Activerende werkvormen /enkele voorbeelden

Transcriptie

1 Activerende werkvormen /enkele voorbeelden November 2010 WAA WAK - WOVL i.s.m.

2 2 Inhoud/ Inspiratie/ bronnen en naslagwerken 3 Activerende werkvormen/ achtergronden 4 Activerende werkvormen ontwerpen/ hoe pak ik het aan? 6 Activerende OLG s? / het kan! 7 Wanneer kun je een activerende werkvorm gebruiken?/ 9 Duur/ 9 Een activerende werkvorm starten/ 9 Groepswerk observeren/ attitudes werkhouding 10 Voorbeelden/ 11

3 3 Inspiratie/ bronnen en naslagwerken Begeleid zelfstandig leren via activerende werk- en toetsvormen: handleiding voor leerkrachten en onderwijskundigen. Struyven K., Janssens S., De Boeck, p. Het didactisch werkvormenboek: variatie en differentiatie in de praktijk. Hoogeveen, P., Winkels, J., Koninklijke Van Gorcum Leren denken met aardrijkskunde. Van der Schee J., Van Kan L., Stichting Omgeving en Educatie, p. Meer leren denken met aardrijkskunde. Van der Schee J., Van Kan L., Stichting Omgeving en Educatie, p. Thinking Through Geography, Leat D., Chris Kington Publishing.176 p. More Thinking Through Geography, Leat D., Chris Kington Publishing.167 p.

4 4 Activerende werkvormen/ achtergronden Wat? Activerende werkvormen zijn werkvormen die de leerlingen uitdagen tot actie (actief bezig zijn), kritische leren denken en reflectie (terugblik op het product en het leerproces) (Hoogeveen, P., Winkels, J.,2006). Activerende didactiek vindt haar grondslag in het zogenaamde constructivisme. Uit: Hoogeveen, P., Winkels, J.,2006.

5 5 Resultaten? Verband tussen aangesproken zintuigen en geheugenquotiënt (Alexander Siegmund, Praxis Geographie 6/2002) Stimuleert actief denken en leren. Motiveert leerlingen (aansluiting bij leefwereld!). Verhoogt betrokkenheid. Leren om te begrijpen ipv om te reproduceren. Werken met externe bronnen. Zelfstandig opzoekwerk. Bevordert kritische zin. Bevordert metacognitieve vaardigheden (zelfsturing). Bevordert sociale vaardigheden. Activerende werkvormen voor alle (types van) leerlingen. Afwisseling (!!!) tussen activerende werkvormen en OLG (onderwijsleergesprek) / hoorcollege: activerende werkvorm: bewerking, structurering en verwerking van de informatie gebeurt door de leerling OLG: informatie wordt eenvoudig(er), gestructureerd gegeven en samengevat door de leerkracht. Sturing van de leerlingen door de leerkracht.

6 6 Activerende werkvormen ontwerpen/ hoe pak ik het aan? Stap 1 Stap 2 Stap 3 Raadpleeg bronnen, voorbeelden. Werk eerst met één of meerdere bestaande uitgewerkte voorbeelden. Ontwerp zelf activerende werkvormen. Niet alleen!! Vakwerkgroep!! elke collega kan format uitwerken onderling uitwisselen per graad per jaar inhoud aanpassen Opmerking: Warm water niet opnieuw uitvinden! Er bestaat al heel wat op school: inventariseren.

7 7 Activerende OLG s? / het kan! 1 redeneren Leerlingen wordt gevraagd hoe ze aan een bepaald antwoord of bepaalde oplossing zijn gekomen: ze worden uitgedaagd om luidop te denken; om zichzelf vragen te stellen (bij leerstof); om hardop onder woorden te brengen hoe ze aan een bepaalde gedachte zijn gekomen; om vooruit te blikken op wat hen te wachten staat, enz. 2 denktijd Nadat leerlingen een vraag voorgelegd hebben gekregen, krijgen ze minstens 5 tot 10 seconden om over die vraag na te denken (denkpauze). Elke leerling kan daarna in principe de gelegenheid gegeven worden om een antwoord te geven. 3 klassikaal problematiseren Vragen - van zowel de leerkracht als van leerlingen - worden gezien als een probleem voor de hele klas. Gezamenlijk wordt getracht een antwoord of een oplossing te geven. 4 denk-tweetallen Voordat een antwoord op een vraag wordt gegeven, of voordat een onderwerp klassikaal wordt besproken, krijgen leerlingen de gelegenheid met een medeleerling van gedachten te wisselen. 5 denken-delen-uitwisselen Leerlingen krijgen eerst de gelegenheid om individueel over een vraag of probleem na te denken, vervolgens delen ze de uitkomst van hun denken met twee (vgl. nr.4) of meer (max. vier) medeleerlingen. Een klassikale bespreking voigt. 6 doorvragen Een antwoord of reactie van een leerling wordt niet zomaar geaccepteerd, hoewel het best 'goed' kan zijn. Doorvragen houdt in: 'waarom denk je dat?', 'zijn anderen het daarmee eens?', 'kan iemand nog een ander voorbeeld geven.?', enz. 7 advocaat van de duivel Leerlingen worden uitgedaagd om hun argumenten te verdedigen. De leerkracht probeert met tegenargumenten of andere opvattingen te komen. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld ook argumenten voor of tegen een stelling formuleren. Deze kunnen later worden samengevat tot argumenten van de hele klas. 8 doel formuleren Leerlingen moeten zelf ontdekken en onder woorden brengen wat het doel van een bepaalde oefening, opdracht, enz. is. 9 samenvatten Leerlingen wordt gevraagd om kort samen te vatten - schriftelijk of mondeling wat ze zelf, wat de leerkracht of wat een medeleerling kort daarvoor hebben/heeft aangereikt. Een extra 'handicap' zou kunnen zijn dat leerlingen bijvoorbeeld maar maximaal 25 woorden mogen gebruiken. De samenvatting kan ook betrekking hebben op een tekst, op een groepsbespreking (notulen), e.d. Belangrijk punt is dat leerlingen leren hoofd- en bijzaken te onderscheiden.

8 8 Activerende OLG s? / het kan! _ vervolg 10 reflectie Leerlingen wordt gevraagd om een korte terugblik op een les(gebeuren) te geven. Ze moeten tevens aangeven wat voor hen nuttig, leerzaam, waardevol e.d. was (leerwinst). 11 check-duo's Leerlingen kijken elkaars (schriftelijke) werk na. Dit kan o.a. met behulp van antwoordsleutels opgesteld door de leerkracht. Leerlingen krijgen tevens de gelegenheid elkaars werk te becommentariëren en er (kritische) (leer) vragen over te stellen. 12 vragen stellen Leerlingen worden aangemoedigd en uitgedaagd hun eigen (leer) vragen te formuleren. 13 voorkennis activeren Leerlingen worden uitgedaagd om (kort) te bedenken wat ze al over een bepaald onderwerp weten. Een variant hierop is dat leerlingen proberen aan te geven 'wat ze allemaal nodig hebben' om een probleem of vraagstuk tot een goed einde te brengen.

9 9 Wanneer kun je een activerende werkvorm gebruiken?/ - een energizer of starter - om voorkennis te activeren - op een prettige en actieve manier het echte leerwerk doen - op een actieve wijze de leerstof verwerken en/of toepassen - het inzicht vergroten in de leerstof door argumenteren, discussiëren, elkaar uit te leggen, etc. - om aan het eind van een les na te gaan wat er geleerd is - om (tussendoor) samen te vatten - een leuk tussendoortje, puur voor het plezier Duur/ - enkele minuten - deel van een les - ½ les - volledige les - meerdere lestijden afwisseling!! Een activerende werkvorm starten 1 / Als je met een nieuwe werkvorm start, geef daarvoor dan heldere informatie. Geef leerlingen informatie over de volgende zaken: - met wie voer ik de opdracht uit? - wat moet ik afhebben aan het eind van de opdracht? - wanneer moet ik de opdracht uitvoeren? - hoe moet ik de opdracht uitvoeren? - hoelang mag ik er over doen? - wat is er klaar aan het eind van deze opdracht? - wat moet ik doen als ik eerder klaar ben? Geef leerlingen de gelegenheid om vragen te stellen. Sluit af met te vragen of iedereen nu precies weet wat hij/zij moet doen. Denk ook bij het eventueel wisselen van werkvorm aan het geven van de benodigde informatie. 1 Uit: Activerende werkvormen, Flokstra J.H., Stichting leerplanontwikkeling

10 10 Groepswerk observeren/ attitudes - werkhouding Veel van de activerende werkvormen vereisen groepswerk en zelfstandig werk. Het groepswerk en zelfstandig werk kunnen desgewenst door de leerkracht geobserveerd en beoordeeld worden. Als leerlingen gedurende langere tijd met elkaar samenwerken, dan kan de leerkracht een groep vragen waar hij op moet letten als hij die groep observeert. De groepsleden schrijven dan op een stuk papier wat voor afspraken ze gemaakt hebben over hoe gewerkt wordt in de groep en wat de werkafspraken zijn. De leerkracht kan daar dan rekening mee houden bij zijn observatie. Opmerking Zie ook WAL-activiteit van Hoe evalueren in aardrijkskunde? met o.a. alternatieve evaluatievormen

11 11 Voorbeelden/

12 12 Voorbeeld 0/ Energizer_ Kernwoorden_Bevolking China Werkvorm ook toepasbaar bij: - korte filmfragmenten - korte nieuwsberichten - krantenknipsels

13 13 Voorbeeld 1a/ Figuur aanvullen 01_Ecologische voetafdruk 01 Voorbeeld 1b/ Figuur aanvullen 01_Ecologische voetafdruk 02 Voorbeeld 1c/ Figuur aanvullen 02_Ecologische voetafdruk - elk onderwerp - elk onderwerp - elk onderwerp

14 14 Voorbeeld 2/ Taboespel_Reliëf begrippen - elk onderwerp - elk onderwerp - elk onderwerp Voornamelijk om begrippen in te oefenen. Leuk als tussendoortje of aan het einde van de les om enkele minuten op te vangen. Gebruik als start van de volgende les als herhalingsmoment. Tip: Maak een taboespel voor alle begrippen uit de begrippenlijst van de leerplannen.

15 15 Voorbeeld 3a/ Matching_Waarom heb je je land verlaten? Matching 3b/ Welk deel van het stadsgewest? - elk onderwerp - elk onderwerp vb landbouwsystemen - elk onderwerp Tip: Om de moeilijkheidsgraad iets te verhogen kun je ook de definitie en het begrip op aparte kaartjes aanbieden. Dus tabel verknippen volgens de aangegeven lijn.

16 16 Voorbeeld 4/ Domino_Klimaat en vegetatie in Europa - indeling reliëfvormen - indeling / kenmerken gesteenten - kenmerken van regio s/ werelddelen - klimaten - landbouwsystemen - kosmografie indeling / kenmerken planeten - indeling / kenmerken bodems

17 17 Voorbeeld 5/ Feit of fictie_klimaatverandering - actua - bevolking - kenmerken - toerisme - impact - industrie - milieu - actua - ontbossing - voedselzekerheid - actua - voedselzekerheid - EVA - globalisering - bodemerosie - milieu - ruimtelijke ordening

18 18 Voorbeeld 6/ Puzzelen_Maak zelf een schema - structureren van de inhoud van (lang) een artikel / stuk tekst - structureren van de inhoud van een videofragment - synthese van een lesmoment - synthese van een les - aanknoping van de les door de synthese van de vorige les terug op te bouwen

19 19 Voorbeeld 7a/ Stellingspel_Pos en neg aspecten globalisering Voorbeeld 7b/ Stellingspel_Migratie - actua - bevolking - kenmerken - toerisme - impact - industrie - milieu - verkeer milieu - actua - ontwikkeling in de wereld - ontbossing - voedselzekerheid - eerlijke handel - actua - voedselzekerheid - eerlijke handel - EVA - globalisering - opwarming aarde - milieuproblemen - ruimtelijke ordening

20 20 Voorbeeld 8a/ Eigen mening discussie_toeristische Voetafdruk 01 Voorbeeld 8b/ Eigen mening_toeristische Voetafdruk 02 Voorbeeld 8c/ Eigen mening_toeristische Voetafdruk 03 - actua - bevolking - kenmerken - toerisme - impact - industrie - milieu - verkeer milieu - actua - ontwikkeling in de wereld - ontbossing - voedselzekerheid - eerlijke handel - actua - voedselzekerheid - eerlijke handel - EVA - globalisering - opwarming aarde - milieuproblemen - ruimtelijke ordening

21 21 Voorbeeld 9/ Reflectiekaartjes_Terugblik op eigen leertraject Werkvorm toepasbaar in: -X X

22 22 Voorbeeld 10/ Spel multi_landbouw basisbegrippen - elk onderwerp - elk onderwerp - elk onderwerp Let op Het uitgewerkte voorbeeld is sterk reproductief opgesteld. Suggestie bij aanpassing: - 1 vlak van de dobbelsteen = kennisvragen - 1 vlak van de dobbelsteen = vragenreeksen bij atlaskaarten - 1 vlak van de dobbelsteen = vragenreeksen bij grafieken / diagrammen - 1 vlak van de dobbelsteen = vragenreeksen bij tabellen - 1 vlak van de dobbelsteen = vragenreeksen bij foto s - 1 vlak met bonuspunt/beurt overslaan

23 23 Voorbeeld 11/ Complementair groepswerk_opwarming van de aarde_actua x x x

24 24 Voorbeeld 12a/ Filmfragment_analyse - elk onderwerp - elk onderwerp Voorbeeld 12b/ Videoles_willekeurig - elk onderwerp - elk onderwerp - elk onderwerp

25 25 Voorbeeld 13a/ Google Earth_ Toeristische streken analyseren en vergelijken Voorbeeld 13b/ Google Earth_Aardbevingen en vulkanisme Voorbeeld 13c/ Google Earth_Industrielandschappen - landbouwregio s onderzoeken / vergelijken - industrieregio s onderzoeken / vergelijken - landbouwregio s onderzoeken / vergelijken - industrieregio s onderzoeken / vergelijken - platentektoniek - fysische eigenschappen van 2 plaatsen onderzoeken / vergelijken

26 26 Voorbeeld 14/ Complementair groepswerk_latijns Amerikaanse stad - elk onderwerp - elk onderwerp - elk onderwerp

27 27 Voorbeeld 15/ Webquest_Toeristische bestemmingen vergelijken/europa - elk onderwerp - elk onderwerp - elk onderwerp Zelf een webquest ontwerpen: webquest.sdsu.edu Of met Exe webquest bouwen: exelearning.org

28 28 Voorbeeld 16/ Kruiswoordraadsel_Toeristische landschappen - elk onderwerp - elk onderwerp - elk onderwerp Zelf een kruiswoordraadsel ontwerpen: Via JCross als onderdeel van Hot Potatoes: Download Korte handleiding: zie apart bestand (op cd meegeleverd)