen. Doordat er maar één gewas op verbouwd wordt, raakt de bodem voor bepaalde voedingsstoffen snel uitgeput. Er is dan kunstmatige bemesting nodig. Het teveel aan mest komt in het oppervlaktewater (sloten, meren) en in het grondwater terecht. Monocultures zijn gevoelig voor ziekten en vraat. Voor bepaalde insecten of schimmels zijn monocultures grote voedselbronnen. Ze kunnen zich snel verspreiden en tot een plaag leiden. Afbeelding Diverse plagen

4 Om plagen te bestrijden worden bestrijdingsmiddelen gebruikt. Voor de mens mogen deze stoffen niet schadelijk zijn. Vaak worden dieren (bijvoorbeeld vlinders) het slachtoffer van deze middelen. Zo wordt het hele voedselweb verstoord. Nadeel van deze stoffen is ook dat ze slecht afbreekbaar zijn. Ze hopen zich op in een voedselketen. We noemen dat accumulatie. De organismen aan het eind van een voedselketen krijgen zoveel gif binnen dat ze sterven. Afbeelding 19-9 Verdroging van de bodem Maak nu: O: 19/9 t/m O: 9/ B i o - i n d u s t r i e Wanneer veel dieren gehouden worden op een klein oppervlak, noemen we dat bio-industrie. Afbeelding 19-8 Accumulatie van gif in de voedselketen Door intensieve grondbewerking en bodemontsmetting wordt het bodemleven aangetast. De waterstand in landbouwgebieden wordt kunstmatig laag gehouden. De grond is dan beter te bewerken. Ook de bodem in aangrenzende natuurgebieden verdroogt hierdoor. Dankzij de bio-industrie betalen we maar weinig voor eieren en vlees. Maar er zijn grote nadelen voor het milieu: De dieren leven dicht op elkaar, in hokken met betonnen roosters. Daardoor is het welzijn van de dieren slecht. De dieren worden gevoed met veevoer uit de fabriek. Hierin zitten allerlei giftige mineralen (onder andere kopersulfaat) die niet door de dieren worden opgenomen. Ze komen dus in de mest terecht en daarna in het milieu. Afbeelding Kistkalveren

5 Er wordt veel mest geproduceerd op een klein oppervlak. De mest en urine (drijfmest) worden opgevangen in een mestkelder. De mest moet daarna worden afgevoerd naar akkers. Vaste mest, die met stro uit de hokken wordt geschept, is beter voor de bodem. Er zitten veel vezels in. Drijfmest is daarom minder goed. 3 W o n e n e n w e r k e n De bevolking van Nederland groeit nog steeds. Er worden daarom nieuwe huizen, winkels en scholen gebouwd. Al die mensen moeten een inkomen verdienen. Er zijn dus ook fabrieken nodig en kantoren. Afbeelding Mestinjectering Afbeelding Woningen in aanbouw De organische stoffen uit de mest kunnen door reducenten worden afgebroken. Stikstofbacteriën zorgen voor de omzetting van ammoniak (hoofdstuk 18, 2). Maar als er veel mest is kunnen de bacteriën het niet aan. De ammoniak geeft stankoverlast en draagt ook bij aan de zure regen. Mest bevat veel fosfaat. Wanneer dit in het oppervlaktewater komt, heeft dat een onnatuurlijk sterke groei van algen tot gevolg. Maak nu: O: 19/15 t/m O:1 9/20 Afbeelding Kantoorpanden Mensen verplaatsen zich naar hun werk, maar ook naar recreatiegebieden. Velen doen dat met de auto. Van

6 daar dat er steeds meer wegen nodig zijn. Je begrijpt dat dit alles grote gevolgen heeft voor het milieu: Voor de planten en dieren die hier van nature leven, is er steeds minder ruim te. Hun leefgebied wordt door de groei van wegen en steden steeds kleiner. Hierdoor worden de populaties vaak te klein om te kunnen voortbestaan. Bovendien vallen er onder de dieren veel verkeersslachtoffers. Industrie en verkeer verbruiken veel fossiele brandstoffen. Deze brandstoffen zijn in miljoenen jaren ontstaan. In een paar honderd jaar worden ze opgebruikt! Bij de verbranding ontstaan afvalstoffen: koolstofdioxide, zwavelverbindingen, stikstofverbindingen, onverbrandbare koolwaterstoffen, lood en andere zware metalen en radioactieve stoffen. Ze komen in grote hoeveelheden in de lucht en veroorzaken luchtvervuiling. Sommige stoffen reageren met zuurstof, waterdamp en zonlicht. Hierdoor ontstaat zure regen. Veel organismen zijn gevoelig voor deze verzuring. Afbeelding Aangereden kokmeeuw Hoge flats, schoorstenen, hoogspanningsmasten en windmolens zijn van verre zichtbaar. Ze vormen een storend element in de natuur. We noemen dat horizonvervuiling. Afbeelding Horizonvervuiling Afbeelding De gevolgen van zure regen voor allerlei organismen

7 De koolstofdioxide die bij de verbranding vrijkomt, vormt in de atmosfeer een soort 'deken'. Hierdoor kan de aarde minder goed haar warmte kwijt. De aarde wordt steeds warmer. Men noemt dit het broeikaseffect. Bij veel industriële processen worden stoffen gebruikt die schadelijk zijn voor organismen (chloor, cadmium, asbest enzovoort). CFK's (in isolatiemateriaal en koelvloeistoffen) tasten de ozonlaag aan. De ozonlaag beschermt ons tegen schadelijke ultraviolette straling. Doordat de ozonlaag dunner wordt, neemt de kans op huidkanker toe. Mensen gebruiken steeds meer apparaten. Ze verbruiken daardoor steeds meer energie. De energie wordt opgewekt in centrales. Daarbij komen afvalgassen in de lucht. Om de vrijgekomen warmte op te vangen is koelwater nodig. Doordat het koelwater geloosd wordt, stijgt plaatselijk de watertemperatuur van rivieren. Warm water bevat minder zuurstof. Hierdoor verdwijnen grotere waterdieren. Veel van de gebruikte apparaten en het verkeer veroorzaken lawaai. De geluidhinder is niet alleen gevaarlijk voor het gehoor. Hij kan ook tot stress leiden. Bij veel dieren wordt het natuurlijk gedrag door geluidhinder verstoord. Afbeelding Geluidsoverlast Waar veel mensen dicht op elkaar wonen ontstaat een o/ralprobleem. Denk alleen maar aan het verpakkingsmateriaal van hun boodschappen! Veel bedrijven weten met hun chemisch afval geen raad. Of ze hebben er geen geld voor over om de stoffen op een verstandige manier te laten verwerken. Afbeelding Koelwaterinstallatie Afbeelding Illegale stortplaats Afvalstoffen worden, soms illegaal, in de bodem opgeslagen. Ze zijn vaak giftig en moeilijk afbreekbaar. Doordat planten deze stoffen opnemen, worden door de bodemvervuiling hele voedselketens verstoord. Ook lood

8 (uit benzine) hoopt zich in voedselketens op. Stress komt in dichtbevolkte gebieden veel voor. In hoofdstuk 14 heb je al gezien wat de gevolgen van stress kunnen zijn. Recreatie is daarom belangrijk. Veel mensen kunnen zich goed ontspannen in de natuur. Het beetje natuur dat over is wordt door veel mensen bezocht. Helaas gedragen ze zich niet allemaal verstandig: sommige mensen gooien afval weg, verstoren dieren of plukken zeldzame planten. Afbeelding De Vereniging Natuurmonumenten beheert allerlei natuur-en recreatiegebieden. Maak nu: O: 19/21 t/m O: 9/32 4 O p l o s s i n g e n Van de opsomming in 3 word je niet vrolijker. Wat kun jij daar nou aan doen? Het grootste probleem is de bevolkingsgroei en die kun jij niet stoppen. Toch is het belangrijk je eigen steentje bij te dragen (zie afbeelding 19-22). Je kunt: zuinig zijn met energie afval scheiden frisdrank kopen in flessen en niet in blikjes of pakjes minder vlees en meer plantaardige producten eten natuurlijke verfstoffen en kringlooppapier gebruiken plastic verpakkingen weigeren. Ben je dan een milieuwatje, of een groentje of een ecolo? Of ben je iemand die zijn eigen keuzes maakt en doet wat hij belangrijk vindt? Ook industrieën zitten niet stil. Kijk maar eens naar het volgende lijstje. Voedselproducenten Afbeelding zoeken naar andere manieren om voedsel te produceren. De biotechnologie is daarbij heel belangrijk. Daarbij wordt van allerlei organismen gebruik gemaakt. Soms plaatst men zelfs nieuwe genen in planten, dieren of micro-organismen. Dit heet genetische modificatie. Zo kan de zetmeelproductie in aardappelen worden verhoogd of kunnen micro-organismen bepaalde enzymen maken. Voor de kaasbereiding is bijvoorbeeld een enzym gemaakt dat het stremsel uit kalvermagen vervangt. Ook voor de productie van zoetstoffen uit koolhydraten zijn enzymen ontwikkeld. Industrieën zoeken naar productiemethoden die minder energie kosten en minder afval opleveren. Zo wordt geprobeerd om koolzaadplanten grondstoffen voor biologisch afbreekbare plastics te laten maken. Afvalgassen worden zo goed mogelijk gereinigd, door het gebruik van filters (katalysatoren in auto s en rookgasreiniging).

9 Afbeelding Er worden maatregelen genomen om het energieverbruik tegen te gaan. Apparaten worden zuiniger, autogebruik wordt teruggedrongen. Hierdoor wordt ook het broeikaseffect minder. Organisch afval wordt afgebroken in afvalwaterzuiveringsinstallaties. Het vervuilde water wordt gemengd met bacteriën en zuurstof, waardoor de afbraak wordt versneld. Ook wordt gezocht naar 'nieuwe' bacteriën die bijvoorbeeld plastic kunnen afbreken. Chemische bestrijdingsmiddelen worden steeds meer vervangen door biologische manieren van bestrijding. In afbeelding zie je een aantal voorbeelden.

10 Afbeelding Windmolenpark Landschappen worden anders beheerd. Cultuurgrond wordt weer natuurgrond. De natuurwaarde van bermen en oevers wordt hersteld. Hierdoor ontstaan voor veel organismen (vlinders, zaadplanten) verbindingswegen tussen verschillende leefgebieden. Kwetsbare natuurgebieden worden afgesloten. Afbeelding Afbeelding Kringloopwinkel Afval wordt gescheiden. Sommige producten kunnen opnieuw woren gebruikt (kringloopwinkels). Uit andere afvalstoffen kunnen grondstoffen worden teruggewonnen. We noemen dat recyclen (van glas, papier, plastic). Duurzame energiebronnen (zonne-energie, wind, water) worden verder ontwikkeld. Afbeelding Berm met wilde planten Uiteindelijk ontstaat er een duurzame samenleving: een samenleving waarin water, lucht en bodem ongeschonden worden doorgegeven aan degenen die na ons komen. Een samenleving die generaties lang kan blijven bestaan. Maak nu: O: 19/33 t/m O: 19/35

11 SAMENVATTING 1 Mensen zijn afhankelijk van het ecosysteem waarin ze leven. Ze hebben voedsel, zuurstof, water, grondstoffen en energie nodig. Bovendien hebben ze ruimte nodig om zich te kunnen ontspannen. 2 De voedselproductie kan worden verhoogd door de juiste rassen te kiezen wat betreft groeisnelheid, leefomstandigheden en resistentie tegen ziekten (kunstmatige selectie) deze rassen zo nodig te kweken door middel van kennis van de erfelijkheidsleer of door genetische manipulatie biotische en abiotische factoren optimaal te maken (voedsel, mest, water, lucht) plagen te bestrijden. 3 Wanneer per hectare zoveel mogelijk product wordt geteeld, spreken we van intensieve teeltmethoden. Monocultures en bio-industrie zijn hiervan voorbeelden. 4 Nadelen van monocultures zijn: gevoeligheid voor ziekten en vraat, waardoor veel bestrijdingsmiddelen nodig zijn. Deze middelen hopen zich op (accumulatie) in de voedselketen en komen zo ook in de mens terecht kunstmatige bemesting nodig aantasting van bodem (erosie), bodemorganismen en bodemwater (vervuiling, grondwaterstand) de oorspronkelijke soorten verdwijnen. 5 Nadelen van bio-industrie zijn: er ontstaat veel (drijf)mest. Dit bedreigt de bodem (giftige mineralen), de lucht (ammoniak zure regen) en het water (fosfaat) het welzijn van de dieren is slecht.

12 6 De bevolkingsgroei geeft veel problemen: ruimtegebrek voor andere soorten uitputting van voorraden (energie, grondstoffen) afvalproblemen (bodemvervuiling) luchtvervuiling (verkeer, industrie) wat leidt tot zure regen, broeikaseffect en aantasting van de ozonlaag geluidhinder horizonvervuiling stress. 7 Maatregelen tegen aantasting van het milieu zijn onder andere: gescheiden inzamelen van afval ten behoeve van hergebruik en recycling stimuleren van vermindering van energieverbruik (verkeer, industrie, huishoudens) duurzame energiebronnen verder ontwikkelen (water, wind, zon) zoeken naar minder milieubelastende productiemethoden gebruik maken van de mogelijkheden van biotechnologie (voedselbereiding, afvalverwerking) zuiveren van afvalwater en afvalgassen anders beheren van landschap en wegbermen stimuleren van natuur- en milieu-educatie. Maak nu de diagnostische toets.

13

14

Milieuproblemen: Stoffen worden in het milieu onttrokken (deel verwijderen) en er worden andere stoffen aan toegevoegd = veranderen van het milieu.

Milieuproblemen: Stoffen worden in het milieu onttrokken (deel verwijderen) en er worden andere stoffen aan toegevoegd = veranderen van het milieu. Biologie hoofdstuk 7 Mens en milieu Paragraaf 1 mens en het milieu de mens is afhankelijk van het milieu: - voedsel => voor de mens. - zuurstof => voor planten (fotosynthese) en om te ademen. - water =>

Nadere informatie

5,5. Samenvatting door M woorden 10 juni keer beoordeeld Allemaal nodig? Wij maken deel uit van de voedselkringloop.

5,5. Samenvatting door M woorden 10 juni keer beoordeeld Allemaal nodig? Wij maken deel uit van de voedselkringloop. Samenvatting door M. 1285 woorden 10 juni 2013 5,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 13.1 Allemaal nodig? Wij maken deel uit van de voedselkringloop. Consumenten dieren en mensen Afvaleters

Nadere informatie

LEVENSGEMEEN SCHAPPEN

LEVENSGEMEEN SCHAPPEN LEVENSGEMEEN SCHAPPEN 1 E e n e i g e n h u i s, e e n p l e k o n d e r d e z o n Waarom groeien er geen klaprozen op het sportveld? Waarom leven er geen kwallen in de IJssel? Kunnen struisvogels wel

Nadere informatie

Vertaling Aardrijkskunde Afval en energie

Vertaling Aardrijkskunde Afval en energie Vertaling Aardrijkskunde Afval en energie Vertaling door een scholier 1337 woorden 2 juni 2004 5,8 76 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde AFVAL EN ENERGIE Energie Het is heel moeilijk te zeggen wat energie

Nadere informatie

- de explosieve groei van de wereldbevolking - de manier van leven die verandert (machines, industrie, grootschaligheid)

- de explosieve groei van de wereldbevolking - de manier van leven die verandert (machines, industrie, grootschaligheid) Samenvatting Thema 4: Mens en milieu Basisstof 1 Mensen hebben het milieu nodig voor het krijgen van: - voedsel - water - energie - grondstoffen - zuurstof - een plekje om je er te recreëren Milieuproblemen

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Thema 7

Samenvatting Biologie Thema 7 Samenvatting Biologie Thema 7 Samenvatting door een scholier 1416 woorden 5 juni 2012 6,8 19 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Par. 1 De mens is afhankelijk van het milieu. De mens

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Thema 7

Samenvatting Biologie Thema 7 Samenvatting Biologie Thema 7 Samenvatting door Daphne 2041 woorden 14 november 2016 5,8 10 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou BIOLOGIE THEMA 7 - MENS EN MILIEU 1 De mens en het milieu

Nadere informatie

Samenvatting Mens & Milieu Biologie voor Jou VMBO 4a

Samenvatting Mens & Milieu Biologie voor Jou VMBO 4a Samenvatting Mens & Milieu Biologie voor Jou VMBO 4a 4.1 Mensen zijn van het milieu afhankelijk voor: Voedsel (via fotosynthese) Zuurstof (via fotosynthese) Water Energie Grondstoffen Recreatie Milieuproblemen:

Nadere informatie

6.1 Een schone omgeving

6.1 Een schone omgeving Samenvatting door een scholier 1797 woorden 24 juni 2012 4,8 5 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 6.1 Een schone omgeving Primaire levensbehoeften: voedsel, water en zuurstof Voor voedsel en zuurstof

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 3

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 3 Samenvatting Biologie Hoofdstuk 3 Samenvatting door een scholier 1285 woorden 3 mei 2005 6,1 20 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Thema 3 Mens en milieu Basisstof 1 De relatie mens

Nadere informatie

In planten vindt fotosynthese plaats:

In planten vindt fotosynthese plaats: Thema6 ecologie + Thema 7 mens en milieu samenvatting 1 invloeden uit het milieu Invloeden uit het Alle organismen worden beïnvloed door hun milieu (leefomgeving) milieu o Het milieu wordt ook door organismen

Nadere informatie

Biologie voor jouw Havo 5 Hoofdstuk 3: Mens en milieu

Biologie voor jouw Havo 5 Hoofdstuk 3: Mens en milieu Antwoorden door een scholier 1361 woorden 16 februari 2009 6,2 28 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie voor jouw Havo 5 Hoofdstuk 3: Mens en milieu Deze antwoorden zijn niet

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Thema 4 Mens en Milieu

Samenvatting Biologie Thema 4 Mens en Milieu Samenvatting Biologie Thema 4 Mens en Milieu Samenvatting door H. 1374 woorden 24 januari 2014 5,6 11 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie Thema 4 Mens en Milieu 01 Mensen zijn

Nadere informatie

Het milieu is rechtstreeks verantwoordelijk voor onze gezondheid (zuivere lucht, zuiver water zijn nodig om te overleven.)

Het milieu is rechtstreeks verantwoordelijk voor onze gezondheid (zuivere lucht, zuiver water zijn nodig om te overleven.) Samenvatting door een scholier 988 woorden 20 mei 2015 0 keer beoordeeld Vak Biologie Welke soorten verontreiniging van het milieu kennen we? Lucht verontreiniging Water verontreiniging Bodem verontreiniging

Nadere informatie

MENSEN IN HUN OMGEVING

MENSEN IN HUN OMGEVING MENSEN IN HUN OMGEVING 1 V a n n a t u u r n a a r c u l t u u r O: 19/1 In je tekstboek wordt gesproken van een 'kringloop in het klein'. Hoe komt het dat we in Nederland niet meer op die manier kunnen

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 11 Mens en milieu

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 11 Mens en milieu Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 11 Mens en milieu Samenvatting door een scholier 1683 woorden 29 juni 2006 6,8 86 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 11 Mens

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Biologie Samenvatting Hoofdstuk 7 2b

Samenvatting Biologie Biologie Samenvatting Hoofdstuk 7 2b Samenvatting Biologie Biologie Samenvatting Hoofdstuk 7 2b Samenvatting door D. 1983 woorden 30 september 2012 8,1 1 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Par. 1 De mens is afhankelijk

Nadere informatie

Aerobe dissimilatie = de afbraak van glucose (maar ook vetzuren en aminozuren) met behulp van zuurstof, waardoor energie vrijkomt om ATP te maken.

Aerobe dissimilatie = de afbraak van glucose (maar ook vetzuren en aminozuren) met behulp van zuurstof, waardoor energie vrijkomt om ATP te maken. Begrippenlijst door Lauke 1056 woorden 23 oktober 2017 5,5 1 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Begrippen biologie hoofdstuk 2 Aerobe dissimilatie = de afbraak van glucose (maar ook vetzuren en

Nadere informatie

Thema 2 Planten en dieren

Thema 2 Planten en dieren Naut samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 2 Planten en dieren Samenvatting Eten en gegeten worden Als je de leefomgeving van een plant of dier bestudeert, kijk je naar de levenloze natuur; dus naar

Nadere informatie

Wat weet jij over biologisch en over de bodem?

Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Met leuke vragen, opdrachten en experimenten voor thuis! Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Biologisch, lekker natuurlijk! Heb je er wel eens over nagedacht dat alles wat je eet, van een plant

Nadere informatie

Bedreigingen. Broeikaseffect

Bedreigingen. Broeikaseffect Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd

Nadere informatie

Afhankelijk van de natuur vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62385

Afhankelijk van de natuur vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62385 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 06 June 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62385 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein

Nadere informatie

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO DUURZAAM PRODUCEREN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen.

Nadere informatie

Organismen worden beïnvloed door ziektes. Ziektes kunnen worden veroorzaakt door schimmels, virussen, parasieten en bacteriën.

Organismen worden beïnvloed door ziektes. Ziektes kunnen worden veroorzaakt door schimmels, virussen, parasieten en bacteriën. Samenvatting door een scholier 1455 woorden 4 maart 2012 6,6 26 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie Interactief Biotische factoren zijn afkomstig uit de levende natuur. Organismen worden beïnvloed

Nadere informatie

Ecologie: Excursie naar milieuvriendelijke landbouwbedrijven

Ecologie: Excursie naar milieuvriendelijke landbouwbedrijven Ecologie: Excursie naar milieuvriendelijke landbouwbedrijven Oplossingenbundel 2 1 Korte uitleg In deze bundel staat kort uitgeschreven wat de mogelijke oplossingen kunnen zijn voor een vraag. Bij sommige

Nadere informatie

Biologie ( havo vwo )

Biologie ( havo vwo ) Tussendoelen Biologie ( havo vwo ) Biologie havo/vwo = Basis Biologische eenheid Levenskenmerk Uitleggen hoe bouw en werking van onderdelen van een organisme bijdragen aan de functies voeding, verdediging

Nadere informatie

WAT IS GENETISCHE MODIFICATIE?

WAT IS GENETISCHE MODIFICATIE? SPREEKBEURT OF WERKSTUK WAT IS GENETISCHE MODIFICATIE? Hier vind je informatie voor een spreekbeurt of werkstuk over genetische modificatie. De informatie is ingedeeld in stappen. Dit zijn de verschillende

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Mens en Milieu

Samenvatting Biologie Mens en Milieu Samenvatting Biologie Mens en Milieu Samenvatting door J. 1379 woorden 27 april 2014 6,6 8 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 1 De relatie tussen mens en milieu De mens kan elementen

Nadere informatie

Jouw idealen in Utrecht Verkiezingsprogramma. Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal

Jouw idealen in Utrecht Verkiezingsprogramma. Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal Jouw idealen in Utrecht Verkiezingsprogramma Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal Verkiezingen in de provincie Op 18 maart 2015 zijn er verkiezingen in de provincie Utrecht. Iedereen die in Utrecht

Nadere informatie

Economie en milieu hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52456

Economie en milieu hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52456 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 02 May 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/52456 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Ons eten en het milieu

Ons eten en het milieu SPREEKBEURT OF WERKSTUK Ons eten en het milieu Hier vind je informatie voor een spreekbeurt of werkstuk over ons eten en het milieu. Het is handig om je spreekbeurt onder te verdelen in stappen. Dit zijn

Nadere informatie

Afhankelijk van de natuur. banner. Green Science CITAVERDE. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.

Afhankelijk van de natuur. banner. Green Science CITAVERDE. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs. banner Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Green Science CITAVERDE 12 juli 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/81673 Dit lesmateriaal is gemaakt met

Nadere informatie

Wie weet wat Avri doet?

Wie weet wat Avri doet? Opdracht 1 Welkom Wie weet wat Avri doet? Opdracht 1 antwoord Welkom Wie weet wat Avri doet? In Rivierenland zamelt Avri afval in. Opdracht 2 Woordweb Als je het woord afval hoort, waar denk je dan aan?

Nadere informatie

LA 21 VANUIT HET ENERGIEPERSPECTIEF. Inleiding

LA 21 VANUIT HET ENERGIEPERSPECTIEF. Inleiding LA 21 VANUIT HET ENERGIEPERSPECTIEF. Inleiding Deze visie op de toekomst is gezien vanuit het energieperspectief. Energie is een fysische grootheid en geen door mensen uitgevonden concept. Bij alles wat

Nadere informatie

Hand-out digiboard presentatie

Hand-out digiboard presentatie Hand-out digiboard presentatie Bij werkboekje Groepen 6, 7 en 8 basisonderwijs Wie weet wat AVRI doet? Opdracht 1 In Rivierenland zamelt AVRI afval in. Wie weet wat AVRI doet? Opdracht 1 Opdracht 2 Woordweb

Nadere informatie

Werkstuk Biologie Afval & Mileu

Werkstuk Biologie Afval & Mileu Werkstuk Biologie Afval & Mileu Werkstuk door een scholier 2644 woorden 20 november 2003 5,8 314 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding Dit werkstuk is een opdracht van biologie. Het lijkt me wel leuk

Nadere informatie

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

Afhankelijk van de natuur vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Afhankelijk van de natuur vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 14 July 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62464 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Thema 3 Mens en Milieu

Samenvatting Biologie Thema 3 Mens en Milieu Samenvatting Biologie Thema 3 Mens en Milieu Samenvatting door een scholier 2999 woorden 29 januari 2007 7,8 82 keer beoordeeld Vak Biologie Basisstof 1, de relatie mens en milieu Milieu: -beïnvloed organismen,

Nadere informatie

1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken van energie. Kortom alle processen in organismen.

1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken van energie. Kortom alle processen in organismen. THEMA 1 1 Stoffen worden omgezet 2 Fotosynthese 3 Glucose als grondstof 4 Verbranding 5 Fotosynthese en verbranding 1 Stoffen worden omgezet. Stofwisseling is het vormen van nieuwe stoffen en het vrijmaken

Nadere informatie

Les Koolstofkringloop en broeikaseffect

Les Koolstofkringloop en broeikaseffect LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm

Nadere informatie

1. Ecologische voetafdruk

1. Ecologische voetafdruk 2 VW0 THEMA 7 MENS EN MILIEU EXTRA OPDRACHTEN 1. Ecologische voetafdruk In de basisstoffen heb je geleerd dat we voedsel, zuurstof, water, energie en grondstoffen uit ons milieu halen. Ook gebruiken we

Nadere informatie

Lesbrief DUURZAAM BOUWEN OPDRACHT 1 - WAT IS DAT, DUURZAAMHEID?

Lesbrief DUURZAAM BOUWEN OPDRACHT 1 - WAT IS DAT, DUURZAAMHEID? Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM BOUWEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

Flipping the classroom

Flipping the classroom In dit projectje krijg je geen les, maar GEEF je zelf les. De leerkracht zal jullie natuurlijk ondersteunen. Dit zelf les noemen we: Flipping the classroom 2 Hoe gaan we te werk? 1. Je krijgt of kiest

Nadere informatie

Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar

Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar 17-1- Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar BODEM De Bodem Van Groot naar Klein tot zeer klein 2 1 17-1- Bodemprofiel Opbouw van de bodem Onaangeroerd = C Kleinste delen = 0 en A Poriënvolume

Nadere informatie

1.7 Kwartet over de verschillende energiebronnen

1.7 Kwartet over de verschillende energiebronnen 2. 1. Lessuggesties Oriënterende en activiteiten op klasniveau 1.7 Kwartet over de verschillende energiebronnen Dit kwartet is een syntheseactiviteit. De meeste aspecten van energie die aan bod zijn gekomen,

Nadere informatie

7. Bestrijding van ziekten en plagen

7. Bestrijding van ziekten en plagen extra basisstof extra basisstof 7. Bestrijding van ziekten en plagen Je hebt geleerd dat in de gangbare (intensieve) landbouw chemische bestrijdingsmiddelen worden gebruikt om voedingsgewassen tegen ziekten

Nadere informatie

Hogeschool van Amsterdam College Duurzaam Bouwen. Tjerk Reijenga BEAR Architecten www.bear.nl

Hogeschool van Amsterdam College Duurzaam Bouwen. Tjerk Reijenga BEAR Architecten www.bear.nl Hogeschool van Amsterdam College Duurzaam Bouwen Tjerk Reijenga BEAR Architecten www.bear.nl Introductie Architect / directeur BEAR Architecten Bureau voor Ecologie, Architectuur en Renovatie (BEAR) Redacteur

Nadere informatie

Ecosysteem voedselrelaties

Ecosysteem voedselrelaties Ecosysteem ecologie Ecosysteem voedselrelaties Oceanen: voedselweb + energiestromen Ga naar Mypip.nl en open de oefening 3 voedselketen - voedselweb Doe de oefening en maak vervolgens de aangeleverde vragen.

Nadere informatie

Aantekeningen Hoofdstuk 2: Planten, dieren, mensen BBL. 2.1 Namen 1 Hoe komen planten en dieren aan hun naam? De naam van een plant of een dier kan: *

Aantekeningen Hoofdstuk 2: Planten, dieren, mensen BBL. 2.1 Namen 1 Hoe komen planten en dieren aan hun naam? De naam van een plant of een dier kan: * Aantekeningen Hoofdstuk 2: Planten, dieren, mensen BBL 2.1 Namen 1 Hoe komen planten en dieren aan hun naam? De naam van een plant of een dier kan: * * * 2 Hoe kun je de naam van een organisme opzoeken?

Nadere informatie

Bio-industrie. Wat is de bio-industrie? Om hoeveel dieren gaat het eigenlijk. De legbatterij

Bio-industrie. Wat is de bio-industrie? Om hoeveel dieren gaat het eigenlijk. De legbatterij Bio-industrie Wat is de bio-industrie? Bio betekent,,leven'' en industrie is een verzamelnaam voor fabrieken. Bio-industrie is een nieuw woord voor bepaalde moderne vormen van veeteelt. In de veeteelt

Nadere informatie

4.4 Opdracht: de boer

4.4 Opdracht: de boer 4.4 Opdracht: de boer Deze opdracht is verdeeld in vier delen. Namelijk de volgende: opdracht 1: milieubelasting opdracht 2: de appel opdracht 3: ziektes bij de appel opdracht 4: Beleid, boeren, bedrijven

Nadere informatie

Antwoorden door een scholier 722 woorden 23 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Hoofdstuk 4 Mens en milieu.

Antwoorden door een scholier 722 woorden 23 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Hoofdstuk 4 Mens en milieu. Antwoorden door een scholier 722 woorden 23 november 2002 4 69 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoofdstuk 4 Mens en milieu Paragraaf 1 Vraag 1: a) Dat zijn de levende onderdelen van de natuur. b) Water,

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1 en 2

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1 en 2 Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1 en 2 Samenvatting door een scholier 1416 woorden 27 oktober 2004 5,3 30 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Terra Hoofdstuk 1 Het ontstaan van diversiteit

Nadere informatie

NASK1 SAMENVATTING VERBRANDEN EN VERWARMEN

NASK1 SAMENVATTING VERBRANDEN EN VERWARMEN NASK1 SAMENVATTING VERBRANDEN EN VERWARMEN Een verbranding is de reactie tussen zuurstof en een andere stof, waarbij vuurverschijnselen waarneembaar zijn. Bij een verbrandingsreactie komt warmte vrij.

Nadere informatie

Samenvatting door Julian 1714 woorden 27 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. H3 2 t/m t/m 10

Samenvatting door Julian 1714 woorden 27 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. H3 2 t/m t/m 10 Samenvatting door Julian 1714 woorden 27 februari 2019 0 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand H3 2 t/m 4 + 8 t/m 10 2 Aarde: de ecologische kringloop Ecosysteem: een natuursysteem waarbinnen

Nadere informatie

Zand en klei 1. Van veen tot weiland 2. Blad 1. Heide Een lage plant met paarse bloemen.

Zand en klei 1. Van veen tot weiland 2. Blad 1. Heide Een lage plant met paarse bloemen. 5 Lastige woorden Blad Zand en klei Heide Een lage plant met paarse bloemen. Voedingsstoffen Voedsel dat planten nodig hebben om te groeien. Boomgaard Een stuk land met fruitbomen. Greppel Een kleine droge

Nadere informatie

Jouw idealen in de provincie Basisverkiezingsprogramma. Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal

Jouw idealen in de provincie Basisverkiezingsprogramma. Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal Jouw idealen in de provincie Basisverkiezingsprogramma Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal Verkiezingen in de provincie Op 18 maart 2015 zijn er verkiezingen in de provincies van Nederland. Iedereen

Nadere informatie

1. Biotische factoren (zijn afkomstig van andere organismen) - voedsel - soortgenoten - ziekteverwekkers - vijanden

1. Biotische factoren (zijn afkomstig van andere organismen) - voedsel - soortgenoten - ziekteverwekkers - vijanden Ecologie De wetenschap die bestudeert waarom bepaalde planten en dieren ergens in een bepaalde leefomgeving (milieu) voorkomen en wat de relaties zijn tussen organisme en hun milieu 1. Biotische factoren

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie

Duurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie Duurzame Industrie De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

Bij voedingsgewassen kan de productie zo optimaal mogelijk gemaakt worden door bemesting, bodembewerking en bescherming tegen ziekten en plagen.

Bij voedingsgewassen kan de productie zo optimaal mogelijk gemaakt worden door bemesting, bodembewerking en bescherming tegen ziekten en plagen. Samenvatting door Xx 1814 woorden 22 januari 2018 5,5 2 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie- Thema. 3 Mens en Milieu Basisstof 1. De relatie mens en milieu Ecosysteemdiensten: diensten die een ecosysteem

Nadere informatie

inhoud blz. Inleiding 1. De afvalberg 2. Soorten afval 3. Vier belangrijke stappen 4. Voorkomen 5. Opnieuw gebruiken 6. Afval als bran dstof

inhoud blz. Inleiding 1. De afvalberg 2. Soorten afval 3. Vier belangrijke stappen 4. Voorkomen 5. Opnieuw gebruiken 6. Afval als bran dstof Afval inhoud blz. Inleiding 3 1. De afvalberg 4 2. Soorten afval 5 3. Vier belangrijke stappen 7 4. Voorkomen 8 5. Opnieuw gebruiken 9 6. Afval als bran dstof 11 7. Naar de stortplaats 12 8. Filmpjes 14

Nadere informatie

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec) Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere

Nadere informatie

Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje

Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje AFVAL Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje Zoek meer informatie op de computer en bekijk filmpjes over het onderwerp (achterin deze lesbrief staan websites en links voor filmpjes) Overleg

Nadere informatie

Economie en milieu vmbo12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Economie en milieu vmbo12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 17 October 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62169 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Begrippen. Broeikasgas Gas in de atmosfeer dat de warmte van de aarde vasthoudt en zo bijdraagt aan het broeikaseffect.

Begrippen. Broeikasgas Gas in de atmosfeer dat de warmte van de aarde vasthoudt en zo bijdraagt aan het broeikaseffect. LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Informatieblad Begrippen Biobrandstof Brandstof die gemaakt wordt van biomassa. Als planten groeien, nemen ze CO 2 uit de lucht op. Bij verbranding van de biobrandstof komt

Nadere informatie

Chemisch wateronderzoek 1. klimaatstad. water leeft 2. Abio. klimaatstad

Chemisch wateronderzoek 1. klimaatstad. water leeft 2. Abio. klimaatstad Chemisch wateronderzoek 1 water leeft 2 Abio Chemisch wateronderzoek 2 Chemisch wateronderzoek 3 WATER LEEFT Chemisch wateronderzoek Een goede waterkwaliteit is van groot belang voor het leven van waterdieren

Nadere informatie

LAAT DE WIND WAAIEN

LAAT DE WIND WAAIEN LAAT DE WIND WAAIEN 2019 zal worden herinnerd als het jaar waarin iets veranderde, toen kinderen staakten om volwassenen te vragen actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Geïnspireerd

Nadere informatie

HET BESTE MEDICIJN TER WERELD antwoordblad

HET BESTE MEDICIJN TER WERELD antwoordblad Opdracht 1 Weet jij waar je poep en plas blijft nadat je hebt doorgetrokken?. Bijvoorbeeld. Het verdwijnt in het riool. Dan gaat het naar de waterzuiveringsinstallatie. Wat is je eerste indruk van de sanitaire

Nadere informatie

In de ecologie bestudeert men de relatie tussen de organismen en het milieu waar ze voorkomen.

In de ecologie bestudeert men de relatie tussen de organismen en het milieu waar ze voorkomen. Samenvatting Thema 3: Ecologie Basisstof 1 In de ecologie bestudeert men de relatie tussen de organismen en het milieu waar ze voorkomen. Waarom leeft het ene dier hier en het andere dier daar? Alle organismen

Nadere informatie

Milieu. Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen

Milieu. Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen Naam: Milieu Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen Slootrandenbeheer Baggeren Krabbescheer bevorderen

Nadere informatie

Organismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof

Organismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof Boekverslag door A. 1802 woorden 20 juni 2007 5 71 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Samenvatting stofwisseling Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in een organisme

Nadere informatie

Samenstelling en eigenschappen

Samenstelling en eigenschappen Samenstelling en eigenschappen Mest is onder te verdelen in kunstmest en natuurlijke mest. Natuurlijke mest is op zijn beurt weer onder te verdelen in mest van dierlijke herkomst en mest van plantaardige

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL 2004

Bijlage VMBO-GL en TL 2004 Bijlage VMBO-GL en TL 2004 tijdvak 1 BIOLOGIE CSE GL EN TL BIOLOGIE VBO-MAVO-D Deze bijlage bevat informatie. 400009-1-586-543b BIOTECHNOLOGIE INFORMATIE 1 OUDE TECHNIEKEN Al eeuwen gebruiken mensen organismen

Nadere informatie

Alternatieve energieopwekking

Alternatieve energieopwekking Alternatieve energieopwekking Energie wordt al tientallen jaren opgewekt met een paar energiebronnen: Kolen Gas Olie Kernenergie De eerste drie vallen onder de fossiele brandstoffen. Fossiele brandstoffen

Nadere informatie

PTA biologie KB locatie Bohemen, Kijkduin, Statenkwartier en Waldeck cohort

PTA biologie KB locatie Bohemen, Kijkduin, Statenkwartier en Waldeck cohort Eindtermen biologie BI/K/1 Oriëntatie op leren en werken BI/K/2 Basisvaardigheden BI/K/3 Leervaardigheden in het vak biologie BI/K/4 Cellen staan aan de basis BI/K/5 Schimmels en bacteriën: nuttig en soms

Nadere informatie

PTA biologie KB locatie Bohemen, Kijkduin, Statenkwartier en Waldeck cohort

PTA biologie KB locatie Bohemen, Kijkduin, Statenkwartier en Waldeck cohort Eindtermen biologie BI/K/1 Oriëntatie op leren en werken BI/K/2 Basisvaardigheden BI/K/3 Leervaardigheden in het vak biologie BI/K/4 Cellen staan aan de basis BI/K/5 Schimmels en bacteriën: nuttig en soms

Nadere informatie

Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is

Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is Klare taal Inleiding Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is ook een kwetsbare provincie. De bodem daalt en de zeespiegel stijgt door klimaatverandering. Er

Nadere informatie

Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect

Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?

Nadere informatie

Groep 8 - Les 4 Duurzaamheid

Groep 8 - Les 4 Duurzaamheid Leerkrachtinformatie Groep 8 - Les 4 Duurzaamheid Lesduur: 30 minuten (zelfstandig) DOEL De leerlingen weten wat de gevolgen zijn van energie verbruik. De leerlingen weten wat duurzaamheid is. De leerlingen

Nadere informatie

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

verwerking : wat is een bos?

verwerking : wat is een bos? verwerking : wat is een bos? Leven vestigt zich op plaatsen waar het goed is om te leven. Er zijn verschillende factoren die de leefomgeving vorm geven : levende factoren, niet-levende factoren en menselijke

Nadere informatie

PTA biologie BBL Statenkwartier, Waldeck en Kijkduin cohort

PTA biologie BBL Statenkwartier, Waldeck en Kijkduin cohort Eindtermen biologie PTA biologie BBL Statenkwartier, Waldeck en Kijkduin cohort 2017-2018-2019 BI/K/1 Oriëntatie op leren en werken BI/K/2 Basisvaardigheden BI/K/3 Leervaardigheden in het vak biologie

Nadere informatie

Keuzeopdracht ANW Hoofdstuk 6

Keuzeopdracht ANW Hoofdstuk 6 Keuzeopdracht ANW Hoofdstuk 6 Keuzeopdracht door een scholier 1515 woorden 10 juni 2004 5,5 13 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar ANW Hoofdstuk 6: Over bevolking 1. Een rekenmodel voor bevolkingsgroei

Nadere informatie

Ecologie is de wetenschap die relaties tussen organismen en hun omgeving bestudeert

Ecologie is de wetenschap die relaties tussen organismen en hun omgeving bestudeert Ecologie is de wetenschap die relaties tussen organismen en hun omgeving bestudeert Een ecosysteem is bestaat uit alle organismen uit een bepaald gebied en alle omgevingsfactoren die invloed hebben op

Nadere informatie

Eindexamen biologie havo 2000-II

Eindexamen biologie havo 2000-II 4 Antwoordmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag worden 2 punten toegekend. Senecio jacobaea Maximumscore (natuurlijke)selectie/evolutie 2 C 3 Uit het antwoord moet blijken dat ze niet tot

Nadere informatie

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - HAVO DUURZAAM PRODUCEREN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen.

Nadere informatie

Elementen Thema 1 MAterialen. de kringloop tussen mens / dier en plant uiteggen mbv CO2 en O2

Elementen Thema 1 MAterialen. de kringloop tussen mens / dier en plant uiteggen mbv CO2 en O2 Toetstermen Hout (H1) Stofeigenschappen 5 soorten hout onderscheiden in kleur, structuur en toepasbaarheid 5 verschillende houtsoorten herkennen 5 verschillende houtsoorten - wisselw. mens, dier Gebruik

Nadere informatie

BIOLOGIE VMBO KB VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.10.1

BIOLOGIE VMBO KB VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.10.1 BIOLOGIE VMBO KB VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2016 V15.10.1 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt

Duurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt Duurzame Industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

Naam: WATER. pagina 1 van 8

Naam: WATER. pagina 1 van 8 Naam: WATER Geen leven zonder water Zonder water kun je niet leven. Als je niet genoeg drinkt, krijgt je dorst. Als je dorst hebt, heeft je lichaam water tekort. Je raakt dit water vooral kwijt door te

Nadere informatie

stp lwo wb.2 09-03-2005 12:44 Pagina 1 STANDPUNT voor VMBO/LWOO & BBL Werkboek deel 2 Jan de Leeuw Van: Klas: School: Schooljaar:

stp lwo wb.2 09-03-2005 12:44 Pagina 1 STANDPUNT voor VMBO/LWOO & BBL Werkboek deel 2 Jan de Leeuw Van: Klas: School: Schooljaar: stp lwo wb.2 09-03-2005 12:44 Pagina 1 STANDPUNT voor VMBO/LWOO & BBL Werkboek deel 2 Jan de Leeuw Van: Klas: School: Schooljaar: stp lwo wb.2 09-03-2005 12:44 Pagina 3 Hoofdstuk 1 Dierproeven Paragraaf

Nadere informatie

Produceren en milieu vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62284

Produceren en milieu vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62284 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 24 augustus 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62284 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Fossiele brandstoffen? De zon is de bron!

Fossiele brandstoffen? De zon is de bron! Energie 5 en 6 3 Fossiele brandstoffen? De zon is de bron! Filmpjes werkblad Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen: weten dat fossiele brandstoffen hele oude resten van planten zijn. kunnen een

Nadere informatie

Het belang van bodemleven Inspiratiedag over functionele agrobiodiversiteit Gent, 4 november 2014

Het belang van bodemleven Inspiratiedag over functionele agrobiodiversiteit Gent, 4 november 2014 Het belang van bodemleven Inspiratiedag over functionele agrobiodiversiteit Gent, 4 november 2014 Petra Deproost Departement LNE, Dienst Land en Bodembescherming Biodiversiteit: niet enkel bovengronds!

Nadere informatie

Het Groene Kompas Voor duurzame ontwikkeling in het MBO. Door Heleentje Swart, Nordwin College dmbo Congres, Nieuwegein, 14 december 2016

Het Groene Kompas Voor duurzame ontwikkeling in het MBO. Door Heleentje Swart, Nordwin College dmbo Congres, Nieuwegein, 14 december 2016 Het Groene Kompas Voor duurzame ontwikkeling in het MBO Door Heleentje Swart, Nordwin College dmbo Congres, Nieuwegein, 14 december 2016 Aanleiding en achtergrond van het Groene Kompas Uitleg over het

Nadere informatie

Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1

Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1 Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1 Naam Sara Van de Velde Cluster Aardrijkskunde biologie - fysica Groep 2 LS 2 Academiejaar 2001-2002 Campus Kattenberg Kattenberg 9, B-9000 Gent

Nadere informatie

Een mooie tuin? Bemest! Top 5 vragen en antwoorden over bemesting! + 5 tips van onze specialist

Een mooie tuin? Bemest! Top 5 vragen en antwoorden over bemesting! + 5 tips van onze specialist Een mooie tuin? Bemest! Top 5 vragen en antwoorden over bemesting! + 5 tips van onze specialist Inhoudsopgave 1 Waarom is bemesten zo belangrijk? p5 Hoe vaak moet ik eigenlijk bemesten? p6 4 3 Wat is het

Nadere informatie