Gedrag beïnvloeden: niet doen!

Transcriptie

1 Gedrag beïnvloeden: niet doen! NOB Symposium duikveiligheid 12 april 2014 Walter Zwaard 1

2 Sterfte door letsel of geweld (jaarlijkse acute sterfgevallen door uitwendige oorzaken )

3 Ontwikkeling van Veiligheid Veiligheid door Toezicht Veiligheid door Techniek Veiligheid door Cultuur [Gedrag 2.0] Veiligheid door Organisatie Veiligheid door Gedrag

4 99 soorten veiligheid (veiligheidsdomeinen) Sociale veiligheid Patientveiligheid Tunnelveiligheid Biologische veiligheid Voedselveiligheid Consumentenveiligheid Procesveiligheid Stralingsveiligheid Vliegveiligheid Elektrische veiligheid Prive-veiligheid Verkeersveiligheid Arbeidsveiligheid Externe veiligheid Brandveiligheid Overstromingsveiligheid klassiek

5 De vraag Wat kan duikveiligheid leren van andere veiligheidsdomeinen? Met name over de mogelijkheden van gedragsbeïnvloeding

6 Vragen vooraf Is er een probleem ( risico )? Is menselijk gedrag onderdeel van dat probleem? Is gedragsbeïnvloeding onderdeel van de oplossing van het probleem?

7 Waarom veiligheid op het werk? (antwoorden van werknemers) 1. Dat moet van de wet 2. De baas wil het 3. Dat hebben ze in Amerika bedacht 4. Het bord mag niet op nul 5. Iedereen wil weer gezond naar huis 6. Dat hoort bij een beschaafd land 7. Ongevallen kosten geld 7

8 Techniek Veiligheid Organisatie Cultuur Gedrag. Alle drie belangrijk. Communicerende vaten

9 Gedrag is overal en altijd (Risico s ook) Gedrag is niet altijd gemakkelijk in te delen in goed en fout ( veilig en onveilig ) Het is maar wat je wilt en wat je hebt afgesproken: Rechts rijden (of links) Aandelen kopen (of sparen) Solo duiken (of niet) Jenever drinken (of vruchtensap) 9

10 Wat is veilig gedrag? (antwoorden van werknemers) De regels kennen Voorgeschreven PBM s gebruiken Alleen veilige spullen gebruiken Vooraf de risico s beoordelen Veiligheidsmaatregelen controleren Nee durven zeggen Onveilige situaties melden Anderen aanspreken Veiligheidsverbeteringen bespreken Samen aan veiligheid werken

11 Getal Onzekerheid hard Hulpmiddel Risico Gedachte zacht Construct Gevoel

12 Omgaan met risico s als individu (rationeel model) Signalen Risico s bedenken Risico s analyseren Risico s beoordelen Risico s accepteren Risico s beheersen

13 Risicobeleving en risicoperceptie Als klein ervaren risico versus Als groot ervaren risico Minder bezorgdheid versus Meer bezorgdheid Meer acceptabel versus Minder acceptabel Klein effect versus Groot effect Herstelbare schade versus Onherstelbare schade Natuurlijke oorzaak versus Technische oorzaak Gemakkelijk beheersbaar versus Moeilijk beheersbaar Beïnvloedbaar versus Onbeïnvloedbaar Vertrouwd versus Exotisch Moreel irrelevant versus Moreel relevant Vertrouwen in beslissers versus Geen vertrouwen

14 Ontwikkeling van Veiligheid (en van ons mensbeeld) Veiligheid door Toezicht Mensen zijn brokkenmakers Veiligheid door Cultuur Mensen delen eraringen Veiligheid door Organisatie Mensen vormen een collectief Veiligheid door Gedrag Mensen zijn maakbaar Veiligheid door Techniek Mensen zijn te beschermen objecten

15 Gedrag beïnvloeden: lastig Wat het beste werkt: Duidelijke gedragsregels Belonen Straffen Voorbeeldgedrag Aanspreken Voorlichting; training Toezicht Technische maatregelen

16 Aanspreken: pijnlijk of prettig? Bij sommige onderwerpen is prettig aanspreken gemakkelijk parkeermeter, portemonnee, gladheid Bij sommige onderwerpen is aanspreken al snel pijnlijk life style, lichaamsgeur, rijgedrag, opvoeden Aanspreken is ook pijnlijk als de toon niet goed is negatief, belerend, betweterig, respectloos Bij moeilijke onderwerpen is de pijn te verzachten met een juiste toon positief, collegiaal, tactvol, humorvol

17 Gedrag beïnvloeden: moeilijk Grenzen van gedragsbeïnvloeding Onduidelijke communicatie Hardnekkige gewoontes Eigenwijsheid ( confirmation bias ) Risicocompensatie

18 De moraal (voor veiligheidsexperts) Onzichtbare maatregelen verdienen de voorkeur Stiekem is het beste

19 De moraal (2) (voor ons allemaal) Gedrag en cultuur beïnvloeden is moeilijk Het kost veel tijd en vraagt veel geduld

20 De moraal (3) (voor duikers) Voer de risicodialoog (niet aan de waterkant) Hou het klein Zorg voor realistische verwachtingen Heb geduld