SAMENWERKING OPENBARE OMROEPEN NEDERLAND-VLAANDEREN. Advies 15 december 2005

Transcriptie

1 SAMENWERKING OPENBARE OMROEPEN NEDERLAND-VLAANDEREN Advies 15 december 2005 Commissie Cultureel Verdrag Vlaanderen-Nederland Belliardstraat 15-17, bus 4 BE Brussel commissie@cvn.be

2 1. Inleiding De Nederlands-Vlaamse omroepsamenwerking in Europees perspectief De Europese televisierichtlijn Culturele diversiteit Must carry en grensoverschrijdend kijkgedrag Vormen van samenwerking op het gebied van de openbare omroep in Nederland en Vlaanderen Bestuurlijke samenwerking Internationale dimensie Correspondenten Radio: de wereldomroep Satellietzender BVN Coproducties Cultuur op televisie Regionale televisie Voorstel van passage voor beheersovereenkomst VRT Noten Literatuurlijst Bijlagen Motie Atsma c.s., Tweede Kamer der Staten-Generaal (21/11/2005) 2. CVN-advies Beheersovereenkomst VRT (27/4/2005) 3. CVN-advies Culturele dimensie van de omroep in Europa (11/10/2000) 4. CVN-advies Europese Cultuurparagraaf (25/1/2002) 5. CVN-advies Audiovisuele Coproducties (9/5/2003) 6. CVN-advies Satelliettelevisie BVN (10/1/1998) 7. Schema audiovisuele fondsen 8. Lijst gesubsidieerde coproducties CoBO-fonds 9. Overzicht coproducties 10. CVN-advies Tien voor Taal (16/3/2005) 11. CVN-advies Grensoverschrijdende regionale televisie (9/11/2000) 12. CVN-advies Cultuur op televisie (14/1/2005) 13. Beknopt overzicht audiovisueel medialandschap in Nederland en Vlaanderen

3 1. Inleiding Geert Bourgeois, Vlaams minister van Media, tevens bevoegd voor o.m. Buitenlands beleid, vraagt CVN in een brief van 10 oktober 2005 een advies voor te bereiden wat betreft de mogelijkheden voor samenwerking tussen de openbare omroepen in Nederland en Vlaanderen. Het CVN-advies moet elementen aandragen voor een hoofdstuk Vlaanderen-Nederland in de nieuwe beheersovereenkomst tussen de Vlaamse overheid en de VRT, die met ingang van 1 januari 2007 in werking treedt. Dat de vraag of er een nauwere samenwerking mogelijk is tussen de publieke omroepen, ook aan Nederlandse kant wordt gesteld, blijkt uit de motie van Atsma, Bakker en Örgü, die de Nederlandse Tweede Kamer aannam op 13 december In de motie vraagt de Tweede Kamer dat de regering op korte termijn de mogelijkheden zou onderzoeken om te komen tot een hechtere samenwerking tussen de Nederlandse en de Vlaamse publieke omroepen, zowel op programmatisch als op facilitair gebied (bijlage 1)i[1]. De Nederlandse motie kadert in de discussie die momenteel in Nederland wordt gevoerd over de toekomst van de Publieke Omroep en de hertekening van het medialandschap. Daarbij worden nieuwe structuren beoogd en moet een oplossing worden gezocht voor financiële problemen. Met betrekking tot de beheersovereenkomst tussen de Vlaamse Regering en de VRT had CVN in een brief van 21 april 2005 gevraagd dat de structurele samenwerking met Nederland daarin verankerd zou worden: Nu de nieuwe beheersovereenkomst met de VRT wordt voorbereid, willen wij u vragen daarin de verplichte samenwerking met de Nederlandse netten uitdrukkelijk op te nemen. Wij denken daarbij aan audiovisuele coproducties, aan de satellietzender BVN, aan de themakanalen (waaronder een cultuurkanaal), en aan de positie van de op derde landen gerichte radio-uitzendingen ( ) Uiteraard moeten ook de Nederlandse partners hierin meegaan, maar tegelijk vinden wij dat het opnemen van enkele specifieke passages over de samenwerking met Nederland in de beheersovereenkomst met de VRT, hier een goede aanzet kan zijn. (bijlage 2) Om aan het verzoek van de minister tegemoet te komen, verzamelde de Commissie gegevens en had ze een reeks gesprekken met onafhankelijke deskundigen en betrokkenenii[2]. Ze stelde haar advies vast op de vergadering van 15 december Een blik op de geschiedenis leert ons dat er, zoals in tal van andere sectoren, ook op mediagebied door de jaren heen tal van contacten en samenwerkingsinitiatieven zijn geweest tussen Nederland en Vlaanderen. Doorgaans ging Vlaanderen vaker bij Nederland aankloppen dan omgekeerd. Dat is niet onlogisch als men rekening houdt met de langzame ontvoogding van Vlaanderen en met het demografische en economischfinanciële schaalverschil tussen Nederland en Vlaanderen. Dat beide partners dezelfde taal spreken en een deels gemeenschappelijke geschiedenis hebben, maakt dat samenwerking voor de hand ligt. Dat ze bovendien samen verantwoordelijk zijn voor de positie van de Nederlandstalige cultuur in internationale context, voegt een extra dimensie toe.

4 Dat een samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen een schaalvoordeel oplevert, biedt perspectieven inzake kostenbeheersing. Samen zijn de publieke omroepen wellicht ook beter gewapend in hun strijd tegen de particuliere mediagroepen die vooral de kleine publieke omroepen onder vuur nemen, bv. door hen aan te klagen voor concurrentievervalsing bij de Europese Commissie. De Commissie Cultureel Verdrag Vlaanderen-Nederland kijkt naar de verschillende vormen van samenwerking op het gebied van de openbare omroep door de jaren heen. Bij die voorbeelden die ook vandaag relevant blijven, geeft de Commissie aan of en hoe de samenwerking verbeterd kan worden. Soms ligt een dossier in de handen van de politici of de ambtenaren, soms in de handen van de omroepen zelf. Ook vermeldt de Commissie een aantal andere Nederlands-Vlaamse samenwerkingsvormen op mediagebied, waar bv. particuliere omroepen bij betrokken zijn.

5 2. De Nederlands-Vlaamse omroepsamenwerking in Europees perspectief 2.1. De Europese televisierichtlijn De Europese Gemeenschap deed vooral in de jaren 80 grote inspanningen om de audiovisuele sector te reguleren en het vrije verkeer te garanderen. De richtlijn Televisie zonder Grenzen van 1989 was de belangrijkste verwezenlijking (In 1997 werd de Televisierichtlijn in geringe mate aangepast). In de richtlijn worden de voorwaarden vastgelegd om televisie-uitzendingen door te geven binnen de Europese markt. Ook werd aan de omroepen de verplichting opgelegd om een minimum hoeveelheid Europese producties uit te zenden, de fameuze quota, als dam tegen met name de Amerikaanse import. In de praktijk zijn de eigen Europese producties overwegend eigen nationale producties. Doordat er meer zenders kwamen (ook buitenlandse, via de hoge bekabelingsgraad in Vlaanderen en Nederland) en die in de onderlinge concurrentiestrijd hun zendtijd verhoogden, waren er meer programma s nodig. Die wou men liefst zo goedkoop mogelijk aankopen en dan is import de oplossing. Het maken van één aflevering van Flikken kost euro. Het aankopen van één aflevering van Morse kost euro, dus 60 keer minderiii[3]. Het geïmporteerde aandeel aan ingevoerde entertainmentprogramma s bedroeg in 1984 in West-Europa 53%. Dat aandeel nam in de jaren daarop alleen maar toeiv[4]. In 1990 bedroeg het aandeel fictie zowel eigen productie als aangekochte - in de totale zendtijd van de beide BRTN-netten 1347 uur. In 2002 was dat al 3418 uur. Daarbij moet wel worden vermeld dat de eigen fictie in navolging van de VTM is gegroeid van 162 uren in 1990 tot 652 uren in 2002v[5]. In 2004 was 53,28% van de aangekochte VRT-uitzendingen tussen u en u van Europese makelij. In 2003 was dat 48,82%vi[6]. Vlaanderen had in de eigen regelgeving, mede tot stand gekomen naar aanleiding van de oprichting van de commerciële omroep VTM, opgenomen dat de omroepen in Vlaanderen een quotum van eigen Vlaamse producties moesten respecterenvii[7]. Het Vlaamse kabeldecreet van 1987 bepaalde o.m. dat tegen % van de uitzendingen van de commerciële omroep eigen Vlaamse producties moesten zijn. Ook bepaalde het decreet aanvankelijk dat meer dan de helft van de aandelen van de commerciële omroep in handen moesten zijn van Vlaamse dag- en weekbladuitgeversviii[8]. De Europese Commissie achtte dit in strijd met de Richtlijn. Artikel 8 van de richtlijn biedt de lidstaten echter wel de mogelijkheid maatregelen te nemen op grond van taalcriteriaix[9]. Vlaanderen kwam aan de EU-kritiek dan ook tegemoet door in artikel 102 van het Vlaamse Omroepdecreet te stipuleren dat een aanzienlijk deel van de uitzendingen moet bestaan uit Nederlandstalige Europese producties (in de plaats van Vlaamse ). Ook wat de aandelen betreft, werd Vlaamse vervangen door Nederlands-talige. Deze formulering maakte samenwerking met Nederland meteen voor de hand liggend. Intussen is de passage over de aandeelhouders weggevallen nadat een einde kwam aan het monopolie van VTM als commerciële omroep in Vlaanderen. Wat het aantal uitzendingen betreft, werd ook het quotum geschrapt. Art. 115 van het gecoördineerde

6 omroepdecreetx[10] zegt nog enkel dat een aanzienlijk deel moet worden besteed aan Nederlandstalige Europese producties. Tot de opdrachten van de VRT behoort o.m. het ontwikkelen van de identiteit en diversiteit van de Vlaamse cultuur. Dat wordt bevestigd in de beheersovereenkomst , artikel 1, 3. In artikel 3, 6 staat dat het aandeel van de Vlaamse tvproducties en van de coproducties ten minste 50% zal bedragen van het totale programma-aanbod uitgezonden tussen 18u en 23u. xi[11] In 2002 haalde de VRT (TV1 en Canvas/Ketnet) dit streefdoel, maar dat komt mede door het heruitzenden van oude programma s. Ook VTM haalde het streefcijferxii[12]. Terwijl in de algemene decretale bepalingen die gelden voor alle omroepen in Vlaanderen, sprake is van Nederlandstalige producties, gebruikt de Vlaamse overheid in haar beheersovereenkomst met de VRT dus wel de term Vlaamse. Het quotum spreekt echter over Vlaamse producties en coproducties xiii[13]. De overheid wil dus blijkbaar vooral de Vlaamse beeldindustrie stimuleren. Toch biedt de formulering ook ruimte voor de samenwerking met Nederland, aangezien coproducties van VRT met Nederlandse coproducenten binnen het quotum vallen. Dat geldt echter ook voor coproducties van VRT met andere dan Nederlandse coproducenten, terwijl in Nederland aangekochte programma s (waar Vlaanderen geen coproducent is) buiten het quotum vallen. De Nederlandse Mediawet van 1988xiv[14] bepaalt dat instellingen die zendtijd hebben verkregen, ten minste 50% van hun zendtijd voor televisie moeten besteden aan oorspronkelijk Nederlands- of Friestalige programma-onderdelen. Hier bestaat dus een duidelijk parallellisme tussen de Nederlandse en de Vlaamse regelgeving, wat de samenwerking enkel ten goede kan komen. Terloops: als Nederland in Vlaanderen programma s aankoopt, dan tellen die dus wel mee voor het quotum. Om Europese (co)producties te ondersteunen, lanceerde de Europese Unie de MEDIAprogramma s. De Raad van Europa riep van zijn kant EURIMAGES in het leven. Uit een onderzoek dat werd uitgevoerd in opdracht van het Cultureel Verdrag Vlaanderen-Nederland, bleek wel dat een programma als MEDIA Plus de culturele diversiteit maar matig bevordert. Het programma verwijst expliciet naar de cultuurparagraaf en beklemtoont dat er rekening gehouden moet worden met de culturele verscheidenheid en met kleine taalgebieden, maar in de praktijk komt daar weinig of niets van terechtxv[15]. Op basis van het onderzoek adviseerde CVN o.m. dat Europese culturele programma s ook op mediagebied ook bilaterale projecten, bv. tussen Vlaanderen en Nederland, i.p.v. enkel multilaterale, zouden ondersteunen. Zo krijgen kleinere cultuurgebieden zoals de Nederlandse, dat zich enkel over twee lidstaten uitstrekt, betere kansen. Aanbeveling Voor het stimuleren van de eigen Nederlandstalige productie is het belangrijk dat de quota behouden blijven in de decretale bepalingen en in de beheersovereenkomst tussen de Vlaamse regering en de VRT. CVN is van oordeel dat de huidige tekst behouden moet blijven.

7 2.2. Culturele diversiteit Dat de audiovisuele sector in Europa voor discussie zorgt, heeft er onder meer mee te maken dat een televisieproductie of een film tegelijk een economisch en een cultureel product is. De culturele dimensie brengt mee dat er een correctie nodig is op de commerciële logica van de vrije concurrentie waarbij het recht van de sterkste primeert. Sinds het tot stand komen van de cultuurparagraaf xvi[16] in het Verdrag van Maastricht (1992), later bevestigd in het Verdrag van Amsterdam (1997), krijgen de lidstaten de mogelijkheid om stimulerende en beschermende maatregelen te nemen ten gunste van de eigen cultuur. Toen deze exception culturelle ter sprake kwam in de Europese discussies m.b.t. de televisieregelgeving, met name over de culturele opdracht van de publieke omroep, bleken Nederland en Vlaanderen niet op dezelfde golflengte te zitten. Vlaanderen hield vast aan de culturele uitzondering zoals o.m. Frankrijk -, Nederland kiest voor de commerciële invalshoekxvii[17]. De lidstaten behouden, via het Protocol van Amsterdam (1997), de mogelijkheid om hun publieke omroepen te financieren. Die omroepen hebben immers een culturele, maatschappelijke, informerende taak. Bijgevolg mogen ze niet behandeld worden als gewone goederen en diensten. De taken voor de publieke omroepen moeten wel scherp worden gedefinieerd. CVN bracht op 11 oktober 2000 een advies uit over de Culturele dimensie van de omroep in Europa (bijlage 3). Op 25 januari 2002 formuleerde CVN een advies over de Europese cultuurparagraaf, waarbij ook aandacht werd besteed aan de omroep (bijlage 4). Ook voor het dossier van de culturele uitzondering gelden de strategische doelstellingen 1 en 4 die in de Strategienota Nederland van de Vlaamse Regering worden verwoord (zie hoger). Op 20 oktober 2005 keurde de Algemene Conferentie van de UNESCO de Conventie over de bescherming en promotie van de diversiteit van culturele expressies goed, kortweg de Conventie Culturele Diversiteit genoemd. De conventie laat landen toe om een eigen cultuurbeleid te voeren ter bescherming van de diversiteit en om de voorwaarden te scheppen waarin de eigen cultuurmarkt zich kan ontwikkelenxviii[18]. Aanbeveling Een kleinere taal- en cultuurgemeenschap als die van Nederland en Vlaanderen, heeft behoefte aan stimulerende en beschermende maatregelen. Nederland en Vlaanderen moeten die culturele uitzondering en de culturele diversiteit op het Europese forum blijven bepleiten en hiervoor steun zoeken bij bondgenoten. Aangezien Nederland en Vlaanderen hier elk op een ander standpunt staan, is intensief politiek en ambtelijk overleg nodig.

8 2.3. Must carry en grensoverschrijdend kijkgedrag Het Vlaamse omroepdecreetxix[19] bevat de zogenaamde must carry -regel of doorgifte-plicht. Die legt de kabelmaatschappijen in Vlaanderen de verplichting op de programma s van een aantal omroepen gelijktijdig en onverkort door te geven. In Vlaanderen gaat het om de radio- en tv-uitzendingen van Vlaamse, Franstalige en Duitstalige omroepen in België, maar ook 2 radio-omroepprogramma s en de televisieomroepprogramma s van de Nederlandse openbare omroep. In de Nederlandse Mediawet is een doorgifteplicht opgenomen voor de Nederlandstalige omroepprogramma s van de VRT. In de wetxx[20] staat ingeschreven dat de aanbieder van een omroepnetwerk onverkort, ongewijzigd en gelijktijdig naast een aantal eigen Nederlandse programma s, ook moet uitzenden: twee televisieprogramma s en twee radioprogramma s van de Nederlands-talige landelijke Belgische omroepdienst xxi[21]. De Europese Commissie was geen voorstander van een uitgebreide must carry -regeling maar heeft het verplicht doorgeven van de publieke omroepen nooit betwistxxii[22]. Wat Vlaanderen betreft, wou de Commissie dat er enkel een verplichte doorgifte zou zijn van de Vlaamse openbare en regionale omroepen, niet langer van de particuliere landelijke omroepen en van de Nederlandse openbare omroep. Wat Vlaanderen betreft, vraagt het decreet intussen inderdaad enkel dat de openbare omroep zou worden doorgegeven, maar de passage over Nederland werd behouden. In hun argumentatie verwijzen de Nederlandse en Vlaamse overheden o.m. naar het Taalunieverdrag en het Cultureel Verdrag. Vlaanderen vraagt van de verschillende netwerken ook de digitale - die een significant aandeel van de markt hebben, een must carry voor de VRT. Niet voor de Nederlandse zenders. Voor de aanbieders van satellietpakketten acht men een must carry niet houdbaar. De Nederlandse zenders zijn al langer via satelliet beschikbaar en wat de VRT betreft, gaat men ervan uit dat sommige aanbieders VRT in hun pakket zullen opnemen omdat ze weten dat daar een markt voor isxxiii[23]. CVN bracht op 11 oktober 2000 een advies uit over de culturele dimensie van de omroep in Europa, waarin o.m. aandacht werd besteed aan de doorgifteplicht. (bijlage 3). De Strategienota Nederland, die de Vlaamse Regering in oktober 2005 goedkeurde, noemt o.m. de volgende strategische doelstellingen: 1. Wederzijds versterken van de dynamiek en slagkracht van Vlaanderen en Nederland als één kerngebied in Europa door het intensiveren van de bilaterale samenwerking op die terreinen waar complementaire relaties en/of gezamenlijke belangen bestaan ( ) 4. Waar mogelijk en wenselijk streven naar samenwerking bij de uitvoering en implementatie van Europese en multilaterale regelgeving, naar het innemen van gemeenschappelijke standpunten en naar het gezamenlijk wegen op de besluitvorming in de Europese Unie en in multilaterale fora. De Europese Commissie heeft vragen bij een must carry-regeling in de toekomst op alle netwerken. Mediaminister Geert Bourgeois stelt: De nog resterende must carry

9 verplichtingen zullen door de Vlaamse Gemeenschap regelmatig worden geëvalueerd, waarbij zal worden nagegaan of de huidige regeling nog voldoende noodzakelijk en evenredig isxxiv[24]. CVN vindt het wel vanzelfsprekend dat een must carry er ook komt voor de (digitale) culturele zender op het ogenblik dat die wordt opgericht. De doorgifteplicht is uiteraard van belang voor het grensoverschrijdend kijkgedrag. De Vlamingen keken in de jaren 70 massaal naar Nederlandse shows en spelprogramma s. In 1969 was dat al 10%, maar dat zou snel aangroeien tot 20% in 1972 en zelfs 25% in Het grote marktaandeel van Nederland bleef intact tot het einde van de jaren 80xxv[25]. Sinds de komst van de commerciële televisie zijn zowel de Vlaamse als de Nederlandse kijkers meer op het eigen land gericht dan vroeger. Toch zorgt de gemeenschappelijke taal ervoor dat de Vlamingen gemiddeld meer naar Nederland kijken dan naar zenders uit andere taalgebieden. De laatste jaren blijft het marktaandeel van Nederlandse zenders in Vlaanderen rond de 5% schommelen. In 2004 was dat 4,2%: 1,5% voor Nederland 1, 1,8% voor Nederland 2, en 0,9% voor Nederland 3xxvi[26]. De Nederlanders besteden ook meer kijktijd aan de VRT dan aan andere buitenlandse zenders, maar er is een terugloop. Volgens cijfers van de Openbare Omroep keken in 2003 tussen 18 en 24 uur gemiddeld Nederlanders naar VRT1 (Eén), goed voor een kijktijdaandeel ( share ) van 1,3%. Eveneens in 2003 keken gemiddeld Nederlanders naar Canvas/Ketnet, goed voor een aandeel van 1,3%. In 2004 keken gemiddeld Nederlanders naar VRT1 een aandeel van 1,1% - en naar Canvas/Ketnet een aandeel van 1% -. In 2005 (cijfers tot 23 november) kijken gemiddeld Nederlanders naar Eén een aandeel van 1% - en naar Canvas/Ketnet een aandeel van 0,9%xxvii[27]. Het gaat hier om kijkdichtheid (d.w.z. het gemiddeld aantal kijkers per minuut) en kijktijdaandelen (d.w.z. gemiddeld aantal kijkers ten opzichte van het totale aantal kijkers). In een tekst van 15/1/2004 geeft Wouter Quartier van de VRT-studiedienst andere cijfers: In 2003 keek gemiddeld 23,1% van de Nederlanders gemiddeld één keer per maand naar Canvas. Gemiddeld keken in 2003 dan ook Nederlanders gedurende minstens 15 minuten per dag naar Canvas. Het gaat hier om bereikcijfers. Vooral detectivereeksen trekken de aandacht van de Nederlandse kijker. Omgekeerd kijken ook veel Vlamingen naar dergelijke reeksen op Nederlandxxviii[28]. Uit onderzoek van de Publieke Omroep geciteerd door de VRT-studiedienst - blijkt dat 39% van de Nederlandse kinderen spontaan Ketnet noemt als men hen vraagt een kinderzender te noemen. 38% noemt het Nederlandse Zappelin destijds ontstaan naar het voorbeeld van Ketnet 77% Fox kids (Jetix) en 56% Nickelodeon (MTV/TMF). Gemiddeld 35% van de Nederlandse kinderen keek in 2003 minstens één keer per week naar Ketnet. Zoals in Vlaanderen zijn de jongste kinderen de grootste fans. Toch blijft Ketnet in bij kinderen tussen 3 en 12 jaar (en tussen 7 u en 19 u.) hangen op een marktaandeel van 6,2% (tegenover 26,3% voor Fox kids en 22,4% voor Zappelin)xxix[29].

10 Aanbeveling Om Nederlanders en Vlamingen alvast blijvend de mogelijkheid te bieden om naar elkaars openbare omroepen te kijken, moet de must carry-regeling in de huidige vorm behouden blijven. Nederland en Vlaanderen moeten zich hier op Europees niveau samen voor blijven inspannen. In hun argumentatie kunnen ze verwijzen naar het Taalunieverdrag en het Cultureel Verdrag. Op het ogenblik dat er een cultuurzender komt, moet de must carry ook daarvoor gelden.

11 3. Vormen van samenwerking op het gebied van de openbare omroep in Nederland en Vlaanderen 3.1. Bestuurlijke samenwerking Sinds het opstarten van de openbare omroep in Nederland en Vlaanderen, onderhouden beide contacten met elkaar. In de beginjaren van de radio keken de Vlaamse radioverenigingen naar de Nederlandse voorbeelden. Zo was bij de start van de katholieke omroepvereniging in Vlaanderen (1927) de voorzitter van de Nederlandse KRO aanwezig. De socialistische SAROV zond zijn eerste programma uit via VARA (1928). Door de jaren heen werden programma s overgenomen en werd samengewerktxxx[30]. Bij de introductie van de televisie, in 1951 in Nederland (oprichting van de Nederlandse Televisie Stichting, NTS) en in 1953 in Vlaanderen/België (oprichting van het Nationaal Instituut voor Radio-omroep, NIR), keek Vlaanderen opnieuw naar Nederland en in de jaren die volgden, werd op diverse manieren samengewerkt. NIR nam veel programma s over van NTS, omgekeerd gebeurde dat minderxxxi[31]. In de jaren werd de samenwerking structureler. Er zijn contacten op het niveau van de besturen (eerste bijeenkomst op 7 november 1960), van de permanent vertegenwoordiger van de BRT in Hilversum (van 1963 tot 1982), van diverse gemengde commissies en werkgroepen (bv. de Gemengde Kabelcommissie NOS-BRT en de Gemengde Commissie Instructieve Omroep, beide opgericht in 1972); en van een NOS- BRT adviescollege (sinds 1976)xxxii[32]. In 1974 stelde de BRT voor om de samenwerking met Nederland te institutionaliseren door een overkoepelend orgaan voor de Vlaamse en de Nederlandse publieke omroepen op te richten. Dit naar het voorbeeld van La Communauté radiophonique de langue française aan francofone zijdexxxiii[33]. Medewerkers van BRT en NOS werkten samen een voorstel uit, maar uiteindelijk werd enkel besloten tot een intensivering van de programmatische samenwerking via gemengde werkgroepen. Op tv-gebied kwamen er werkgroepen voor drama, jeugdzaken, actualiteiten, documentaires, kunstzaken, amusement, filmzaken. Op radiogebied voor ernstige muziek, gesproken woord, gevarieerde programma s, amusement en reportage. Ook werd een Adviescollege voor gemeenschappelijke beleidsvraagstukken ingesteld (eerste vergadering in januari 1976). Het was dit adviescollege dat in 1982 voorstelde om het tweede net van de BRT uit te bouwen i.s.m. NOS en daar o.a. een ruim aanbod aan cultuur en sport te brengen. Het idee ontstond in Venetië, vandaar dat het project de naam Canal Grande meekreeg. Uiteindelijk gaat het project niet door. Projectmatig zijn er in de loop der jaren wel intense samenwerkingsbanden gesmeed, zoals FORTO. Ter gelegenheid van het Europees kampioenschap voetbal dat in 2000 in België en Nederland werd gehouden, richtten de Belgische en Nederlandse publieke omroepen een tijdelijk samenwerkingsverband op onder de naam FORTO Er werd gekozen voor de juridische formule van een Europees Economisch Samenwerkingsverband (EESV), waarin de NOS voor 50% participeerde en de VRT en RTBF elk voor 25%.

12 De organisatie produceerde exclusief de verslagen van de 31 wedstrijden en verleende facilitaire diensten aan tientallen buitenlandse omroepenxxxiv[34]. Aanbeveling Als zich in de nabije toekomst nog met FORTO vergelijkbare projecten aandienen, dan adviseert CVN dat de Nederlandse en de Vlaamse omroepen opnieuw een ad-hocsamenwerkingsverband tot stand brengen. Wat de samenwerking ook vandaag nog bemoeilijkt, zijn de verschillen in organisatie van de omroepwereld in Nederland en Vlaanderen. Met name het systeem van omroepverenigingen (TROS, VARA, AVRO, KRO )xxxv[35] kent Vlaanderen niet en daardoor zijn de Publieke Omroep en de VRT niet steeds elkaars exacte evenkniexxxvi[36]. Jaarlijks had een gezamenlijke vergadering van de raden van bestuur van BRTN later VRT - en NOS - later Publieke Omroep - plaats. Niet alleen werd er aandacht besteed aan de praktische problemen van het ogenblik en was er informeel contact, er werd ook telkens een specifiek thema onder de aandacht gebracht. In 1995 (Arnhem) was dat de concurrentie van de commerciële zenders; in 1996 (Knokke) het televisielandschap in de VS en Duitsland (met aandacht voor nieuwe technologie); in 1997 (Den Haag) de invloed van de nationale en Europese overheid op de omroep; in 1998 (Gent) netprofilering; in 1999 (Amsterdam) sport en internet; in 2000 de beheersovereenkomst voor de VRT en de meerjarenbegroting voor de omroep in Nederlandxxxvii[37]. Naast de jaarlijkse vergaderingen van de raden van bestuur, waren er twee keer per jaar ook gezamenlijke vergaderingen van de directies in de zogenaamde Overlegcommissie. Vandaag bestaan de structurele contacten nog enkel op managementsniveau: de top van de VRT heeft twee maal per jaar overleg met de top van de Publieke Omroep. De bijeenkomsten hebben afwisselend plaats in Nederland en Vlaanderen. Op dit overleg komt een verscheidenheid aan gemeenschappelijke dossiers aan bod. Eén keer per jaar wordt de groep uitgebreid met nethoofden van radio en televisie (niet van de zendgemachtigden), de studiedienst, de dienst marketing enz., afhankelijk van de onderwerpen die op de agenda staan. De raden van bestuur komen niet meer samenxxxviii[38]. In haar Strategienota Nederland hecht de Vlaamse regering een groot belang aan politieke en ambtelijke contacten. Aanbeveling 5 stelt: Alle leden van de Vlaamse Regering onderschrijven het belang van bilaterale contacten met Nederlandse ambtsgenoten en geven hier in de periode invulling aan. Aanbeveling 6 luidt: De Vlaamse Regering verwelkomt diepgaander ambtelijk overleg met Nederland. Uiteraard geldt dit ook voor de media en hoewel de VRT-managers strikt genomen geen ambtenaren zijn, mag van hen eenzelfde inspanning verwacht worden. De Vlaamse mediaminister gaf alvast het voorbeeld door op 15 december 2004 zijn Nederlandse collega te ontmoeten. Terloops: ook eerder legde Vlaanderen op beleidsvlak het oor te luisteren in Nederland, bv. in januari 2003, toen het Nederlandse Commissariaat voor de Media een toelichting gaf op een hoorzitting in het Vlaams Parlement. En ook omgekeerd kijkt Nederland of het kan leren van Vlaanderen, bv. wat de indeling van de zenders

13 betreft volgens het soort programma s. Zo zou er een breed kanaal kunnen komen naast een kanaal dat vooral cultuur en sport brengt, en een kanaal dat zich op jongeren richt. Dit naar analogie van Eén en Canvas/Ketnetxxxix[39]. In haar advies Audiovisuele Coproducties van 9 mei 2003 zegt CVN: De opvatting dat Nederlandse en Vlaamse programmamakers elkaar geregeld zouden moeten ontmoeten, wordt door de Commissie gedeeld. Hier wil de Commissie een aanzet geven, maar ze is niet geëquipeerd om zelf op permanente basis een overleg te ondersteunen. De Commissie beveelt aan dat de omroepen dit naar eigen inzicht zelf organiseren en hiertoe een structuur uitbouwen. Gedacht wordt aan het voorbeeld van de ooit werkzame werkgroepen (drama, documentaire, jeugd ) waarin Nederlandse en Vlaamse producers en programmakers elkaar ontmoetten. (bijlage 5) Aanbeveling Het is van groot belang dat het management van de VRT geregeld en gestructureerd overlegvergaderingen heeft met de collega s van de Nederlandse Publieke Omroep. Er is bovendien behoefte aan een platform waarop programmamakers elkaar regelmatig en gestructureerd ontmoeten Internationale dimensie De VRT (Vlaanderen) en de Publieke Omroep (Nederland) zijn beide lid van de European Broadcasting Union (EBU), de beroepsvereniging van nationale omroepen. Het is een ongeschreven traditie dat VRT/RTBF (beide Belgische omroepen zijn gezamenlijk lid van EBU) en Publieke Omroep bij toerbeurt zitting hebben in de Administrative Council van EBU. De traditie bestaat nog wel, maar het is de vraag of het systeem in de toekomst behouden kan blijven nu er zoveel nieuwe leden, met name uit Oost-Europa, zijn toegetredenxl[40]. In de General Assembly, de algemene vergadering, zijn VRT en PO beide aanwezig Correspondenten Al jaren doen VRT en Publieke Omroep een beroep op gezamenlijke correspondenten in het buitenland (Vlaanderen doet vaker een beroep op Nederlandse correspondenten dan andersom). Deze vorm van samenwerking is kostenbesparend en heeft ook het culturele voordeel dat Vlamingen op geregelde basis een Nederlandse stem horen en omgekeerd. Wat de televisie betreft, werkt VRT-medewerker Johan Depoortere in Washington en de materiële kosten worden door VRT en PO samen gedragen. PO-medewerkster Ankie Rechess werkt in Tel Aviv. VRT doet geregeld een beroep op haar ook voor reportages en betaalt daar een bijdrage voor. Zowel VRT als PO doen een beroep op Hedwig Zeedijk, die als freelancer in Rome werkt. Ook Peter d Hamecourt verblijft als zelfstandig medewerker in Moskou en werkt zowel voor PO als voor VRT.

14 Op radiogebied doet VRT een beroep op Nederlandse journalisten in Moskou (Peter d Hamecourt, Geert Groot Koerkamp en Felicia Kuytenxli[41]), in Londen (Tim Overdiek) en in New York (Reinhout van Wagtendonkxlii[42]). Aanbeveling Dat Nederland en Vlaanderen een beroep doen op gezamenlijke correspondenten, moet worden aangemoedigd. Het is onder meer nuttig vanuit het oogpunt van een efficiënte en kostenbesparende bedrijfsvoering. Het verdient aanbeveling om op termijn op een aantal uit het specifieke redactioneel beleid voortvloeiende uitzonderingen na te komen tot een gezamenlijk correspondentennetwerk Radio: de wereldomroep Op radiogebied werden en worden wel eens programma s en opnamestudio s uitgewisseld of coproducties gemaakt. In de voorbije decennia wou men af en toe echter verder gaan. Zo pleit een rapport van 1979 voor het lanceren van een gezamenlijke radiozender, mede gericht op derde landen: Radio Delta. Het initiatief ging terug op verzuchtingen die al meteen na de ondertekening van het Belgisch-Nederlands Cultureel Akkoord in 1946 gehoord werden en in 1962 door de Gemengde Commissie van het Akkoord nog eens krachtig werden geformuleerdxliii[43]. Op de internationale golflengtenconferentie van in Genève kreeg Nederland de lange golf 173kHz toegewezen op voorwaarde dat de frequentie gezamenlijk gebruikt zou worden met Nederlandstalig België. In 1977 werd een werkgroep ad hoc geïnstalleerd om een voorstel uit te werken. Op 10 juli 1979 bood de werkgroep haar rapport aan. In 1981 werd een vervolgwerkgroep ingesteld, die in 1982 met een tekst kwam. Uiteindelijk werden de nodige middelen hoe bescheiden ook - niet ter beschikking gesteld en stierf Radio Delta een stille dood. Vandaag is het oprichten van een gezamenlijke Nederlands-Vlaamse radio-omroep niet aan de orde. Het radiolandschap wordt veeleer gekenmerkt door een vermenigvuldiging van het aantal zenders dan door een concentratie. Voor bepaalde specifieke thema s en doelgroepen verdient het wel aanbeveling te streven naar een nauwe samenwerking en zelfs naar gemeenschappelijke initiatieven. We denken in dit verband aan Radio Nederland Wereldomroep (RNW) en Radio Vlaanderen Internationaal (RVi). RVi en RNW zijn anders georganiseerd. RNW heeft veel meer middelen en personeel. RVi gebruikt korte- en middengolfzenders vooral voor Vlaamse toeristen en overwinteraars in Europa. De zenders worden ingehuurd in het buitenland. Er worden programma s uitgezonden die in Vlaanderen via de VRT-zenders Radio 1, Radio 2, Sporza en Radio Donna worden uitgezonden. De uitzendingen via de ether zijn (in wintertijd) dagelijks te beluisteren van tot uur en van tot uur. RVI maakt

15 voor de Vlamingen in het buitenland zelf een aantal keer per dag het programma Vlaanderen Vandaag. Op de satelliet is RVi bijna wereldwijd de gehele dag te beluisteren via twee kanalen. Het gaat hierbij opnieuw om programma s die in Vlaanderen ook worden uitgezonden. RVi is ook te beluisteren via het internet. RVi zendt nog enkel in het Nederlands uit en is een onderdeel van de VRT. RNW zendt voor toeristen en overwinteraars uit via een Nederlands kortegolfstation in de Flevopolders (Nozema) en eigen zendstations in Bonaire (Nederlandse Antillen) en Madagaskar. Voor een betere beluistering worden ook zenderparken in het buitenland ingehuurd. De programma s worden grotendeels in eigen huis gemaakt, specifiek voor het buitenland. In vergelijking met Rvi neemt RNW minder programma s over van de binnenlandse zenders. De korte golf wordt ook gebruikt voor Nederlandstalige nieuws- en achtergrondprogramma s voor de wereld. Per dag worden 11 nieuwe programma s van een uur geproduceerd, die telkens naar een andere zendrichting worden uitgezonden. Inhoudelijk wordt ook rekening gehouden met de ontvangstgebieden. Het betreft hier andere programma s dan de Nederlandstalige programma s voor toeristen en overwinteraars in Europa. RNW zendt ook uit in het Engels (8 uur per dag), Spaans (6 uur per dag), Indonesisch (4 uur per dag), Portugees (2 uur per dag), Frans (maandelijkse specials op cd), Papiamento (2 uur per dag voor de Nederlandse Antillen en Aruba) en Sranang (2 uur per dag voor Suriname). Alle programma s worden uitgezonden per korte golf en via de satelliet. De uitzendingen in de vreemde talen worden in eigen huis geproduceerd. RNW wordt gefinancierd uit het departement van OC&W, en is een zelfstandige stichting. Destijds werkten RNW en RVi goed samen. Ze wisselden incidenteel bijdragen uit en stelden aan elkaar opnamefaciliteiten ter beschikking. RVi gebruikte dagelijks 3 uur zendtijd op de kortegolfzenders van RNW op Madagaskar en Bonaire. In ruil gebruikte RNW dagelijks 3 uur zendtijd op de middengolfzender van RVi in Vlaanderenxliv[44]. Vandaag is die samenwerking stopgezetxlv[45]. Wel lift het radiosignaal van RVi-2 sinds 3 april 2005 mee met het televisiesignaal van de satellietzender BVN (zie verder). Op die manier is RVi-2 via BVN wereldwijd te beluisterenxlvi[46]. Telkens als de wereldomroep in Nederland of Vlaanderen onder besparingsdruk kwam in het verleden, werd de vraag luidop gesteld of Nederlands-Vlaamse samenwerking niet (een deel van) de oplossing kon zijn. Ook vandaag stellen we met name aan Vlaamse zijde vast dat Radio Vlaanderen Internationaal is afgeslankt. Zo werden de anderstalige uitzendingen geschrapt en wordt anderstalige informatie nog enkel via internet aangeboden. In de praktijk worden de luisteraars die vroeger goed bereikt konden worden, beter bediend, en wie vroeger al slecht bereikt kon worden, valt helemaal uit de boot. In haar advies van 27 april 2005 stelt CVN dat bijzondere aandacht moet worden besteed aan de positie van de op derde landen gerichte radio-uitzendingen: Wat dat laatste betreft, baart het ons zorgen dat Radio Vlaanderen Internationaal op een laag pitje is gezet. Een structurele samenwerking met Radio Nederland Wereldomroep kan wellicht voor een versterking zorgen. (bijlage 2)

16 Tussen RNW en RVi/VRT lijken tal van samenwerkingsmogelijkheden zich aan te dienen: - Op technisch vlak kan worden samengewerkt via de zenderparken van RNW, kan gezamenlijk externe zendcapaciteit worden ingekocht en kunnen gezamenlijke satelliettransponders worden gehuurd en geëxploiteerd. - Buitenlandse correspondenten moeten kunnen werken voor RVi, VRT, NOS en RNW. Het opzetten van een groot netwerk zou efficiënt werken en kwalitatief tot verbetering moeten leiden. - In de zomermaanden zouden RNW en RVi/VRT een gezamenlijk programma kunnen maken voor de Vlaamse en Nederlandse vakantiegangers. - In de werelduitzendingen kunnen sommige zenduren van RNW worden gedeeld met RVi. Programma s kunnen uit Brussel op lijn naar het zendcentrum in Hilversum gaan. - RVi/VRT en RNW zouden gezamenlijk congressen moeten coveren. Per congres kan bepaald worden wie namens beide organisaties deelneemt. - Binnen BVN moeten de radioprogramma s van RVi en RNW gepromoot worden. In de zomermaanden kan deze actie versterkt worden. - Voor onderzoek zou een groot gezamenlijk bestand van luisteraars moeten worden samengesteld. - RNW/RNTV heeft een eigen verkoopafdeling voor tv-programma s. Het gaat hierbij vooral om documentaires. De afdeling bezoekt alle grote beurzen. Organisaties en zelfstandige cineasten die via RNTV verkopen betalen slechts een klein honorarium. Deze afdeling zou ook voor VRT kunnen werken, en voor kleine filmen tv-producenten uit Vlaanderen. - De mogelijkheid kan onderzocht worden of de klassieke muziekproductie van RNW uitgebreid kan worden met of deels vervangen kan worden door opnamen van Vlaamse/Belgische orkesten en ensembles. - De klassieke muziekproductie van RNW zou ook om niet beschikbaar moeten komen voor Radio Klara. - Op het gebied van de productie van radiodocumentaires en specials (wetenschap, cultuur, etc) zou samengewerkt kunnen worden tussen RNW en RVi. Daarnaast zouden deze producties desgewenst ook beschikbaar kunnen komen voor de nationale zenders van VRT. - Medewerkers van RNW en RVi/VRT moeten voor een aantal weken (maanden) over de grenzen heen kunnen werken bij de collega-stationsxlvii[47]. Aanbeveling Een structurele samenwerking van Radio Vlaanderen Internationaal en Radio Nederland Wereldomroep is kostenbesparend en kan niettemin garanderen dat Nederlandstaligen in het buitenland en buitenlanders die niet in Vlaanderen of Nederland wonen, bereikt worden met informatie uit en over Nederland en/of Vlaanderen Satellietzender BVN De Nederlandse Wereldomroep (RNW) startte in juli 1996 met Zomer tv. De VRT leverde hiervoor vanaf 1997 Het Laatavondjournaal, Tik Tak en documentaires aan. Het initiatief werd in het najaar van 1997 voortgezet onder de naam Wereldomroep-tv en kreeg in

17 1998 de naam Het Beste van Nederland (BVN). Er waren dagelijks uitzendingen tussen 19 u en 24 u., gericht op Nederlandstaligen in Europa. BVN was te zien tot in Litouwen, Wit-Rusland, Finland, Noorwegen, Syrië, Israël, Egypte, Marokko en Tunesiëxlviii[48]. De huidige beheersovereenkomst tussen de Vlaamse regering en BVN loopt tot 31 december Vandaag biedt BVN een programmageheel aan van 8 uur, dat 3 keer per dag wordt herhaald. Per 1 januari 1998 werd BVN een gezamenlijke onderneming van RNW en NOS, en per 1 september 1999 trad ook VRT toe tot het samenwerkingsverband. Dat betekent dat VRT ook zitting nam in de raad van bestuur van BVN. Met de extra middelen van de Vlaamse Gemeenschap werd het zendbereik uitgebreid tot Noord-Amerika, Canada en de Cariben - later ook tot zuidelijk Afrika, Australië en Nieuw-Zeeland - en startten de uitzendingen een uur vroeger. BVN stond voortaan voor Het Beste van Vlaanderen en Nederland en is quasi wereldwijd te ontvangen, met uitzondering van een deel van Afrika (de westkust)xlix[49]. Momenteel telt Vlaanderen 2 afgevaardigden (op 6) in de raad van bestuur en worden de Vlaamse en Nederlandse programma s in afzonderlijke blokken aangeboden omdat Vlaanderen herkenbaarder wou zijnl[50]. Het Vlaamse aandeel in de uitzendingen moet gemiddeld 1 uur per dag bedragenli[51]. In 2003 was 22,6% van de uitzendingen op BVN afkomstig van VRT. In 2004 was dat 23,04. In 1999, toen de eerste beheersovereenkomst werd gesloten, bedroeg het Vlaamse aandeel in de programmering slechts 13%lii[52]. In 2004 daalde het aandeel van nieuws, actualiteit en informatie van 49,6% naar 44% en dat van jeugdprogramma s van 15,6% naar 14,8%. Het aandeel van documentaires, cultuur en film steeg van 6 naar 6,9%. De grootste stijgers zijn amusement en soap: van 15,6% naar 19,11%. Er kwam ook meer sport: 7,52% i.p.v. 5,5%liii[53]. Het uitzicht van BVN werd minder Nederlands. Zo werden de kleuren en het logo aangepast. Voor 2004 kwam er een bijdrage van 1,765 miljoen euro (40,5%) van de Publieke Omroep (NOS), 1,352 miljoen euro van de Nederlandse Wereldomroep (31%), en 1,239 miljoen euro (28,4%) van de Vlaamse Gemeenschapliv[54]. De Vlaamse bijdrage bedraagt nog steeds om en bij de 1,25 miljoen euro, maar doordat Nederland zijn bijdrage vermindert, stijgt de Vlaamse inbreng van 20% naar 35%lv[55]. In vergelijking met andere bedragen die in de mediasector worden besteed aan productie en distributie, blijft BVN met een totaal budget van 4,4 miljoen euro een goedkoop projectlvi[56]. Over BVN formuleerde CVN een advies in het najaar van 1998 (bijlage 6) Zelf noemt BVN als doelgroepen: voor de zakelijke markt zijn dat buitenlandse hotels, appartementen, campings en kabelnetwerken. In termen van consumenten zijn dat reizigers, studerenden, werkenden, overwinteraars, vakantiegangers, emigranten, expatriots lvii[57].

18 CVN had wel gehoopt dat BVN ook een grotere rol zou spelen ten aanzien van de doelgroep buitenlanders en niet-nederlandstaligen die in contact wensen te komen met de Nederlandse taal en/of cultuur. Gedacht wordt dan aan de docenten en studenten Nederlands in het buitenland. Dat de BVN-programma s door de educatieve kanalen van SCOLA worden uitgezonden in de Verenigde Staten en Canada, biedt een kleine troostlviii[58]. CVN beseft dat het moeilijk is om betrouwbare cijfers te presenteren over het bereik of de penetratiegraad van BVN, maar betreurt dat BVN niet meer inspanningen doet om die gegevens zichtbaar te maken. In het evaluatiedossier zegt BVN hierover zelf: Het feit dat BVN in de gehele wereld (met uitzondering van zuidelijk Afrika) direct-to-home freeto-air wordt bekeken, maakt een nauwkeurige becijfering van het aantal kijkers zo goed als onmogelijk. Het zou inhouden dat wereldwijd kijkonderzoek zou moeten plaatsvinden. Desalniettemin gaat BVN de mogelijkheden onderzoeken om langs andere weg tot een redelijk betrouwbare inschatting te komen lix[59]. CVN verwacht dat nieuwe technologieën als internet en digitale television-on-demand - althans voor bepaalde doelgroepen - op relatief korte termijn complementair zullen gaan werken aan de huidige BVN-formule. Voor bepaalde regio s en doelgroepen zal de satelliet op korte termijn echter de beste drager blijven. De Strategienota Nederland, die de Vlaamse Regering in oktober 2005 opstelde, stelt dat de satellietzender BVN geëvalueerd zal worden en dat beslist wordt over verdere Vlaamse participatie (punt 3.2, strategische doelstelling 1, tabel 2: operationale doelstellingen). Aanbeveling CVN blijft erbij dat BVN als gezamenlijk initiatief van Nederland en Vlaanderen een onvervangbaar medium is om Vlamingen en Nederlanders in het buitenland wereldwijd te bereiken met informatie, drama, amusement en cultuur uit de Lage Landen. CVN gaat ervan uit dat de verantwoordelijken van BVN en de beleidsverantwoordelijken de evolutie van nieuwe technologieën op de voet volgen en die waar nodig complementair aan de huidige BVN-formule in gebruik zullen nemen Coproducties Coproductie versus cofinanciering Vlaanderen en Nederland maken al decennia lang samen tv-programma s. Wel zien we dat de echte coproducties, waarbij Nederlanders en Vlamingen samen een concept uitwerken, samen produceren en samen uitzenden, de duimen hebben moeten leggen voor cofinanciering, waarbij Nederland of Vlaanderen een programma op het getouw zet en vervolgens financiële medewerking gaat zoeken in het buurland. Om een en ander wat in te kleden, wordt dan doorgaans ook wel een acteur uit het buurland aan de cast toegevoegd. Een nog zwakkere vorm van samenwerking is dat een land gewoon een productie in het buurland aankoopt en uitzendt.

19 Echte coproducties genieten uiteraard de voorkeur, maar ook cofinanciering of het overnemen van elkaars programma s of formats, draagt bij tot een beter contact tussen de omroepen enerzijds, en tot een betere kennis over elkaar van Nederlanders en Vlamingen anderzijds. Positief aan coproducties is dat er meer financiële middelen beschikbaar komen aangezien het draagvlak groter wordt, en dat uit een aantal fondsen geput kan worden. Voor een kostbare tak als de productie van drama is dit gegeven zeer belangrijk. Wel is het zo dat coproduceren ook extra kosten meebrengt (reiskosten, meer locaties, enz.). Positief is ook dat er een culturele versterking optreedt als Nederland en Vlaanderen samenwerken en dat er een schaalvoordeel speelt aangezien men met een goed gezamenlijk product het gehele taalgebied kan bestrijken. Voorts is het technisch ook een voordeel dat men elkaars kennis, ervaring en faciliteiten kan benutten. Alle elementen samen moeten leiden tot een kwalitatief beter productlx[60]. Een nadeel van coproductie kan zijn dat van de kijker een grotere inspanning gevraagd wordt, bv. om het taalgebruik of de andere klank van de buur te begrijpen. Er komt ook wel wat administratieve rompslomp bij kijken, het kost vaak meer tijd, en de verschillen in cultuur en in de structuren tussen de omroepen moeten overwonnen worden. Als een vervolg op het symposium over de toegankelijkheid van Nederlands-Vlaamse audiovisuele coproducties (Brussel, 19 april 2002), formuleerde de Commissie Cultureel Verdrag Vlaanderen-Nederland op 9 mei 2003 een advies (bijlage 5). Daarin zegt CVN o.m.: Ook blijkt in de praktijk dat een coproductie waarin Nederland het voortouw neemt, in Vlaanderen wel eens als minder toegankelijk wordt ervaren, en omgekeerd. Dat heeft te maken met de stijl van het product, maar vooral met het taalgebruik. Doorgaans is er ondertiteling. Dat neemt niet weg dat ook voorbeelden genoemd kunnen worden van Vlaamse producties die het in Nederland uitstekend doen, en omgekeerd. De Commissie is van mening dat de gemeenschappelijkheid bij coproducties een meerwaarde biedt en dat het in de eerste plaats steeds de bedoeling moet zijn door samenwerking de kwaliteit te bevorderen. Coproducties bieden sterkere kansen om uit te monden in kwalitatief hoogwaardige programma's en, in het algemeen, in betere radioen televisieproducties, dit zowel naar de vorm als naar de inhoud. Coproducties waarbij Nederlanders en Vlamingen ook inhoudelijk samenwerken (concept, productie) of die onderwerpen behandelen die raken aan het thema "gemeenschappelijkheid", verdienen volgens de commissie bijzondere aandacht en ondersteuning. Dat het Nederlands als gemeenschappelijke taal van Nederland en Vlaanderen op de Europese audiovisuele markt dreigt te worden weggespeeld, betekent voor de Commissie een culturele verarming die vermeden moet worden. Zoals in alle landen heeft de openbare omroep in Vlaanderen en Nederland volgens CVN een belangrijke taak wat het hanteren en propageren van de standaardtaal betreft. Via de taalraadsman en de website doet VRT hier inspanningen. De Vlaamse nieuwslezers worden ook in Nederland geprezen voor hun correct taalgebruik. De talrijke uitzendingen - vooral fictie waarin een tussentaal met elementen uit het dialect en het schoon Vlaams wordt gebruikt, vormen hier een dissonant.

20 Het gebruik van deze taalvarianten, die zelfs voor het eigen Vlaamse kijkerspubliek in een aantal gevallen niet verstaanbaar zijn, noodzaken de Nederlandse omroepen ertoe de producties te ondertitelen als ze die overnemen. In haar Taalcharter stelt de VRT: De VRT hanteert als openbare omroep in beginsel de standaardtaal. Een openbare omroep wil een zo ruim mogelijk publiek bereiken en doet dat in een taal die binnen zijn cultuurgroep als gemeenschappelijk communicatiemiddel wordt gehanteerd. Dat kan niet anders dan de cultuurtaal (de standaardtaal) zijn, de taal die de leden van die cultuurgemeenschap in hun contacten met de overheid, in het onderwijs, in de kunst en de literatuur gebruiken. ( ) Dialect en tussentaal zijn geenszins uitgesloten, maar ze kunnen alleen worden gebruikt in programma's waarin ze functioneel zijn, met name in fictie en in uitzendingen over streekcultuur. In soaps, feuilletons en comedyseries van eigen bodem mag dialect en tussentaal te horen zijn. Als er personages uit een bepaald milieu opgevoerd worden, mogen ze klinken zoals die mensen spreken. Het komt de geloofwaardigheid van de personages alleen maar ten goede. Maar denk erom dat er ook mensen zijn die geen tussentaal of dialect spreken. Als de VRT-fictieprogramma's een spiegel van de maatschappij willen zijn, moet ook het taalgebruik in al zijn registers en varianten te horen zijn. In programma's over streekcultuur is uiteraard ook de streektaal op haar plaats. In de praktijk moeten we ervoor waken dat het gebruik van dialect en tussentaal de communicatie niet in gevaar brengt. lxi[61] Het ook in het Taalcharter genoemde argument dat het gebruik van taalvarianten inherent verbonden is met het product, en dat men daar precies een volkser karakter of bepaalde gevoelens mee wil communiceren, snijdt volgens CVN weinig hout. In zijn laudatio ter gelegenheid van de Visser-Neerlandiaprijs aan BVN, zei Mediaminister G. Bourgeois: Ik vind het verschrikkelijk dat Nederlandse tv-programma s in Vlaanderen ondertiteld worden en vice-versa. ( ) Het gesproken woord groeit in Nederland en Vlaanderen al te zeer uiteen. Eenheid in de gesproken taal moet een prioriteit worden lxii[62]. CVN deelt deze visie. Aanbeveling: Het blijft een van de taken van de VRT om een helder standaard-nederlands te gebruiken en te propageren, ook in het fictie-aanbod. In die context zullen dialecten, schoon Vlaams en de tussentaal die een mengvorm is van beide, slechts in uitzonderlijke gevallen gebruikt worden. Het gebruik van voor Nederland onbegrijpelijke taalvarianten belemmert de toegankelijkheid van Vlaamse audiovisuele producties voor het buurland. Fondsen Naast Europese financieringsbronnen zoals het MEDIA-programma en EURIMAGES, waarvoor doorgaans meer dan twee partners nodig zijn, kunnen Vlaanderen en Nederland voor hun coproducties putten uit specifieke fondsen die in beide landen voorhanden zijn. Soms zijn die fondsen enkel toegankelijk voor de openbare omroep, soms enkel voor onafhankelijke producenten, soms enkel voor bioscoopfilms, maar via samenwerkingsverbanden kunnen vaak achterpoortjes geopend worden.