RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU

Transcriptie

1 - - RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU Afvalwater zuiveren m het te hergebruiken f terug te veren naar de natuurlijke waterkringlp dr insijpeling f dr lzing in het ppervlaktewater. PRINCIPES CONTEXT In plaats van afvalwater direct in de rilen af te veren, kan men het gemakkelijk zuiveren m het pnieuw te gebruiken. In de dichtbebuwde stad is het regenwater dat van de daken wrdt pgevangen, meestal niet tereikend m in alle beheftes te vrzien waarvr die waterkwaliteit in aanmerking kmt. Eerder dan het tekrt met leidingwater aan te vullen, kan men hiervr afvalwater recycleren. Dr zijn beperkte vervuiling leent grijs afvalwater zich na zuivering uitstekend vr recyclage. Z is meer dan de helft van het waterverbruik per persn ptentieel recycleerbaar. WATERBEHOEFTEN EN VERDELING PER VERBRUIKSPOST IN BELGIË Gebruik Gemiddelde waarden [liter/dag/persn] Verdeling [%] Vervangbaar dr een alternatieve watertever Vereist jaarlijks vlume [m³/jaar/persn] Sanitair 42 l/dag/persn 35% 15,33 m³/jaar Was 16 l/dag/persn 13% (met bepaalde vrzrgsmaatregelen) 5,84 m³/jaar Drank 5 l/dag/persn 4% (gezndheidsvereisten) 1,82 m³/jaar Afwas 8 l/dag/persn 7% (gezndheidsvereisten) 2,92 m³/jaar Lichaamsverzrging Onderhud van de wning Bespreiing van de tuin TOTAAL 38 l/dag/persn 32% (gezndheidsvereisten) 13,87 m³/jaar 6 l/dag/persn 5% 2,19 m³/jaar 5 l/dag/persn 4% 1,82 m³/jaar 120 liter/dag/persn 100 % 57% kan dr een alternatieve watertever wrden geleverd gemiddeld ± 43,8 m³ /jaar/persn BLZ. 1 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

2 Ongeveer 43% van de waterbeheften van de wningen vereist drinkwaterkwaliteit (leidingwater). Vr de verige 57%, d.w.z. vr gebruik dat geen drinkwaterkwaliteit vereist, kan een berep wrden gedaan p een alternatieve watertever: spelwater vr de tiletten, nderhud van de wning, bespreien van grene ruimten en nderhud van de directe mgeving. Vr de wasmachine is een vrbehandeling ndig m bepaalde risic's te vermijden (gezndheidsrisic s, prperheid van het linnen en vervuiling van de installaties). Deze rati is gebaseerd p het gemiddelde verbruik. Afhankelijk van de gebruiksgewnten kunnen extremen wrden vastgesteld. Maar alvrens alternatieve watertever vr drinkwater te nderzeken, met eerst het waterverbruik wrden beperkt dr de keuze van een waterbesparende installatie en aftappunten (zie WAT02). BENADERING > Eclgische zuivering Laten we nagaan wat drgaans wrdt verstaan nder "eclgische zuivering van gebuwen": afver van regenwater, van grijs water (licht vervuild water, waswater) en van zwart water (tiletten), annex bescherming tegen vcht. Eclgische zuivering vernderstelt: De vermindering aan de brn van het te zuiveren vlume Bepaalde vrafgaande maatregelen bevrderen een ratineel gebruik van het drinkwater: een lagere druk in de drinkwaterleidingen, de keuze van waterbesparende sanitaire vrzieningen (in duche en kranen ingebuwde debietbegrenzer, enz. zie WAT02). Die maatregelen begen het vlume van het "met afvalstffen belaste" water te verminderen, wat de latere zuivering ervan vergemakkelijkt. Vr zver mgelijk vermijdt men een te grte verwatering van het afvalwater dat via het rilstelsel wrdt afgeverd. Dat beïnvledt de gede werking (qua ksten en qua rendement) van de "traditinele" cllectieve zuiveringsstatins. In Brussel belet het gemengde rilstelsel de waterstrmen van elkaar te scheiden (zwart water, grijs water en regenwater). Oplssingen die aan de brn een beperking in de hand werken van het vlume van niet- f licht vervuild gelsd water, zijn dus essentieel: Het regenwater p het perceel beheren (zie WAT01) Regenwaterwinning en -gebruik (zie WAT03) Recyclage van grijs water "in situ" De beperking aan de brn van vervuiling De kwaliteit van het gelsde water vereist een bijzndere aandacht. Men met vermijden m met het afvalwater prducten te lzen die de gede werking van de septische put kunnen schaden, die de werking van de cllectieve f individuele waterzuiveringsstatins kunnen verstren en die meilijk kunnen wrden pgenmen dr de strmafwaartse natuurlijke ecsystemen: zeep, detergenten, gevaarlijke residu s (minerale liën, chemische reststffen, chlrwater, metalen, klwaterstffen, enz.), en alle afval dat het water meevert. Hier rijst de vraag van het gebruik van drinkwater als spelwater vr de tiletten. Dr gebruik te maken van een drg tilet f een tilet met cmpsteerbaar strisel (zie WAT02), vermijdt men de prductie van zwart f fecaal water (belangrijkste vervuiling van het water in Brussel). Z wrden de verntreinigende stffen aan de brn gescheiden vrdat ze het drinkwater kunnen vervuilen. Waterkwaliteit aangepast aan het gebruik en scheiding van de waterstrmen Gebruik drinkwater alleen waar het absluut ndzakelijk is (veding en lichaamsverzrging) en geen nndige vervuiling verrzaakt. Vrzie in een alternatieve watertever vr gebruik dat geen drinkwaterkwaliteit vereist: bespreiing van gewassen, nderhud van de directe mgeving, nderhud van het gebuw, spelwater vr de tiletten, enz. BLZ. 2 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

3 Scheid de vlgende waterstrmen, vr een gepaste zuivering en hergebruik afhankelijk van de kwaliteit: - regenwater: na een vrbehandeling kan het water vr bepaalde gebruiken in de verbruikscyclus wrden pgenmen en kan het zelfs tt drinkwaterkwaliteit wrden gezuiverd (zie WAT03); - grijs water (waswater: wastafels, duche, bad, wasmachine, enz.); - zwart water (rilwater: tiletten). Recyclage van het afvalwater "in situ" Afhankelijk van de beschikbare ruimte en de beperkingen van het prject, zijn twee benaderingen mgelijk: - de geïntegreerde zuivering: de afschaffing van rilwater dr de afscheiding van de fecaliën aan de brn (tiletten van het type met cmpsteerbaar strisel - drg tilet), met cmpstering van de rganische stffen en recyclage in het gebuw zelf van het grijs water na zuivering (dit verlpt gemakkelijker mdat het water minder vervuild is). De vlumes die als (af)waswater wrden gebruikt, vertegenwrdigen slechts een klein aandeel van het dr de wning geprduceerde afvalwater. De recyclage van grijs water met dus met de pvang van regenwater wrden gecmbineerd; - de afvalwaterzuivering "in situ": het principe van de tiletten zals wij dat nu kennen wrdt behuden (het water ververt de rganische stffen). Het afvalwater wrdt bij vrkeur dr natuurlijke waterzuiveringstechnieken behandeld. Vanwege zijn lichte vervuiling kan grijs water apart wrden gezuiverd en gemakkelijker wrden gerecycleerd dan zwart water en grijs water samen. Het water wrdt gezuiverd met het g p zijn hergebruik vr een vergelijkbaar f minder veeleisend gebruik (trapsgewijs), in aanvulling p de pvang van het regenwater (nderhud van het gebuw en van de directe mgeving, bespreiing van gewassen, spelwater vr de tiletten). > Zelfreinigend vermgen van de natuurlijke ecsystemen Eclgische waterzuivering is geïnspireerd p de zelfreinigende eigenschappen van de natuurlijke aquatische ecsystemen: nder meer het filtreren van de zwevende deeltjes, de afscheiding dr de planten van de pgelste stffen (mineralen, zware metalen, enz.), de afbraak van de klstfhudende stffen dr de micr-rganismen en de ntbinding van de stikstfverbindingen dr de xiderende en reducerende werking van bacteriën die zrgen vr nitrificatie en vervlgens denitrificatie. De technieken vr de zuivering van huishudelijk en tertiair afvalwater zijn dus hfdzakelijk de nabtsing van een stabiel en perfrmant aquatisch en semi-aquatisch ecsysteem. > De weg van het water Net als vr het beheer van het regenwater, kan afvalwaterzuivering wrden benut p het niveau van het architectnisch ntwerp. Afhankelijk van de tegepaste zuiveringstechniek, kan eclgische waterzuivering een landschaps-, educatieve, pedaggische f esthetische functie hebben en in het ntwerp wrden geïntegreerd > Eenvud Alternatieve waterzuiveringsvrzieningen p het perceel hebben alleen zin als ze eenvudig blijven, technische basismiddelen tepassen en nderhudsvriendelijk zijn: in dat geval nemt men ze extensieve zuiveringstechnieken (in tegenstelling tt de intensieve zuiveringstechnieken, waarbij meer cmplexe installaties f technieken aan te pas kmen). > Waterkwaliteit Grijs water is afvalwater dat slechts licht vervuild is en afkmstig is van wastafels, duche, bad en wasmachine. De rganische belasting van grijs water is lager dan die van zwart water en de tegepaste technieken zrgen hfdzakelijk vr de vetafscheiding van het influent, de scheiding van de zwevende stffen en de bezinking, de tertiaire zuivering (nitraten en hfdzakelijk fsfaten zie definitie verder in het dcument) en de bacterilgische zuivering. Zwart water (afkmstig van de tiletten), dat een grtere belasting van rganische stffen en ziekteverwekkende bacteriën bevat, kan niet vr dezelfde deleinden wrden hergebruikt als grijs water, tenzij het waterzuiveringssysteem gedimensineerd is m die extra rganische BLZ. 3 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

4 belasting van zwart water te zuiveren. Vr het hergebruik van gezuiverd water, met men zeker kunnen zijn dat het water aan een vr zijn hergebruik minimale kwaliteit vldet; de cntrle en het behud van die kwaliteit zijn dus vereist. Grijs water met na zuivering snel wrden hergebruikt (max. 24 uur) m bacteriegrei en de aantasting van de kwaliteit te vrkmen. In de watertank ingebuwde technieken beperken nieuwe bacteriegrei na zuivering. Het gebruik van gezuiverd grijs water m grenten te bespreien is afgeraden (risic van de aanwezigheid van ziektekiemen). > Beheersniveau De zuivering p lkaal niveau sluit aan bij een breder systeem p het niveau van het strmgebied. Eclgische zuivering stelt de vraag van de meest gepaste schaalgrtte vr waterzuivering, van gecentraliseerd penbaar beheer tt individueel beheer. De zuivering van vervuiling aan de brn en de deltreffendheid van de individuele zuiveringssystemen maken een zekere graad van ec-efficiëntie mgelijk. Z kunnen de prducten van de zuivering p f dicht bij de prductieplaats wrden gevalriseerd: het gezuiverde water wrdt z lkaal mgelijk hergebruikt en de geprduceerde bimassa en slib wrden "in situ" gevalriseerd. > Systeem Zuiveringssystemen van grijs water vr hergebruik als spelwater vr de tiletten en vr de bespreiing van de grene ruimten, begen de heveelheid water te beperken die in de rilen wrdt gelsd. Met een ptimaal waterbeheer kan men zelfs systemen cmbineren vr de recyclage van grijs water en de pvang van regenwater. Bij een lage regenmeting vrmt grijs water dan een ideale aanvulling p het regenwater. De recyclage van grijs water is des te meer aangewezen in znes met een sterke verstedelijking, waar de ppervlakten vr de pvang van regenwater zeer beperkt kunnen zijn. Het systeem met gemakkelijk en gedkp zijn in nderhud. INDICATOREN De indicatren geven de geschiktheid weer van de recyclage in situ: in smmige gevallen is recyclage wel en in andere niet aangewezen. Hierbij spelen de vlgende factren: >Recyclagepercentage [%]: Het percentage gerecycleerd water in verhuding tt het vlume geprduceerd grijs water. >Dekking van de beheften die geen drinkwaterkwaliteit vereisen [%] >Effectieve besparing p het verbruik van leidingwater [m³/jaar] >Kwaliteit van het gezuiverde water: De waterkwaliteit kan wrden gemeten dr verschillende fysisch-chemische parameters die het zuiveringsvermgen van het systeem weergeven (verhuding tussen de kwaliteit aan de ingang en aan de uitgang van het systeem): De trebelheid van het water [mg/liter]: deze parameter meet de zwevende stffen (ZS) f de bezinkbare f drijvende stffen die in het effluent aanwezig zijn (geeft het drg gewicht weer van de pgevangen stffen) en vertegenwrdigt de primaire f fysieke vervuiling. Het bichemische zuurstfverbruik (BZV) en het chemische zuurstfverbruik (CZV) [mg/liter]: beide parameters meten het percentage vervuiling dr rganische stffen. De eerste verwijst naar de heveelheid rganische stffen die bilgisch afbreekbaar is, d.w.z. dr micr-rganismen afbreekbaar, terwijl de tweede naar de heveelheid rganische stffen verwijst die xideerbaar is, d.w.z. afbreekbaar ten BLZ. 4 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

5 gevlge van een reactie met de in het water aanwezige zuurstf. Ze vertegenwrdigen de secundaire f rganische vervuiling. De tertiaire vervuiling [mg/liter] kan in cijfers wrden vertaald dr de in het water aanwezige gehaltes stikstf (N) en fsfr (P) te meten. Stikstf en fsfr zijn grtendeels afkmstig van cmplexe rganische stffen (etensresten, fecaliën, enz.). Fsfr is eveneens afkmstig van smmige schnmaakmiddelen, detergenten en afwasmiddelen. Men meet het in het effluent aanwezige ttale stikstfgehalte N tt en fsfrgehalte P tt. Vervuiling die men quaternair kan nemen: de micrbiële vervuiling, die wrdt gemeten dr de afbraak van de bacterilgische belasting: de meting wrdt uitgedrukt in tiende macht [eenheid lg10= UL]. Een vermindering van minstens 4 UL stemt vereen met een afbraak van de bacterilgische belasting met 99,99%. Men tracht het aantal ttale clifrmen, fecale clifrmen en fecale streptkkken (indicatren die p de aanwezigheid wijzen van andere gevaarlijke ziekteverwekkende bacteriën) vast te stellen in verhuding tt het basiseffluent. > Indicatr van het risic van kleuring van het spelwater vr de tiletten > Inwnersequivalent f [IE] is een meeteenheid die wrdt gebruikt m de capaciteit van een waterzuiveringsinstallatie uit te drukken en is gebaseerd p de dagelijkse gemiddelde heveelheid geprduceerd afvalwater per persn. 1 IE = 60 g BZV 5 /dag f 21,6 kg BZV 5 /jaar. De Eurpese richtlijn van 21 mei 1991 definieert het inwnersequivalent als de bilgisch afbreekbare rganische belasting met een bichemisch zuurstfverbruik ver 5 dagen (BZV 5 ) van 60 gram zuurstf per dag. BEPALING VAN DE VERVUILING Bezettingsgraad [m²/persn] Organische belasting [g BZV 5 per dag per persn] Hydraulische belasting [liter/dag] Gemiddelde cncentratie [mg BZV 5 /liter] Inwnersequivalent [IE] Wning 35 m²/persn 60 g/dag/persn 120 l/dag 400 mg/liter Kantr (met inbegrip van de gangen) Fabriek (met duche) m²/persn 20 g/dag/persn l/dag 400 mg/liter 55 m²/persn 30 g/dag/persn l/dag 340 mg/liter 1 inwner = 1 IE 1 bediende = 1/3 IE 1 arbeider = 1/2 IE DOELSTELLINGEN Minimaal: De scheiding van de verschillende waterstrmen met vr elk een specifieke bestemming: het regenwater: pvang van regenwater p het perceel, verdamping, infiltratie dr insijpeling in de grnd (zie WAT01) f huishudelijk hergebruik (zie WAT02); het grijs water: zuivering, verdamping en infiltratie dr insijpeling in de grnd; het zwart water: lzing in het ril, beperking van de prductie van zwart water in het kader van duurzaam buwen. Aangeraden: Idem "Minimaal", met vr het grijs water een waterzuiveringssysteem in vrij verval (znder gebruik van externe energie) en de recyclage in de huishudelijke verbruikscyclus als aanvulling p het regenwater. Het zwart water wrdt niet meer in het ril gelsd. Het wrdt uit de watercyclus verwijderd dr het gebruik van tiletsystemen van het type met cmpsteerbaar strisel, f het wrdt "in situ" gezuiverd dr een bij vrkeur natuurlijk waterzuiveringssysteem (extensieve zuiveringstechnieken), geptimaliseerd vr de zuivering van al het afvalwater. Het water wrdt gerecycleerd vr hergebruik in de BLZ. 5 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

6 huishudelijke verbruikscyclus. Optimaal: Idem "Aangeraden", met een zuiveringssysteem uitsluitend vr grijs water. Het systeem werkt het hele jaar (in een serre en/f in een pen systeem met een didactisch, pedaggisch en demnstratief aspect). De scheidingssystemen aan de brn van de rganische stffen, van het type drg tilet, wrden algemeen tegepast. Het water dient niet langer vr de afver van de fecaliën; de rganische stffen wrden p het perceel gevalriseerd. BLZ. 6 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

7 WATERZUIVERINGSSYSTEMEN VOOR GRIJS WATER De nderstaande tabel geeft een beknpt verzicht van de verschillende waterzuiveringstechnieken met vermelding van: de tegepaste technieken; het al dan niet in aanmerking kmen van de verschillende vervuilingstypes; Vr elk kenmerk: betekent dat het systeem zeer efficiënt is betekent dat het systeem slechts matig efficiënt is betekent - dat het criterium niet p dit systeem van tepassing is VERVUILINGSTYPE TECHNISCHE ASPECTEN MILIEU- VOORDELEN ECONO- MISCHE ASPECTEN WATERZUIVE- RINGSSYSTEMEN Vrbehandeling primaire vervuiling fysieke vervuiling Secundaire zuivering (rganische vervuiling) Tertiaire zuivering (minerale vervuiling) Quaternaire zuivering (bacterilgische vervuiling) Aangepast aan de grene stad Aangepast aan de dichte stad Bendigde ruimte (ppervlakte/ IE) Zuiveringsefficiëntie Energieverbruik Bevrdert bidiversiteit Investeringskst Reiniging en nderhud DE UITRUSTING INTENSIEVE TECHNIEKEN EXTENSIEVE TECHNIEKEN Fysieke filter zeven ntzanden Bezinktank Vetafscheider Septische put UV-filter (1) Omgekeerde smse (1) Bilgische schijven - Birtr m²/IE - Bifilters (xidatiebedden) m²/IE - Actief slib m²/IE - Vastgehechte f ndergedmpelde bimassa m²/IE - Sequential Batch Reactr (SBR) m²/IE - Membraanbireactr (MBR) m²/IE - Lagunage Aangelegd meras (rietveld) m²/IE 3-7m²/IE - - Meertrapsveld - 6-8m²/IE - Helibilgische technieken - 2-4m²/IE Zuiveringstechnieken vr grijs water - 1-2m²/IE - (1) Filtertechnieken van het type UV-filter f mgekeerde smse kunnen alleen efficiënt zijn indien de verschillende strmpwaartse zuiveringsfasen wrden uitgeverd. BLZ. 7 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

8 ELEMENTEN VOOR EEN DUURZAME KEUZE TECHNISCHE ASPECTEN De keuze van een afvalwaterbeheersysteem is afhankelijk van de specifieke beperkingen en kenmerken van de site, van de beschikbare perceelppervlakte enz. > Beperkingen verbnden aan de buwwerken en de installaties De keuze van de zuiveringstechnieken en het al dan niet recycleren van het regenwater en het gezuiverde water (grijs f zwart), zijn afhankelijk van: de ligging van het perceel: in een al dan niet gerileerde zne; het type van het rilstelsel: gemengd f gescheiden; het niveau en de ligging van het bestaande hfdril; de aanwezigheid van een natuurlijke afvleiing vr het gezuiverde water: rivier, infiltratie indien de drlatendheid van de grnd dit mgelijk maakt, kunstmatige vijver (gedeeltelijke verdamping van het water en gedeeltelijke afvleiing naar de rivier f infiltratie in de grnd), bevleiing van culturen (bmkwekerij, grenteteelt, enz.). > De beschikbare ruimte en de indeling van het perceel Vanwege hun vrij grte bendigde ruimte zijn de extensieve technieken het meest geschikt vr de grene stad: pen stedenbuw, stedelijke rand- f plattelandsgebieden, met grte achteruitbuwstrken, tuinen en parken. In de dichte stad pleiten de bezettingsdichtheid en de drukte in het vrdeel van de cmpactere intensieve zuiveringstechnieken die in het gebuw kunnen wrden geïntegreerd. Die technieken vereisen echter aanzienlijker investeringsksten, energieverbruik en nderhud. In een dichte mgeving kunnen extensieve zuiveringstechnieken zin hebben, maar enkel vr de zuivering van grijs water. Gezien zijn lagere vuilvracht is vr de zuivering "in situ" van grijs water minder ruimte bendigd. In dat pzicht wrdt, in een gerileerde zne, het zwart water in het ril gelsd vr een cllectieve rilwaterzuivering. > De tpgrafie De tpgrafie van het perceel vergemakkelijkt de tepassing van meer rustieke extensieve waterzuiveringstechnieken, dr het gebruik van pmpen te beperken. Een ptimale tpgrafie bevrdert een afvleiing in vrij verval tussen de samenstellende nderdelen van de verschillende zuiveringstechnieken. > Reiniging en nderhud Afhankelijk van de rusticiteit f techniciteit van de gekzen techniek, kan vr het nderhud een vrij specifieke bekwaamheid vereist zijn. Geef de vrkeur aan extensieve technieken met eenvudige uitrustingen. Het nderhud zal eenvudiger en binnen ieders bereik zijn (maaien van de beplantingen, ruimen van het zuiveringsslib m de 5 tt 10 jaar, enz.). Vr smmige semicllectieve f cllectieve systemen kunnen de technieken cllectief wrden beheerd. De tegang tt meer cmplexe technieken zal dan k gemakkelijker zijn. MILIEUASPECTEN > Waterhulpbrnnen De zuiverings- en recyclagetechnieken van afvalwater bieden de mgelijkheid zuinig m te springen met de waterhulpbrnnen en de grndwaterspiegel, dr leidingwater alleen te gebruiken waar werkelijk ndig (veding en lichaamsverzrging). Dr "in situ" een waterzuiverings- en recyclagetechniek te te passen, schept men een recyclagekring van het afvalwater waarmee in periden van drgte en beperking geen water wrdt verspild. > Bidiversiteit De extensieve technieken die geïnspireerd zijn p de aquatische, semi-aquatische en landecsystemen, bevrderen de ntwikkeling van de bidiversiteit. Hier genieten inheemse plantensrten de vrkeur, want zij zijn aan de reginale weersmstandigheden aangepast BLZ. 8 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

9 (minder te bespreien in de zmerperide), zijn beter bestand tegen parasieten (minder gebruik van pesticiden), en bevrderen de ntwikkeling van de lkale bidiversiteit. Die keuze wrdt nder meer gemaakt m te beletten dat de mringende natuurlijke mgeving wrdt verwekerd dr planten en rganismen afkmstig van kunstmatig aangelegde ecsystemen vr waterzuivering. > Valrisatie van de nevenprducten van waterzuivering De bimassa die de natuurlijke waterzuiveringstechnieken prduceren, kan wrden gevalriseerd, bijvrbeeld dr cmpstering p de site zelf. In tegenstelling tt een gecentraliseerd systeem, blijft bij de individuele zuiveringstechnieken (nder meer de extensieve zuiveringstechnieken) de slibprductie beperkt. Rietvelden bijvrbeeld hebben een beperkte slibprductie. Het slib kan ter plaatse uitdrgen en heeft een betere hygiënische en chemische kwaliteit, waardr het gemakkelijker p het perceel als bemesting f in het landbuwcircuit kan wrden gebruikt. De aparte zuivering van grijs water prduceert praktisch geen slib, en het kan "in situ" wrden gevalriseerd. Het gezuiverde water kan p zijn beurt als hulpbrn dienen vr de tuinbuw (vrbeeld van Klding in Denemarken). In Zwitserland, in Ruswil, wrdt trpisch fruit in een serre geteeld. De warmte wrdt gerecupereerd van een dichtbij gelegen gascmpressiestatin. Het water circuleert in een geslten circuit, waardr de in het afvalwater aanwezige nutriënten vlledig vr de fruit- en visteelt kunnen wrden gerecycleerd. ECONOMISCHE ASPECTEN > De kst Afhankelijk van zijn recyclagepercentage, betekent de recyclage van grijs water een mie besparing van drinkwater. Men kan stellen dat 10 tt 20 % van het te zuiveren water afkmstig is van de waterkringlp dr het evaptranspiratieprces van de planten, de verdamping van de bekkens, de pslag in het slib, enz. In een individueel waterzuiveringssysteem investeren, is a priri alleen renderend in bijzndere mstandigheden. Gezien de huidige prijs van het leidingwater (dat echter zu kunnen stijgen) en van de lzingsheffing, zal men er p cllectief niveau meestal pas p lange termijn vrdeel bij hebben. De investeringskst is meestal afhankelijk van de kwaliteit van de bdem, van de grndwerken vr de installatie van de tanks en/f de beplante velden en van de uitvering van de werkstukken (waterdichting, betn, gemembranen enz.). > Het nderhud De nderhudsksten zijn afhankelijk van de rusticiteit f techniciteit van het gekzen systeem. Extensieve zuiveringstechnieken bieden qua tegepaste belastingen en debieten een grte flexibiliteit. Dr hun "rustieke" aard zijn de reiniging, het nderhud en de aanverwante ksten beperkt. Overigens zijn hiervr geen gespecialiseerde arbeidskrachten ndig. De vrkeur gaat dus uit naar extensieve technieken met eenvudige en energiezuinige uitrustingen: beperkt gebruik van pmpen, van kunstmatige beluchtingstechnieken enz. De grtste kst verbnden aan de extensieve technieken is die vr het ruimen van het slib van de septische put (m de 2 tt 5 jaar). Bij selectieve zuivering van grijs water is de slibprductie zeer beperkt en de ruiming ervan nageneg nbestaand. Vr zuiveringstechnieken van het type Living Machine (zie beschrijving verder in het dcument), is een grtere investering vereist, hfdzakelijk vanwege de buw van een serre en de bendigde uitrustingen (pmpen, beluchters, ). Indien de techniek reeds in de fase van het architectnisch ntwerp kan wrden geïntegreerd in een atrium f een serre, kunnen de ksten gedeeltelijk wrden beperkt. BLZ. 9 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

10 SOCIALE EN CULTURELE ASPECTEN Natuurlijke zuiveringstechnieken zijn direct geïnspireerd p de vervuilingsverschijnselen (eutrfiëring van de waterlpen) en de zelfreinigende verschijnselen (vchtige znes) in natuurlijke aquatische milieus. Dr ze na te btsen p het niveau van de individuele waterzuivering, brengen we een vrijwel vergeten kringlp pnieuw tt leven, vral in het stadsmilieu. Zij bieden een pedaggisch en didactisch aspect en maken de bewner bewust van de gevlgen van de lzing van afvalwater (1) in de natuurlijke milieus. Sciale functie: stedelijke slidariteit: ieder is verantwrdelijk vr het leefmilieu. Culturele functie: ntwerp- en cmpsitie-element. DE JUISTE KEUZE MAKEN De recyclage van grijs water biedt het vrdeel dat men niet afhankelijk is van de beschikbare dakppervlakte en van het pvangbaar vlume regenwater. Overigens is de bendigde ruimte vrij beperkt, rekening hudend met het recyclageptentieel en in vergelijking met een regenput. Afhankelijk van de specifieke beperkingen van het perceel en van de uit te veren zuiveringstechniek, kan de recyclage van grijs water "in situ" in vrijwel alle gevallen in aanmerking kmen. De recyclage van afvalwater in de grene stad, blijft dus aangewezen, vral in landelijke f semilandelijke gebieden. Afhankelijk van het geval, is de recyclage van afvalwater in de dichte stad eveneens uitverbaar. In de znes echter die ng niet p het penbaar rilstelsel zijn aangeslten, is afvalwaterzuivering "in situ" ndzakelijk (ngeveer 10% van de Brusselse wningen meten ver een individueel waterzuiveringssysteem beschikken). Vlgens de Eurpese richtlijn 91/271/CEE (uittreksel art. 3), «Wanneer de aanleg van een pvangsysteem niet gerechtvaardigd is mdat het vanuit milieugpunt geen vrdeel zu pleveren f buitensprig duur zu zijn, met gebruik wrden gemaakt van afznderlijke systemen f andere passende systemen waarmee dezelfde graad van milieubescherming wrdt bereikt.» Afbeelding BIWD CIRB-CIBG Vivaqua Nu heeft een waterzuiveringsinstallatie slechts een beperkte levensduur (20 jaar). Men met dus verwegen m p termijn, in plaats van een uitbreiding naar cllectieve waterzuiveringstechnieken, het zuiveringsgebeuren meer geïntegreerd aan te pakken. Een eerste fase zu BLZ. 10 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

11 bestaan in de ntwikkeling van pref- en mdelprjecten in Brussel. Een ander aspect betreft de tename van de bezettingsgraad van de wningen in Brussel, wat p termijn tt een grtere afvalwaterprductie en een verzadiging van de bestaande waterzuiveringsstatins zal leiden. Let wel dat de efficiëntie van de cllectieve waterzuiveringsstatins van het intensieve type relatief is (beperkt rendement van de tertiaire en quaternaire zuivering, verzadiging bij nweer, enz.). Ze bieden niet meer dan een plssing vr het prbleem verrzaakt dr de grepering van het afvalwater in een rilstelsel en hun lzing p één bepaald punt van het ppervlaktewaternet. Individuele en extensieve waterzuivering, verspreid ver het hele gewest, zu vr elk apart geval een gepaste zuivering van het afvalwater mgelijk maken, met f znder het hergebruik ervan p het perceel f de lzing ervan in het natuurlijke milieu. Overigens kunnen (natuurlijke) extensieve zuiveringstechnieken een fijnere waterkwaliteit leveren, met vr de gemeenschap minder nadelige investeringsksten, nderhudsksten en milieu-impact. BLZ. 11 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

12 TECHNISCHE ASPECTEN MILIEUASPECTEN ECONOMISCHE ASPECTEN SAMENVATTING Bendigde ruimte Rendement [ppervlakte/ IE] Zuiveringsefficiëntie Lzing in het ppervlaktewater (1) Belang bij wisselende vuilvracht (rganisch / hydraulisch) (2) Gemakkelijk in beheer, reiniging en nderhud Gebruik van chemische prducten (gezndheid milieu) Energieverbruik Risic van milieuvervuiling (ndergrnd en grndwaterspiegel Valrisatie van de nevenprducten van waterzuivering Vrdelen vr het natuurlijke milieu en het leefmilieu Investeringskst Reiniging / nderhud GECENTRALISEERDE INTENSIEVE TECHNIEKEN IN RWZI - Bilgische schijven - Bifilters (xidatiebedden) - Actief slib - Vastgehechte f ndergedmpelde bimassa - Séquential Batch Reactr (SBR) - Membraanbireactr (MBR) <1m²/IE <1m²/IE ZS BZV 5 -CZV ZS BZV 5 -CZV N / Lzing van verdund afvalwater znder zuivering / Lzing van verdund afvalwater znder zuivering / Gespecialifseerd persneel Zeer gespecialiseerd persneel - Flcking - Chlreren, bleekwater - Sda - Flcking - Chlreren, bleekwater - Sda / (0,51-1,06 kwh/m³) (1,13 2,39 kwh/m³) waterlekken in het rilstelsel, beheer en nderhud van het rilstelsel waterlekken in het rilstelsel, beheer en nderhud van rilering - Slib - Methaan - Zuiveringsbacteriën - Slib - Methaan - Zuiveringsbacteriën - energieprductie indien CH 4 gevalriseerd - energieprductie indien CH 4 gevalriseerd 700 tt / IE 700 tt / IE 400 / IE 400 / IE GEDECENTRALISEERDE EXTENSIEVE TECHNIEKEN Lagunage (pen waterbekkens) Kunstmatige ecsystemen - EPUVAL - A.E.A.R - M.H.E.A m²/IE 5-8m²/IE ZS BZV 5 -CZV N ziekteverwekkers ZS BZV 5 -CZV N P ziekteverwekkers / Flexibiliteit: lange verblijftijd Flexibiliteit: lange verblijftijd Geen bijzndere vakbekwaamheid vereist Geen bijzndere vakbekwaamheid vereist (afgeraden) (afgeraden) (<0,1 kwh/m³) (<0,1 kwh/m³) zrgen vr een gede waterdichtheid van de lagunebdems zrgen vr een gede waterdichtheid van de bekkenbdems - Slib - Methaan - Plantaardige bimassa - Dierlijke bimassa (vissen ) - Water na zuivering - Slib - Methaan - Plantaardige bimassa (sierplanten...) - Dierlijke bimassa (vissen ) - Water na zuivering - Bred-/rustplaats - Bidiversiteit (dieren en planten) - Pedaggische aspecten - Energieprductie (CH 4 ) - Bred-/rustplaats - Bidiversiteit (dieren en planten) - Pedaggische aspecten - Energieprductie (CH4) 350 tt 600 / IE / 350 tt / IE (1) De impact p de lzing in het ppervlaktewater wrdt geschat vlgens de Eurpese richtlijn CEE, die de meeste waterlpen in België rangschikt als zijnde gevelig vr eutrfiëring. Vr een vlledige tertiaire zuivering (stikstf en fsfr) is dus een aangepaste behandeling vereist. (2) Het belang van de extensieve zuiveringstechnieken schuilt in hun grte flexibiliteit bij wisselende rganische belasting (cncentraties), bijvrbeeld bij de fasering van een prject, f hydraulische belasting, nder meer bij nweer (dat is het geval vr de cllectieve zuiveringsinstallaties van gemengde rilstelsels). 15 / IE 30 / IE BLZ. 12 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

13 UITVOERING GEMEENSCHAPPELIJKE PUNTEN VOOR ALLE TECHNIEKEN REGLEMENTAIRE ASPECTEN (Brnnen: IBGE-BIM en het BRUSSELS AGENTSCHAP VOOR DE ONDERNEMING, Vr huishudelijk afvalwater zijn algemene lzingsvrwaarden van tepassing. Vr de bedrijven is vr elke lzing een vergunning vereist (= Milieuvergunning). Bij aanwezigheid van een penbaar rilstelsel: > Gewn huishudelijk afvalwater mag in de rilering wrden gelsd, p vrwaarde dat het geen van de vlgende stffen bevat: textielvezels, kunststf verpakkingen, al dan niet rganisch vast huishudelijk afval; minerale liën, ntvlambare prducten, vluchtige plsmiddelen; andere uit petrleumether afscheidbare stffen, d.w.z. vetstffen met een vetgehalte > 0,5 g/l; andere stffen die het rilwater giftig f gevaarlijk kunnen maken. > Ander dan gewn huishudelijk afvalwater mag nder de vlgende vrwaarden in het rilstelsel wrden gelsd: ph: tussen 6 en 9,5; temperatuur: lager dan f gelijk aan 45 C; zwevende stffen mgen 1 cm en 1 g/l niet verschrijden en mgen de werking van de vijzelgemalen en zuiveringsstatins niet hinderen; het mag geen ntvlambare f ntplfbare pgelste gassen bevatten, f prducten die dergelijke gassen kunnen afgeven; het mag geen dampen afgeven die het milieu kunnen aantasten; uit petrleumether afscheidbare stffen, d.w.z. vetstffen: 0,5 g/l; het mag, behudens uitdrukkelijke vergunning, geen stffen bevatten die: een risic kunnen inhuden vr het nderhudspersneel van het rilstelsel en vr de zuiveringsinstallaties, de leidingen kunnen schaden f verstppen, de gede werking van het zuiveringsstatin f van de slibreturgemalen kunnen hinderen, f een grt vervuilingsrisic van het ppervlaktewater meebrengen. Bij afwezigheid van een penbaar rilstelsel: > Het gewn huishudelijk afvalwater (behalve het water dat fecaliën bevat) mag nder de vlgende vrwaarden in de afvleiwegen van het regenwater wrden gelsd: het afvalwater met dr een efficiënt systeem wrden gezuiverd dat de vetten en de bezinkbare en zwevende stffen afscheidt; het water mag niet meer dan 5 mg/l uit petrleumether afscheidbare stffen bevatten, d.w.z. vetstffen; het water mag geen hinderlijke geuren afgeven. Indien het afvalwater fecaliën bevat, met het aan de vlgende vrwaarden vlden: het water met wrden gezuiverd in een gemakkelijk tegankelijke zuiveringsinstallatie en een gemakkelijke mnsterneming mgelijk maken; het water mag niet schadelijk zijn vr de waterfauna f -flra en vr de dieren die er kmen drinken; ph: tussen 6,5 en 9; het mag geen ziektekiemen in grte heveelheden bevatten, z niet is een ntsmetting vereist; bichemisch zuurstfverbruik ver 5 dagen bij een temperatuur van 20 C (BZV5): 15 mg/l; geen verkleuring vóór 3 dagen van een plssing met methyleenblauw nder bepaalde mstandigheden; bezinkbare stffen: 0,5 ml/l; zwevende stffen: 60 mg/l; uit tetrachlrklstf afscheidbare niet-geplariseerde klwaterstffen: 3 mg/l. BLZ. 13 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

14 > De lzing van afvalwater ander dan gewn huishudelijk afvalwater in de kunstmatige afvleiwegen van het regenwater is verbden. KENMERKEN VAN HET PROJECT De kenmerken van het prject en van het perceel beïnvleden de keuze van de meest aangepaste techniek en van de zuiveringsgraad. Extensieve zuiveringstechnieken zijn beter geschikt vr percelen met een pen ruimte vr landschapsinrichting. Afhankelijk van de keuze m het afvalwater na zuivering al dan niet te recycleren, van zijn bestemming na zuivering, van zijn infiltratie f lzing in het ppervlaktewater, zullen smmige technieken meer f minder in aanmerking kmen. Die keuze wrdt vr elk geval apart gemaakt, na een zrgvuldige afweging van de min- en pluspunten van het prject: - wisselende rganische en hydraulische belasting afhankelijk van de fasering van de buwwerken p het perceel; - de tpgrafie van het perceel bevrdert al dan niet een afvleiing in vrij verval tussen de samenstellende nderdelen van de zuiveringstechniek. Een vrafgaande pmeting van de hellingen met wrden uitgeverd; - de aanwezigheid van een natuurlijke afvleiing; - de drlatendheid van de grnd; - de srten inheemse planten en bitpen; - KEUZE VAN HET SYSTEEM De keuze van het systeem is afhankelijk van de verhuding tussen de heveelheid van de waterbeheften en die van de beschikbare hulpbrnnen. De aard en de ppervlakte van het perceel beïnvleden de keuze van de techniek (extensief en/f intensief), de zuiveringsdelstelling (alleen grijs water f al het afvalwater) en de bestemming van het gezuiverde water (is drinkwaterkwaliteit vereist f niet). He dichter het buwwerk en he kleiner het perceel, he meer de extensieve technieken beperkt zijn tt een nabehandeling f zelfs vlledig plaats meten ruimen vr de meer intensieve technieken. Vergeet niet dat in smmige gevallen de milieubalans van de gehele installatie (energieverbruik, infrastructuur van de uitvering, reiniging en nderhud, enz.) negatief kan zijn. In dat geval is het wenselijk vr cllectieve afvalwaterzuivering te kiezen f slechts een gedeelte van het afvalwater te zuiveren (bijvrbeeld het grijs water in cmbinatie met het regenwater). ZUIVERINGSDOELSTELLINGEN De kwaliteit van het gezuiverde water en het behud van die kwaliteit, zijn hfdzakelijk afhankelijk van de bestemming van het water: - lzing in het natuurlijke milieu, in welk geval aan de lkale lzingsnrmen met wrden vldaan; - hergebruik in de verbruikscyclus van het gebuw (sanitair, nderhud van het gebuw en van de directe mgeving). Het hergebruik van het water als spelwater vr de tiletten, is het minst beperkend vanuit het gpunt van de waterkwaliteit (geen direct cntact, minimaal risic van een direct cntact in urinirs). Ander gebruik (bespreien van planten, wassen van ppervlakken) bevatten dit risic van cntact f verneveling in beperkte mate. > Kwaliteit van de secundaire zuivering De delstellingen van het residuele BZV5 (zie definitie p. 5), kunnen hger liggen dan de lzingsnrmen in het ppervlaktewater. De richtlijn van 21 mei 1991 inzake de behandeling van stedelijk afvalwater, bepaalt als algemene regel 25 mg BZV5/l f 70 tt 90% afbraak en 125mg CZV/l f 75% afbraak. In gevelige znes wrdt de drempel afhankelijk van verschillende mstandigheden, met 10 tt 20 mg BZV5/l verlaagd. BLZ. 14 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

15 Ter infrmatie: - In stedelijk gebruik vermelden LEVINE & ASANO 10 tt 30 mg BZV5 per liter, afhankelijk van de nabijheid van het publiek; - Vr Japan vermelden SUZUKI et al. de afwezigheid van een grenswaarde vr het spelwater van de tiletten. Vr recreatieve waterpartijen bepalen de nrmen een maximum van 10 mg BZV5 per liter bij afwezigheid van fysiek cntact en 3 mg/l bij de mgelijkheid van fysiek cntact. Er is geen nauwkeurige infrmatie beschikbaar ver een grenswaarde van BZV5 in verhuding tt hinderlijke risic s, zals de fermentatie van het pgeslagen water. Men kan aannemen dat de maximale waarde van 20 mg/l het behud van de waterkwaliteit tijdens de pslag garandeert. > Bacterilgische kwaliteit De kwaliteitsnrm van zwemwater (KB van 17/02/84), die als verplichte waarden de grenzen van 2000 FC/100 ml en TC/100 ml vaststelt, kan wrden beschuwd als een realistische delstelling van bacterilgische kwaliteit (de vereenstemmende richtwaarden zijn respectievelijk 100 et 500). Ter infrmatie: - In stedelijk gebruik vermelden LEVINE & ASANO een nrm vr fecale clifrmen, gaande van nn-detectie (0 FC/100 ml) in de nabijheid van het publiek, tt 200 FC/100 ml bij een gecntrleerde tegang van het publiek; - Vr Japan vermelden SUZUKI en al. een initiële nrm van maximaal 1000 FC/100 ml vr het spelwater van de tiletten. Vr de andere gebruiken werden de nrmen verruimd tt dezelfde waarde als bij de afwezigheid van fysiek cntact met het water en tt 50 FC/100 ml bij de mgelijkheid van fysiek cntact. De bacterilgische kwaliteitsdelstelling kan p FC/100 ml wrden vastgesteld. Om psychlgische redenen f m zeker te zijn van de afwezigheid van gezndheidsrisic s f het ptreden van hinder, met k ntsmetting wrden verwgen. Zie WAT03 vr alle ntsmettingstechnieken. VOORBEHANDELING (PRIMAIRE ZUIVERING) Afbeelding CERAA Zeven Verzameltank uitgerust met één f meerdere rsters met dichte mazen m het grf vuil uit het afvalwater te zeven. Het zeven heeft tt del te beletten dat grf vuil en vrwerpen in de verbindingsleidingen en -buizen drstrmen en de strmafwaartse zuiveringsprcessen verstppen f verstren. Dit systeem is geschikt vr de afver van afvalwater alsk vr ppervlaktewater. Vrbezinktank Deze tank functineert vlgens het bezinkingsprincipe, d.w.z. dat de zwevende stffen die zwaarder zijn dan het water naar de bdem zinken. Vr een gede werking met het water z stil mgelijk zijn. Het geklaarde water aan het ppervlak vervlgt zijn zuivering in een tweede kamer, het slib p de bdem wrdt afhankelijk van de rganische belasting min f meer regelmatig geruimd. Het ruimen wrdt uitgeverd dr een tankwagen die het slib afvert (zie het punt reiniging en nderhud) BLZ. 15 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

16 Het ruimen begt alle risic van dichtslibben van de leidingen te vrkmen. Vetafscheider De vetafscheider wrdt p de afver van het keukenafvalwater geplaatst, z dicht mgelijk bij de "brn". Een vetafscheider is ndzakelijk wanneer de septische put meer dan 10 tt 15 m van de wning verwijderd is. De lie- en vetdeeltjes drijven naar de ppervlakte en wrden z van de andere in het water zwevende stffen gescheiden. Een vetafscheider vereist een regelmatig nderhud. Septische put Deze vrbehandeling heeft tt del het zuiveringsprces in te leiden en de rganische belasting en zwevende stffen gedeeltelijk te verminderen. (Fysieke zuivering: de bezinking van de zwevende stffen en de afscheiding van lie- en vetdeeltjes die een drijflaag vrmen. Bilgische zuivering: de afbraak dr micr-rganismen van de afbreekbare vuilvracht in het influent). De septische put "vr alle afvalwater" (Imhff septische put) met afhankelijk van het aantal inwnersequivalenten wrden gedimensineerd: - tussen 1-10 IE: 600 liter/ie; - meer dan 10 IE: 450 liter/ie (minimaal 6000 liter). Een septische put met regelmatig, m de 2 tt 3 jaar, wrden geruimd. De ruiming mag in geen geval vlledig wrden uitgeverd, een slibvlume van ngeveer 20% met als vedingsbdem vr de bacteriën wrden achtergelaten. Afver van het regenwater f afvleiing van de daken f andere ndrlatende ppervlakken (terras, enz.) naar de septische put is uitgeslten. De traditinele septische put is enkel vr zwart water bestemd. Het zuiveringsrendement van een septische put in het kader van afvalwaterzuivering (grijs + zwart water), kan 30% van de rganische vuilvracht bedragen. Vr de zuivering van alleen grijs water, stijgt dit rendement tt 60-80%. In het tweede geval wrdt het afwaswater eerst dr een vetafscheider vrbehandeld (keuken). Septische putten wrden in betn f in kunststf (PE) uitgeverd en kunnen geprefabriceerd zijn. Een septische put mag niet p het regenwaternet wrden aangeslten. Bijzndere aandacht met wrden besteed aan de slijtweerstand van de wanden, die kunnen wrden beschadigd nder de bijtende werking van de aan het waterppervlak geprduceerde fermentatiegassen (H 2 S). In dat pzicht met de leverancier een attest van technische gedkeuring en een garantiebewijs geven. Afbeelding: VMM "waterwegwijzer vr architecten een handleiding vr duurzaam watergebruik in en m de particuliere wning" BLZ. 16 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

17 OPSLAG EN DISTRIBUTIE De prblematiek van de pslag vóór herdistributie in de verbruikscyclus van het gebuw, sluit aan bij die van de pvang van regenwater (zie WAT03), behalve dat er geen buffertank ndig is vr debietschmmelingen dr nweer. Het behud van de waterkwaliteit na zuivering is afhankelijk van de efficiëntie van de zuiveringstechniek: effectieve vermindering van de rganische belasting, van de tertiaire vervuiling en van de bacteriën. In het kader van een recyclagekring is de vermindering van de tertiaire vervuiling (stikstf en fsfr) belangrijk. Z bestaat er een risic van ngewenste phping en bezinking van mineralen in de spelbakken van de tiletten, waterleidingen, pmpen, enz. De afbraak van de bacterilgische belasting is eveneens een belangrijke recyclageparameter. Nieuwe bacteriegrei met wrden vermeden. Ze tast uiteraard de kwaliteit van het pgeslagen water aan. Ze brengt k risic s mee van bacteriewekering en verhgt de trebelheid van het water. Er bestaan technieken m de kwaliteit van het water tijdens de gehele duur van zijn pslag te handhaven. Die technieken mvatten nder meer de tever van zuurstf aan het water m een anaerbe fermentatie van het pgeslagen water te vermijden, f ntsmettingstechnieken (ultrasne trillingen, UV-stralen, mgekeerde smse, chlreren, enz.). Dergelijke technieken zijn echter duur, energieverslindend en/f vervuilend. Op de teverbuis van het gezuiverde water met een bypass wrden geplaatst (eventueel aangeslten p het waterafvernet) m bij een slechte werking van de zuiveringstechniek, een grtere vervuiling van de niet-drinkbare watervrraad te vermijden. > Kenmerken en uitrusting van de tank De tank met waterdicht zijn en uitgerust zijn met een bezinktank, een niveau-indicatr, een mangat vr het nderhud, een verlp en een peilstk f peilld, alsk een afkppelbare vrziening vr het bijvullen met leidingwater. De pslagtank van het gezuiverde water kan naast de regentank(s) wrden geplaatst. De tank wrdt uitgeverd in betn (prefab f ter plaatse gegten met een waterdichte deklaag) f in kunststf. Om te vermijden dat de pslagtank van het gezuiverde niet-drinkbare water kmt leeg te staan, bij gebruik als spelwater vr de tiletten f vr enig ander regelmatig gebruik, met de tank uitgerust zijn met een afkppelbare aansluiting p het leidingwater. De teverleidingen van het leidingwater en van het niet-drinkbare water (gezuiverd afvalwater en regenwater) meten duidelijk gemarkeerd en nderscheiden zijn. Deze markering mvat: - een principeschema van de installatie waarp de verschillende nderdelen zijn aangeduid; - de markering van de distributieleidingen van beide leidingnetten; - aan de aftappunten brdjes f etiketten met de vermelding "niet-drinkbaar water". Overigens wrden de buitenkranen buiten het bereik van kinderen geplaatst (h: 160 cm) f beveiligd. Bepaalde technische kranen krijgen een speciale sleutel. Raadpleeg de inffiche WAT03 vr meer infrmatie ver de specifieke uitrustingen (transferpmpen, hydrfrinstallaties, UV-filters, klstffilters, mgekeerde smse, enz.) die ndig zijn vr de distributie van niet-drinkbaar water en/f vr de prductie van drinkbaar water. Met het g p verstrming met de tank met een verlp uitgerust zijn. Om de stflaag te verwijderen die zich nvermijdelijk aan het ppervlak van het water vrmt en m te vrkmen dat de sifn uitdrgt, is het ged de tank een tiental keer per jaar te laten verlpen. Een regelmatige aftapping is aangewezen m de minerale stffen te verwijderen die zich tijdens de recyclagecycli kunnen phpen. De verlp wrdt naar het hfdril afgeverd f, z mgelijk, naar een wachttank m het nderhud, de reparatie van defecte uitrustingen en de aftapping van de tank mgelijk te maken en terzelfdertijd de cntinue bewning van het gebuw te handhaven. BLZ. 17 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

18 De verlp wrdt met een stankafsluiter en eventueel met een terugslagklep uitgerust m te vermijden dat de stank van het ril binnendringt, en wrdt bij vrkeur hger geplaatst dan het ril m een natuurlijke afvleiing te te laten. > Reiniging en nderhud van de tanks De tanks meten regelmatig wrden gereinigd. Algemeen beschuwd met de reiniging en de ntsmetting van elke tank minstens een keer per jaar wrden uitgeverd f na elk incident dat de kwaliteit kan aantasten. De ruiming gebeurt met een tankwagen en de reiniging met een hgedrukreiniger, brstels en/f krabbers vr de binnenwanden van de tanks, enz. A priri met chlreren wrden vermeden, tenzij een grndige ntsmetting ndig mcht zijn. In grtere gebuwen kan een gespecialiseerd bedrijf (al dan niet afhankelijk van de installateur) de regelmatige cntrles den, naast de reiniging en het nderhud van de installatie. Een gecentraliseerd gebuwenbeheersysteem maakt het mgelijk alle infrmatie te verzamelen afkmstig van de peilstkken, de cntrle te handhaven van de hydrfrinstallaties (met een specifiek alarm bij defect) en, in het algemeen, het beheer te den van alle uitrustingen van de installatie. BLZ. 18 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

19 UITVOERING SPECIFIEKE PUNTEN VOOR ELKE TECHNIEK BIOLOGISCHE ZUIVERING (SECUNDAIRE ZUIVERING): DE INTENSIEVE ZUIVERINGSTECHNIEKEN VAN STEDELIJK AFVALWATER De hierna behandelde technieken betreffen hfdzakelijk afvalwaterzuivering (zwart water en grijs water). Ze behren tt de technieken die drgaans wrden tegepast vr de zuivering van stedelijk afvalwater, zwel p cllectief als p individueel niveau. Deze technieken, die als intensief kunnen wrden gekenmerkt vanwege de bendigde ruimte vr de zuivering van het afvalwater, zijn daarm niet de meest efficiënte in alle zuiveringsfasen. Hun efficiëntie blijft beperkt tt de tertiaire zuivering (stikstf en fsfr) en de quaternaire (bacterilgische) zuivering. Overigens hebben ze een negatieve milieubalans en zijn ze meer energieverslindend dan de hierna behandelde extensieve technieken (gebruik van pmpen, beluchters, suppressren, enz.). Hun regelmatig nderhud vereist eveneens de interventie van gespecialiseerde vaklui. Deze technieken zijn in alle prjectfrmaten beschikbaar (vanaf 1 IE in de vrm van een micrzuiveringsstatin). Daarm geven we hierna slechts een krte beschrijving van deze technieken. Ze blijven echter aangewezen vr de afvalwaterzuivering van prjecten waarvan de dichtheid geen natuurlijke waterzuivering telaat (meestal in stadscentra), met dien verstande dat in dergelijk geval het ptimaal systeem bestaat in de zuivering van alleen het grijs water en de lzing van het zwart water in het ril f zelfs geen zwart water te prduceren. Bilgische schijven - Birtr Bilgische schijven passen het principe te van de mzetting en afbraak van de rganische stffen dr p een drager vastgehechte micr-rganismen. De bacterieculturen vrmen een zuiverende bifilm f bilgische film aan het ppervlak van de schijven. De half ndergedmpelde schijven zijn gemnteerd p een wentelende as vr de zuurstftever van de vastgehechte bimassa (aerbe zuivering). Het influent wrdt in een vrbezinktank behandeld. Het systeem is eveneens met een nabezinktank uitgerust vr de recirculatie van het zuiveringsslib. De birtr gebruikt dezelfde wenteltechniek vr de drager, maar in de plaats van schijven wrden cilinders gebruikt die zijn gevuld met pakkingmateriaal met een maximaal specifiek ppervlak vr de aangrei van de bifilm. Aerbe bifilter (xidatiebed) De bacteriën f micr-rganismen zijn vastgehecht p een drager die bven het niveau van het afvalwater bevestigd is. Het te zuiveren water wrdt ver het filterppervlak gespreid. De bifilter wrdt nit in het te zuiveren influent ndergedmpeld en wrdt cnstant dr natuurlijke beluchting f gefrceerde ventilatie belucht. De drager die als bifilter wrdt gebruikt, met een grt specifiek ppervlak hebben (preuze f spnsachtige materialen): lavastenen, grind, kunststffen, enz. Afbeeldingen: VMM "waterwegwijzer vr architecten - een handleiding vr duurzaam watergebruik in en m de particuliere wning" BLZ. 19 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

20 Actief slibsysteem Deze zuiveringstechniek berust p een intensieve beluchting. Beluchtingselementen (verdelers) aan de nderkant van de tank zrgen vr de zuurstftever. De bacteriën f micr-rganismen zweven in vlkken in het afvalwater. De rganische stffen wrden hfdzakelijk dr aerbe bacteriën afgebrken dr de mengeling van de zuiverende micr-rganismen met het te behandelen influent. Vrdeel: vrij lage slibprductie Nadeel: vrij hg energieverbruik vr de beluchting Ondergedmpelde beluchte bifilter De bacteriën f micr-rganismen zijn vastgehecht p een vlledig in het afvalwater ndergedmpelde drager, f zweven in vlkken. Beluchtingselementen nder aan de drager (filter) zrgen vr de zuurstftever van de bacteriën. Die bacteriën veden zich gedeeltelijk aan de in het afvalwater aanwezige nutriënten (stikstf, fsfr), maar gebruiken hfdzakelijk de klstf van de rganische stffen vr de synthese van hun eigen stf. Ze trekken er de ndige energie uit vr hun verleving. De dde bacteriën vrmen vlkken die in de vrm van gemakkelijker recupereerbaar slib bezinken. SBR Sequential Batch Reactr f discntinue trapsgewijze zuiveringstechniek, is een techniek die aansluit bij het actief slibsysteem, gecmbineerd met een bezinkingssysteem. De zuivering verlpt in 3 fasen: een anaerbe fase (het influent kmt in de SBR terecht, waar het wrdt gecirculeerd), een aerbe fase (het influent wrdt gecirculeerd en kunstmatig belucht), en een bezinkingsfase/afzetting van het slib (rust). (afbeelding: Vrdeel: een cmbinatie van verschillende functies die in een cnventineel zuiveringssysteem apart wrden uitgeverd. Nadeel: cmplex nderhud, energieverslindend. BLZ. 20 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

21 MBR Membraanbireactr : dit systeem cmbineert de vrdelen van een ultrafiltratie dr membranen die in ndergedmpelde vakken wrden geplaatst, en van een zuurstftever dr de prductie van luchtbellen nder de vakken (afbraak dr aerbe bacteriën - bilgische actie). De zuiverende bacteriën zweven in het te zuiveren influent. Vr de verwijdering van de bacteriën/deeltjes die zich p de membranen vastzetten, wrdt een mgekeerde strming tegepast. De MBR mvat eveneens nitrificatie- en denitrificatiefasen van de stikstfverbindingen. Ten sltte levert dit systeem een efficiënte bacterilgische zuivering. Vrdelen: Lage kst van de membranen, minimale bendigde ruimte, zuiveringskwaliteit, enz. Nadelen: Gebruik van chemische prducten vr de reiniging van de membranen, energieverslindend (beluchting, pmpen, enz.) Afbeeldingen en brn: VMM "waterwegwijzer vr architecten - een handleiding vr duurzaam watergebruik in en m de particuliere wning" - Ge-Engineering "Membraanbireactren" De membraanfiltratie- en zuiveringstechniek (MBR) leent zich vr tepassing in de dichte stad, waar bezettings- en gebruiksbeperkingen cmpacte systemen vereisen. De MBR is een efficiënte afvalwaterzuiveringstechniek (vr zwel zwart als grijs water) met een zuiveringsrendement dat geen aanvullende zuiveringsvrzieningen vereist, behalve dan wel in het kader van een recyclagekring, waar het risic bestaat van phping van bepaalde minerale bestanddelen. NATUURLIJKE BIOLOGISCHE ZUIVERING (SECUNDAIRE EN TERTIAIRE ZUIVERING): EXTENSIEVE ZUIVERINGSTECHNIEKEN VAN STEDELIJK AFVALWATER NATUURLIJKE LAGUNAGE (stedelijk afvalwater) > Beschrijving Lagunage stemt vereen met natuurlijke znes in het watermilieu, waar het water vrijwel "stilstaat" en de strmingssnelheid vertraagd is. Bij gebruik in waterdichte bekkens prduceert het vleiveld de bichemische reacties van een lagune, een meer f een vijver. Lagunage is een pen aquatisch ecsysteem. Er bestaan verschillende lagunagetypes. De meest gebruikte zijn de lagunages met micrfyten (algen, micrfytplanktn, enz.) waar de vuilvracht dr aerbe werking (in de aanwezigheid van zuurstf) wrdt mgezet. Andere technieken mvatten de afbraak van de rganische stffen dr anaerbe werking in het bezinksel, wat het vrdeel biedt van de stabilisatie van het zuiveringsslib. Afhankelijk van het gebruik van micrfyten (die de drdringing van het licht p de bdem van de bekkens vereisen) f van macrfyten (die de ntwikkeling van die micralgen beperken), wrden verschillende zuiveringsrendementen bereikt. Men treft k lagunages aan met nderwaterplanten, vrijdrijvende waterplanten (drijvende weide) f ndergedken wrtelende waterplanten, lagunages met vaste rhizfyten f kunstmatig (mechanisch) beluchte lagunages, enz. Rekening hudend met de grte ppervlakte die de lagunagebekkens vereisen en hun vrij laag zuiveringsrendement wanneer ze geïsleerd wrden gebruikt, is deze zuiveringstechniek in het raam van deze inffiche niet aanbevlen vr prjecten kleiner dan m². Echter, in het BLZ. 21 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

22 kader van de uitbreiding van de steden en landelijke gemeenschappen, kan deze zuiveringstechniek wrden verwgen vr de cllectieve zuivering van stedelijk afvalwater. Niettemin behandelen wij hier de technische aspecten van deze zuiveringstechniek vanwege haar gemeenschappelijke kenmerken met andere natuurlijke intensieve zuiveringstechnieken. Vr nder andere meer cmplexe technieken zals het M.H.E.A. (zie de beschrijving van technieken die verschillende technlgieën in de vrm van natuurlijke ecsystemen cmbineren), wrdt het principe van lagunage in een bekken aan het begin van het zuiveringscircuit tegepast vanwege zijn zuiveringsvermgen van rganische stffen en slibpvang in de beginfase van het zuiveringsprces. > Technische aspecten Uitvering: Een fysieke vrbehandeling van het afvalwater is wenselijk alvrens het water naar de lagunes af te vleien (dat geldt vr alle zuiveringstechnieken). Die vrbehandeling mvat een zeving, een ntzanding en een vetafscheiding. De installaties meten zdanig gedimensineerd en ntwrpen zijn dat ze ftsynthese in de lagunes mgelijk maken. Ze meten een vldende vlume hebben vr de afbraak van de rganische stffen (verblijftijd), en hydrdynamisch zijn m de permanente afvleiing in alle znes van de bekkens te vergemakkelijken. Rekening hudend met de zeer extensieve aard van deze techniek, is een vrij lange verblijftijd vereist (> 50 dagen). Natuurlijke lagunage vergt vrij grte ppervlakten, tussen 10 en 15m²/IE, alsk een minimaal aantal van drie peenvlgende bekkens. De diepte van de bekkens schmmelt tussen 1 m en 1,70 m en meer, afhankelijk van de aerbe f anaerbe aard van de installatie. Het is belangrijk aan te dringen p de waterdichtheid van de ppervlakken waar de lagunes wrden aangelegd. Dr zijn kenmerken en afkmst is dit water belast met allerlei verntreinigende stffen die absluut niet in de bdem mgen drdringen en de grndwaterspiegel bereiken. De waterdichtheid van het aquatisch ecsysteem kan wrden uitgeverd met een niet bilgisch afbreekbaar membraan, geschikt vr dit type van tepassing (minimale dikte van 1,5 mm, bestand tegen UV-straling en tegen temperatuurschmmelingen). Het idee van een waterdicht bekken van klei (f van verdichte kleiaarde) is afgeraden, want dat zu de vltte ruiming van het slib in de weg staan en kan risic s van nietwaterdichtheid inhuden (bdemvervuiling). Andere parameters van de lagunagezuiveringstechniek zijn de plantensrt (indien beplant), het gebruikte substraat (krrelgrtte, samenstelling), de diepte van de bekkens en hun aantal. Kst: Lagunage, vaak bestempeld als rustiek, is technisch eenvudig vanwege de weinige technlgieën die in het werk wrden gesteld. De investeringsksten zijn vral afhankelijk van de kwaliteit van de bdem, die z ndrlatend mgelijk met zijn (dit is een beperking p de tepassing van de lagunagetechniek). Overigens mvat de installatiekst de prijs van de materialen vr de grndwerken en de uitvering van de werken (waterdichting, betn, gemembranen enz.). De explitatieksten vertegenwrdigen ngeveer 20% van die van een traditineel waterzuiveringsstatin. Deze verhuding varieert afhankelijk van de energiekst (Badia-Gndard Françise 2003). Reiniging en nderhud: een minimale reiniging van de installaties, bekkens, leidingen en mgeving is vereist. Overigens met wrden gelet p de gede afvleiing van de waterstrmen tussen de bekkens, de aanwezigheid van drijvende vrwerpen, de testand van de waterkeringen en het ptreden van geurhinder. BLZ. 22 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

23 Bij een ndergedimensineerde, niet-nderhuden f slecht beheerde installatie, kan geurhinder ptreden. Open aquatische ecsystemen kunnen muggenplagen in de hand werken (dr het vrijwel stilstaand water). In een dergelijke cntext met de ntwerper van lagunes dde armen vermijden (hydrdynamische vrmgeving). Een andere plssing is het inzetten van rfdieren zals vissen en zöplanktn, die zich met insectenlarven veden. Ten sltte is een van de grtste nadelen van deze techniek de grte slibprductie p de bdem van de lagunes. Dat slib met m de 10 tt 12 jaar wrden uitgebaggerd. BLZ. 23 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

24 > Verschillende types van natuurlijke lagunage Cllectieve lagunage van het stedelijk afvalwater van de steden Rchefrt en Frt-Mahn - Brn: Internet ( Brn: Michel RADOUX (Fndatin Universitaire Luxemburgeise) Brn: Michel RADOUX (Fndatin Universitaire Luxemburgeise) BLZ. 24 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

25 Brn: Michel RADOUX (Fndatin Universitaire Luxemburgeise) Brn: Michel RADOUX (Fndatin Universitaire Luxemburgeise) AANGELEGDE MOERASSEN (RIETVELDEN) (afvalwater - grijs water) > Beschrijving De zuiveringssystemen dr filtrerende merassen btsen de verschijnselen na die in natuurlijke merassen ptreden. Ze werken als filters vr de afbraak van de rganische stffen (klstf, stikstf en fsfr), de zwevende stffen en de ziekteverwekkers. Filtrerende merassen wrden met everplanten beplant en trapsgewijs geved dr verticale f hrizntale strming in eenheden nder het waterppervlak. Deze techniek bestaat erin de te zuiveren influenten ver de trapsgewijs aangelegde bekkens te laten strmen waarin een milieu werd geschapen dat zich leent vr de vrming van een kunstmatig aquatisch ecsysteem met een zuiverende werking (cmbinatie van de werking van planten, van bacteriën in de rhizsfeer, van micr-rganismen en van substraat). In de beplante bekkens wrden meestal twee strmingswijzen tegepast: de strming dr perclatie (verticaal filtersysteem) en de strming dr translatie (hrizntaal filtersysteem). In Eurpa treft men drgaans aangelegde merassen van het Seidel-type f rietvelden aan: het betreft de reed bed treatment systems (RBTS). De beplanting met snelgreiend riet (phragmites australis), dat wisselende waterniveaus kan verwerken (kenmerk van de Seideltechniek), beperkt de prductie van zuiveringsslib. Dit slib is gestabiliseerd en van gede BLZ. 25 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

26 hygiënische kwaliteit, waardr het gemakkelijker kan wrden gevalriseerd. Apart beschuwd, vertnen deze technieken echter bepaalde beperkingen qua zuiveringsrendement van smmige vervuilingsparameters. Zals wij verder zullen zien, zijn de systemen die de vrdelen van verschillende technieken cmbineren en de gebreken ervan verbruggen, het meest efficiënt qua waterkwaliteit en zuiveringsrendement: extensieve/intensieve technieken (van het type M.H.E.A) en intensieve/extensieve technieken (van het type I.N.C.O.M.A.T.S, Living Machine, Ec-machine, enz.). De Kickuth-techniek (5 m²/ie vr afvalwater) De Kickuth-techniek werkt met bekkens waarin het afvalwater via hrizntale translatie in het substraat strmt. Dat substraat dient vr het wrtelen van de everplanten en/f landplanten, die er een wrtelzne ntwikkelen (rhizsfeer). Binnen de bekkens zrgen aerbe en anaerbe bichemische prcessen vr de zuivering van het afvalwater. Deze techniek, een van de meest gebruikte natuurlijke afvalwaterzuiveringstechnieken, is vrij efficiënt vr de primaire en secundaire zuivering (BZV en CZV) maar is beperkt vr de tertiaire zuivering (40 à 60%). De Seidel-techniek (3-7 m²/ie vr afvalwater) De Seidel-techniek maakt gebruik van bekkens waarin het water via verticale filtratie (perclatie) in het substraat strmt. Het betreft een trapsgewijs parallel gekppeld systeem. De bekkens wrden intermitterend met ngezuiverd afvalwater bevleid, waardr het systeem afwisselend wel f niet nder water staat. Daardr kan het substraat geveliger zijn vr de grtte van de te verwerken hydraulische belasting. De Seidel-techniek maakt een hge nitrificatie van het influent mgelijk. Ideaal vr de denitrificatie, kunnen dan na de beplante filterbedden bekkens met hrizntale strming wrden geplaatst. Dr de cmbinatie van beide technieken bereikt men dus een grtere efficiëntie dan wanneer men ze apart tepast. Afbeeldingen: VMM "waterwegwijzer vr architecten - een handleiding vr duurzaam watergebruik in en m de particuliere wning" > Technische aspecten Filtrerende merassen vereisen een ppervlakte die afhankelijk is van de kwaliteit van het afvalwater, de lzingsvereisten en de testand van het terrein. De dimensinering van het systeem zal dus afhangen van de massabelasting, de beschikbare ruimte en de tpgrafie van het terrein. In het kader van de nabehandeling van grijswaterzuivering, wrdt de uitgeverde ppervlakte beperkt tt 1-2 m²/ie in vergelijking met de 5-10 m²/ie bendigde ppervlakte vr de zuivering van al het afvalwater. Uitvering: - De diepte van de bekkens bedraagt meestal tussen 60 cm en 1 m; - Om de waterdichtheid van de bekkens te waarbrgen en het risic van vervuiling van de grndwaterspiegel te vermijden, met de techniek p een waterdichte fundering wrden uitgeverd. Overeenkmstig de aanbevelingen van de fabrikant, kan die waterdichtheid wrden uitgeverd met een niet bilgisch afbreekbaar membraan, geschikt vr dit type van tepassing (dikte >1,5 mm, bestand tegen UV-straling, tegen temperatuurschmmelingen en tegen knaagdieren). De bekkens kunnen in betn, eventueel geprefabriceerd, wrden uitgeverd. Het ntwerp van een waterdicht bekken van klei (f van verdichte kleiaarde), kent geen tegenargumenten meer: de kleilaag is immers nit betrkken bij nderhudswerkzaamheden. - De bekkens wrden gevuld met een substraat met een textuur van het type "grf zand", BLZ. 26 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

27 idealiter met variërende krrelgrtte (2-8 mm van nder naar bven). Het substraat is dus zeer drlatend en zrgt vr een gelijkmatige strming van het water. De ingang en uitgang van de beplante filterbedden meten een verschillende krrelgrtte hebben van de rest van het bekken (grind mm Kickuth-techniek). - Alle andere vrzieningen vr de ingang, drstrming en uitgang van het te zuiveren water meten zdanig ntwrpen zijn dat ze beschermd zijn tegen vrst (gebruik van ingegraven inspectieputten, enz.). - De aansluitleidingen van het gebuw p de septische put meten een helling hebben van 2 tt 4%. Het water dat uit de septische put strmt, lpt dr stijve buizen met een regelmatige helling van 1%. - De beplante filterbedden hebben een helling van minimaal 1%. - Het is ndzakelijk dat de septische put ver een tereikende eigen ventilatie beschikt, m te vermijden dat in de strmafwaartse bekkens geurhinder ptreedt dr de afbraak van de rganische stffen van de septische put. De afverleiding van de gassen met vldende hg wrden geplaatst (meer dan 3 m) en p vldende afstand van tegangen tt bezette ruimten (min. 1 m), tegankelijke buitenruimten (terrassen, zijgalerijen), enz. Reiniging en nderhud: De meeste nderhudswerkzaamheden zijn identiek aan die van een siertuin met landelijke en semi-aquatische inrichtingen: nderhud van de directe mgeving (tegankelijkheid), van de bekkens (steunmuurtjes, aansluitingsvrzieningen en -leidingen tussen de bekkens, enz.), jaarlijks maaien van de bvengrndse bimassa aan het einde van hun greiperide (september-ktber) en de afver ervan, het ruimen van het zuiveringsslib (m de 5 tt 10 jaar), enz. Zals vr elke tuin is een fytsanitair tezicht en eventueel de bestrijding van parasietplagen (bladluis bijvrbeeld) ndig. Deze "zachte" waterzuiveringstechnieken werken bij vrkeur in vrij verval en znder het gebruik van chemische middelen. Smmige prjecten die niet ver een vldende natuurlijke helling beschikken (van 60 tt 80 cm tussen de uitgang van het water van de gebuwen en de uitgang van de bekkens), vereisen het gebruik van dmpelpmpen m het water p het vereiste niveau p te pmpen. Het nderhud mvat eveneens de cntrle van de tever- en afvervrzieningen van het water. Zuiveringsefficiëntie in de winterperide: de vermindering van het zuiveringsrendement (verwatering dr neerslag en lagere mgevingstemperaturen) is in werkelijkheid niet nemenswaard. Alle bilgische en natuurlijke zuiveringsprcessen (dr de werking van bacteriën, micr-rganismen, micrfyten en macrfyten) zijn effectief temperatuurgebnden maar blijven functineel en dus actief in de winter (met inbegrip van de hgere planten, waarvan de ndergrndse bimassa s winterhard zijn). Hun seizengebnden vertraging kan eenvudigweg dr een vldende dimensinering van de installaties wrden gecmpenseerd. In de winter is het belangrijk de gehele ppervlakte in werking te huden, ndanks de bevriezing van het waterppervlak, en dus te verzekeren dat het water veral kan strmen: van bekken naar bekken, waarbij de aansluitvrzieningen en de in- en uitgangen van de bekkens tegen vrst beschermd meten zijn. Aanbevelingen: kunstmatige bekkens die p een pen aquatisch ecsysteem geïnspireerd zijn f die het vrbehandelde ngezuiverde water in een pen septische put laten strmen (in anaerbe f zelfs anxische mstandigheden) en die in de nmiddellijke mgeving uitznderlijk geurhinder kunnen verrzaken, meten p vldende afstand van de gebuwen wrden geplaatst, rekening hudend met de verwegende windrichting. Drie in het Waalse Gewest erkende natuurlijke zuiveringstechnieken: EPUVAL (met riet beplante filterbedden EPUVALWAT asbl Dimitri XANTHOULIS), A.E.A.R. (Agencement d Ecsystèmes Aquatiques Recnstitués Eclgie au qutidien asbl Christian HEYDEN) en M.H.E.A (Ely&Fils Michel RADOUX). BLZ. 27 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

28 > Vrbeelden van natuurlijke waterzuiveringstechnieken in België Het beplante filterbed EPUVAL (Dimitri XANTHOULIS 7 m²/ie) Het dr de vzw Epuvaleau en de Faculteit Agrnmische Wetenschappen van Gemblux ntwikkeld zuiveringscircuit past de principes te van de Kickuth-techniek met hrizntale strming. Het zuiveringscircuit mvat een vrbehandeling in een septische put "vr alle afvalwater" en twee parallel aangelegde, met riet beplante bekkens waarin het te zuiveren influent nder het substraat strmt. Afbeeldingen: Vzw Epuvaleau, brchure "Vtre système d épuratin des eaux usées par filtre végétalisé EPUVAL" BLZ. 28 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

29 Agencement d Ecsystèmes Aquatiques Recnstitués (Christian HEYDEN 6-8 m²/ie vr afvalwater) De techniek mvat een vrbehandeling in een septische put. De natuurlijke zuiveringscircuits van de A.E.A.R.-techniek, passen een peenvlging van aquatische en semi-aquatische ecsystemen te: een bekken met in grindsubstraat gewrtelde macrfyten: riet en de gele lis. Het grind dient als fysieke filter vr de zwevende stffen, als substraat vr de waterplanten en als drager vr het planktn. De strming gebeurt hrizntaal dr het substraat. een lagune samengesteld uit micrfyten (eencellige grene algen), die het water van dit bekken spntaan klniseren. Die aanwezigheid van algen bevrdert de ntwikkeling van dafnia s, kleine kreeftachtigen en planktn die het water klaren dr zich met de algen te veden, wat zrgt vr een pname van fecale kiemen. een aangelegd meras: dit werkt als filter via infiltratie en perclatie dr een substraat en dient als drager vr zuiverende micr-rganismen. De planten wrden gekzen vr hun zuiverende en esthetische kenmerken. een lagune met verschillende srten nderwaterplanten: gekresd fnteinkruid (Ptamgetn crispus), gedrnd hrnblad (Ceratphyllum demersum), witte waterlelie (Nymphaea alba), pijlkruid (Sagittaria sagittiflia), kleine egelskp (Sparganium emersum) en zwanenblem (Butmus umbellatus). Dit laatste bekken is een "schuilplaats vr inheemse waterdieren", twee zeldzame vissrten van de karperachtigen: de bittervrn (Rhdeus sericeus amarus) en het vetje (Leucaspius delineatus) werden pnieuw ingeverd. Men treft er k een tweekleppig weekdier aan: de zwanenmssel (Andnta sp.), die als filter dient vr de zwevende stffen in het water. Deze diersrten zijn kstbare bilgische indicatren vr de kwaliteit van het effluent. de bittervrn (Rhdeus sericeus amarus) Brn: Christian HEYDEN (Eclgie au qutidien asbl) Les Amis de la Terre, "La mare", nr. 62, BLZ. 29 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

30 De MHEA-techniek (Michel RADOUX 6-8 m²/ie vr afvalwater) Het geptimaliseerde MHEA-zuiveringscricuit (Msaïque Hiérarchisée d Ecsystèmes Artificiels), mvat drie in serie geplaatste kunstmatige ecsystemen: een aquatisch ecsysteem, een semiaquatisch ecsysteem en een landecsysteem. Het zuiveringscircuit vereist de vrbehandeling van het afvalwater in een septische put. De aanleg van een aquatisch ecsysteem is verantwrd dr het feit dat vrgezuiverd water ng een grt gehalte aan zwevende stffen (ZS) kan meeveren. Het is dus ndzakelijk de primaire vervuiling vldende af te breken p het niveau van het aquatisch ecsysteem, m elke schadelijke verstring van de hydraulische geleidbaarheid in het strmafwaarts gelegen landecsysteem te vermijden. Overigens is het "pen" aquatisch ecsysteem praktischer vr de peridieke ruiming van het geprduceerde slib. De tweede fase mvat een semi-aquatisch ecsysteem beplant met verschillende srten everplanten: Typha latiflia/angustiflia, Phragmites australis, Iris pseudacrus, Scirpus lacustris, enz. Het semi-aquatisch ecsysteem is ndig vr nder meer de beperking van de ntwikkeling van micrfyten, die in het pen water een belangrijke rl spelen. In de laatste fase wrdt het water naar verschillende landecsystemen afgevleid, waarvr verschillende struik- en bmsrten in aanmerking kunnen kmen (Alnus glutinsa (L.) Gaertn Alnus crdata (Lisel.) Ppulus tremula L. Prunus padus L. Fraxinus excelsir L. Salix cinerea L., enz.). De landecsystemen verbeteren het zuiveringsrendement van de primaire en secundaire zuivering aanzienlijk. Wat de tertiaire zuivering betreft, hebben de met struiken beplante bekkens systematisch hger zuiveringsrendementen geleverd. Wij wensen erp te wijzen dat afhankelijk van het type van beplanting, vrij lgische srten in aanmerking kmen: bmen zals de wilg en de ppulier (twee snelgreiende bmen) leveren de beste resultaten. Brn: Michel Radux (Fndatin Universitaire Luxemburgeise) en Elys&Fils BLZ. 30 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

31 SELECTIEVE ZUIVERING VAN GRIJS WATER De Traiselect-techniek (Jseph ORZÀGH 1-2 m²/ie grijs water) De selectieve zuivering van grijs water heeft alleen maar werkelijk zin wanneer geen fecaal water wrdt geprduceerd. In dat geval stelt men vast dat het prbleem van het huishudelijke afvalwater hfdzakelijk de behandeling van de rganische belasting betreft. Zie WAT02 vr de techniek van de tiletten met cmpsteerbaar strisel (drge tiletten). De Traiselect-techniek vereist een vrbehandeling in een septische put. Zals eerder gezien verbetert het zuiveringsrendement van de septische put van 30% afbraak van de rganische belasting (vr de zuivering van grijs water en zwart water) tt 60-80% vr grijs water alleen. Dat geldt indien het water in een anaerb milieu nmiddellijk na zijn prductie wrdt gezuiverd (ng warm water). De zuivering van grijs water alleen prduceert weinig zuiveringsslib. De tweede fase van de techniek bestaat uit een buffertank met beluchting van het influent (grijswaterreactr): zuurstftever van het milieu en verwijdering van de geurhinder van de anaerbe fermentatie. In deze ndergrndse tank (vaak van kunststf), met een capaciteit van 50 tt 100 liter per persn, wrdt een verdeler geplaatst van luchtbellen die dr een perspmp (van het type aquariumbeluchter) wrden ingeblazen. De nabehandeling kan wrden uitgeverd dr een beplant filterbed van het type aangelegd meras en/f nabehandelingsvijver: kunstmatige vijver, semi-aquatisch f landecsysteem. Indien de aanleg van een filtrerende tuin vanwege gebrek aan bendigde ruimte, niet kan wrden uitgeverd, kunnen meer intensieve technieken wrden tegepast vr de recyclage van het gezuiverde grijs water in de verbruikscyclus van het gebuw (spelwater vr de tiletten indien behuden, nderhud van het gebuw en van de directe mgeving). De vlumes die als (af)waswater wrden gebruikt, vertegenwrdigen slechts een klein aandeel van het dr de wning geprduceerde afvalwater. De recyclage van grijs water met dus met de pvang van regenwater wrden gecmbineerd. Brn: Jseph Orzàgh Eautarcie "Pluvalr & Traiselect intrductin à la gestin éclgique de l eau dans la maisn" BLZ. 31 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

32 De WATER CONVERT -techniek (trapsgewijze recyclage van grijs water) De Water Cnvert-techniek is een zuiveringssysteem van grijs water van duche f bad vr de speling van de tiletten. Bij elk gebruik van de duche f het bad, wrdt het grijs water pgevangen, gezuiverd en pgeslagen. Dit water wrdt vervlgens gebruikt als spelwater vr de tiletten in de wning. Z wrdt het grijs water van het bad f de duche pgevangen in een klein reservir nder f naast het bad f de duche. Dit reservir bevat een mechanische filter en een pmp. Wanneer de spelbak van het tilet vl is, f bij een strmnderbreking, vleit het water langs een verlp naar het ril af. Is de spelbak leeg, dan wrdt de pmp via een veler in werking gesteld en pmpt het water naar de spelbak via een rubberslang in de dekvler f de plint. Het systeem is bijznder cmpact en kan eenvudigweg achter de clsetpt van het tilet wrden geplaatst. Het nderhud is zeer eenvudig en vereist geen tussenkmst van een technicus. Het water wrdt autmatisch gezuiverd dr een dseerapparaat dat een blauwgekleurde, geparfumeerde en bactericide waterige plssing bevat. De aanbevlen dsering bedraagt 4 ml vr een spelbak van 10 l f het equivalent van ± 750 spelingen van 10 l. Deze plssing bevat een middel m kalkaanslag in de spelbak en de leidingen van het tilet te vrkmen en is niet schadelijk vr het zuiveringssysteem. Een vergelijkbare techniek wrdt in vliegtuigen en hgesnelheidstreinen tegepast. Bij een tekrt aan grijs water kan het systeem autmatisch p leidingwater verschakelen. Het apparaat wrdt dr een elektrnisch systeem beheerd. Een lcd-scherm duidt aan wanneer de filter vuil is f de pmp defect is. In een htel kan de receptinist(e) het lcd-scherm gebruiken m de berichten aan de klanten ver te maken. De systemen wrden dan p een netwerk aangeslten en dr een sftware beheerd. Bij renvatie biedt Water Cnvert, znder extra bendigde ruimte en znder grte verbuwingen, een gede plssing ter vervanging van het bestaande spelsysteem. Brn: Principeschema van de werking van het WaterCnvert-systeem (brn: BLZ. 32 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

33 De Pnts Aquacycle-techniek (Hansgrhe grijs water) De Pnts Aquacycle-techniek is een recyclagesysteem van badkamerwater (bad, duche, wastafel) en bestaat uit de vlgende elementen: - Een vcht- en geurdichte vrbehandelingsunit van plyethyleen, vr de aerbe en bilgische zuivering van grijs water (bad, duche, wastafel), bestaande uit: een wervelbed (brkken kunststfschuim) waarp de bimassa zich kan vasthechten en dat functineert als een sequentieel gevede bilgische reactr met een intermitterende beluchter; een regelbare en autmatische slibafver; en een in het reservir ingebuwde filter met autmatische tegenstrmreiniging. - Een vcht- en geurdichte hfdzuiveringsunit van plyethyleen, vr de aerbe en bilgische zuivering van grijs water (bad, duche, wastafel), bestaande uit: een wervelbed (brkken kunststfschuim) waarp de bimassa zich kan vasthechten en dat functineert als een sequentieel gevede bilgische reactr met een intermitterende beluchter; en een regelbare en autmatische slibafver. - Ontsmetting dr ultravilette UVC-straling. - Tever van gezuiverd water: reservir van plyethyleen vr het gezuiverde water, met een tweede tever vr leidingwater vereenkmstig de nrm DIN 1988, en een perspmp (DEA) met bedieningsinrichting. - Vlledig autmatische besturing van de installatie met stringsindicatr, met de mgelijkheid m de fabrieksinstellingen van de prcesparameters en van de prgrammamdule te wijzigen vr een autmatische pstarting na de inlpperide. De kwaliteit van het gezuiverde water stemt vereen met de hygiënische en bilgische nrmen van de Eurpese richtlijn van 8 december 1975 betreffende de kwaliteit van het zwemwater, alsk van tabel 3 van de handleiding H201 van de FBR (Duitse berepsvereniging vr het gebruik van regenwater en industrieel water) van januari Brn: Principeschema van de werking van de zuiveringsinstallatie en afbeelding van het Aquacycle 5000-systeem in een studentenhuis (62 appartementen) in Hannver ( BLZ. 33 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

34 GEMENGDE SYSTEMEN DIE VERSCHILLENDE ZUIVERINGSTECHNIEKEN COMBINEREN De INCOMATS-techniek (Rik VAN DE WERF, Tny DEWIT afvalwater) De INCOMATS -afvalwaterzuivering (Integrated Cnventinal Macrphyte Treatment System) werd ntwrpen dr het gespecialiseerde studiebureau MVL vr het dmein Planckendael van de Z van Antwerpen in Mechelen. INCOMATS werd ntwrpen p basis van twee zelfstandige en geïntegreerde technieken: een Birtr met actief slib, gecmbineerd met merasbekkens met helfyten: een samenspel van traditinele intensieve technieken en natuurlijke extensieve technieken. De eerste, meer intensieve zuivering, past de techniek te van de bilgische schijven f Birtr en het actief slibsysteem. Het actief slibsysteem bestaat uit een beluchtingstank en een bezinktank (nabezinktank). De tweede zuivering mvat een bekken met macrfyten en een meras met helfyten. Hier wrden drijvende f in een substraat wrtelende waterplanten gebruikt. Het meras met helfyten is gebaseerd p de strming van het afvalwater drheen een grindlaag (hgte 30 tt 90 cm) waarin de waterplanten wrtelen (rhizsfeer). In werkelijkheid bestaat het meras uit een aantal parallelle bekkens die alternerend dr het vrgezuiverde afvalwater wrden bevleid. Op die manier bevindt de rhizsfeer van de verschillende bekkens zich afwisselend in aerbe en anaerbe testand. Die afwisseling biedt een aantal vrdelen vr de aanwezige micr-rganismen: nitrificatie en denitrificatie wrden gestimuleerd alsk afbraak van de fsfaten. Brn: MVL "Aut-épuratin naturelle par des plantes aquatiques un ancien prblème dans un ensemble cntemprain" - specifieke studie: de natinale Z van Antwerpen (plaats: Planckendael) Ft s: Art&Build 2002 BLZ. 34 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

35 HELIOBIOLOGISCHE TECHNIEKEN De techniek van de Living Machine Ec-Machine (Jhn TODD in een serre 2-4 m²/ie - afvalwater) Deze techniek benut de in het afvalwater aanwezige nutriënten m een vlledige vedingsketen te ntwikkelen. De keten mvat de primaire prducenten (verschillende srten waterplanten, macrfyten), de cnsumenten van die primaire prductie (zöplanktn, slakken, weekdieren, vissen, enz.) en de afbrekers (bacteriën, benthische rganismen, enz.). De Living Machine bestaat uit tanks, meestal cilindervrmig, die in serie met elkaar verbnden zijn (de cellen). Deze tanks wrden kunstmatig belucht dr beluchters die fijne luchtbelletjes in hun bdem inblazen, waardr "upwelling" plaatsvindt (de rganische stffen stijgen naar de ppervlakte) en de plantwrtels cntinu wrden geved. Verschillende kunstmatige ecsystemen wrden, dr de strming van het water, in de vrm van cellen met elkaar verbnden in een serre die als bilgische beschutting dient. De serre maakt een betere cntrle mgelijk van parameters zals temperatuur, zuurstfcncentratie, lichtsterkte, znnestraling vr de ftsynthese, enz. en dus een grter zuiveringsrendement. Er bestaan veel verschillende srten bekkens die in cmbinatie met elkaar wrden gebruikt: pen reactren beplant met drijvende macrfyten, bilgische reactren die werken in de aanwezigheid van ingeblazen zuurstf, aangelegde merassen (rietvelden), bezinktanks (klaringsbekken), "eclgische wervelbedden", enz. Teksten: Jhn Tdd - Beth Jsephsn "The design f living technlgies fr waste treatment" - Ft s: Art&Build BLZ. 35 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

36 HOGERE PLANTEN GEBRUIKT VOOR DE ZUIVERING VAN STEDELIJK AFVALWATER Natuurlijke zuiveringstechnieken passen p visueel en landschappelijk vlak uitstekend in het natuurlijke milieu, vr zver de gekzen plantensrten "p natuurlijke wijze" in het mringende ecsysteem aanwezig zijn. In kunstmatig aangelegde ecsystemen vr de zuivering van afvalwater, meten plantensrten wrden vermeden die kunnen wekeren bij gebrek aan rfdieren, parasieten en/f cncurrentie dr vegetatieve vrtplanting (beperking van het "wekerrisic"). Inheemse plantensrten zijn het best aangepast aan de weersmstandigheden, zijn sterker en bevrderen de ntwikkeling van de lkale diversiteit. Natuurlijke extensieve zuiveringstechnieken kunnen zelfs dienen als "vluchtplaats" vr plantensrten die in hun natuurlijke milieu met uitsterving bedreigd zijn (menselijke druk, wijziging van de natuurlijke leefruimte enz.). Andere srten kunnen uit het plantenpalet wrden gekzen vr hun zuiverende eigenschappen en efficiëntie in de afbraak van bepaalde verntreinigende stffen die in het afvalwater aanwezig zijn: smmige drijvende macrfyten zals de waterhyacint (eichhrnia crassipes), de watersla (pistia stratites) f de planten van de eendenkrsfamilie (lemna minr en lemna gibba), efficiënt vr de afbraak van de rganische stffen; riet (phragmites australis) vr het beheer van het zuiveringsslib; de mattenbies (scirpus lacustris) en de watermunt vr hun werking tegen ziekteverwekkende bacteriën en clifrmen die verantwrdelijk zijn vr de bacterilgische vervuiling van het water; de hydrctyle umbellata, eichhrnia crassipes en phragmites australis zijn efficiënt vr denitrificatie; de waterklaver (Menyanthes trifliata) is een waardplant vr rupsen en vlinders; hningstruiken van het type prunus padus, wrden in de nabehandelingsfase gebruikt en dienen als pleisterplaats vr de ntwikkeling van vlwassen vlinders; bmen zals de wilg en de ppulier, twee snelgreiende bmsrten, zijn efficiënt vr de zuivering van stikstf- en fsfrverbindingen; andere planten zijn efficiënt vr de zuivering van zware metalen: de sareptamsterd (brassica juncea) kan tt 60% van zijn drg gewicht in ld pnemen, en het ld kan na maaiing wrden gerecycleerd. De znneblem (Helianthus annuus) speelt een belangrijke rl in de zuivering van zware metalen in het afvalwater f in het regenwater dat van de wegen afvleit. BLZ. 36 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008

37 Waterplanten Eendenkrs lemna minr Gele plmp nuphar lutea Witte waterlelie nymphea alba Overplanten Waterklaver- Menyanthes trifliata Merasspirea - Filipendula Ulmaria: geneeskrachtige plant Kattenstaart - Lythrum Salicaria Leids plantje f salamanderstaart - Saururus Cernuus Watergras - Elecaris Acicularis Kalmes - Acrus Gramineus Oeverzegge - Carex Riparia Witte waterkers - Nasturtium fficinale BLZ. 37 VAN 41 RECYCLAGE VAN GRIJS WATER IN SITU DECEMBER 2008