Zo ver je kunt kijken

Transcriptie

1 }]y KENMERK

2 Zo ver je kunt kijken Als je op het strand staat, zie je de enorme zee. Hel lijkt of er geen einde komt aan die enorme watervlakte. Je kunt je dan ook heel klein voelen, als je daar staat. Zeker als je aan de horizon ook nog twee vissersschepen ziet varen. Als ze in de haven liggen'zijn het flinke schepen, maar in de verte op zee lijken hel notendopjes. Wist je dat zeeën en oceanen verreweg het grootste deel van het aardoppervlak in beslag nemen? Maar liefst meer dan 70%. En wist je dat er meer vissoorten zijn dan alle gewervelde landdiersoorten samen (zoogdieren, vogels, reptielen en amfibieën)? > *^> Al duizenden jaren vormen deze vissoorten voor ons gezond en smakelijk voedsel uit de zee. En daarover gaat dit boekje.

3 Zwemkampioen [opdracht] Zoek dit eens uit. In de (school) bibliotheek is zeker informatie te vinden over de levensloop van de haring of de paling. Haal bij een viskraam of in een viswmkel extra informatiemateriaal over een van de/.e vissoorten en schrijf er in hel kort de belangrijkste wetenswaardigheden van op. [opdracht] in hel rijlje lic juisle ics ui): n bij deze vis. staarlvin, kieuwspleet, anaaivimten, buikvin, schubben, rugvimicn, borstvin. Schrijf daarna achter eik onderdeel wat de functie ervan is. Kies uit: voortbewegen, ademhalen, sturen, beschermen, voor evenwicht zorgen. Een vis is een echte zwemkampioen. Hij is perfect aangepast aan het teven in het water. Met zijn prachtige stroomlijn en sterke staarlvin is hij snel. Soms is hij door zijn camouflagekleuren moeilijk te ontdekken voor vijanden. Met een speciaal zintuig neemt hij bewegingen in het water waar en moeiteloos 'zweeft' hij naar dieper water. Het is een koudbloedig dier, dat wil zeggen dat zijn lichaam de temperatuur aanneemt van het water waarin hij zwemt. Botten en graten vormen een stevig inwendig skelet. Schubben, een slijmlaag en een lederhuid beschermen hem aan de buitenkant. Sommige soorten vis leven in zout water, andere in het zoete water van rivieren of meren. Er zijn er zelfs, zoals de zalm, die in beide wateren kunnen leven. De jonge zalmen komen in zoet water uit het eitje en zwemmen de rivier af naar hun nieuwe leefgebied, de zee. Later gaan ze als volwassen dier helemaal terug naar hun geboorteplaats om voor nieuw nageslacht te zorgen..^^^^* Mensen zijn niet geschikt voor het leven in de onderwaterwereld. Wij kunnen onder water niet ademen en als we toch een kijkje willen nemen, moeten we hulpmiddelen gebruiken. Voor een vis is het niet nodig om zuurstofftessen op zijn rug te sjouwen, hij haalt met zijn kieuwen de zuurstof uit het water. Naast de vissen, leven er onder water ook schaaldieren en schelpdieren. Schaaldieren, zoals kreeften of garnalen, hebben een uit-^ wendig skelet dat hun lichaam stevigheid geeft. Mossels en oesters zijn voorbeelden van schelpdieren. Ze worden goed beschermd door de schelp waarin ze leven. Gelukkig maar, want het zijn weekdieren zonder in- of uitwendig skelet. Een volwassen kabeljauw kan bijna net zo groot worden atsjijl Wat een soorten! In tropische gebieden ziet het water prachtig blauw. Op de Noordzee spiegelen grijze regenwolken zich in de golven. Sommige zeeën zijn kilometers diep, terwijl je bij andere makkelijk naar de bodem kunt duiken. In de diepe zeeën en oceanen zijn grote gebieden waar bijna geen dier of plant kan leven. Maar rond koraalriffen en in kustwateren zwemmen, kruipen en zweven duizenden verschillende soorten rond.

4 Pijlinktvis [opdracht] ]e ziet hier een indeling van bekende vissoorten en schaal- en schelpdieren. Welkt.- soort heb jij wel eens gegeten? Nederlandse vissers zul Je bij die koraalriffen niet tegenkomen. Over bet algemeen vissen ze ditht bij huis in en rond de Noordzee- Ook in dit'kleine'gebied leven aardig wat soorten. Zeewieren, schaaldieren, sdiclpdieren, plankton, vissen... ze vormen met elkaar een leefmeenschap, een eco-systeem. Eten en gegeten worden, daar gaat het in dit eco-systeem om. Elke soort probeert op zijn eigen manier aan vijanden te ontsnappen of zelf een prooi te verschalken. > 1^^ Haringen bijvoorbeeld zwemmen in grote scholen bij elkaar. Dat geeft veiligheid en bescherming. Platvissen passen hun kleur aan en houden zich goed verborgen onder een dun laagje zand op de zeebodem. Gamalen kunnen met één beweging als een pijl uit een boog wegschieten en mosselen sluiten hun schelp. De scherpe tanden van een roofvis, zoals de kabeljauw, zijn uitstekend geschikt om prooien te grijpen. En wij... wij passen ook in dat systeem, want voor ons zijn vissen en andere waterdicren al duizenden jaren lang gezond en smakelijk voedsel. ( ^-* De vissen die jij op je bord krijgt, zijn bijna altijd vissen uil het zoute water. Dus uit de zee of" oceaan. Hoogs!waarschijnlijk zijn ze gevangen door Nederlandse vissers. Soms hebben ze een rond lijf. Maar je hebt waarschijnlijk ook wel eens een plarvis gegeten, zoals een schoiletje. kabeljauw-achtigen rondvissen - kabeljauw - schelvis - wijting - koolvis piatvissen -tong - schol - schar - tarbot schaaldieren - garnaal - krab - kreeft scheipdieren - mossel - oester haring-/makreel-achtigen - haring Mossel - sardien - makreei zalm-aebtigen - zalm - fa rel Garnaal Krab Als je naar de indeling kijkt, zie je dat de vissers dus meer aan land brengen dan een harinkje of een schol. Ben je het kerstmaal wel eens begonnen met krabcocktail? Of bestelde je bij het Griekse restaurant een gerecht met calamares (inktvis)? En wat dacht je van de gezelligheid rond een grote pan met dampende mosselen? En weet je hoeveel moeite je moet doen om zo'n kleine garnaal te pellen? Mf

5 Kabeljauw [opdracht] Op pad Verdeel een vel papier in vier kolommen. Schrijf boven de eerste kolom 'rondvissen', boven de tweede 'platvissen'. De derde kolom gebruik je voor 'schaaldicren' en de laatste voor 'schel pdiercn'. Ga op een rustig moment naar een vis winkel ut' viskraam bij jou in de buurt. Stel je eerst voor aan de verkoper. Vertel dan met welk onderwerp je bezig bent. Vraag of je op je gemak alle vissoorten mag bekijken die hij verkoopt. Schrijf daarna alle soortnamen in dejuiste kolom. Als je aan het eind van je bezoek nog wat folders vraagt, kun je de afbeeldingen uitknippen. Hiermee kun je je lijst verfraaien en je hebt ook meteen materiaal voor een spreekbeurt of een werkstuk. Haring Tong Tarboi Zwarte kaolvis Beet! Van Groenland tot Antarctica, van de Japanse wateren tot in de Stille Oceaan, overal wordt gevist. Nederlandse vissers gaan meestal geen duizenden mijlen weg um vis te vangen. Dat hoeft ook niet, want de meeste vis komt voor in ondiep water waar de vissen veel voedsel kunnen vinden, (Met'ondiep'bedoelen we hier 100 tot 200 meter.) De vissersschepen die hiervoor gebruikt worden, heten kotters.

6 Visgronden mor de Nederlandse vissen: voor haring en wakreet moeien ze verder van huis en varen ze dus met groten schepen De kottervloot vist voornamelijk op de Noordzee. Vissers die verder weg gaan naar de zeeën rond Schotland en Ierland of naar de Golf van Biskaje varen op grotere schepen, de trawlers. Soms gooien trawkrs zelfs hun netten uit voor de kust van Afrika of Amerika. De vangstgebieden heten visgronden. Welke soorten er voornamelijk worden gevangen, kun je op het kaartje zien.»^ i*» Een garnaat vang je op een andere manier dan een kabeljauw. Als je een tochtje maakt langs een aantal vissershavens, zie je daarom veel verschillen in schepen en vistuig. Er zijn kleine kotters om op garnalen te vissen of mosselkotters met een platte bodem. Met grote kotters en trawlers gaan vissers verder de zee op, op jacht naar rond- en platvis.

7 De boomkorvisserij werkt met twee netten aan beide konten van hef tchip. In sommige stuurhutten waan je je in een computerlandschap, in andere staat de schipper nog aan een ouderwets houten stuurwiel met alleen wal belangrijke instrumenten. Er zijn.schepen die';. morgens uitvaren en aan het einde van de middag al weer terug zijn. Vissers die in de Noordzee hun netten uitgooien, zijn aan het eind van de week weer thuis. Maar diepzee-trawlers gaan ver weg en blijven soms maanden van huis. De vis wordt dan al aan boord ingevroren. Eén van de twintig Nederlandse vissershavens: Goedereede. Ken jij die enthousiaste hengelaars die gaan sportvissen op zee? Al of niet groen van zeeziekte proberen ze met een zeehengel en speciaal tuig een grote vangst boven water te krijgen. En dan trots op de foto natuurlijk! Beroepsvissers doen dat anders. Kotters en trawlers gebruiken enorme sleepnetten die de vorm hebben van een grote puntzak. Ze worden door het schip voortgetrokken. Trawlers gooien het net uit over de achtersteven, terwijl op kotters aan beide zijden van het schip netten worden uitgezet. Deze twee netten worden opengehouden door stalen bomen aan weerszijden van het schip. Vroeger en nu 'Vroeger... ja vroeger, dat waren nog eens tijden! Aan de kleur van het water kon je zien waar de vis zat en hoe diep. Enne... het was een avontuur met die kleine schuit, vooral als het stevig tekeerging daar bij die Schotse eilanden. Maar tegenwoordig... het lijken wel professoren op de Neehje Hcndrika. De hele stuurhut is volgebouwd met van die moderne dingen... die computers en zo. Volgens mij zien ze de zee niet eens meer. Watjes worden het, die visserlui. Nee, dan vroeger...' Deze mopperkont op het bankje aan de haven kan de moderne tijd niet zo goed meer begrijpen. Maar dat is niet verwonderlijk. Vooral

8 Een moderw stuurhut lijkt wtl een soort 1'oniptiiencntrum mei al ilie beïlthchermvn. Op hei beeldscherm van de echopeiling (het plaatje rechts) zie je de opening van het net (de platte cirkel), de in scholen zwemmende vissen (de drie vlekken) en de bodem van de zee (in paars onderaan). na de Tweede Wereldoorlog zijn er heel veel handige maar ook ingewikkelde apparaten aan boord van de vissersschepen gekomen. Plaatsbcpalings-instrumenten die in verbinding staan met satellieten vertellen de schipper zeer nauwkeurig waar hij op dat moment vaart. Navigatie-apparatuur berekent in fracties van seconden waf de koers van het schip moet worden. In de nacht of bij slecht zicht is de radar 'het oog' van het schip, het werk kan gewoon doorgaan. Machines sorteren benedendeks de vis op maat en halen de graten eruit. Met het echolood, de sonar en de visloep 'kijkt' de visser de diepte in alsof hij in een kom met goudvisjes tuurt. Die apparatuur vertelt precies op welke diepte de vis zit en of het de moeite waard is om daar de netten uit te zetten. Sterke Heren halen na de 'trek' de zware netten binnen. Een mossetvisser moei, net ab een boer op het land, zaaien om te kunnen nvgsh'ii. Als de schipper van de SCH 6 uit Scheveningen uitvaart, weet hij nog niet precies waar de makreel te vangen is. De boordapparatuur is voor hem broodnodig. De schipper van de YE 6 uit Ycrseke weet wel precies waar hij moet zijn, want hij gaat naar zijn gehuurde mosselpercelen in de Oosterschelde. De YE 6 heeft de mosselen al een paar keer verhuisd. Twee jaar geleden üi de herfst zijn de mosselen langs de Noordzeekust opgevist. Ze waren toen nog piepklein en werden uitgezaaid op percelen in de Waddenzee. Later werden de schelpdieren verplaatst naar dieper water om groot te worden. Nu liggen ze te 'verwateren', dat wil zeggen dat de dieren in het schone water van de Oosterschelde het zand uit hun schelp spoelen. Eenmaal aan land worden de mosselen na een laatste speelbeurt in het pakhuis in zakken verpakt om verkocht te worden. De schipper van de YE 6 gaat er dus op uit om te oogsten. Hij lijkt wel een boer. De mosselvisscrij wordt daarom wel 'natte landbouw' genoemd. Vooral op trawlers worden enorme netten gebruikt. Als de Eiffel toren in Parijs op een nacht stilletjes de rivier de Seine af-

9 dobbert, kan hij de volgende dag door een visser weer uit zee worden opgepikt. Deze wereldberoemde toren pust namelijk met een beetje fantaste en wat passen en melen in zijn net. [opdracht] Taaipuzzel Zoek bij deze zinnen het goede spreekwoord en noteer de letter die vóór dat spreekwoord staat op een blaadje. Je kunt hierbij ook een woordenboek gebruiken. Als je oplossing goed is, ontstaat uit de letters een woord dat met de visvangst ie maken heeft.! Hij doet zijn uiterste best om verkering te krijgen met een dochter van rijke ouders. 2 Ais vrienden lang bij je in huis zijn, ontslaan kleine problemen. 3 Als er niet zo veel is, kun je beter mei iets kleins genoegen nemen. 4 Als je er niet voor werkt, zul je niel slagen. 5 Iedereen die werkt, maakt fouten. 6 Ik wilde gelijk maar even met je afrekenen. 7 Ja zeg, je kunt niet alleen de voordelen hebben. T Wie slaapt, vangt geen vis. A Garnaal is ook vis, als er niets anders is. S Wie de vis heeft, moet ook de graat hebben. V Aan een goed visser ontglipt wel eens een aal. L Gasten en vis blijven maar drie dagen fris. P Hij hengelt naar een goudvis. 1 Boter bij de vis. De eerste vissers..,?? Wie kreeg voor het eerst het idee een vis te vangen om hem daarna op te eten? Op deze vraag zal niemand het antwoord kunnen geven. Wel kunnen we op heel oude afbeeldingen uit Griekenland en Egypte zien dat volken al in die rijd vis als voedsel gebruikten. Zowel in rivieren, meren als in zeeën werd gevist. De vissersbootjes waren zo klein dat ze niet ver de zee op konden, dat was te gevaarlijk. De vissers moesten trouwens toch dezelfde dag weer terug naar de kust, want de vis was zonder koeling niet lang houdbaar. De schepen hadden geen kiel, maar een platie bodem en werden bij terugkeer gewoon op het strand getrokken. Wat de vissers overdag gevangen hadden, moesten de dorpelingen diezelfde avond nog opeten. In Nederland was dtl vroeger ook zo. Ons land had weinig land en veel water. Zonder al onze dijken en inpolderingen was dit lage land één groot gebied met plassen, moerassen, meren en zee. Het is niet verwonderlijk dat in zo'n gebied de visserij heel belangrijk wan. Men bouwde dorpen met opzet aan de rand van het water, het voedsel zwom dan gewoon voor je deur. Nederlanders raakten door het vissen vertrouwd met de scheepvaart en met de grillen van het weer en het water. Daardoor kon ons land na het jaar 1500 een grote zeevarende natie worden, een wereldmogendheid zelfs. Er ontstonden handelsposten in Oost- en West-Indië, Japan en China. De zeventiende eeuw wordt in de geschiedenisboeken niet voor niets 'd Gouden Eeuw'genoemd. De haringvisserij is voor Nederlandse vissers altijd heel belangrijk geweest. Het vangen van deze kleine vissen werd daarom 'de grote visserij' genoemd. In een boek uit het jaar 1163 wurdt al verteld over Hollanders die haring eten. Toen in 1380 door Willem Beukelszopn werd ontdekt dal haring langer vers bleef als je voor het zouten de ingewanden er al aan boord uithaalde (haringkaken), konden de schepen een aantal dagen op zee blijven. Een Nederlandse visser kon vanaf die tijd zijn netten ook bij Groot-Brit tannie 1 overboord gooien. Verwerking aan boord Kotters die maar enkele dagen onderweg zijn, brengen vaak 'dichte vis' aan land. Er is nog niet in gesneden en de vis wordt op scherf-ijs bewaard. Maar aan boord van grotere schepen die wat langer op zee blijven, moet de vis wel worden bewerkt. De bemanning maakt de vis schoon (strippen). De buikinhoud wordt eruit gehaald en de vis

10 wordt daarna in koelruimten op ijs bewaard of ingevroren. Trawlers die maanden van huis zijn, zijn net varende fabrieken waar de vangst automatisch op grootte wordt gesorteerd en daarna diepgevroren in grote blokken. «f * Hoe verder van huis, hoe meer je moet doen om de vangst goed aan tnntl te brengen: schoonmaken,pekelen en invriezen Ze komen eraan! 'Ze komen eraan!' Als vroeger de vissers terugkwamen van zee, liep soms het hele dorp in klederdracht uit om hen te verwelkomen. Bijna alle inwoners van het dorp hadden iets te maken met de visserij en iedereen was blij dat de schepen veilig waren teruggekeerd. In moderne vissershavens zul je geen honderden enthousiaste familieleden op de kade tegenkomen. De schepen worden na binnenkomst snel en efficiënt gelost. De vis wordt direct op de vtsafslag ter verkoop aangeboden. De bemanning gaal naar huis om te slapen of de dag met familie of vrienden door te brengen. Van zee tot restaurant Er is in honderd jaar veel veranderd, de schepen hebben motoren, de stuurhut staat vol elektronische apparatuur, de vis wordt aangevoerd in plastic kratten, en ga zo maar door. Maar sommige dingen veranderen nooit. Zo hoopt een visser net als zijn collega aan het begin van deze eeuw op een vangst van prima kwaliteit die voor een mooie prijs wordt verkocht. Daar werkt hij tenslotte hard voor. ^?'*t"*" De verkoop van de vis gebeurt in de visafslag. De kratten met gekoelde vis worden hier tentoongesteld, zodat keurmeesters en vishandelaren de kwaliteit van de aangevoerde vis kunnen beoordelen. De kwaliteit wordt door de keurmeesters streng gecontroleerd. Is het vlees elastisch genoeg? Staan de ogen helder en glanzend? Hebben de kieuwen een heldere rode kleurï Hoe is het formaat? Regelmatig neemt de keurmeester monsters van de aangevoerde partijen om te onderzoeken of ze schadelijke bacteriën en ziektekiemen bevallen. Daarna gaat de verkoper (afslager) de partijen bij afslag verkopen. Hij laat hierbij een grote veüingklok van een hoge prijs naar een lagere prijs teruglopen. De handelaar die het eerst op zijn knop drukt, heeft de partij gekocht. Bij een kleine aanvoer van vis zullen Vamkopers moeten heel vroeg opstaan om, voordat de veiling begint, de vis op kwaliteit te keuren.

11 De veiling: de klok met de prijs loop! terug en wie als eerste op de knop slant, knopt de pan ij voor die pnjï, Sltije te vroeg dun koop je tv duur, sla je Ie laat dan gitat de partij aan je neus voorbij... handelaren sneller drukken om toch aan hun deel te komen. De prijs zal dan redelijk hoog zijn. Als er meer dan genoeg is aangevoerd, weten de handelaren dat ze hun portie toch wel krijgen. Ze zullen dan op lagere prijzen inzetten. De gekochte partijen worden na de visafslag in koelwagens naar hun bestemming gebracht. Dat gebeurt snel, hygiënisch en goed gekoeld of diepgevroren. 70% Van alle vis wordt naar het buitenland vervoerd. Italië, België en Duitsland zijn goede klanten, maar ook in een aantal restaurants in New York serveert de ober een heerlijke maaltijd niet Nederlandse vis. De 30% die in Nederland blijft, wordt in viswinkels, viskramen, supermarkten of restaurants verkocht. Het is niet zo dat op alle visafslagen dezelfde vissoorten worden verhandeld. Sommige havens met bijbehorende visafslag hebben zich gespecialiseerd. Zo wordt in Urk vooral platvis verhandeld en in IJmuiden veel rondvis. Voor mosselen kun je als handelaar in Yerseke terecht en voor garnaten kun je het best naar Stellendam of Lauwersoog gaan. L A UWFKJ OÖ& (LÓ) 9 Op de romp van een vissersschip kun je zien wat zijn thuishaven is. Elke haven heeft zijn eigen letters. Het getal achter de letters geeft aan wie de eigenaar van dat schip is. Een schip mtt de code BR 12 komt uit Bmkens in Zeeland. Het getal 12 geeft aan dat de eigenaar volgens het visserijregister de heer Versprille is. Behalve deze code heeft een schip ook een eigen naam. Vaak is dat een vrouwettnaam zoals iohanna of Neeltje. Hiernaast zie je eert aantal afkortingen op een rij. 11

12 Feest van de nieuwe haring Vroeger was het groot feest in de visserijhavens wanneer na de winterperiode de vissersschepen weer kanden uitvaren om op haringvangst te gaan. De schepen zagen er prachtig uit, de netten waren weer helemaal in orde en de thuisblijvers zwaaiden up de kade de vloot uit. Omdat de schepen vrolijk waren versierd, kreeg deze feestelijke gebeurtenis in de volksmond de bijnaam 'vlaggctjesdag'. Voor de haring] iefhebbers was het ook een signaal dat de visserij weer was begonnen en dat de eerste haring binnenkort weer aan land gebracht zou worden. Er ontstond een soort haringrace. Het eerste schip kon natuurlijk de hoogste prijs voor zijn haring krijgen en bovendien was het een grote eer. Nu heelt vlaggetjesdag een andere betekenis. Het is het feest van de nieuwe haring. Op de eerste zaterdag na de aanvoer van de nieuwe haring komen tienduizenden mensen naar Scheveningen om de 'Hollandse nieuwe' te proeven. Hu dat is een feestje waard! Met of zonder uitjes? Op je gezondheid! Een verkoper zal zijn uiterste best doen om aan jou verse en gezonde vis te verkopen. Dus houdt hij zijn winkel, kraam of wagen keurig schoon. Hij heeft een vakopleiding gevolgd en weet daardoor hoe de verschillende soorten vis schoongemaakt en bewaard moeten worden. Bovendien kan hij je vertellen hoe je elke soort moet bereiden en welke groente of -saus er lekker bij is. Een viswinkel is een echte speciaalzaak met een grote keuze aan visproducten. Je kunt er terecht voor verse, gerookte of gezouten vis. Maar ook voor een vissalade en een kanl en klaar pakket met mosselen, gamalen en inktvis om vissoep mee te bereiden. Een visstalletje heeft zijn vaste plek, je kunt er de hele week door een broodje haring of een gebakken visje kopen. Maar de vishandelaar die een kraam op de markt huurt of vanuit een verkoopwagen de vis verkoopt, zal aan het einde van de markt zijn spullen inpakken. Hij werkt hard om de volgende dag weer met verse producten op een andere markt te staan. Zo'n tien jaar geleden kon je in supermarkten alleen diepgevroren visproducten kopen zoals kabeljauw en koolvis. De laatste jaren kun je er steeds meer verse vis vinden. Heb je op vakantie wel eens de enorme vis-afdeling in een Franse supermarkt gezien? ]e vindt er de vreemdste vissen. Hopelijk wordi de keuze in Nederlandse winkels in de toekomst ook zo groot. Verse vis in een bak met ijs, rolmops in een potje, diepgevroren koolvis, gepaneerde vissticks, gerookte zalm, mosselen in een grote zak, een potje kaviaar, garnalenkroketten...vis is in allerlei soorten te koop en zit boordevol goede voedingsstoffen. 12

13 Zo gezond als een vis Om je lichaam gezond en sterk te houden, moet je gevarieerd eten. Granen, groenten, aardappelen, fruit, zuivelproducten, vlees en vis bevatten alle mineralen, vitamines, vezels en eiwitten die je nodig hebt. De mineralen uit vis zorgen voor stevige botten en gezond biocd. De vitamines zorgen ervoor dat de processen in je lichaam prima blijven verlopen. Vis bevat eiwitten van hoge kwaliteit. Deze eiwitten worden gebruikt voor de opbouw van je spieren, je organen, r je zenuwstelsel en je bloed. ^ Vis heeft nog een ander voordeel. In de meeste soorten vis zit heel weinig vet. Het vet dat erin zit, bevat veel onverzadigde vetzuren en dat is gezond voor je hart en bloedvaten. Door regelmatig vis te eten, voorkom je zelis hartklachten. De kringloop van het water. Al hel n'«fit komt uiteindelijk In zee. Gelukkig wordt de sec de laatste jaren weer schoner. Een gezonde zee [opdracht], Teken een klein stripverhaal over de vervuiling van zeeën en oceanen met twee garna- Icn in de hoofdrol. De kracht van een stripverhaal is vaak humor, probeer dat In jouw strip uit te laten kumen. Deze kringloop zal je niet onbekend voorkomen. Het water in de zee verdampt, winden blazen die waterdamp naar land, waar het als regen sneeuw of hagel weer neerkomt. Uiteindelijk voeren rivieren de neerslag af' naar zee. Het water in de zee verdampt... enzovoort. Niet alleen het water maar ook alle vervuilende stoffen die wij in de rivieren lozen, komen op deze manier in zee terecht. Veel van de vervuiling wordt door de dieren en planten in zee afgebroken en verdwijnt daardoor. Maar er zijn ook stoffen die niet zo gemakkelijk af te breken zijn. Plastics en olieproducten bijvoorbeeld of kwik, cadmium en PCB's. In schaal- en schelpdieren en vis vinden we in heel kleine hoeveelheden iets van deze vervuiling terug. Als klant wil je natuurlijk weten of je met een gerust hart vis kunt eten. De visserij en de overheid controleren heel nauwkeurig hoeveel schadelijke stoffen er in zeeproducten voorkomen. Zelfs de grootste eters kunnen zonder zorgen vis eten en profiteren van de goede voedingsstoffen die erin zitten. >^4^ Gelukkig gaat het voor de vissers en de visliefhebbers de goede kant op met de gezondheid van de zee. Sterk vervuilende producten en productieprocessen worden door de regering teruggedrongen en de

14 [opdracht] \e knul vis bakken, maar onk frituren, grillen, stoven of pocheren. Zoek de volgende woorden op in een kookboek. Schrijf daarna in hel kort op wat het betekent. - grillen - stoven - pocheren Lekker duurt het langst rivieren worden langzamerhand schoner. Dat is voor het leven in zee een gunstige ontwikkeling waaraan iedereen kan meewerken. Zitten er in jouw walkman al batterijen zonder cadmium of kwik? Niet alleen de waterkwaliteit is belangrijk voor het behoud van gezonde vissoorten, maar ook de hoeveelheid vis die wordt gevangen. Omdat moderne schepen zo veel handige hulpmiddelen aan boord hebben om de vis op te sporen en te vangen, bestaat voor een aantal soorten het gevaar dat ze uitsterven door overbevissing. Om dat te voorkomen heeft de Nederlandse regering samen met de andere Europese landen regels opgesteld over de hoeveelheid vis die per jaar gevangen mag worden. Zo'n toegestane hoeveelheid heet een quotum. Vis is dus heel gezond, maar is liet ook lekker? Over smaak valt niet te twisten, Toch kan hei geen toeval zijn dal een gebakken vis op de markt een 'lekkerbekje' heet. Sommige soorten vis zijn koud het lekkerst, andere warm, Er zijn soorten die heerlijk smaken in een vissaus. Andere soorten kun je rechtstreeks uit een blikje op een toastje of stokbrood serveren. [opdracht] Een smakelijk zee-idee Maak eens fen heerlijk vismaal voor je ouders, broers en zusters. Het recept is voor 4 personen. Je kunt de?.e maaltijd snel klaarmaken, in de vis zit praktisch geen vet en hel smaakt pico bello. Koojgjfede supermarkt of in de viswinkcl 600 gram diepgevroren af vwtfjësbdjauwfilei. Haal bij de groenteboer 2 tomaten, 2 pakjes geschilde kleine ronde aardappeltjes om te frituren, 2 uien, 1 prei en een groente naai kciia\ De tomatertsp^ie in dunne plakjes en de uien en de prei in ringen. Was de prei heel goed (een keer of vier), anders heb je zand in hel eten. r warm de oven 10 minuten voor, op een temperatuur van 200 graden Celsius. Verdeel de kabeljauw ondertussen iii 4 stukken. Leg ieder stuk op een stuk ingevet aluminiumfolie en bestrooi hei met zouten peper. Leg wat ui, prei en tomaat op de vis. Vouw het aluminiumfolie dicht, zodat je een soort pakketje krijgt. Maak 4 pakketjes en leg ze in een ovenschaal. Zet de schaal 30 minuten lang in de oven. Zet daarna de frituurpaa aan {op de frites- Celsius), Terwijl je wacht tot het vet heet genoeg is, zet je dej op. Als laatste frituur je de aardappeltjes. Dek de tafel gezellig met een kaarsje en zo. Succes verzekerde 14

15 Oer-hollands haring happen Toeristen uit het buitenland, vooral Duitsers, kijken hun ogen uit. Nederlanders gooien het hoofd in de nek, pakken een haring bij zijn staart en laten hem, met of zonder uitjes, zo naar binnen glijden. En soms happen ze er een tweede achteraan. Vooral het feit dat deze vis niet gekookt of gebakken is, vinden buitenlanders vreemd. Als zij het ook eens willen proberen, eten ze de haring meestal op zijn Amsterdams. Hij ligt dan in stukjes op een kartonnetje en je gebruikt een cocktail-prikker als eetgereedschap. [opdracht] Wees creatief Veel vis die door Nederlandse vissers gevangen is, wordt geëxporteerd. Ontwerp een reclameposter in het Engels, waaruil duidelijk blijkt hoe heerlijk en gezond de nieuwe haring i.s. Om je een beetje te helpen, krijg je een paar Engelse termen die je kunt gebruiken. Maar andere termen mogen natuurlijk ook. nieuwe haring = new herring heerlijk - delirious vers - fresh gezond - wholesome moeder natuur = mothcr nature hart en bloedvaten - heari and bloodvessels verse vis (inclusief schaalen schelpdieren) haring De jaarlijkse visconsumptie per persoon in ons land in kilogram (kg). Gemiddeld eten we in Nederland per jaar bijna 14,5 kilogram vis per persoon (zie het cirkeldiagram). Dat is nog niet zo heel veel. Maar steeds meer mensen ontdekken dat vis gezond, makkelijk en lekker is. Misschien heeft dit boekje jou wel op het idee gebracht om eens vaker voedsel uit de zee te kiezen.

16 COLOFON Deze uitgave kwam tot stand in opdracht van het Nederlands Visbureau. tekst Boektekst, Guido Schoonebeek illustraties Alhert-Jan Cool / Berna van Rest foto's Nederlands Visbureau, Rijswijk vormgeving Op Stand, Den Haag 1997 Zorn Uitgeverij BV Postbus AK Leiden *5' telefoon fax siso 639.6