Een kennismaking met de modellen van Keynes

Transcriptie

1 Een kennismaking met de modellen van Keynes Deze lesbrief gaat over de modellen van Keynes. Voor de duidelijkheid; Keynes is niet de directeur van een glamoureus modellenbureau en de modellen zijn niet dezelfde als die je in allerlei glossys tegenkomt maar het gaat hier over John Maynard Keynes, de bekende Britse econoom en zijn macro-economische modellen. John Maynard Keynes Keynes, geboren in 1883 in Engeland, publiceerde in 1936 zijn boek The General Theory of Employment, Intrest and Money (De Algemene Theorie van Werkgelegenheid, Interest en Geld). Hij schreef dit boek in reactie op de Grote Depressie van de jaren dertig en kwam met een theorie om dergelijke depressies in de toekomst te voorkomen en te bestrijden. Keynes kwam met een totaal andere benadering dan tot dan toe gebruikelijk was. Niet het laag houden van de lonen en prijzen was een oplossing ter bestrijding van de depressie maar het stimuleren van de effectieve vraag zou zorgen voor de toename van het Nationaal Inkomen. In zijn theorie was er dan ook een sleutelpositie voor de overheid weggelegd die door het stimuleren van de uitgaven aan goederen en diensten ( de bestedingen ) de depressie zou kunnen bestrijden. Deze theorie staat bekend als de keynesiaanse theorie. Lange tijd werden de theorieën van Keynes als leidraad van vele politieke beslissingen gebruikt en voerde de overheid een anticyclische begrotingspolitiek. Vanaf de jaren tachtig kreeg de keynesiaanse theorie echter, om verschillende redenen, steeds meer kritiek en raakte wat op de achtergrond. Tot nu. Keynes is weer helemaal terug van weggeweest. Keynes is weer hot. Toeval? Of vertoont de huidige economie gelijkenissen met de economie van de jaren dertig van de vorige eeuw? De modellen De modellen van Keynes zijn macro-economische modellen. Het zijn modellen omdat ze een vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid zijn en ze zijn macro-economisch omdat ze gaan over het totaal van economische grootheden waarbij individuele voorkeuren en/of eigenschappen buiten beschouwing zijn gelaten. Voorbeelden van economische grootheden zijn het BBP, het nationaal inkomen, de werkgelegenheid, de effectieve vraag, het prijsniveau, de consumptie, de investeringen, de export, de import, de overheidsbestedingen, enz. In het algemeen worden macro-economische modellen gebruikt om bij te dragen aan het economisch beleid van de overheid. De macro-economische modellen van Keynes laten zien dat het economisch beleid van de overheid gericht moet zijn op stimuleren van de bestedingen (= effectieve vraag) bij laagconjunctuur en het afremmen van de bestedingen bij hoogconjunctuur. Economie: Modellenwerk 1

2 De opdracht: Schrijf voor de huidige economische situatie van Nederland op grond van de modellen van Keynes een economisch beleidsrapport aan de regering Om deze opdracht goed te kunnen uitvoeren is het belangrijk dat je deze lesbrief eerst helemaal doorwerkt. De modellen van Keynes worden daardoor duidelijker en er ontstaat meer inzicht in de samenhang tussen verschillende economische grootheden. De opdracht moet in tweetallen worden uitgevoerd. Het economisch beleidsrapport bestaat uit twee verplichte onderdelen; 1 Een voorbereidingsdocument 2 Een beleidsadvies En een keuze onderdeel 3 De actualiteit. Voor het keuzeonderdeel zijn bonuspunten te verdienen en is dus niet verplicht. 1 Het voorbereidingsdocument Het voorbereidingsdocument moet (in volgorde) bestaan uit: Relevante voorkant met daarop de namen van de schrijvers Inhoudopgave Inleiding H1: Beschrijving huidige economische situatie in Nederland H2: Resultaten van de opdrachten uit de lesbrief (H3: Minimaal twee krantenartikelen waaruit oa het huidige overheidsbeleid blijkt) Logboek waarin zichtbaar is wie wat gedaan heeft Nawoord waarin kort wordt teruggeblikt op het uitvoeren van de opdracht en de samenwerking; wat ging goed, wat minder goed en wat kan een volgende keer verbeterd worden? Economie: Modellenwerk 2

3 2 Het beleidsadvies: In 750 woorden (met een marge van +/- 20%) schrijven jullie aan de huidige regering een economisch beleidsadvies. Dit doen jullie op basis van de huidige economische situatie in Nederland en de modellen van Keynes. Het beleidsadvies moet er als volgt uitzien Inleiding waarin kort de huidige economische situatie van Nederland wordt beschreven. Kern waarin de probleemstelling aan de orde komt en de keynesiaanse oplossingen daarvoor. Afsluiting waarin wordt gepleit voor de keynesiaanse aanpak of waarin daar juist één of meer kanttekeningen bij worden geplaatst. 3 De actualiteit: Met minimaal twee krantenartikelen illustreren jullie het huidige economische beleid van de overheid. Hierbij moet het volgende worden aangegeven Bron van het artikel en datum van verschijning? Korte samenvatting en uitleg van het artikel. Motivatie waarom het genoemde overheidsbeleid in het artikel wel of niet Keynesiaans beleid is. Jullie gezamenlijke mening over dit overheidsbeleid gezien de huidige Nederlandse economische situatie Beoordeling: De beoordeling van het economisch beleidsrapport wordt beoordeeld aan de hand van een beoordelingsrapport (zie bijlage 1 blz. 25). Voor de gehele opdracht geldt dat deze uiterlijk 19 maart 2010 bij de docent moet worden ingeleverd. Indien de gehele opdracht voor het uiterste inlevermoment wordt ingeleverd geldt er een bonus. (resultaat x 0,9 + 1= cijfer) Wordt de opdracht later dan 19 maart 2010 bij de docent ingeleverd maar vóór 26 maart 2010 dan geldt een malus (resultaat x 1,2 2 = cijfer). Groepen die, één van beide of beide onderdelen na 25 maart 2010 nog bij de docent moeten inleveren ontvangen als resultaat een 1,0 maar blijven de verplichting behouden het werk alsnog in te leveren. Houd er rekening mee dat de datum van ontvangst het moment is dat de gehele opdracht in het bezit is van de docent. Economie: Modellenwerk 3

4 Aan de slag met de keynesiaanse modellen: Ga naar EC 4H op de ELO en open daar het excelbestand keynesiaanse modellen en sla dit bestand op in de map Economie op jouw deel van de server De werkmap bevat drie tabbladen; model 1, model 2 en model 3. Model 1: Gesloten economie zonder overheid Model 1 is het meest eenvoudige Keynesiaans model. Het is een model waarin er vanuit wordt gegaan dat er geen overheid en buitenland bestaat. De enige twee, van betekenis zijnde,spelers op het economische toneel zijn dan ook de GEZINNEN en de BEDRIJVEN. De financiële instellingen zijn er ook maar zij spelen een ondergeschikte rol. Het enige wat zij doen is spaargeld van de gezinnen doorsluizen naar de bedrijven zodat deze kunnen investeren. Hoezo een zeer vereenvoudigde voorstelling van de werkelijkheid? Zie model 1 dan ook vooral als een prettige, voor iedereen te begrijpen, eerste kennismaking met de modellen van Keynes. Model 2: Gesloten economie met overheid Dit model krijgt er een belangrijke nieuwe speler bij; de OVERHEID. Naast de GEZINNEN en de BEDRIJVEN is er nu dus een derde partij die invloed kan uitoefenen op de economie van een land. En wat voor een partij? Keynes was van mening dat er voor de overheid een belangrijke sleutelpositie was weggelegd. Door het stimuleren en beïnvloeden van de effectieve vraag kan zij namelijk bij uitstek de hoogte van de economische grootheden beïnvloeden. Dat de belastingen daarbij ook een belangrijk instrument zijn, zal niemand verbazen. Model 3: Open economie met overheid Het BUITENLAND kan natuurlijk niet op het economische toneel ontbreken. In dit model is het buitenland dus ook van de partij en speelt zij naast de GEZINNEN, BEDRIJVEN en de OVERHEID een rol als het gaat op het beïnvloeden van de economische grootheden. Zeker voor een land als Nederland met zijn open economie is dit een belangrijke speler. Maar hoe belangrijk deze rol werkelijk is wordt duidelijk als je met dit model aan het werk gaat. Ondanks het feit dat de modellen, zoals je hierboven hebt kunnen lezen, steeds uitgebreider worden is het goed om voor ogen te blijven houden dat het nog steeds om modellen gaat, waarbij geldt dat de dagelijkse praktijk net iets minder eenvoudig is dan uit de modellen geconcludeerd kan worden. Het werken met modellen is slechts een poging de economische werkelijkheid om ons heen beter te gaan begrijpen om zodoende meer economisch inzicht te verwerven. Veel plezier en succes bij het verkrijgen van al dat economisch inzicht. Economie: Modellenwerk 4

5 Opgave 1 Keynesiaans model 1: Gesloten economie zonder overheid Ga naar de werkmap keynesiaanse modellen in de map Economie op jouw deel van de schoolserver. (Als je dit bestand nog niet hebt gedownload van de ELO doe je dat nu eerst). Ga in deze werkmap naar het eerste tabblad; model 1. Het eerste keynesiaanse model is het model waar alleen GEZINNEN en BEDRIJVEN een rol spelen en ziet er in algemene vorm uit zoals weergegeven in figuur 1. Figuur 1 De kleine (rode) driehoekjes/puntjes, die je in de rechterbovenhoek van een aantal cellen ziet, geeft aan dat er over de inhoud van die cel extra uitleg te vinden is in het model in de werkmap keynesiaanse modellen Ga naar de model 1 in de werkmap en schrijf voor alle letters, in het algemene model en bij het overzicht berekeningen en conclusies op wat deze betekenen in het keynesiaanse model. 1-2 In figuur 1 zie je de vergelijkingen (1) t/m (4). Leg in eigen woorden uit wat de betekenis is van de genoemde vergelijkingen. Uiteraard kun je daarbij gebruik maken van de gegeven antwoorden bij opdracht Toon mbv de gegevens van figuur 1 aan dat dit model alleen betrekking heeft op de gezinnen en bedrijven en dat de overheid en het buitenland nog geen rol spelen. 1 Opdracht 1-1 staat voor model 1, vraag 1, Opdracht 2-3 staat voor model 2, vraag 3 etc. Economie: Modellenwerk 5

6 In figuur 2 kun je zien wat er gebeurt als je voor de variabelen van figuur 1 waarden invult. 1-4a Welke waarden hebben c, Co en Io? Figuur 2 1-4b Waarom heeft c (=marginale consumptiequote) altijd een waarde tussen 0 en 1. Waarom kan c niet groter dan of gelijk zijn aan 1 en kleiner zijn dan 0? 1-5 Controleer of deze variabelen gelijk zijn aan de invoergegevens in model 1? Zo ja, noteer dan, voor de zekerheid, de variabelen en hun waarden. Zo nee, geef de variabelen bij de invoergegevens de juiste waarde en schrijf deze alsnog, voor de zekerheid, op. 1-6 Alles wat gezinnen van hun inkomen niet consumeren sparen ze. Zoek in model 1 bij het overzicht berekeningen en conclusies op hoeveel de gezinnen sparen volgens het model zoals weergegeven in figuur Laat ook op basis van het model van figuur 2 mbv een eigen berekening zien dat het antwoord wat je hebt gegeven bij 1-6 juist is. Tip: Zoek in de werkmap in model 1 naar de (rode) puntjes in de rechterbovenhoek bij het overzicht berekeningen en conclusies om te achterhalen hoe je de besparingen (S) berekent. Logisch of niet? Door het veranderen van de invoergegevens zullen de economische grootheden, EV, Y, C, S en I ook gaan veranderen. Als je logisch nadenkt kun je voorspellen wat het effect van de verandering op de economische grootheid is. Of is het minder logisch dan je denkt? Verander één invoergegeven (ceteris paribus) in model 1, doe een voorspelling, schrijf deze voorspelling op en controleer deze met het overzicht berekeningen en conclusies en geef vervolgens de verklaring. De grafiek helpt je een nog beter beeld te krijgen van de veranderde situatie. Neem de tabel op de volgende bladzijde over of download deze van de ELO en beantwoord iedere vraag bij 1-8 door het invullen van de tabel. Economie: Modellenwerk 6

7 TABEL BEHORENDE BIJ OPDRACHT 1-8 Voorspelling Hoger (pijl omhoog) Lager (pijl naar beneden) Geen verandering (=) Opdr Verandering * EV Y C S I VERKLARING Uitgangswaarden (mld) : BESTEDINGSEVENWICHT Marginale 1-8a consumptiequote wordt verlaagd tot 60% Nieuwe waarden (mld) 1-9: Voorspelling goed of fout? 1-8b 1-8c Bedrijven hebben vertrouwen en verhogen de Io met 20 mld Nieuwe waarden (mld) 1-9: Voorspelling goed of fout? De autonome consumptie daalt met 5 mld tot 35 mld. 1-8d Nieuwe waarden (mld) 1-9: Voorspelling goed of fout? Gezinnen gaan bijna niet meer sparen De marginale cons. quote neemt toe tot 90 % 1-8e Nieuwe waarden (mld) 1-9: Voorspelling goed of fout? c daalt met 15% Co stijgt met 5mld en Io daalt met 20 mld. Nieuwe waarden (mld) 1-9: Voorspelling goed of fout? * het is de verandering tov de vorige verandering Economie: Modellenwerk 7

8 In een economie is de effectieve vraag (EV) niet altijd gelijk aan de productiecapaciteit van dat land. Als deze wel gelijk is, is er sprake van een bestedingsevenwicht. Als EV groter is dan de productiecapaciteit is er sprake van overbesteding en als EV kleiner is dan de productiecapaciteit dan is er sprake van onderbesteding. Zoals je kunt zien is in model 1 de productiecapaciteit 480 mld. 1-9a Vul in de vorige tabel bij 1-9 in, welke van bovenstaande bestedingssituaties van toepassing zijn bij de opdrachten 1-8a t/m 1-8e. De situatie bij de uitgangswaarden is al ingevuld. Controleer je antwoord mbv model b In de grafiek hebben de witte en zwarte balken te maken met de bestedingssituatie. Leg uit wat de witte en zwarte balken betekenen als het gaat om onderbesteding, overbesteding en bestedingsevenwicht Hoe zou het algemene prijspeil reageren op de verschillende bestedingssituaties? Verklaar je antwoord Keynes gaat er in zijn theorie vanuit dat de arbeidsmarkt beïnvloed wordt door de hoogte van de bestedingen; de EV. Zo zal bij overbesteding krapte op de arbeidsmarkt ontstaan en bij onderbesteding zal een verlaging van de werkgelegenheid en een toename van de (conjuncturele) werkeloosheid te zien zijn. 1-11a Maak met behulp van voorbeeld-berekeningen vanuit model 1 duidelijk dat onderbesteding een verlaging van de werkgelegenheid kan beteken. Bij de invoergegevens in model 1 staan ook drie variabelen van de arbeidsmarkt.; de beroepsbevolking, de arbeidsproductiviteit en de productiecapaciteit. (De aanbodzijde van de economie) Zie figuur 3 hieronder. 1-11b Welke van genoemde variabelen hebben invloed op de werkgelegenheid? Verklaar je antwoord met een voorbeeldberekening vanuit model 1. Figuur 3 Economie: Modellenwerk 8

9 1-11c Geef aan hoe de bij 1-11b genoemde variabelen moeten veranderen om meer werkgelegenheid te realiseren. Motiveer je antwoord. Te vaak worden de begrippen werkgelegenheid en werkloosheid met elkaar verward. Op de vraag Waardoor daalt de werkgelegenheid kan dan zomaar het antwoord omdat de beroepsbevolking is toegenomen gegeven worden. Als je vraag 1-11b goed hebt beantwoord weet je dat zo n antwoord op de gestelde vraag nooit de goede kan zijn. Als je nu denkt; hmm dan heb ik mogelijk net niet het goede antwoord gegeven kijk je het antwoord bij 1-11b nog eens goed na. Is het je wel duidelijk? Ga dan verder met opdracht a Maak met behulp van voorbeeld-berekeningen vanuit model 1 duidelijk dat onderbesteding een verhoging van de werkloosheid kan beteken. Welke vorm van werkloosheid ontstaat vooral? 1-12b Welke van genoemde variabelen in figuur 3 hebben invloed op de werkloosheid? Verklaar je antwoord met een voorbeeldberekening vanuit model c Leg uit waarom je in de situatie van figuur 3, 1 miljoen structurele werklozen hebt. 1-12d Geef aan hoe de bij 1-12b genoemde variabelen moeten veranderen om minder werkloosheid te realiseren. Motiveer je antwoord. Zoals gezegd zijn niet alleen de arbeidsmarkt variabelen van invloed op de hoogte van de werkloosheid maar is het juist ook de hoogte van de effectieve vraag die daarop invloed heeft. In figuur 4 worden deze variabelen nogmaals weergegeven. 1-13a Welke invloed hebben de variabelen uit figuur 3 en/of figuur 4 op het aantal conjunctureel werklozen? Geef een verklaring voor je bevindingen. 1-13b Welke invloed hebben de variabelen uit figuur 3 en/of figuur 4 op het aantal structureel werklozen? Geef een verklaring voor je bevindingen. Figuur 4 Economie: Modellenwerk 9

10 1-14 Een bewering: Als ik Co verhoog met 30, verhoogt Y met 120, als ik Io verhoog met 15 verhoogt Y met 60. Als ik Co en Io beide verhoog met 20, verhoogt Y met 160. De multiplier is dus 4 Leg mbv de definitie van de multiplier uit dat bovenstaande bewering juist is. Tip: Zoek in de werkmap in model 1 naar de uitleg bij de multiplier. Tot slot om alvast te oefenen voor het uiteindelijke beleidsadvies In een land, met een economie zoals model 1, is de economische situatie dusdanig dat de effectieve vraag ruim onder de productiecapaciteit blijft. De GEZINNEN en BEDRIJVEN hebben geen vertrouwen in de economie en er dreigt enorme werkloosheid 1-15a Geef een verklaring voor de enorme werkloosheid als de EV ruim onder de productiecapaciteit blijft. 1-15b Welke mogelijkheden zijn er, op grond van model 1 om de werkloosheid tegen te gaan? 1-15c Welke problemen doen zich bij deze mogelijkheden voor nu de gezinnen en bedrijven geen vertrouwen hebben in de economie en er geen overheid en buitenland is? Hopelijk is de kennismaking met het eerste model van Keynes jullie bevallen en hebben jullie goed door wat de effecten zijn van, met name, de effectieve vraag op de werkgelegenheid en de economie van het land in het algemeen. Hebben jullie echter de idee dat die effecten nog helemaal niet zo duidelijk zijn, intensiveer dan het contact met model 1 door nog een paar keer de invoergegevens te veranderen, te voorspellen wat de effecten zijn en vervolgens deze voorspellingen te controleren met het overzicht berekeningen en conclusies in de werkmap. Bestudeer steeds de grafiek om meer inzicht te verkrijgen. Alles onder controle en toe aan een kennismaking met het volgende model? Ga naar model 2 in de werkmap. Economie: Modellenwerk 10

11 Opgave 2 Keynesiaans model 2: Gesloten economie met overheid Ga naar de werkmap keynesiaanse modellen in de map Economie op jouw deel van de schoolserver. Ga in deze werkmap naar het tweede tabblad; model 2. Het tweede keynesiaanse model is het model waar naast GEZINNEN en BEDRIJVEN ook de OVERHEID een rol speelt en ziet er in algemene vorm uit zoals weergegeven in figuur 5. Figuur 5 2-1a Vergelijk figuur 5 met het eerste algemene model van Keynes zoals weergegeven in figuur 1. Waaraan is te zien dat in dit model de overheid een rol is gaan spelen? Noteer per vergelijking (2) t/m (6) de door de overheid veroorzaakte verandering. 2-1b Geef van alle nieuwe letters de betekenis. Tip: Zie ook in model 2 in de werkmap de (rode) puntjes in de rechterbovenhoek. 2-1c Welke invloed hebben de marginale belastingquote (b) en de autonome belastingen (Bo) op de consumptie van de gezinnen? Verklaar het antwoord met behulp van vergelijking (3) en vergelijking (5) 2-1d Welke invloed hebben de overheidsbestedingen (Oo) op de EV? Verklaar het antwoord met behulp van vergelijking (1), (2) en (6) 2-2 Je moet kiezen. Welke uitspraak kies jij? Voor de economie van een land is een overheid wel van belang Voor de economie van een land is een overheid niet van belang Geef ook de verklaring Economie: Modellenwerk 11

12 Zorg dat de invoergegevens in model 2 staan zoals is weergegeven in figuur 6. Als dat niet zo is pas je de invoergegevens eerst aan voordat je verder gaat. Figuur 6 Net als in model 1 veranderen de economische grootheden als je één of meer van de variabelen verandert. Bij opdracht 2-1 heb je ook voor model 2 al wat voorspellingen gedaan. Zijn die voorspellingen uitgekomen? Als de voorspellingen nog problemen opleveren ga dan eerst nog wat oefenen met de veranderingen en gevolgen. Zorg dat de invoergegevens na het oefenen weer gelijk zijn aan de weergave in figuur 6 Een manier om te oefenen met veranderingen en gevolgen kan bijvoorbeeld op de volgende manier: Eén van jullie is de bestuurder van het model en de andere de voorspeller. De bestuurder verandert een variabele bij de invoergegevens en vraagt de voorspeller welk gevolg die verandering heeft voor bijvoorbeeld de EV en/of de werkloosheid. De bestuurder controleert het antwoord en geeft aan of de voorspelling wel of niet juist is. Het spel gaat pas verder als bestuurder en voorspeller het gevolg kunnen motiveren. Na iedere beurt wisselt de functie van de speler. De voorspeller wordt bestuurder en andersom. Ga net zolang door met het doen van voorspellingen tot beide spelers steeds een goede voorspelling doen. Invoergegevens aangepast aan figuur 6? Is het helemaal duidelijk welke gevolgen in de economie merkbaar zijn van veranderende grootheden? Dan is het tijd voor een ronde Vergelijk en verklaar de grafiek. In model 2 zie je een grafiek. Deze grafiek is ook weergegeven in het overzicht welke bij opdracht 2-3 hoort. Deze grafiek is steeds de uitgangsgrafiek. In tegenstelling tot opdracht 1-8 ga je dus steeds terug naar de uitgangssituatie zoals weergegeven in figuur 6. Download het overzicht en de bijbehorende tabellen van opdracht 2-3 van de ELO,. Sla deze op in je werkmap en volbreng de opdracht. 2.3 Vergelijk en verklaar de verschillen in de grafiek na aanpassing van één of meer variabelen. Economie: Modellenwerk 12

13 OVERZICHT BEHORENDE BIJ OPDRACHT 2-3 Geef de uitgangsgrafiek op deze bladzijde eerst kleur als je dat nog niet hebt gedaan. Uitgangsmodel Uitgangsgrafiek Tip: Bij het plakken en knippen van de veranderde grafiek kun je het best de grote grafiek gebruiken. Deze past zich vanzelf aan de grootte van de cel aan. Berekeningen en conclusies in uitgangssituatie Economie: Modellenwerk 13

14 TABEL BEHORENDE BIJ OPDRACHT 2-3a 2-3a Er is een situatie van onderbesteding en de overheid besluit daar wat aan te doen. De overheidsbestedingen worden verhoogd tot een bedrag van 125mld Uitgangsgrafiek Grafiek na aanpassing van de variabelen (Plak en knip de grafiek ) Vergelijk de beide grafieken en verklaar de verschillen. Hoe is de nieuwe bestedingssituatie en welke conclusie kun je trekken over het gevoerde beleid van de overheid? Bestedingssituatie is: Conclusie is: Economie: Modellenwerk 14

15 TABEL BEHORENDE BIJ OPDRACHT 2-3b 2-3b De overheid wil de werkgelegenheid gaan bevorderen en wil graag dat de gezinnen meer gaan consumeren. Ze verlagen de marginale belastingquote tot 15% Uitgangsgrafiek Grafiek na aanpassing van de variabelen (Plak en knip de grafiek ) Vergelijk de beide grafieken en verklaar de verschillen. Hoe is de arbeidsmarkt veranderd en welke conclusie kun je trekken over het gevoerde beleid van de overheid? Werkgelegenheid is: Conclusie is: Economie: Modellenwerk 15

16 TABEL BEHORENDE BIJ OPDRACHT 2-3c 2-3c De ECB/DNB verhoogt de rentetarieven waardoor de marginale consumptiequote daalt tot 65%. De autonome investeringen dalen met 5 mld tot 15 mld. De overheidsbestedingen nemen af met 10 mld tot 85 mld. De overheid verwacht dat dat hierdoor werkgelegenheid afneemt en de conjuncturele werkloosheid gaat oplopen. De structurele werkloosheid blijft gelijk. Uitgangsgrafiek Grafiek na aanpassing van de variabelen (Plak en knip de grafiek ) Vergelijk de beide grafieken en verklaar de verschillen. De verwachting van de overheid klopt wel / klopt niet (* haal het foute antwoord weg) De verklaring hiervoor is: Economie: Modellenwerk 16

17 TABEL BEHORENDE BIJ OPDRACHT 2-3d 2-3d Om welke reden dan ook vermindert de productiecapaciteit van 375 mld naar 300 mld. Dit heeft mogelijk gevolgen voor de inflatie. Uitgangsgrafiek Grafiek na aanpassing van de variabelen (Plak en knip de grafiek ) Vergelijk de beide grafieken en verklaar de verschillen. Welke gevolgen heeft de inkrimping van de productiecapaciteit waarschijnlijk voor de inflatie? Verklaar je antwoord. Waarom zijn er in de nieuwe situatie alleen structuur werklozen en geen conjunctuur werklozen? Verklaar je antwoord Hoe moet de beroepsbevolking en/of de arbeidsproductiviteit veranderen om geen structuurwerklozen meer te hebben. Verklaar je antwoord. Economie: Modellenwerk 17

18 Genoeg grafieken vergeleken en verklaard? Nee? Oefen dan nog even verder met wat zelf bedachte situaties en/of met de gegeven situaties van opdracht 2-3. Ja,? Dan kun je stoppen met het vergelijken van grafieken en doorgaan met de vergelijking van de multiplier in model 1 en model 2. Is het gevoel nu ; eehhh multiplier? ga dan nog even terug naar je antwoord bij opdracht 1-14 en/of zoek bij de (rode) puntjes in het model naar extra informatie. Het zal je niet ontgaan zijn dat het grootste verschil tussen de multiplier van model 1 en model 2 is dat er in model 2 twee multipliers genoemd worden. Eén multiplier voor de autonome bestedingen en één voor de autonome belastingen. 2-4 Welke functie heeft de multiplier ook alweer? 2-5 Waarom is de multiplier van de autonome belastingen (Bo) negatief? 2-6a Met hoeveel neemt Y toe als in de uitgangssituatie alleen de autonome bestedingen met 10 mrd toenemen? Controleer je antwoord met behulp van het model en verklaar het antwoord met behulp van de multiplier. 2-6b Met hoeveel neemt Y af als in de uitgangssituatie alleen de autonome belastingen met 10 mrd toenemen? Controleer ook nu je antwoord met behulp van het model en verklaar het antwoord met behulp van de multiplier. 2-6c Wat is het effect van opdracht 2-6a en 2-6b op Y als je beide veranderingen door laat werken in het model? Controleer ook nu je antwoord en verklaar deze met behulp van beide multipliers. 2-6d Vergelijk je antwoord van 2-6a met je antwoord van 2-6c en geef aan welke conclusie de juiste is. Door de autonome belastingen is het effect van de (overheids)bestedingen kleiner geworden. Door de autonome belastingen is het effect van de (overheids)bestedingen groter geworden. Verklaar je antwoord. Economie: Modellenwerk 18

19 Tot slot om alvast te oefenen voor het uiteindelijke beleidsadvies De regering van een land, met een economie zoals model 2, vraagt advies in verband met een situatie van overbesteding. De prijzen lijken sterk te stijgen en onrust onder het volk dreigt. Het tij moet gekeerd worden en de hulp van jullie als adviseurs wordt ingeroepen. 2-7 Het belastinginstrument is een krachtig beleidsinstrument van de overheid. Hoe kan het belastinginstrument ingezet worden in de strijd tegen de overbesteding? 2-7a Verander de invoergegevens in model 2 dusdanig dat er een situatie van overbesteding ontstaat. Dit is nu de nieuwe uitgangssituatie. Schrijf het nieuwe model op en geef weer hoe het overzicht van berekeningen en conclusies er uitziet. 2-7b Laat zien hoe de grafiek van de nieuwe uitgangssituatie (zie 2-7a), er nu uitziet en geef aan hoe je kunt zien dat er een situatie van overbesteding is. 2-7c Welke mogelijkheden heeft de overheid mbt de belastingen om de overbesteding tegen te gaan? Beschrijf de mogelijkheden en motiveer deze mbv van de veranderingen die zich in de grafieken voordoen. 2-8 Kunnen de gezinnen en bedrijven invloed uitoefenen om overbesteding tegen te gaan? Zo ja hoe? Zo nee, waarom niet? 2-9 Weer even terug naar opdracht 2-2. Wat is je mening nu? Is deze veranderd? Zo nee, waarom niet? Zo ja waarom wel? Onderbouw je mening met kennis vanuit de opdrachten 2-1 t/m 2-9. Toe aan een kennismaking met het volgende model? Ga alleen verder met model 3 in de werkmap keynesiaanse modellen als model 1 en model 2 volledig onderzocht en duidelijk zijn. Economie: Modellenwerk 19

20 Opgave 3 Keynesiaans model 3: Open economie met overheid Ga naar de werkmap keynesiaanse modellen in de map Economie op jouw deel van de schoolserver. Ga in deze werkmap naar het derde tabblad; model 3. Het derde keynesiaanse model is het meest volledige model en bootst, als best van de drie, de economische situatie in veel landen na. Dit model moet dan ook gebruikt worden ter ondersteuning en onderbouwing van het uiteindelijke beleidsadvies aan de Nederlandse regering. Naast de GEZINNEN, BEDRIJVEN en OVERHEID komt nu ook het BUITENLAND voor. Het algemene model van dit derde keynesiaanse model is weergegeven in figuur 7. Figuur 7 3-1a Vergelijk figuur 7 met het tweede algemene model van Keynes zoals weergegeven in figuur 5. Waaraan is te zien dat in dit model het buitenland een rol is gaan spelen? Noteer de vergelijkingen waarin het buitenland een rol speelt. 3-1b Geef van alle nieuwe letters de betekenis. Tip: Zie ook in model 3 in de werkmap de (rode) puntjes in de rechterbovenhoek. 3-1c De autonome belastingen zijn in het uitgangsmodel negatief. Is dat positief of negatief voor de EV? Verklaar je antwoord met behulp van gegevens uit model 3 3-1d Welke invloed hebben de marginale importquote (m) en de autonome import (Mo) op de totale effectieve vraag? Verklaar het antwoord met behulp van vergelijking (2) en vergelijking (8) 3-1e Welke invloed hebben de bestedingen vanuit het buitenland (Eo) op de EV? Verklaar het antwoord met behulp van vergelijking (2) en (7). 3-1f Wanneer zorgt het buitenland per saldo voor een toename van de EV? Verklaar je antwoord met behulp van vergelijking (2). Economie: Modellenwerk 20

21 Hieronder staan twee algemeen geldende vergelijkingen (a) Y = C + B + S De gezinnen besteden hun totale inkomen aan Consumeren, Belasting betalen en Sparen (b) Y = C + I + O + E M De bedrijven verdienen hun inkomen doordat de gezinnen Consumeren, de bedrijven Investeren, de overheid Overheidsbestedingen doet het buitenland met ons handelt (Export Import). De bedrijven zien de geldstroom per saldo dus alleen naar zich toekomen als de export naar het buitenland groter is dan de import vanuit het buitenland 3-2. Leg uit waarom bedrijven allen de geldstroom per saldo zich zien toekomen als E groter is dan M. (E>M) Als we vergelijking (a) en (b) aan elkaar gelijkstellen, immers Y = Y, dan komt na wat gestreept en heen en weer geschuif de volgende vergelijking tot stand. (c) (S I )+ (B O) = (E M) 3-3 Laat zien dat vergelijking (c) tot stand kan komen als je vergelijking (a) en (b) aan elkaar gelijk stelt. De uitgangssituatie voor model 3 is weergegeven in figuur Ga naar het overzicht van berekeningen en conclusies van model 3 en controleer of vergelijking (c) ook klopt voor de uitgangssituatie. Schrijf de vergelijking en de berekening op. Figuur 8 Economie: Modellenwerk 21

22 In vergelijking (c) (S I )+ (B O) = (E M) kunnen vier saldo s onderscheiden worden. 1 S - I is het spaarsaldo van de particuliere sector (gezinnen en bedrijven). 2 B O is het spaarsaldo van de overheid (ook wel begrotingssaldo genoemd) 3 (S I) + (B O) is het nationale spaarsaldo van een land. 4 E M is het uitvoersaldo (ook wel saldo buitenland genoemd) Zijn de volgende beweringen waar of niet waar? Verklaar je antwoord met behulp van vergelijking (c) 3-5a Waar of nietwaar? Het nationale spaarsaldo is gelijk aan het uitvoersaldo. 3-5b Waar of nietwaar? Het spaarsaldo van de particuliere sector is gelijk aan het uitvoersaldo minus het begrotingssaldo 3-5c Waar of nietwaar? Het spaarsaldo van de overheid plus het uitvoersaldo vormt het spaarsaldo van de particuliere sector 3-5d Waar of nietwaar? Als de investeringen achter blijven bij de besparingen maakt de overheid gebruik van de niet bestede koopkracht van de particulier sector als zij een begrotingstekort hebben. De vergelijking (S I )+ (B O) = (E M) is niet apart opgenomen in het Keynesiaanse model. Toch kun je bij iedere verandering controleren of deze vergelijking ook in de nieuwe situatie klopt. Klopt deze niet? Dan is er absoluut iets misgegaan. Het is maar dat je het weet. Heb je het nieuwe model al een beetje goed bekeken? Als je nog niet verder gekomen bent dan het algemene model dan wordt het tijd dat je nu eerste eens wat verder gaat rondneuzen. Klaar? Dan moet ook nu de extra multiplier zijn opgevallen. Was er in model 1 nog slechts één multiplier in dit model zijn het er al drie. 3-6a Wat is de betekenis van de nieuwe multiplier (Mo)? 3-6b Leg uit waarom de multiplier van de import (Mo) negatief is? 3-6c Leg uit waarom Y met 50 mld afneemt als de autonome import met 25 mld toeneemt. Economie: Modellenwerk 22

23 3-7 Beredeneer mbv de drie multipliers uit model 3 dat door de komst van de OVERHEID en het BUITENLAND de invloed van de autonome bestedingen minder groot kan zijn geworden. Lastige vraag? Beantwoord dan stap voor stap de volgende vragen om je gedachten te ordenen. 3-7a Met hoeveel neemt Y toe als in de uitgangssituatie alleen de autonome overheidsbestedingen met 30 mrd toenemen? Controleer je antwoord met behulp van het model en verklaar het antwoord met behulp van de multiplier. 3-7b Met hoeveel neemt Y af als in de uitgangssituatie alleen de autonome belastingen met 10 mrd toenemen? Controleer ook nu je antwoord met behulp van het model en verklaar het antwoord met behulp van de multiplier. 3-7c Neemt Y toe of af als de autonome import toeneemt met 5 mrd. Hoe hoog is de toe- of afname? Controleer ook nu je antwoord met behulp van het model en verklaar het antwoord met behulp van de multiplier. 3-7d Wat is per saldo het effect van opdracht 3-7a t/m 3-7c op Y als je alle drie de veranderingen door laat werken in het model? Controleer ook nu je antwoord en verklaar deze met behulp van beide multipliers. Het moet nu geen probleem meer zijn om antwoord te geven op vraag e Wat denk je dat in verband met het bovenstaande dat wordt bedoeld met belastinglek en importlek? Zoek deze begrippen eventueel op via internet. Een heel duidelijk artikel over het importlek kun je lezen op portlek. Stel dat de eerstvolgende toets die jullie krijgen een computertoets is met als onderwerp keynesiaanse modellen. Aan jullie, als ervaringsdeskundige, wordt gevraagd mee te werken aan de samenstelling van deze toets. 3-8a Maak een opgave die van voldoende niveau is om op de toets gevraagd te worden en waar gebruik gemaakt moet worden van de mogelijkheden van model 3. Je mag gebruik maken van opgaven uit deze lesbrief maar je mag ook zelf een originele opdracht samenstellen. Een opdracht over Yfe en Yfb zou origineel kunnen zijn omdat daar in deze lesbrief geen specifieke vragen over gesteld zijn. De opgave moet uit minimaal 3 opdrachten bestaan en moet verklarend van karakter zijn. Economie: Modellenwerk 23

24 3-8b Maak een duidelijk antwoordenmodel bij de bij 3-8a gemaakte opgave. Illustreer deze zoveel mogelijk met resultaten vanuit model 3. Tot slot om nog één keer te oefenen voor het uiteindelijke beleidsadvies geschreven kan worden De wereldhandel ligt op z n gat en de consumenten en bedrijven hebben compleet het vertrouwen in de economie verloren. Zo schreef een landelijk dagblad in het land met een economie zoals in model 3 Duidelijk geen rooskleurige situatie en zeker voor de huidige regering van dat land niet. Het is een klein jaar voor de verkiezingen en het is voor hen erg belangrijk om opnieuw gekozen te worden. Het volk vraagt om een krachtig handelen maar jullie als adviseurs weten dat het vooral ook gaat om verstandig handelen. Het volk wil boven alles dat er pogingen worden gedaan om de werkloosheid niet te hoog te laten worden. Als adviseurs begrijpen jullie die wens, maar vinden het ook nodig om de staatsschuld niet al te hoog te laten worden. Welk advies gaan jullie geven? Geef dit advies adhv de gegeven antwoorden bij opdracht a Waarom is het voor de economie van een land belangrijk dat de werkloosheid niet al te hoog wordt? 3-9b Ga uit van de uitgangssituatie zoals deze wordt weergegeven in figuur 8. Noem minimaal drie gegevens uit het model 3 waaruit blijkt dat dit mogelijk de hierboven geschetste situatie is. 3-9c Welk mogelijkheden heeft de regering om tegemoet te komen aan de wens van het volk zonder dat de staatsschuld daarbij enorm toeneemt? Noem de mogelijkheden per economische sector en arbeidsmarkt. 3-9d Welk advies geef je de regering. Onderbouw je advies met zoveel mogelijk gegevens en berekeningen vanuit model 3. Gefeliciteerd. De hele lesbrief is nu doorgewerkt en de het samenstellen van het economisch beleidsrapport kan beginnen. Lees de opdracht op blz. 2 en 3 nog eens goed door zodat het helemaal duidelijk is wat er van jullie verwacht wordt. Veel succes. Economie: Modellenwerk 24

25 BIJLAGE 1 Economie: Modellenwerk 25