Technologiestichting STW. Jaarverslag

Transcriptie

1 Technologiestichting STW Jaarverslag 20 14

2 Technologiestichting STW Postadres Postbus GA Utrecht The Netherlands Bezoekadres Van Vollenhovenlaan JP Utrecht T +31 (0) F +31 (0) E info@stw.nl Foto omslag Deze installatie in Wemmershoek, Zuid-Afrika, zuivert rioolwater met de Nereda-technologie. Royal HaskoningDHV gaat de energiezuiniger én goedkopere technologie nu ook leveren aan India en Zwitserland. Foto: Joana Doutor STW-nummer 2015/05508/STW ISBN-nummer NUR 950

3 Jaarverslag 2014 Technologiestichting STW april

4

5 Inhoud Voorwoord 06 Ontwikkelingen binnen STW 08 Inleiding 09 Jaarverslag 09 In Financieringsinstrumenten 17 Samenwerkingsverbanden 18 Overige 19 Prestatie-indicatoren 20 De financiële situatie 22 STW-jaarcongres Opvallende resultaten uit de kennisoverdracht 42 Inleiding 43 Cijfers kennisoverdracht 44 Open Technologieprogramma 48 Nanotechnologie 49 Partnership 50 Vernieuwingsimpuls 52 Onderzoeksprogramma Sport 54 STW in cijfers 56 Inleiding 57 Kengetallen en statistiek 65 Verkort financieel jaarbericht Opvallende resultaten uit het onderzoek 26 Overzicht programma s en activiteiten 28 Inleiding 29 Open Technologieprogramma 30 Perspectief 35 Demonstrator 36 Samenwerkingsprogramma s Jurykamers en commissies 72 Jurykamers 74 Commissies 82 Lijst van gebruikers 99 Lijst van afkortingen 3

6 Bestuur Prof.dr. P.M.G. Apers voorzitter, Universiteit Twente 1 Prof.dr.ir. A.F.W. van der Steen voorzitter, Erasmus MC 2 Dr. C.A. Linse Voorzitter Raad van Toezicht TNO Ir. A.H. Schaaf CEO Océ Technologies BV Prof.dr. I.W.C.E. Arends vice-voorzitter, 3 Bestuursraad Ir G.F.M. Beenker NXP 4 Dr.ir. J.P.H. Benschop ASML Netherlands BV Prof.dr. J.A. Bouwstra Universiteit Leiden Dr. H.P.C.E. Kuipers Shell Global Solutions Waarnemers Directie directeur Dr. E.E.W. Bruins Drs. J.H. de Groene NWO Dhr. Th. Grosfeld Vereniging VNO-NCW Ir. A.P. Couzy Ministerie van Economische Zaken 1 tot 01/09/ vanaf 01/09/ vanaf 01/01/2014 lid vanaf 01/09/2014 vice-voorzitter 4 tot 13/06/ Jaarverslag STW 2014

7 Over de schutting Je moet het maar durven: geen cent meer uitgeven aan bedrijven die jouw afval ophalen en verwerken, maar juist geld ervoor vragen. Toch is die brutaliteit niet meer dan logisch wanneer je bedenkt dat afval vaak vol waardevolle stoffen zit. Van kostbare metalen tot recyclebare plastics, in een doorsnee afvalstroom kun je het allemaal vinden, en daarna hergebruiken. Afval is geen afval, maar een tussenfase waarin grondstoffen zich kunnen bevinden. Met deze en vele andere inzichten verraste ondernemer Gunter Pauli de bezoekers van het STW-jaarcongres in Pauli was de keynote speaker op het congres, en hield een gloedvol betoog over de projecten die hij als duurzaam ondernemer van dichtbij meemaakt. Een van Pauli s gedurfde projecten draait om distels. Hoewel distels te boek staan als hardnekkig onkruid, en vaak roemloos op de composthoop belanden, zijn ze een waardevolle bron van grondstoffen voor bioplastics. In Italië is zelfs een oude petrochemische fabriek omgebouwd tot bioraffinaderij voor distels. In plaats van te betalen voor de verdelging, ontvangen Italiaanse boeren nu geld voor de distels op hun land. Een kwestie van durf? Nee, een kwestie van anders denken en daarna gewoon doen, aldus Pauli. Wetenschappers zijn bij uitstek geschikt om die stap te maken, omdat ze vaak over expertise beschikken die ook buitengewoon goed van pas kan komen buiten de kaders van hun eigen vakgebied. Met zijn aanstekelijke enthousiasme wist Pauli de congresbezoekers al snel voor dat idee voor te winnen. Het gevolg: de keynote was het gesprek van de dag, en de congresbezoekers dachten hardop na over hoe zij hun kennis konden inzetten voor een betere wereld. Dat uitgangpunt sluit naadloos aan op de visie van STW: technologische vooruitgang boek je niet alleen door bestaande technieken sneller, kleiner of slimmer te maken. De grootste sprongen maak je door over de schutting van je eigen onderzoekswereld te kijken, en samen te werken met andere wetenschappers, ondernemers of instellingen. Ook in 2014 heeft STW die missie vol overtuiging uitgevoerd. Dat leidde onder meer tot een uniek samenwerkingsproject met de Nierstichting. In het project dagen STW en de Nierstichting wetenschappers uit om materialen te ontwikkelen die cruciaal zijn voor de ontwikkeling van een draagbare kunstnier. De behoefte aan zo n apparaat is enorm. Wereldwijd zijn twee miljoen mensen afhankelijk van nierdialyse, die ze meerdere keren per week moeten ondergaan in een ziekenhuis of een dialysecentrum. Een eigen draagbaar dialyseapparaat kan de kwaliteit van leven voor hen dan ook flink verbeteren. De behoefte aan mensen die over de schutting durven te kijken is dus groot. Veel wetenschappers en ondernemers doen dat al, maar we hebben er meer nodig, aldus Pauli. Hopelijk wordt het straks dringen daar bij die schutting. Eppo Bruins directeur 5

8

9 01 Ontwikkelingen binnen STW 08 Inleiding 09 Jaarverslag 09 In Financieringsinstrumenten 13 Open Technologieprogramma 13 Perspectief 14 Valorisation Grant en Take-off 15 Demonstrator 15 Vernieuwingsimpuls 15 Topsector Calls 17 Samenwerkingsverbanden 18 Overige 19 Prestatie-indicatoren 20 De financiële situatie 20 Jaarrekening Begroting Ontwikkelingen 22 STW-jaarcongres

10 Inleiding STW heeft als doelstelling de haar toevertrouwde middelen optimaal in te zetten voor hoogwaardig technisch-wetenschappelijk onderzoek, en te bevorderen dat de resultaten uit dit onderzoek worden gebruikt door derden, de utilisatie. Zij doet dit door excellent technisch-wetenschappelijk onderzoek te financieren, gebruikers en onderzoekers bij elkaar te brengen en door al haar projecten te begeleiden naar optimale kansen voor kennisoverdracht. Om haar missie te realiseren voert STW proactief eigen beleid en reageert op externe ontwikkelingen. Dit hoofdstuk is een verslag van het beleid en de resultaten daarvan in In hoofdstuk 2 staan enkele opmerkelijke wetenschappelijke resultaten uit onderzoek in Hoofdstuk 3 geeft enkele voorbeelden van kennisoverdracht in Jaarverslag STW 2014

11 Jaarverslag Volgens Treacy en Wiersema (Harvard, 1993) zijn er drie verschillende waardestrategieën die organisaties kunnen hanteren om toegevoegde waarde en onderscheidend vermogen ten opzichte van hun concurrenten te creëren. Ze onderscheiden de volgende strategieën: - Operational Excellence - Product leadership / Productleiderschap - Customer Intimacy / Klantenpartnerschap Het is onmogelijk om overal de beste in te zijn en geen enkel bedrijf is in staat om alles te betekenen voor haar klanten. Marktleiders blinken uit in het leveren van één waarde aan gekozen klanten. Het is van belang om deze unieke waarde aan te bieden door in behoefte te voorzien en dat kan alleen door te focusseren op een bepaald gebied. Het equivalent voor een onderzoeksfinancier kan als volgt worden omschreven: - Uitmuntende operationele processen (lage productiekosten, logistiek just-in-time) - Wetenschappelijk leiderschap in nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek. - Maatschappelijke relevantie: daarmee bedoelen we relevantie voor de uiteindelijke afnemer. Dat omvat dan people, planet én profit, dus zowel het oplossen van maatschappelijke problemen alsook het creëren van economische waarde. moment nog onduidelijk. Onder meer KNAW, VSNU en VNO-NCW hebben bij het ministerie en de Tweede Kamer gepleit voor behoud van best practices van de stichtingen FOM en STW, zoals sterke disciplines, programmering dichtbij en met het veld en organisatorische slagkracht. Een werkgroep binnen NWO zal nader uitwerken hoe NWO simpeler kan worden ingericht met behoud van het goede. STW hecht aan de sterktes van NWO en haar gebieden. Specifieke vakkennis, directe contacten met onderzoekers en gebruikers, en een slagvaardig opererend team zijn immers noodzakelijk voor innovatieve toepassingen met economische én maatschappelijke meerwaarde. In 2014 FEBRUARI Cofinancieringeis omlaag In de voorbereiding naar de topsector-calls 2014/2015 constateert STW dat de co-financieringseis bij de topsectorbrede HTSM en Water calls en bij Perspectief als hoog worden ervaren. Dit leidt met name bij de HTSM-call in eerdere jaren tot een onevenredig hoog honoreringspercentage ten opzichte van het aantal ingediende aanvragen. Als onderzoeksfinancier heeft STW een acceptabele overhead en het wetenschappelijk onderzoek is van hoge kwaliteit. In het model van Treacy en Wiersema heeft STW er in 2014 voor gekozen te willen uitblinken in Customer Intimacy: klantenpartnerschap. Dit betekent dat STW met name de brug naar de maatschappelijke relevantie wil slaan waarbij people, planet én profit niet los van elkaar kunnen worden gezien. Daar waar de Europese onderzoeksagenda Horizon 2020 en de in november gepresenteerde Wetenschapsvisie van het kabinet vooral lijken uit te stralen dat toepassingsgericht onderzoek óf economisch voordeel oplevert óf bijdraagt aan de oplossing van maatschappelijke uitdagingen, daar ziet STW in dat beide nodig zijn om technologie te ontwikkelen die daadwerkelijk impact gaat hebben. STW gaat hierop voortbouwen en zal een eigen visie ontwikkelen op deze gefocusseerde doelstelling. In de Wetenschapsvisie kondigde het kabinet ook een nieuwe structuur voor NWO aan. Welke gevolgen dat voor STW zal hebben, is op dit Wereldnieuws in 2014: Britse artsen transplanteren een lever die met STWtechnologie is gerevitaliseerd. Foto: Organ Assist BV, Groningen Ontwikkelingen binnen STW 9

12 Om zeker te stellen dat excellente technische wetenschap met een goede kans op toepassing, toegang houdt tot de STW-middelen, besluit het STW-bestuur de cofinancieringseis voor zogeheten PPS niveau 2 te verlagen. MAART Intellectueel Eigendom STW past haar Intellectueel Eigendom-beleid aan. Bedrijven krijgen nu vooraf zekerheid: hoe meer zij bijdragen, hoe meer rechten op gebruik van de onderzoeksresultaten. Omdat intellectueel eigendom vaak pas ontstaat tijdens een project, was voorheen pas laat duidelijk onder welke voorwaarden bedrijven rechten konden krijgen tot commerciële en/of meer exclusieve toegang tot de gegenereerde kennis. Die onzekerheid kon leiden tot vertraging of kon bedrijven er zelfs van weerhouden deel te nemen. Een bedrijf dat minimaal 30 procent cofinanciert, krijgt nu het optierecht op een gratis nietexclusieve licentie om de vinding/octrooi(aanvraag) te gebruiken. Daarnaast kan het bedrijf tegen een marktconforme vergoeding een exclusieve licentie verkrijgen. Bovendien mogen bedrijven in een consortium hun gezamenlijke bijdragen optellen, waardoor eerder het gunstige percentage van 30 procent wordt bereikt. Daarmee is de nieuwe regeling gunstiger voor het MKB. NWO-breed is dit IE-beleid overgenomen, dat bovendien aansluit op landelijke afspraken over intellectueel eigendom bij publiek-private samenwerking. Zandmotor werkt In Kijkduin laten onderzoekers van onder andere Wageningen Universiteit, Rijkswaterstaat en Deltares zien dat het innovatieve idee om 21,5 miljoen kubieke meter zand op te spuiten voor de kust van Ter Heijde, inderdaad leidt tot een kustbescherming. Ook volgens plan varen natuur en recreatie er wel bij. Voor het concept is al belangstelling uit Zuid-Afrika, Vietnam, Engeland, India en de VS. In Zuid-Zweden en Peru starten binnenkort proefprojecten. Om het concept van de Zandmotor te kunnen exporteren is het noodzakelijk om in detail te weten wat er gebeurt. STW financiert en begeleidt een grote meetcampagne, die eind 2014 plaats vindt. TEDx Binnenhof Twee STW-onderzoekers presenteren zich op TEDx Binnenhof, op 31 maart in de Ridderzaal. De Eindhovense STW-promovendus Jeoffrey van den Berg spreekt over turning the chemical industry upside down. Zijn spinning disc is een microreactor waarin grondstoffen op een draaiende schijf snel met elkaar kunnen reageren. Marjolein Helder van het Wageningse Plant-e laat ter plekke haar mobieltje opladen met elektriciteit uit planten. Als ze halverwege plots begint te zingen ( It s not easy being green ), kreeg ze als enige een staande ovatie. De Zandmotor bleek te werken. Om het concept te kunnen exporteren is het nog nodig om in detail te weten wat er gebeurt. In september startte een grootschalige meetcampagne. Foto: Sierd de Vries, TU Delft 10 Jaarverslag STW 2014

13 APRIL Poolse NWO op bezoek Van 2 tot en met 4 april krijgt STW bezoek van twaalf medewerkers van de Foundation for Polish Science (FNP). De Polen zijn geïnteresseerd in de werkwijze van STW. De Poolse delegatie bezoekt gebruikerscommissies (de halfjaarlijkse bijeenkomst van onderzoekers en betrokken bedrijven) in Wageningen, Delft en Eindhoven en zoekt samen met STW-ers naar geschikte referenten. De Polen zijn zeer onder de indruk van de betrokkenheid van bedrijven al voor dat een concreet product in het verschiet ligt: Dit is zeker iets dat wij ook moeten gaan doen, aldus het hoofd van de afvaardiging. MEI Nieuwe voorzitter Prof.dr.ir. Ton van der Steen, hoogleraar biomedische technologie aan het Erasmus MC te Rotterdam, wordt in mei benoemd tot lid van het STW-bestuur. In september volgt Van der Steen prof.dr. Peter Apers op als voorzitter. Apers was vanaf 2005 voorzitter van STW. De Delftse biochemicus prof.dr. Isabel Arends is per 1 september benoemd tot vice-voorzitter. JULI Designprijs voor paviljoen De Eindhovense bouwkundestudente Floor van Schie ontvangt de eerste STW-designprijs. Zij ontwierp een duurzaam paviljoen voor Summerlabb, dat technologische innovaties toont aan festival- bezoekers. In het herbruikbare paviljoen krijgen honderdtachtig deuren uit het hoofdgebouw van de TU/e een tweede leven. Het paviljoen staat op dance-event Extrema Outdoor, de Wereldhavendagen en het festival Eurosonic Noorderslag. SEPTEMBER Gunter Pauli inspireert Duurzaam ondernemer Gunter Pauli geeft een workshop op het STW-bureau waarbij STW-program officers een inkijk krijgen in elkaars portfolio en de verbindingen die kunnen ontstaan als je over grenzen heenkijkt. Op het STW-jaarcongres in oktober geeft Pauli vervolgens een inspirerende keynote lezing. Hij daagt de congresbezoekers uit om over de grenzen van hun vakgebied heen te kijken, en vanuit dat perspectief de wereld duurzamer te maken. Vervuiling betekent dat je veel materiaal beschikbaar hebt waar niemand wat mee doet. Hij vraagt om nieuwe financierings- en bedrijfsmodellen. De succesverhalen die Pauli uit eigen ervaring vertelt, bijvoorbeeld een nieuwe fabriek die distels verwerkt tot diervoeding en waardevolle enzymen, leveren veel gesprekstof op. OKTOBER Simon Stevin Meester Tijdens het STW-jaarcongres reikt staatssecretaris Sander Dekker de Simon Stevin Meesterprijs uit aan de Twentse chiparchitect Bram Nauta. Met een geldbedrag van euro is de Simon Stevin Meester-prijs de grootste prijs Links: De Rotterdamse biomedisch technoloog prof.dr.ir.ton van der Steen wordt in september de nieuwe voorzitter van STW. Rechts: Gunther Pauli daagde bezoekers van het jaarcongres uit de wereld duurzamer te maken door over de grenzen van hun vakgebied te kijken. Foto: Hans Hordijk Fotografie, Barendrecht Ontwikkelingen binnen STW 11

14 voor technisch-wetenschappelijk onderzoek in Nederland. Het bestuur van STW prijst Bram Nauta om zijn baanbrekende ontwerpen van integrated circuits (chips). Dankzij de ontwerpen van Nauta gaan chips zuiniger met energie om, is het signaal beter en het datatransport groter. De naar hem vernoemde Nauta-schakeling kwam begin deze eeuw terecht in mobieltjes, televisies en andere elektronica. Recent heeft hij baanbrekend werk verricht in ruisonderdrukking bij mobiele antennes, wat zijn toepassing zal vinden in de volgende generatie mobieltjes (5G). NOVEMBER Icoonstatus kwantumtechnologie Het mede door STW gefinancierde onderzoeksproject QuTech heeft van minister Kamp de status van Nationaal Icoon gekregen. QuTech is een van de vier projecten die zijn aangewezen als Nationaal Icoon. De Nederlandse overheid geeft de status aan projecten waarvan zij een grote maatschappelijke en economische impact verwacht, en die daarom extra ondersteuning verdienen. Science with industry In de workshop-reeks with industry storten onderzoekers zich vijf dagen lang op grote uitdagingen die door bedrijven zijn geformuleerd. Aan het eind van de workshop presenteren de onderzoekers hun oplossingen. STW is mede-financier en organisator van Life Sciences with Industry, ICT with Industry en Physics with industry. Met interessante resultaten: een microscopie-bedrijf gaat een nieuwe voorbehandeling van monsters uitwerken en een chemische onderneming zal een patent aanvragen. Waterzuiveringstechniek naar buitenland Ingenieursbureau Royal HaskoningDHV en WABAG, een van s werelds meest toonaangevende watertechnologiebedrijven, tekenen een tienjarige samenwerkingsovereenkomst voor de levering van Nereda-technologie voor afvalwaterzuivering aan India en Zwitserland. Nereda zuivert afvalwater met bacteriën (aeroob korrelslib) en is daarmee een doorbraaktechnologie voor duurzame afvalwaterzuivering. Nereda-installaties zijn tot vier keer kleiner, energiezuiniger en goedkoper dan traditionele installaties. De Nereda-technologie is ontwikkeld binnen diverse STW-projecten. Agenda voor Smart Industry Op 11 november neemt minister Kamp de Actieagenda Smart Industry in ontvangst. In deze agenda staat wat er moet gebeuren om kansen te verzilveren nu productie en ICT steeds meer vervlecht raken. STW draagt bij aan de Kennistafel van het Smart Industry initiatief en is gevraagd een wetenschapsbrede Science Agenda for Smart Industry op te stellen, zodat dit onderwerp een plek kan krijgen in de nieuwe NWOpropositie voor topsectoren. Boven: Jan Douwe Kroeske bij de opening van Summer Labb, dat technologische innovaties toont aan bezoekers van festivals. STW maakte het duurzame paviljoen mogelijk. Foto: STW, Utrecht Onder: Ingenieursbureau Royal HaskoningDHV gaat de komende tien jaar de Nereda-technologie leveren aan India en Zwitserland. Deze energiezuinige vorm van afvalwaterzuivering is al geïntroduceerd in Brazilië, Australië, het Verenigd Koninkrijk en Ierland. Foto: Royal HaskoningDHV 12 Jaarverslag STW 2014

15 Financieringsinstrumenten Open Technologieprogramma Het OTP kenmerkt zich door het ontbreken van begrenzingen op basis van disciplines. STW koestert deze openheid omdat innovatie in bijna alle gevallen multidisciplinariteit verlangt. Het OTP, evenals de Holst-projecten en de projecten in het kader van Embedded Systems, bestaat uit relatief kleine technisch-wetenschappelijke projecten. van het ministerie van Economische Zaken). Daarnaast investeren ruim 80 bedrijven, waaronder Philips, DSM en Royal HaskoningDHV, 7,6 miljoen euro, waarvan 3,0 miljoen euro in cash bijdrage. De programma s hebben een looptijd van zes jaar, ze vormen een opleidingsplaats voor in totaal 46 promovendi, 18 postdocs en 19 technisch assistenten. In 2014 ontving STW 124 aanvragen, na beoordeling door onafhankelijke referenten en ranking door zeven jury s, heeft het bestuur 42 projecten gehonoreerd. Daar was in totaal een bedrag van 23 miljoen euro mee gemoeid, plus 1,5 miljoen euro aan cofinanciering door bedrijven. Voor Holst-projecten was een bedrag van 0,3 miljoen euro en voor Embedded Systems 1,8 miljoen euro gemoeid. Perspectief Kenmerkend voor Perspectief-programma s is dat onderzoekers en bedrijven zich verenigen tot consortia waarbinnen tientallen wetenschappers actief zijn. Omdat Perspectief een bottom-up aanpak heeft, is het instrument te kwalificeren als programmacompetitie binnen de topsectoren. STW ontving in totaal 41 onderzoeksinitiatieven. Zes voorstellen zijn gehonoreerd, waarbij STW 15 miljoen euro beschikbaar stelde (financiering Zes nieuwe perspectiefprogramma s Back to the Roots Dit Perspectief-programma gaat achterhalen welke micro-organismen een gunstige werking op gewassen hadden voordat de landbouw grootschalige veredeling en bemesting ging toepassen. Mogelijk kunnen die oude bekenden een cruciale rol spelen bij het verhogen van de landbouwproductie, zonder dat daarvoor meer kunstmest of pesticiden nodig zijn. Led it be 50% Het energieverbruik van de Nederlandse glastuinbouw kan mogelijk met 50 procent omlaag als op een slimme manier gebruik wordt gemaakt van ledverlichting. Door kennis op te bouwen over de effecten van ledverlichting op plantengroei kan die energiebesparing binnen handbereik komen. Links: Tijdens Life Sciences with Industry presenteren promovendi een betere voorbehandeling van biologische monsters. Nanomicroscopie-bedrijf FEI (de twee dames links) gaat het in huis testen. Foto: STW, Utrecht Rechts: STW-onderzoeker (en voormalig hacker!) Stephanie Wehner startte in Delft met onderzoek naar beveiliging van de kwantumcomputer. Foto: Sam Rentmeester Ontwikkelingen binnen STW 13

16 Smart Energy Systems in the Built Environment Gebouwen verbruiken ongeveer een derde van onze energie. Door die gebouwen slimmer te laten omgaan met de vraag naar energie en het aanbod daarvan, kan fors energie worden bespaard. Het onderzoeksprogramma wil nieuwe technologieën ontwikkelen zoals conversietechnieken en computersystemen die via datamining de energievraag en transport voorspellen. Excellence in Uncertainty Reduction of Offshore Wind Systems De hoge kosten die de bouw van windmolenparken met zich meebrengt, kunnen mogelijk flink omlaag als je het ontwerp van windmolens en de logistiek rondom de bouw en het onderhoud slimmer aanpakt. Dit Perspectiefprogramma zal onzekerheden verlagen die in het ontwerp en de installatie-aspecten van windmolenparken zitten, en die tot kostbare veiligheidsmarges leiden. Het programma brengt onder meer de lokale omstandigheden en eventuele slijtage en beschadigingen in kaart. Understanding Processes Using Operando Nanoscopy In het laatste decennium is een nieuwe benadering in de nanoscopie binnen handbereik gekomen: het onder realistische omstandigheden bestuderen van de samenhang tussen de eigenschappen en de nanostructuur van materialen en macromoleculaire biologische systemen. Dit Perspectiefprogramma gaat nieuwe nanoreactoren ontwikkelen die nanoscopische experimenten uitvoeren om relaties tussen de nanostructuur en de eigenschappen van materialen veel gecontroleerder, en dus veel efficiënter te bepalen. New Technology for Monitoring Cancer Therapy Through Extracellular Vesicle Identity Tumoren zijn mogelijk ongekend nauwkeurig op te sporen als je zoekt naar de minuscule blaasjes (ofwel extracellulaire vesicles) die ze uitscheiden. Allerlei soorten cellen, ook gezonde, produceren dergelijke blaasjes. Ze bevatten veel informatie over kanker, allergieën, vaataandoeningen en autoimmuunziekten. Met dit Perspectief-programma slaan bedrijven en onderzoekers de handen ineen om een technologie te vinden waarmee de vesicles van kankercellen zijn op te sporen en te analyseren. Dat kan leiden tot een effectievere en op maat gemaakte behandeling van kanker Valorisation Grant en Take-off Op verzoek van het ministerie van Economische Zaken hebben STW, NWO en ZonMw een instrument ontwikkeld voor vroege-fasefinanciering met een gedeeltelijk revolverend karakter. Het doel is het stimuleren en mogelijk maken van start-ups op basis van kennis uit academisch onderzoek. Dit nieuwe instrument volgde de succesvolle Valorisation Grant op, die tien jaar geleden door STW werd gestart met steun van de ministeries OCW en EZ. De Valorisation Grant heeft al geleid tot 47 succesvolle starters (bedrijven die gegroeid zijn en/of externe financiering hebben aangetrokken). In 2014 zijn in de laatste Valorisation Grant-ronde 14 haalbaarheidsstudies en 6 valorisatievoorstellen gehonoreerd, met een totale omvang van 1,5 miljoen euro. Net als de Valorisation Grant moet Take-off de zogeheten funding gap in de vroege fase van een onderneming overbruggen. In de idee- en planfase vinden private investeerders en banken het risico te groot om te investeren. Financiering om de kloof tussen het onderzoek en de markt te overbruggen kan voorkomen dat waardevolle onderzoeksresultaten onbenut blijven. Nieuw is dat Take-off voor een deel bestaat uit een rentedragende lening. Uit een studie in 2013 De Valorisation Grant bestond tien jaar. Het financierings-instrument heeft 47 succesvolle ondernemingen opgeleverd. Foto: Norbert Waalboer Fotografie, Utrecht 14 Jaarverslag STW 2014

17 bleek dat het merendeel van de starters met een Valorisation Grant financieel sterk genoeg is om de ontvangen subsidie op termijn terug te betalen. Take-off bestaat uit twee onderdelen: haalbaarheidsstudies en vroegefasetrajecten. Het vroegefasetraject doorloopt de stappen die nodig zijn om een kennisinnovatie commercieel levensvatbaar te maken, zoals een productieproces, marktonderzoek, marketing- en financieringsplan. Voor dit traject kunnen innovatieve starters een lening aanvragen. Doel is dat aan het einde van dit traject anderen zoals private partijen investeren in het vervolg. Take-off staat ook open voor aanvragen uit alle wetenschapsgebieden (techniek/bèta, life sciences en alfa/gamma). STW is penvoerder van het programma en beoordeelt de bèta- en technische voorstellen. ZonMw is betrokken voor de life sciences en andere NWO-gebieden beoordelen de voorstellen van alfa- en gammawetenschappen. In de eerste ronde is in januari miljoen euro voor acht projecten toegekend door staatssecretaris Sander Dekker. Demonstrator Doel van het in 2013 gestarte instrument Demonstrator is het bevorderen van toepassing van verworven kennis op zowel universiteiten als hogescholen. Onderzoeksprojecten in de technische wetenschappen leiden nu soms niet verder dan tot het aantonen dat het principe van een nieuwe technologie werkt (zogeheten proof-ofprinciple), maar voor bedrijven is het risico vaak nog te groot om kennis op te pakken. Met Demonstrator wil STW één stap verder gaan: de ontwikkeling van een praktisch demonstratiemodel dat de commerciële mogelijkheden van de technologie laat zien (zogeheten proof-ofconcept). Voor een Demonstrator-project kan maximaal euro worden aangevraagd. In 2014 zijn de indieningsvoorwaarden voor het financieringsinstrument Demonstrator aangepast. Ook hogeschool-onderzoekers kunnen nu aanvragen. Wel geldt dat Demonstrator gekoppeld is aan SIA RAAK-onderzoek (hogeschool) of STWonderzoek (universiteit). In het verslagjaar zijn zeven van de 17 aanvragen gehonoreerd, met een gezamenlijk bedrag van 1,1 miljoen euro. Vernieuwingsimpuls De Vernieuwingsimpuls is een door NWO uitgevoerd instrument van persoonsgebonden financiering voor onderzoekers in diverse fasen van hun wetenschappelijke carrière, van netgepromoveerden (Veni) via onderzoekers die al hun eerste prestaties als onderzoeker hebben geleverd (Vidi) tot gerenommeerde onderzoekers die een eigen groep opbouwen (Vici). In 2014 werden binnen het werkterrein van STW twaalf Veni- en acht Vidi-beurzen toegekend. Topsector Calls Water De Nederlandse watertechnologie is al decennia wereldleidend via technologieën als actiefslib-waterzuivering, de UASB-technologie of biologische fosfaatverwijdering. Het Watertech- Multinational Merck nam de Eindhovense starter Peer+ over, dat glas ontwikkelt dat kan schakelen tussen lichtdoorlatend en verduisterend. Foto: Peer+, Eindhoven Ontwikkelingen binnen STW 15

18 programma (topsector Water) wil die positie uitbouwen. Daartoe werken universitaire onderzoekers nauw samenwerken met de bedrijven om nieuwe kennis te ontwikkelen en toe te passen op het gebied van afvalwaterzuivering, drinkwaterzuivering, en transport, opslag en het terugwinnen van grondstoffen. In 2014 zijn acht van de 26 voorstellen gehonoreerd, waarbij STW 4,2 miljoen euro financiert en bedrijven 1,5 miljoen euro in cash bijdragen. HTSM Het STW-programma High Tech Systemen en Materialen financiert onderzoek dat onder meer de machine- en auto-industrie, de luchten ruimtevaart en de staalindustrie verder zal helpen. Dat levert eindproducten, halffabricaten, componenten, materialen en diensten met toepassingen in alle andere topsectoren. Jaarlijks stelt STW een call open voor projectvoorstellen binnen de topsector HTSM. In het verslagjaar heeft het bestuur 23 van de 44 aanvragen gehonoreerd. Het totale budget bedroeg 9,5 miljoen euro en 2,5 miljoen euro in cash bijdrage van bedrijven. Materiaaltechnologie Uitdagingen in de energieconsumptie, milieu, klimaatverandering, gezondheidszorg vergen nieuwe, intelligent gemaakte materialen met verbeterde of nieuwe eigenschappen. Doel van het programma High Tech Materialen is om doorbraken te forceren in materiaaltechnologie. Dit moet nieuwe materialen opleveren die sterker, veiliger, sneller, slijtvaster of milieuvriendelijker zijn. Hightech materialen kwam tot stand in nauwe samenwerking met de stichting Materials innovation institute (M2i) en past binnen de topsector HTSM. In 2014 heeft STW 1,1 miljoen euro toegekend aan vijf voorstellen, daarnaast ontvingen de aanvragers 1,1 miljoen euro aan cofinanciering van M2i en DSM Dyneema. Plasma Conversion of CO 2 STW en energienetwerkbedrijf Alliander financieren een programma voor onderzoek naar plasma-conversie van CO 2. Dit moet leiden tot nieuwe plasma- en procestechnologie voor het splitsen van CO 2 in CO en O 2. Met CO als uitgangsmolecuul kunnen in vervolg-processtappen gasvormige en/of vloeibare brandstoffen gemaakt worden zoals methaan. Op deze manier is het mogelijk om met zon en wind opgewekte elektriciteit om te zetten in CO 2 -neutrale brandstoffen wanneer de vraag naar elektriciteit laag is. Het afgelopen jaar zijn drie projecten gehonoreerd voor een bedrag van 2,2 miljoen euro. Ontwerpwetenschappen De topsector Creatieve Industrie verbindt kennis met innovatie. Het programma Research Through Design stimuleert onderzoek voor de ontwerpende disciplines en versterkt zo deze beweging. Het programma richt zich exclusief op ontwerpend onderzoek binnen de disciplines Architectuur, Design en Fashion. STW is verheugd over de (nieuwe) samenwerking hierbij met NWO Geesteswetenschappen. Ook het nationaal Regieorgaan Praktijkgericht onderzoek SIA is betrokken. Tijdens de Dutch Design week in oktober is een call geopend. Xeltis haalde 27 miljoen euro op bij private investeerders. Het bedrijf brengt een vervangende hartklep voor kinderen op de markt. Foto: Shutterstock 16 Jaarverslag STW 2014

19 Samenwerkingsverbanden Smart energy systems Samen met de NWO-gebieden Maatschappijen Gedragswetenschappen en Exacte Wetenschappen draagt STW bij (voor 1 miljoen euro) aan het Programma Uncertainty Reduction in Smart Energy Systems. Het programma moet bijdragen aan het verminderen van onzekerheid voor actoren in het energiesysteem. Chemische innovatie Samen met het NWO-gebied Chemische Wetenschappen levert STW 0,5 miljoen euro voor het programma biobased materialen (TA-BPM) en 0,5 miljoen euro voor het programma polymerenonderzoek (TA-NEWPOL). Maps4Society Het programma Maps4Society wil allerhande Nederlandse geo-informatie toegankelijk maken. Maps4Society is ontwikkeld door Rijkswaterstaat, Kadaster, Netherlands Space Office, de Nederlandse Commissie voor Geodesie (NCG) en STW. Het programma loopt van 2014 tot en met 2020, heeft een omvang van 2,7 miljoen euro en is onderdeel van de topsector ICT. In 2014 heeft STW de eerste aanvragen gehonoreerd: zes normale projecten en vijf zogeheten kleine innovatieve projecten met een totale omvang van 2,3 miljoen euro. IWT Eind 2014 is STW een pilot gestart met haar Vlaamse tegenhanger: het agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie (IWT). Nederlandse en Vlaamse wetenschappers die samen een onderzoek willen opzetten, kunnen een projectvoorstel indienen. Zo willen STW en IWT de samenwerking tussen Nederlandse en Vlaamse wetenschappers aanmoedigen. STW beoordeelt voorstellen op het gebied van High Tech Systemen en Materialen inclusief nanotechnologie en ICT, IWT neemt voorstellen in ontvangst op het gebied van farma en chemie, inclusief biotechnologie en biobased economy. Plantum Plantum, de branchevereniging voor plantenveredelingsbedrijven en STW zijn het onderzoeksprogramma Green Genetics gestart. Het programma richt zich op de vraag hoe genetische factoren en omgevingsfactoren de ontwikkeling van planten sturen. Die kennis moet uiteindelijk uitmonden in nieuwe veredelingsmethoden. Telers kunnen daarmee efficiënter kweken en beter inspelen op veranderingen in de omgeving en de behoeften van consumenten. Het ministerie van Economische Zaken stelde een subsidiebedrag van 3 miljoen euro beschikbaar voor het programma. De deelnemende bedrijven dienen dat bedrag aan te vullen tot 6 miljoen euro. Programmabureau NanoNextNL STW voert het programmabureau van het innovatieprogramma NanoNextNL. Dat is een consortium van meer dan honderd bedrijven, universiteiten, kennisinstituten en universitair medische centra die onderzoek doen naar micro- en nanotechnologie. Het gehele NanoNextNL-programma omvat een totaalbedrag van 250 miljoen euro. Nederlandse roeiers trainen gerichter met een Google Glass-applicatie, waarmee ze real time slagtempo en snelheid zien. Foto: Fred van Diem Ontwikkelingen binnen STW 17

20 Hoogtepunt in 2014 was het tweedaags congres NanoCity, op 27 en 28 oktober in De Fabrique in Utrecht. Het congres over nanowetenschap en -technologie werd bezocht door 534 onderzoekers, ondernemers, sprekers en sponsoren. Het congres krijgt een vervolg in 2015 en In juni is begonnen met een nieuw valorisatieprogramma: geen traditionele Call for proposals maar de mogelijkheid om gericht het valorisatiepotentieel en ondernemersperspectief te onderzoeken en te verbeteren. Dit gebeurt met het zogeheten Lean Business Model Canvas en de Golden Egg Check. Het afgelopen jaar zijn actieplannen die voortvloeien uit de Midterm Review geïmplementeerd. Er is gestart met de cursussen Storytelling en Entrepeneurship. Veel waardering was er voor de tweedaagse cursus Risk Analysis and Technology Assessment. Programmabureau NanoLabNL NanoLabNL en STW hebben een uitvoeringsovereenkomst getekend voor het programmabureau NanoLabNL Quantum Electrical Engineering. Op 1 juli ontving NanoLabNL van Staatssecretaris Sander Dekker van OCW en voorzitter Jos Engelen van NWO 17 miljoen euro voor het QuEEnprogramma. Het geld is bestemd voor de fabricage van nieuwe materialen, sensoren en apparaten met unieke nanostructuren zoals complexe detectoren die minieme krachten kunnen meten. STW zal het programma-management van NanoLabNL QuEEn uitvoeren. Overige Klanttevredenheidsonderzoek STW laat toetsen in hoeverre projectleiders en gebruikers na afloop tevreden zijn over de uitkomsten van een project en de rol van STW daarbij. Naar aanleiding van de toenemende verscheidenheid aan financieringsinstrumenten zijn in 2014 de vragen in dit klanttevredenheidsonderzoek aangepast. Tegelijkertijd is ervoor gekozen om de KTO via een telefonische enquête af nemen. Dit biedt de mogelijkheid om na te gaan of de vraag helder is en het resulteert doorgaans in een hoger aantal respondenten dan bij een schriftelijke procedure. Naast open vragen bevat de enquête vragen waarvoor respondenten een gedefinieerde score kunnen geven. Die scores worden gebruikt voor statistische analyses, de antwoorden op de open vragen voor verbeteracties in het kader van de ISO-9001-certificering. In 2014 is contact gelegd met 306 projectleiders en gebruikers. De respons bedroeg 96 procent. Zij werden bevraagd naar de rol van STW in ondersteuning, relatie en communicatie en kennisoverdracht en utilisatie. De gemiddelde klanttevredenheid scoorde een 7,7. Uit de analyse bleek dat de projectbegeleiding door de STWprogram officer een belangrijke succesfactor is. Met name gebruikers verwachten van STW een proactieve en sturende houding in het stimuleren van kennisoverdracht en valorisatie. Die verwachting wil STW waarmaken. Ook heeft STW de aanbeveling overgenomen om doelstellingen en rol van STW in valorisatie duidelijker te maken bij de start van een project. ISO9001-certificering In 2014 is het ISO9001-certificaat verlengd. Dit betekent dat alle processen binnen STW eenduidig beschreven zijn en een aanpak van voortdurende kwaliteitsverbetering is ingevoerd. STW is een met publieke middelen gefinancierde organisatie en hecht daarom groot belang aan transparant en eenduidig handelen. Ruim 500 bezoekers uit onderzoek en bedrijfsleven bezochten het tweedaags congres NanoCity 2014 om geïnformeerd te worden over innovatie in nanowetenschap en -technologie. Foto: Bram Saeys 18 Jaarverslag STW 2014