Overleven en opereren in de sneeuw. Bezuinigingen toegelicht. Alle Hens

Transcriptie

1 Overleven en opereren in de sneeuw Bezuinigingen toegelicht Alle Hens 04 11

2 Alle Hens Colofon: Coverfoto: Wintertraining van het Eerste Mariniersbataljon in Noorwegen (Foto: Dave De Vaal, AVDD) Uitgave: Alle Hens is een uitgave van de Koninklijke Marine, geproduceerd door het Dienstencentrum Defensiemedia. Aan de inhoud kunnen geen rechten worden verleend. Hoofdredactie: KLTZSD Robin Middel Eindredactie: LTZ2OC Maartje van der Maas Lay-out & druk: OBT B.V., Den Haag Vijf keer toelichting bezuiniging Adreswijzigingen KM-personeel: Zie Intranet. Geen toegang tot Intranet? Vraag naar formulier Dfe 073b bij DC HR: Adreswijzigingen Veteranen: Stichting Veteraneninstituut Postbus AC Doorn Telnr.: Adreswijzigingen betalende abonnees: Abonnementenland Postbus AA Uitgeest Telnr.: (10ct p/m) Redactieadres: Alle Hens Postbus CA Den Helder Telnr.: DSN Bij geen gehoor: Dienstencentrum Defensiemedia Telnr.: Internet: Kopijdatum: De deadline voor het volgende nummer van Alle Hens valt op 12 mei. Abonnementsprijs: 17,02 (buitenland 21,55 per jaar) 4 14 Holland onderworpen aan test Opleiden onder water Trainen in de sneeuw 7 Aanhaling uit en overname van artikelen uit dit blad is toegestaan met bronvermelding. ISSN En verder: 32 Sport 33 Logboek 39 Mensen & Mutaties 2

3 column Voortvarend naar de toekomst De beleidsbrief van 8 april heeft de koers van Defensie voor de komende jaren verlegd naar een kleinere krijgsmacht in een onzekere wereld. De maatregelen in de brief zijn duidelijk, maar de gevolgen moeten nog worden uitgewerkt. Ik vind het van groot belang om spoedig meer zicht te krijgen op wat ze betekenen voor ons personeel en de organisatie. Momenteel wordt daar hard aan gewerkt. Ondertussen zetten we tijdens deze onafwendbare storm ons werk voort, zoals we dat altijd gedaan hebben en richten de blik op de horizon. Directeuren In het eerste artikel van deze Alle Hens komt een aantal sleutelfiguren in de ombuigingsoperatie van de Koninklijke Marine aan het woord. Onder regie van mijn plaatsvervanger zullen de directeuren de maatregelen zorgvuldig, met grote aandacht voor het personeel, vertalen vanuit de visie van hun directie. De transitiemanager, kapitein ter zee van de administratie Ludger Brummelaar, draagt zorg voor een nauwkeurige afstemming van de verschillende maatregelen en doorvoering ervan in de organisatie. De KM Chef der Equipage staat in voor de dialoog met de equipage. Daarbij wil ik u vragen de komende tijd oog te houden voor de signalen van collega s. Het is belangrijk om met elkaar te praten en elkaar bij de hand te houden de komende periode. Als u informatie wilt, ga daar dan naar op zoek en laat u niet leiden door geruchten en speculaties. Maatschappelijk belang We leven in turbulente tijden, waarbij de wereld zichtbaar verandert. Kijk maar naar Egypte, Libië, Syrië en Jemen, waar de ontwikkelingen zich snel opvolgen. Hr.Ms. Haarlem wordt nu ingezet in de missie Unified Protector in de Middellandse Zee en draagt bij aan de internationale inspanningen om de situatie voor de burgers in Libië te verbeteren. Nu de Moessonwinden zijn gaan liggen, worden in het Somalisch Bassin meer acties verwacht van piraten omdat zij profiteren van de kalme zee. In 2010 zijn er 53 schepen gekaapt en 1181 opvarenden gegijzeld genomen. Het eerste kwartaal van 2011 heeft een toename van piraterijacties laten zien. Wij volgen deze ontwikkelingen door de inzet van Vessel Protection Detachtments en de versterking van de boardingteams en medische capaciteit aan boord van de schepen in deze operaties. In de West gaan de counter drugsoperaties continu door. Onze inzet is belangrijk en wij zijn relevant voor onze maatschappij en moeten dat goed voor het voetlicht brengen. Na een jaar onderbreking zijn er in juli weer Marinedagen. Een prima gelegenheid om onszelf aan het publiek te laten zien. Ondanks de zware bezuinigingen keren we niet in onszelf maar laten we juist nu zien dat we er nog zijn en onverminderd doorgaan met het leveren van veiligheid op en vanuit zee. Uiteraard worden de Marinedagen in versoberde vorm uitgevoerd, geheel in lijn met de defensiebrede bezuinigen. Opmaken voor de toekomst Het staat vast dat de ombuigingsoperatie de komende jaren veel van onze aandacht zal vragen. Maar er gebeuren in de toekomst ook veel andere zaken. Ik heb in Engeland een herbevestiging voor de Flag Officer Sea Training getekend met de First Sea Lord van de Britse marine. We zetten de diepgaande alliantie met de Belgische marine voort en ik verwacht dat de samenwerking met andere Europese marines intensiveert. Wij zijn immers niet het enige land dat We moeten er de komende periode samen de schouders onder zetten vanwege de financiële crisis verregaande bezuinigingen moet doorvoeren en daardoor meer dan ooit de krachten moet bundelen. Daarnaast maken we ons op voor de missie naar Kunduz. Onze mariniers zullen in 2012 worden ingezet in Afghanistan. Omdat de ontwikkeling nooit stilstaat, zal ook de integratie van nieuw materieel in onze organisatie de nodige aandacht vragen. Het patrouilleschip, de NH-90 en de FRISC zijn uitstekende platformen die bijdragen aan de marine van de toekomst. We laten het hoofd niet hangen vanwege de ombuigingen. Niet voor niets is de slogan van de Marinedagen Voortvarend naar de toekomst. Het is zaak er de komende periode samen de schouders onder te zetten. We richten de koers op een stormvaste Koninklijke Marine. De Commandant Zeestrijdkrachten M.J.M. Borsboom, vice-admiraal 3

4 achtergrond Vijf keer visie op bezuinigingen Directeur Personeel, CDRA Han van Gelder Zoek naar informatie, laat u niet leiden door geruchten De ombuigingsoperatie waar we de komende jaren mee bezig zullen zijn, heeft aanzienlijke gevolgen voor het personeel van de Koninklijke Marine. De precieze effecten voor de organisatie en voor ons allemaal zullen pas in de loop van het jaar duidelijk worden. We weten echter nu al dat de gedachte het zal allemaal wel meevallen niet op zijn plaats is. Wat wel op zijn plaats is, is dat de marine u bij lastige besluiten maximaal informeert en fatsoenlijke rechtspositionele procedures gebruikt. Daar staat de directie personeel voor. De stip op de horizon is dat de marine over enkele jaren beschikt over een goed uitgebalanceerd, betaalbaar en professioneel personeelsbestand. Commandeur Han van Gelder vervolgt: De maatregelen in de beleidsbrief van de minister van Defensie zorgen de komende jaren voor veel onzekerheid. De directie personeel, vooral de afdeling P&O, zal proberen die onzekerheid zo veel mogelijk weg te nemen. Dat gaat gaandeweg gebeuren. Een belangrijke datum is begin juli. Dan is als het goed is bekend welke maximale personeelsaantallen de marine voor iedere rang mag hebben. De sturing op deze aantallen wordt voor de komende jaren een belangrijk instrument om tot een beter gebalanceerd personeelsbestand te komen. Een volgende belangrijke datum is begin augustus: volgens de beleidsbrief starten dan alle reorganisatietrajecten. Door deze reorganisaties komen we tot een verkleining van het personeelsbestand. Van Gelder benadrukt de rol die de vakbonden spelen. Een aantal veranderingen die in de beleidsbrief staan, moet nog worden besproken met de bonden. Het is van groot belang dat zij ook hun inbreng hebben. De besprekingen tussen bonden en ministerie hebben echter ook altijd extra onduidelijkheid tot gevolg. Ik zou u op het hart willen drukken dat er natuurlijk over veranderingen in de rechtspositie wordt gepraat, maar dat de huidige rechtpositie geldt totdat er nieuwe afspraken met de bonden zijn. De huidige regelingen over toelagen, reorganisaties en het SBK blijven gewoon van kracht zolang er geen veranderingen met de bonden zijn overeengekomen. Er gaan veel geruchten over deze onderwerpen. Als u verhalen hoort, ga dan op zoek naar informatie: intranet, DCHR en uw P&O-adviseur kunnen veel onduidelijkheid wegnemen. D-PERS besluit met de volgende woorden. Weet dat wij deze periode ingaan met het oog op de mensen en dat we ons uiterste best zullen doen om iedereen op een juiste manier te behandelen. Directeur Operationele Ondersteuning, CDR Kees Boelema Robertus Met een scherp oog voor Als we inzoomen op de materiële gevolgen van de bezuinigingsmaatregelen, springen naast het afstoten van eenheden ook de kortingen op diverse infrastructureleen materiële investeringsprogramma s in het oog. Daarnaast zal onze directie geconfronteerd worden met de complete herinrichting van de materieellogistieke keren. D-OST licht deze uitspraak toe. Nieuwbouw en renovaties worden uitgesteld. De voorgenomen projecten zoals de uitbreiding van de legering en de verbetering van het bedrijfsrestaurant in Doorn of de nieuwbouw van kantooraccommodatie en officierslege- 4

5 achtergrond Directeur Operaties, BRIGGENMARNS Rob Verkerk We moeten duidelijke keuzes maken In eerste instantie wil ik graag aan u kwijt dat de keuzes van de bezuinigingen op operationeel gebied vooral financieel gedreven zijn. Het heeft niets te maken met de uitstekende wijze waarop u zich inzet of de noodzaak van ons werk. D-OPS benadrukt het belang van het voortzetten van dit werk. Terwijl we deze ingrijpende ombuigingsoperatie ingaan, blijft de winkel zoveel als mogelijk open en leveren wij ons product. We kunnen uiteraard niet meer doen wat we altijd deden omdat er in de operationele capaciteit wordt gesneden. We zullen noodgedwongen dan ook af en toe nee moeten verkopen. Niettemin moeten we wel zichtbaar blijven en inspelen op de actuele operationele vraag om onze relevantie bij het Nederlandse publiek te onderstrepen. De komende periode zullen we duidelijke keuzes maken en stellen we prioriteiten. Wat kunnen we wel doen en wat niet? Verkerk geeft aan dat er meer sturing van de CDS in het gereedstellingsproces van de eenheden valt te verwachten. Dit om meer grip te krijgen op de kosten die doorwerken bij de DMO en het CDC. Een deel van de bezuinigingen is immers niet in het Regeerakkoord opgelegd, maar vloeit voort uit structurele tekorten in de exploitatie. De manier waarop we opwerken en bestendigen zal steeds meer worden genormeerd. We actualiseren reeds wat we precies moeten doen om per eenheid de vereiste gereedheidstatus te krijgen en te behouden. Hoeveel vaar- en oefendagen hebben we daarvoor nodig? Waar en wat oefenen we? In dit proces zal de CDS zeggenschap krijgen over de toewijzing van middelen en diensten van het CDC en de DMO. Hiernaast wijst hij er ook op dat de samenwerking met andere Europese landen zal worden geïntensiveerd om meer synergie te bereiken. Wij zijn immers niet het enige land dat met bezuinigingen kampt. Onder andere Duitsland, Groot-Brittannië en Zweden willen op uiteenlopende gebieden verder met ons samenwerken, bijvoorbeeld bij mijnenbestrijding, onderzeebootoperaties en het opwerken van amfibische eenheden. Ik ga deze Europese allianties graag aan. D-OPS concludeert dat we ons door alle bezuinigingen niet uit het veld moeten laten slaan, er zonder enige twijfel behoefte bestaat aan het operationele product van vloot en mariniers en dat de Maritieme Visie 2030 nog steeds staat als een huis. Ook na de bezuinigingen biedt de marine nog volop perspectief voor de mensen die daarvan deel uitmaken. Daarvoor is het wel noodzakelijk om er gezamenlijk de schouders onder te zetten en snel door de zure appel heen te bijten. personeel naar een toekomstvast ondersteunend commando ring op de Nieuwe Haven gaan de ijskast in. Daarnaast gaan we tussen nu en begin juli werken aan een Strategisch Vastgoedplan. Immers, dat er consequenties zijn voor de belegging van eenheden is duidelijk, maar hoe deze eruit zien nog niet. Zo verwachten we dat er ruimte in de Haagse kazernes vrijvalt waardoor daar verdere concentratie van werkplekken kan plaatsvinden. Uiteraard is het scherpe end van de vloot gebonden aan de haven van Den Helder, dus in die zin verwacht ik op de haven geen grote schokken. Dat hoeft echter niet te gelden voor al onze locaties. U hebt bijvoorbeeld in de pers ook kunnen vernemen dat de toekomst van het maritieme vliegkamp De Kooy nog niet zeker is. Hij gaat verder met de gevolgen op het materieellogistieke gebied. Door de afstoting van een aantal eenheden zal de onderhouds- en herbevoorradingslast licht afnemen. Ik spreek over licht omdat het aantal scheepsklassen nauwelijks kleiner wordt. Van grote invloed op onze organisatie noemt Boelema Robertus de aanstaande ontvlechting van het Marinebedrijf uit de DMO en de onderbrenging bij het CZSK. Het voordeel daarvan is dat het operationele commando weer integraal verantwoordelijk wordt voor het onderhoud van de wapensystemen. Maar, deze samenvoeging heeft ook personele consequenties. Hiermee komen functies te vervallen in de gehele materieellogistieke zeeketen. Op welke manier we vorm geven aan deze samenvoeging moet in de komende maanden worden uitgewerkt. D-OST concludeert dat de komende periode erg hectisch zal worden. We zullen bezig zijn met het afstoten van eenheden, reorganiseren, het gaande houden van het operationele bedrijf, maar ook het incorporeren in de bedrijfsvoering van nieuwe systemen zoals de OPV en de FRISC. Ik beschouw het als mijn opdracht om met een scherp oog voor het personeel een bijdrage te leveren aan een toekomstvast ondersteunend commando van de Koninklijke Marine. 5

6 achtergrond Transitiemanager ombuigingsoperatie CZSK KTZA Ludger Brummelaar We moeten dit uiterst zorgvuldig aanpakken voor operaties, mens en materieel Als Brummelaar praat over de complexiteit van de ombuigingsoperatie die de Koninklijke Marine ingaat, verweeft hij symbolisch zijn vingers in elkaar. Terwijl we ons operationele product gewoon blijven leveren zoals we altijd hebben gedaan, gaat er de komende tijd veel veranderen, begint hij. We kennen sinds het openbaren van de beleidsbrief van de minister van Defensie de schootsrichting van de maatregelen voor onze organisatie, maar nog niet alle details. Het is daarom nu zaak om zo snel mogelijk een goed en compleet beeld te krijgen van de gevolgen. De reorganisatie is complex en vergt een goed overzicht, want wat wel duidelijk op het netvlies staat, is dat alles met elkaar verband houdt en in elkaar overloopt. Brummelaar geeft daarmee de reden aan van de inrichting van een projectorganisatie waarin hij de rol van de transitiemanager vervult. Omdat we dit zorgvuldig moeten aanpakken voor operaties, mens en materieel is, rapporteren wij rechtsreeks aan de Admiraliteitsraad. Sturing, totaaloverzicht en afstemming naar alle partijen zijn onze hoofdtaken. Zorgen voor een helicopterview en waken dat alles goed op elkaar wordt afgestemd, is cruciaal. Hij wil daarom ook de werkvloer veel gaan bezoeken. We willen graag in discussie gaan en ons laten voeden met inzichten en informatie vanuit alle perspectieven. We willen deze ombuigingsoperatie uitvoeren met maximaal draagvlak vanuit de hele organisatie. Brummelaar concludeert: Zoals de minister stelt in zijn brief moet onze organisatie in 2013 weer in balans zijn. Ik verwacht geen paradijs over anderhalf à twee jaar maar de stip op de horizon is een Koninklijke Marine met genoeg professioneel en enthousiast personeel, volledig inzetbaar materiaal en een operationeel product als vanouds. Chef der Equipage CZSK, SAOOODND Walter Kers Blijf praten met elkaar Sinds 8 april zijn we op de hoogte van de beleidsbrief en iedereen heeft gehoord of gelezen wat dit voor impact heeft op onze Koninklijke Marine. De operationele maatregelen zijn duidelijk maar de personele consequenties zijn nog niet geheel zichtbaar. Ik heb al via verschillende kanalen vernomen dat dit leidt tot onrust, emoties en verschillende geruchten. De grote vraag van onze equipage is: Wat betekent dit voor mij? Personeel heeft behoefte aan antwoorden en informatie. De krijgsmachtdeeladjudant legt in deze tijden de nadruk op goede communicatie. Meer dan ooit is het belangrijk om face to face gesprekken met elkaar te voeren, niet alleen via de mail. Hij duidt dit als de taak van de oudere onderofficier, met name de Chef der Equipage, maar ook de compagnieadjudant, kazerneadjudant, stafadjudant, chef van dienst of dienstchef. Deze onderofficieren staan tussen het beleid en de werkvloer in en zullen als eerste geconfronteerd worden met vragen en geruchten. De Chef der Equipage zal zijn thermometer binnen zijn eenheid maximaal moeten gebruiken, geeft Kers aan. Hij zal in gesprek moeten gaan met zijn equipage, tijdens koffiedrinken, op de werkplek of het strootje roken. Gebruik bijvoorbeeld baksgewijs of organiek appèl waar het voor is bedoelt, niet alleen voor de gepoetste schoenen maar juist voor het delen van informatie. Zelfs als er geen aanvullende informatie is, zult u dat moeten delen, anders zal uw personeel toch zelf op zoek gaan. Maak alle zorgen, gevoelens en geruchten bespreekbaar met uw commandant of hoofd van uw eenheid en ontwikkel samen een plan om uw bemanning te blijven inlichten. Op deze manier kunnen vervelende geruchten, die ontstaan aan de baks of koffietafel, de wereld uitgeholpen worden. Ik hecht er waarde aan dat u mij ook op de hoogte houdt van de zaken die spelen bij uw eenheid. Wellicht heeft u er behoefte aan dat een lid van de Adviesraad Onderofficieren, of ikzelf, u ondersteunt bij de uitvoering van deze belangrijke taak. We gaan een lastige periode tegemoet en het toekomstperspectief is niet helemaal helder. Juist in slechte tijden is (sociaal) leiderschap en goede communicatie, top down en bottom up van cruciaal belang. Ik vraag u actief mee te denken over oplossingen en invulling van de nieuwe situatie. Wij, de Koninklijke Marine, kenmerken ons door een grote loyaliteit richting onze organisatie maar vooral loyaliteit naar elkaar. Juist deze hechte onderlinge band is van belang om deze storm door te komen. 6

7 hardware Patrouilleschip is een vliegwiel voor innovatie De Holland doorstaat de test Vanaf de wal lijkt het patrouilleschip Holland zonder mast op een luxe jacht. Het helikopterdek is net zo uitgestrekt als dat van een LCF en in de hangaar is de gelijkenis met het M-fregat groot. In het schip valt meteen een groot verschil op in de lege gangen en de all ranks eetruimte echter. Hoewel het aantal opvarenden is verdubbeld tijdens de verschillende beproevingen die het schip ondergaat, is het duidelijk dat ze wordt gevaren door een kleine club. In dit nieuwe concept staan samenwerken en teamspirit hoog in het vaandel. Tekst: Maartje van der Maas Foto s: Peter van Bastelaar (AVDD) en Edwin Benschop 7

8 hardware Het kanon heeft de schoten zonder kleerscheuren doorstaan. Al sinds haar eerste binnenkomst in Den Helder wordt de Holland bevolkt door verschillende opstappers van de Defensie Materieel Organisatie (DMO), Damen Schelde Naval Shipbuilding en het Marinebedrijf. Voordat de DMO haar zal overnemen van de scheepswerf moet het schip een groot aantal beproevingen doorstaan. Tijdens de manoeuvreerproeven bepaalt de bemanning in samenwerking met de specialisten de draaidiameter van het schip, haar maximale snelheid en hoe rap ze stil ligt na een stop van de voortstuwing. Hierbij worden meteen de dieselmotoren ingevaren De H en hun belasting bepaald. Ook verschillende ondersteunende systemen aan boord, zoals de ventilatie en de drinkwatermakers, ondergaan tests. Een belangrijke beproeving betreft het nieuwe brugconcept van het Oceangoing Patrol Vessel (OPV). Niet langer bevindt de commandocentrale zich in de buik van het schip maar in de vooropbouw, recht achter de navigatiebrug. Werken alle systemen, voldoen ze aan de veiligheidseisen en kunnen ze geclassificeerd worden volgens de geldende norm? Door de ramen kunnen de operators op de commandobrug achter naar de navigators kijken. Dienstvakoverschrijdend Met een laatste salvo van tien patronen uit het 76 mm Oto Melara-kanon is de fundatie van dit wapensysteem succesvol ingeschoten. Het schip heeft de enorme krachten die vrijkomen bij het vuren zonder kleerscheuren doorstaan en het kanon staat stevig op de bak. Het ondergeschikt Hoofd Materieeldienst luitenant-ter-zee 2OC Stanley Melaet heeft net geholpen bij het laden van de patronen als hij zich naar de brug haast om zijn taak als Ops Room Manager tijdens de schietoefening op te pakken. Die veelzijdige inzet is tekenend voor de bemanning van de Holland. De eerste officier, luitenantter-zee 1 Anne van Dijk, die ook het Hoofd Operationele Dienst is, verklaart. We hebben een vaste club van vijftig mensen aan boord. Dat betekent dat de werklast verhoogt en dat iedereen dienstvakoverschrijdend werk doet. De enige matroos nautische dienst aan boord, Denny Koekkoek, beaamt dit. Doordat we nu met de beproevingen bezig zijn, hebben we vaak boottransfers naar de wal. Ik ben daarnaast ook kabelgast en NBCD-paai en dat is behoorlijk veel werk in mijn eentje. Gelukkig is er altijd wel iemand die me helpt, maar dat kan net zo goed iemand zijn van de logistieke of materieelsdienst. Dat Koekkoek niet de enige is die hulp krijgt vanuit een onverwachte hoek, blijkt in de all ranks eetruimte. Er zijn maar zes logistiekelingen aan boord en zeker tijdens deze drukke beproevingsperiode moeten zij alle zeilen bijzetten om iedereen van een natje en een droogje te voorzien. Dat lukt wonderwel, maar zeker ook omdat de dokter de voeding uitserveert en het hoofd logistieke dienst helpt af te ruimen. Van Dijk vertelt dat deze kleine logistieke club nu toch wel voor een uitdaging zorgt. We varen volgens een modulair concept. We kunnen extra eenheden zoals de Unit Interventie Mariniers of een helikopterbemanning aan boord krijgen en dan zullen we ook extra logistieke ondersteuning aanvragen. Nu moeten we het echter met deze mensen doen en dat betekent dat iedereen flink de handen uit de mouwen moet steken. 8

9 hardware Het is bijzonder om te zien hoe de bemanning steeds voor elkaar in springt en elkaar helpt Bureau bedrijfsvoering Alle systemen aan boord van het nieuwe schip zijn ingericht op deze kleine bemanning. De eerste officier laat de reddingsvlotten zien. Het zijn er slechts twee en in plaats van oland buiten aan dek, zitten ze in een aparte ruimte aan bakboord en stuurboord van het schip. Met één ruk aan de hendel, klapt de wand van het schip er hier uit en valt het vlot naar beneden terwijl een lange glijbaan uitrolt. Wij glijden in het vlot, koppelen het los en varen zo weg. We hebben het getest met honderd man en binnen drie minuten waren we van boord. Twee vlottenwerpers per vlot zoals aan boord van Aftimmerperiode De bemanning is al een tijd bezig met deze nieuwe manier van werken. Adjudant ODOPS Rob Kellner vertelt dat ze in Vlissingen ruim de tijd hebben gehad om de nieuwe bedrijfsvoering uit te werken. Ik kan me voorstellen dat het voor een opstapper even wennen is maar wij doen het nu al zo lang op deze manier dat het normaal is geworden. De commandant van het nieuwe schip, kapitein-luitenant-ter-zee Chris van den Berg, vult hem aan. De bemanning heeft hard gewerkt tijdens de periode in Vlissingen. De tijd op de werf is nuttig geweest voor opleidingen en om het nodige op papier te krijgen. Zo is het standaard beddenplan geschreven, ligt het schoonschipplan op de plank en is het orderboek commandant bijna af. Ook de nieuwe bedrijfsvoering staat in een boekwerk. Ik ben er erg tevreden over dat deze documentatie af is voordat we gaan varen. Dit is echter niet het enige waar van den Berg goed over te spreken is. Het is bijzonder om te zien hoe de bemanning steeds voor elkaar in springt en elkaar helpt. Iedereen is enthousiast en is vol van zin om dit werkend te maken. Daarnaast voldoet het platform technisch volledig aan de verwachtingen. De projectleider patrouilleschepen van DMO, Rob Zuiddam, is het met hem eens. Tijdens de beproevingen wappert naast de Nederlandse vlag de blauwe vlag van Damen. Na de testperiode neemt de DMO het schip over van de werf en Zuiddam geeft aan dat zonder problemen te doen. De restpunten die overblijven zijn niet ingrijpend. Het schip vaart straks weer terug naar Vlissingen waar de zogenaamde aftimmerperiode begint. De afwerking zal zo n vier a vijf weken in beslag nemen en dan kunnen we het schip officieel overdragen aan de marine. Het ondergeschikt hoofd Materieelsdienst helpt mee bij het laden van het kanon. onze andere schepen zijn niet langer nodig, concludeert de EO/HOD. Ook de brandorganisatie is veel meer ingericht op een kleine club mensen. De hele installatie is automatisch, overal hangen sensoren en bij een brandmelding schalt een computerstem door het schip. In de gangen hangen op geregelde afstand slangen en bij elke doorgang zit een watermistknop. We werken met de één slangs-techniek en alles is gereed voor gebruik, aldus Van Dijk. We hebben nog maar één slangengeleider nodig. Daarnaast hebben we de watermistverdelers om het vuur te doven. Hij haalt een soort smartphone uit zijn zak. Er is geen technische centrale of bureau wapentechnische dienst meer. Alle alarmeringen en waarschuwingen komen op dit apparaat binnen, waar je je ook bevindt in het schip. Om het probleem op te lossen, gaat er iemand van de materieelsdienst op af. Technische dienst en wapentechnische dienst komen hier samen in het bureau bedrijfsvoering. Teamwork De Holland blijft er overigens voorlopig nog uit zien als een hypermodern jacht. De mast, waarin allerlei futuristische sensoren zijn geïntegreerd die de kracht van het patrouilleschip uitbreiden, moet nog op het schip gebouwd worden. Dit gaat aan het einde van het jaar gebeuren, waarna weer een beproevingsperiode zal volgen om alle sensoren-, wapen- en commandosystemen te testen. Het ontbreken van deze mast gaf echter een behoorlijke uitdaging tijdens de schietbeproevingen met het kanon. Zonder radars is het niet mogelijk om een luchtbeeld op te bouwen. De Koninklijke Luchtmacht loste het probleem op. Het radargedeelte van een Patriot-opstelling werd op de dijk bij het Noord-Hollandse Petten geïnstalleerd zodat een leeg luchtruim tijdens het schieten gewaarborgd was. Een voorbeeld van samenwerking en teamspirit dat geheel in de lijn van het nieuwe patrouilleschip ligt. Na haar eerste binnenkomst in Den Helder op maandag 28 maart, vertrekt de Holland straks weer voor een korte periode naar Vlissingen. De volgende keer als ze de koers naar het Noorden zet, vaart ze naar haar thuishaven. 9

10 oefening Jagen op mijnen en piraten: Joint Warrior Heibel in de Schotse Hooglanden Let op, recht vooruit. Vijf, vier, drie, twee, één, nu. Tot schrik van de bemanning scheert een Brits gevechtsvliegtuig van het type Hawker over de mijnenjager Hr. Ms. Vlaardingen in de woelige zee bij noordwest Schotland. Heibel in de Hooglanden. Vrijheidsstrijders stoken onrust in de republieken Dragonia en Caledonia. Aan een vredesmacht van de Verenigde Naties, met daarin de Vlaardingen, de ondankbare taak vrede te stichten. Tekst: Jack Oosthoek Foto s: Dave De Vaal (AVDD) Op papier dan, in werkelijkheid gaat het om een scenario uit de NAVO-oefening Joint Warrior waaraan militairen en tientallen, schepen en vliegtuigen meedoen. Naast de Vlaardingen stuurde Nederland de mijnenjagers Hellevoetsluis en Willemstad, het fregat Van Amstel en de onderzeeboot Zeeleeuw. Op de brug van de Vlaardingen kijken bemanningsleden elkaar na de aanval van de Hawker vragend aan. Niemand had het toestel zien naderen. Kapitein-luitenant-ter-zee Peter Bergen Henegouwen van de Netherlands Maritime Force (NLMARFOR) doorbreekt de stilte. In de praktijk zouden we hier niet meer hebben gestaan. Als bemanningsleden van een mijnenjager een vijandelijk vliegtuig waarnemen, is het altijd te laat voor een reactie. Door een gebrek aan adequate luchtverdedigingssystemen valt een schip als dit niet te verdedigen. In werkelijkheid hadden we bescherming gekregen van een luchtverdediging- en commandofregat of van een op de kust gestationeerde Patriot-luchtverdedigingbatterij van de luchtmacht. Mijnen en piraten Terwijl de Hawker pijlsnel in de loodgrijze Schotse wolken verdwijnt - om later opnieuw een verrassingsaanval op de Vlaardingen te ondernemen - keert de rust aan boord terug. En zet het personeel het werk voort: samen met de Hellevoetsluis en Willemstad mijnen en piraten opsporen in de vaarwegen bij het roerige Caledonia en Dragonia. Beiden vormen volgens het draaiboek een bedreiging voor schepen die humanitaire hulpgoederen naar de getroffen bevolking brengen. Het is weinig, maar de Vlaardingen lokaliseert in de buurt van de voormalige vluchthaven uit de Tweede Wereldoorlog Loch Ewe twee (oefen)mijnen. Of er meer liggen? Even onzeker als de koersen op de mondiale aandelenbeur- 10

11 oefening zen. Mijnenjagen lijkt op het eerste gezicht eenvoudig, maar is het niet, legt luitenant-ter-zee 2OC Ralph Klinker van NLMARFOR uit. Door stroom en verzanding zakken mijnen na verloop van tijd weg in de zeebodem, waar ze onzichtbaar worden voor een sonar. Dit betekent dus dat een mijnenjager een gebied nooit helemaal mijnenvrij kan maken. Daarvoor zijn mijnenvegers nodig en die ontbeert de Koninklijke Marine. Daarnaast kost mijnenjagen zeeën van tijd die we meestal niet hebben, ook nu niet. Blik in het hart van Hr.Ms. Vlaardingen. Er blijft wel voldoende gelegenheid over voor het opsporen van piraten. Waarschijnlijk door het slechte weer lijken die zich in hun holen te verschuilen, wachtend op betere omstandigheden. Op een paar schepen en vliegtuigen na is het rustig in het gebied, maakt luitenant-ter-zee 2OC Sander Klop, oudste officier van Hr.Ms. Vlaardingen, de balans op. Goede leerschool In het hart van deze mijnenjager van de Alkmaarklasse ligt het even anders. Het ene na het andere bericht loopt binnen en wordt afgehandeld. Een drukte van jewelste. Ik ben meer bezig met het regelen van de administratie, dan met de crisis in Caledonia en Dragonia, grapt Klop. Ook voor de technici van Hr.Ms. Vlaardingen is het in Joint Warrior aanpakken geblazen. Alsof de duvel ermee speelt, geeft het belangrijkste apparaat aan boord, de sonar, er de brui aan. Tot overmaat van ramp blijken de benodigde onderdelen uit Den Helder te moeten komen en kan het schip alleen in het ver van Loch Ewe gelegen Glasgow gerepareerd worden. Hoezo rompslomp? De tijdelijke commandant van Hr. Ms. Vlaardingen, kapitein-luitenant-ter-zee Giel van Mijnenjagen lijkt op het eerste gezicht eenvoudig, maar is het niet 11

12 oefening Hoorn, blijft stoïcijns. Vanzelfsprekend is het jammer dat we door het uitvallen van de sonar vleugellam zijn en even niet aan Joint Warrior kunnen meedoen. Ons programma loopt tot nu toe als een trein. Aan de andere kant kunnen we ons logistiek systeem op deze manier goed testen. Bergen Henegouwen bekijkt het euvel eveneens van de zonnige zijde. Op een fregat nemen back up-systemen en andere alternatieven de boel bij een storing grotendeels over. Op een mijnenjager moet je een technisch probleem eigenhandig oplossen. Een goede les, zo leert een bemanning onder continu wisselende omstandigheden als een team te varen en elkaar zeemanschappelijk te ondersteunen. Minder materieel De defecte sonar aan boord van de Vlaardingen staat misschien wel symbool voor de tegenvallers waar Joint Warrior, vooral een test voor personeel van NAVO-staven, mee te maken kreeg. Zo haakten veel Britse gevechtsvliegtuigen op het laatste moment af, om in het gebied van de Middellandse Zee te worden ingezet in de wapenembargomissie tegen Libië. Daarnaast kampt de Britse defensieorganisatie met draconische bezuinigingen, waardoor die voor oefeningen minder materieel dan vroeger beschikbaar heeft. Bergen Henegouwen: Met zo weinig eenheden is het niet eenvoudig om voor iedereen een goede oefening te creëren. Dank zij de MFSF De inzet van de Nederlandse mijnenjagers in Joint Warrior werd gecoördineerd vanuit de Mobile Forward Support Facility (MFSF). Een containerdorpje met kantoorfaciliteiten op de wal, voorzien van gemakken als een generator, zenders, ontvangers, satellietcommunicatie, servers, et cetera. Het gebruik van een MFSF, vanuit Den Helder aangevoerd met diepladers van de Defensie Verkeers- en Vervoersorganisatie (DVVO), was nodig omdat mijnenjagers in tegenstelling tot fregatten te klein zijn om een volledige (internationale) staf te herbergen. Het zijn pure werkschepen, legt Bergen Henegouwen uit. Meer voordelen van de MFSF volgens hem: mijnenjagers kunnen dank zij dit systeem operationeel en logistiek beter ondersteund worden, de containers kunnen op elke gewenste plek worden opgebouwd en aan elke situatie aangepast. Tijdens Joint Warrior bijvoorbeeld stonden ze op een even verlaten als tochtige berg in noordwest Schotland, met uitzicht op het oefengebied bij Loch Ewe. Tot grote tevredenheid van Bergen Henegouwen. Door de harde wind schommelden de containers soms en daarnaast produceerde de generator veel lawaai. Daardoor kregen we het gevoel op zee te zitten. 12

13 oefening LTZ2OC Ralph Klinker Mijnenjagen lijkt op het eerste gezicht eenvoudig, maar is het niet. aanwezigheid van andere landen blijven er echter voldoende scenario s over. Één daarvan is influence warfare. Daarin leren scheepsbemanningen contact te maken met de inwoners van een crisisgebied. We moeten voorkomen dat we de mensen tijdens een Bijzondere ontdekking Hr.Ms. Willemstad heeft aan het einde van Joint Warrior voor een opmerkelijk wapenfeit gezorgd. De mijnenjager vond voor de kust van Schotland een extreem zware Duitse invloedsmijn, viste die op en vernietigde hem. Een heel bijzondere ontdekking, aldus de commandant van het schip, luitenant-ter-zee 1 Paul Bijleveld. Daags ervoor had de Willemstand al een Britse grondmijn geruimd. Het Duitse exemplaar dateerde uit oktober 1939, toen de onderzeeboot U31 uit dat land een offensief mijnenveld van achttien stuks voor de kust van Loch Ewe legde. Drie projectielen ontploften door de aanwezigheid van Britse schepen. Daarbij raakte HMS Nelson zwaar beschadigd en zonken HMS Promotive en HMS Glenbalyn. Van de overige nooit gevonden mijnen is er nu dus één vernietigd. Een hachelijke operatie die door het personeel professioneel is geklaard, weet Bijleveld. Tijdens een training in het onschadelijk maken van oefenmijnen in de aanlooproute naar Loch Ewe, stuitte de Willemstad andermaal op een heuse Duitse invloedsmijn, een zogeheten GN, één van de beruchtste uit de Tweede Wereldoorlog. Het 3.38 meter lange projectiel herbergde een explosieve lading van 907 kg hexaniet, wat gelijk staat aan kg TNT. Daarnaast was die voorzien van een akoestische en magnetische ontsteking, en van boobytraps. vredesoperatie tegen ons in het harnas jagen, zegt Bergen Henegouwen. Hun hearts en minds winnen, daar gaat het om. Daarnaast kregen commandanten en hun bemanningen bij wijze van training persvertegenwoordigers over de vloer die iedereen kritisch aan de tand voelde. De media, legt Bergen Henegouwen uit, volgen het werk van militairen tegenwoordig op de voet. Commandant en hun personeel moeten daarmee leren omgaan en de juiste boodschap uitdragen. Bijvoorbeeld dat Defensie er is voor vrede en veiligheid. Het zaken doen met de pers vormt een essentieel onderdeel van het militaire beroep en zou in de opleiding moeten worden ingebed. Dit neemt niet weg dat veel mensen, onder wie ik, de kriebels krijgen wanneer er journalisten langs komen die je een microfoon onder de neus duwen Toch kun je je daar op voorbereiden, zoals in Joint Warrior gebeurt. Al met al houdt de oefening méér in dan alleen het opsporen van mijnen en piraten. H De oefenstaf in Joint Warrior bestond naast Nederlanders uit Noren, Britten en Denen. KLTZ Peter Bergen Henegouwen (links) overlegt met een Britse collega. 13

14 opleiding Opleiding tot onderzeebootcommandant Hoogspanning onder water De Submarine Command Course behoort tot de zwaarste en meest prestigieuze opleidingen van Defensie. Alleen de beste officieren van de Onderzeedienst krijgen een kans om te bewijzen dat ze het commando over een onderzeeboot aankunnen. Eén kans. Gaat het mis, dan betekent dat het einde van iemands carrière binnen de Onderzeedienst. Tekst: Ingmar Kooman Foto s: Henri Westendorp (AVDD) Kilbrannan Sound oogt kalm en rustig. Maar enkele meters onder de golven van dit water bij het Schotse Isle of Arran is het wel degelijk zwaar weer. In de hoofden van vier aspirantonderzeebootcommandanten stormt het namelijk flink. Aan boord van Hr. Ms. Zeeleeuw zwoegen twee Nederlandse en twee buitenlandse studenten voor de Submarine Command Course (SMCC). Vanaf januari volgen ze al een intensief trainingprogramma. In deze laatste maand worden ze in de wateren bij Schotland tot het uiterste gedreven om uit te vinden of ze het commando over een onderzeeboot aankunnen. Als waarnemend commandant voeren de mannen van s ochtends vroeg tot s avonds laat speciale operaties uit. Gesimuleerd, maar de risico s voor de boot en de 62 opvarenden zijn niettemin levensecht. In de ondiepe Schotse kustwateren kan één foute beslissing fatale gevolgen hebben. Manoeuvreren Een sonarboei en een dippende Merlin maritieme helikopter vormen voor luitenant-ter-zee 1 Wouter Smit slechts enkele van de obstakels waarmee hij als waarnemend comman- 14

15 opleiding Wouter Smit: Je krijgt het lot van 62 mensenlevens en een dure boot in handen. Hoofdrekenen Heel veel en heel snel hoofdrekenen, dat is feitelijk het belangrijkste bij het navigeren met een onderzeeboot. Alleen door snelheid, afstand, richting en diepgang van alle omrindant te maken heeft. De oplopende helling in het sowieso al ondiepe water maakt ook het manoeuvreren met de 68 meter lange onderzeeboot erg lastig. Maar tegelijkertijd is deze route de enige mogelijkheid voor de onderzeeboot om niet ontdekt te worden. Heel goed, roerganger, complimenteert Smit de jonge matroos die de Zeeleeuw op zijn aanwijzingen feilloos langs de dieptelijn stuurt. Het doen en laten van Smit en de andere SMCC-cursisten wordt kritisch gade geslagen door de zogenoemde teacher, kapitein-luitenant-ter-zee Richard Platel en de commandant van de Zeeleeuw, luitenant-ter-zee 1 Erwin Ruijsink. Zodra je onder water gaat, ben je inherent onveilig bezig, legt Platel uit. Je moet van A naar B zien te komen om je missie uit te voeren. Dat doe je terwijl je zelf niets ziet en je ervoor moet zorgen dat anderen jou niet zien. Deze mannen hebben bewezen dat ze het kunstje van het onderzeeboot varen verstaan. Maar kunnen ze het ook onder hoogspanning? Alles of niets Vergelijk de SMCC met een autorijexamen. Maar dan in de categorie alles of niets. Zakken betekent dat je nooit meer in een auto stapt. Eén ingreep kan dus het einde zijn van alles waar een officier bij de Onderzeedienst jaren voor heeft gewerkt. Je hele officierscarrière is eigenlijk een opleiding voor de SMCC, vertelt cursist Smit. Al je vaardigheden, inzichten en ervaring komen samen in deze vier maanden. De SMCC is dan ook een emotioneel beladen opleiding, erkent teacher Platel. En keihard. Krijgt een cursist tijdens de tactische fase op zee de rode kaart, dan is het klaar. Hij gaat dan zo gauw mogelijk van boord. Een dramatisch besluit, maar voor de anderen gaat de SMCC gewoon verder. Technische vaardigheden, die zijn nog te leren. Maar de SMCC draait vooral om karaktervorming, stelt Platel. Er bestaat geen handleiding onderzeebootcommandant. Je krijgt een opdracht, een bemanning, een boot. Vanaf het moment dat je het missiegebied in gaat, is de hele boot op Rik Woertman: Een onderzeeboot is een technologisch hoogwaardig wapensysteem. jou aangewezen. Die verantwoordelijkheid vereist sterke schouders. In de tactische fase van de SMCC, de laatste maand op zee, moeten de mannen aantonen dat ze uit het juiste hout gesneden zijn om onderzeebootcommandant te worden. Dichter bij een ernstmissie komt het niet, benadrukt Platel. Tijdens de SMCC zoeken we echt de grenzen op. Je vaart met nog minder water onder de kiel dan tijdens oefeningen en boven je hoofd zijn de tegenstanders allemaal op zoek naar jou. Als waarnemend commandant moet je alles uit de boot halen om je missie te voltooien. Tactisch, maar ook in leidinggevende zin. Je moet je team op het juiste moment laten pieken. Je neemt die mannen mee de diepte in, dus zij moeten blind op jouw oordeel kunnen vertrouwen. Timing Luitenant-ter-zee 1 Rik Woertman pendelt in de commandocentrale heen en weer tussen de plotter en zijn sonar operators aan stuurboordzijde. De opdracht van deze waarnemend commandant is om met de periscoop op gezette tijden kustverkenningen uit te voeren. Ondiep water, grote vijanddreiging en hoge tijdsdruk, dat zijn vaste ingrediënten van de praktijkfase van de SMCC. Het bubbelende fluittoontje wijst iedere opvarende op het gevaar boven water: de sonar van het vlakbij patrouillerende fregat. Relatieve veiligheid vindt de Zeeleeuw alleen onder water, in de ondiepe kustgedeelten. Maar voor het succesvol volbrengen van zijn missie zal Woertman uiteindelijk toch op periscoopdiepte moeten komen. Een tweede sonarsignaal. Een tweede fregat. Hoewel de uitdagingen zich nu snel opstapelen, houdt Woertman nog altijd ontspannen de handen in de zij. Hij denkt, rekent, wacht. Timing is niet alleen essentieel voor de missie, het is van levensbelang voor alle opvarenden. Eén misrekening van de waarnemend commandant en de onderzeeboot loopt aan de grond of komt in aanvaring met een ander schip. 15

16 opleiding Juist in stressvolle omstandigheden komt het aan op leiderschap en besluitvaardigheid De ervaren onderzeebootcommandanten Erwin Ruijsink en Richard Platel kijken continue over de schouders van de SMCCcursisten mee. gende schepen en van zijn eigen schip in te calculeren, kan een commandant een juist beeld van de actuele situatie schetsen. Situational awareness is ontzettend belangrijk, onderstreept Platel. Je dient je bewust te zijn van wat zich zowel buiten als binnen de boot afspeelt. Je moet niet alleen je sensoren, maar ook je eigen mensen optimaal benutten. Alleen als je dat doet, kun je een gedegen besluit, een weloverwogen risico nemen. Maar de SMCC is meer dan een besloten kampioenschap wiskunde onder water, maakt de teacher duidelijk. De cursisten moeten vechten om hun missie te volbrengen. Alleen in de SMCC mag je met een boot tot de grenzen gaan die we tijdens de echte onderzeebootoperaties hanteren. Dat geeft een hoop stress. En die verhogen we nog eens door ze chronisch slaap te onthouden en het ze op andere manieren moeilijk te maken. Met die mentale druk moeten ze weten om te gaan. Want als je zelf commandant bent, kun je op niemand terugvallen. Dan ben jij het die alle beslissingen neemt. Besluitvaardigheid Laat op de avond stapelen de problemen zich op voor de cursisten. De lange tijd onder water eist duidelijk zijn tol. De batterijcapaciteit holt achteruit en ook de luchtkwaliteit verslechtert met de minuut. Ook de missie hangt in de waagschaal. De boot moet binnen afzienbare tijd omhoog om belangrijke berichten te ontvangen. Slechts enkele meters hoger patrouilleren twee schepen en een helikopter. De seconden tikken weg in het nadeel van de Zeeleeuw, maar de buitenlandse duty captain aarzelt. Plots verheft Platel zijn stem. Doe iets! We zitten hier maar en wachten. Eén ding weet je zeker: onze situatie wordt er niet beter op. Pak de kansen die je geboden worden, hoe klein ook. Juist in stressvolle omstandigheden komt het aan op leiderschap, besluitvaardigheid, licht Platel even later toe. Als commandant schat je razendsnel risico s in en weeg je ze tegen elkaar af. Daarom moeten commandanten heel eerlijk tegen zichzelf zijn. Zelfkritisch. De cursisten leren hun grenzen goed kennen en bewaken. Dat is leiderschap. En ook bijzonder confronterend. Eén ding is zeker: wie eenmaal de SMCC ingaat, zal nooit meer dezelfde zijn. De multinationale oefening Joint Warrior is de laatste beproeving van de SMCC-cursisten. De Nederlandse commandantenopleiding staat ook in het buitenland goed aangeschreven. In het verleden kenden de SMCC ook cursisten uit de Verenigde Staten, Brazilië, Australië, Canada, Singapore, India en Israël. 16

17 operationeel Ondertussen tijdens Ocean Shield De piratenjacht gaat continu door Nu de weersomstandigheden in het Somalisch Bassin veranderen in het voordeel van de piraten, voorziet commandeur Michiel Hijmans aan boord van Hr.Ms. Tromp een drukke periode in de NAVO-antipiraterij-operatie Ocean Shield. De moessonwinden zijn gaan liggen en het water wordt vlakker. Dit maakt het de piraten gemakkelijker om vanuit kleine bootjes te opereren vanaf de kust. Tekst: Maartje van der Maas Foto s: Archief Volgens de commandant van de antipiraterijmissie blijven de piraten ook gebruik maken van grote moederschepen, die verder op zee en langer achter elkaar kunnen opereren. Daarbij is het veel minder lastig om vanaf een rustige zee Een week na het interview met de commandeur, komt Hr.Ms. Tromp in vuurcontact met een groep Somalische piraten. Tijdens een nadering van een verdacht visserschip zijn twee RHIB s beschoten. Mariniers en schutters op de Tromp hebben het vuur beantwoord. Bij een tweede nadering vertrokken tien Somaliërs met een snelle skiff met het doel te ontkomen. Na het afgeven van waarschuwingsschoten is de vluchtpoging gestaakt en zijn de Somaliërs vastgenomen. Onder hen waren enkele gewonden. Nadat bleek dat de resterende Somaliërs aan boord van het gekaapte vissersschip zich wilden overgeven, is het boardingteam aan boord gegaan. Hierop bevonden zich naast de 16-koppige bemanning, zes Somaliërs en twee Somalische doden. Deze twee zijn waarschijnlijk bij het vuurcontact omgekomen. Tijdens het doorzoeken van het bevrijde vissersschip werd het LCF genaderd door een gekaapt koopvaardijschip. Met een aantal schoten uit het kanon van de Tromp voor de boeg van deze koopvaarder is dit voorkomen. De gekaapte koopvaarder is vervolgens omgedraaid richting de ankerplaats waar zij vandaan kwam. aan boord van een koopvaardijschip te klimmen. Hijmans geeft aan zich te wapenen tegen verhoogde piratenactiviteit. De hele taakgroep bestaat nu uit vijf schepen. Daarnaast is de Europese Unie actief met zeven eenheden en is de coalitie maritime forces onder leiding van de Verenigde Staten aanwezig met vijf schepen. Daarnaast zijn er nog de marines van landen zoals China, Rusland en Zuid-Korea. Zij verzorgen voornamelijk de konvooibescherming, waardoor ze ons de kans bieden elders op te treden. Ook het aantal maritieme patrouillevliegtuigen is verhoogd. Naast deze vergrote slagkracht, verandert de tactiek van het optreden tegen de piraten. We brengen het gevecht naar de piraten toe en zijn steeds dichter onder de kust actief. We proberen ze te pakken als ze net vertrokken zijn zodat ze zich niet in de enorm uitgestrekte wateren van het Somalisch Bassin kunnen verschansen. Toch geeft de commandeur aan dat het blijvend gevaarlijk is nabij de Oostkust van Somalië. Het is een vrije zee, iedereen mag er varen, ook zeezeilers. Vanwege hun lage snelheid en geringe zelfbescherming zijn de risico s voor hen echter enorm. 17

18 historie Vondst na een jaar eindelijk bevestigd door experts Duitse onderzeeboot vindt het oppervlak Hr. Ms. Snellius stuit in oktober 2009 tijdens een routine survey op een object van zestig meter lang en zes meter breed. Even denkt de bemanning op veertig mijl ten noorden van Terschelling eindelijk de sinds 1940 vermiste onderzeeboot O-13 te hebben gevonden. Het blijkt echter te gaan om de U106, een Duitse onderzeeboot uit de Eerste Wereldoorlog. Tekst: Thijs Imandt Foto s: Jouke Spoelstra, Wiebe Wester De contouren van een vermoedelijk scheepswrak verschijnen in oktober 2009 op de monitor van de sonar van Hr. Ms. Snellius. Zouden we dan eindelijk de O-13 hebben gevonden, denkt de bemanning hoopvol. Meteen worden de gegevens doorgestuurd naar Bureau Operaties voor analyse en controle. Niet lang daarna ontvangt kapitein-luitenant ter zee Jouke Spoelstra opdracht van C-ZSK om nader onderzoek uit te voeren. Spoelstra is niet alleen wapensysteemmanager bij de onderzeedienst maar maakt ook deel uit van de Werkgroep Onderzeeboten. Voor het Comité Nabestaanden Onderzeeboten assisteer ik al geruime tijd bij de zoektocht naar twee, sinds de Tweede Wereldoorlog vermiste Nederlandse Bij het zien van dit indentificatieplaatje is het duidelijk dat de gevonden onderzeeboot niet de O-13 is. De scan van de REMUS geeft duidelijk de contouren van een onderzeeboot aan. onderzeeboten: de O-13 en de K-XVI. Ik was dus de aangewezen persoon om voor dit project op te treden als technisch adviseur en expeditieleider. Als een soort Jacques Cousteau of Bob Ballard de geheimen onder water ontrafelen leek mij wel wat, vertelt hij enthousiast. Mogelijke onderzeeboten Als hoofdtaak beoordeelt hij de aangeleverde gegevens van duikers en sensoren en vertaalt hij ze naar mogelijke onderzeeboten. Ik had na de eerste melding al snel een lijstje met zes mogelijke boten. In december 2009 onderzoekt Hr. Ms. Maassluis de locatie met de eigen sonarapparatuur en met de Seafox, een draadgeleide op afstand bestuurbare onderwatercamera. De beelden die de Seafox tijdens zijn vier runs maakt, geven de indruk van een onderzeeboot, maar Spoelstra is er niet zeker van om welke het hier gaat. Het vele sediment op veertig meter diepte beperkte het zicht van de camera ernstig. Het weer werkte ook niet echt mee en onder die moeilijke omstandigheden kon ik de vondst niet definitief bevestigen. De missie wordt toch gezien als een redelijk succes en in februari 2010 hervatten ze de zoektocht. 18

19 history De bouwtekening van de U-106. Bevestiging Een compleet team stort zich nu op de opdracht. Hr. Ms. Hellevoetsluis en haar volledige bemanning moeten zorgen voor scherpere sonarbeelden. Een duikteam van de Defensie Duikgroep van tien man en Spoelstra doen een uitgebreidere poging om de onderzeeboot te identificeren. Luitenant-terzee 2OC Wiebe Wester is leider van de duikgroep. Ons team is uitgerust met de Remus, de onderwaterrobot met een hoge-frequentie side scan sonar. Daarmee lukt het ons om gedetailleerde beelden te maken vanaf drie meter boven de vermoedelijke onderzeeboot. Met behulp van deze beelden en die van de Seafox konden we het gebied veilig verklaren om duikers naar beneden te laten, legt Wester uit. Tot op dat moment is het nog steeds mogelijk dat ze de O-13 hebben gevonden. De kenmerkende punten van het wrak worden nagemeten en die komen overeen met de karakteristieke maten van de vergane Nederlandse onderzeeër. Een dag later wordt die hoop echter de kop ingedrukt. Op de flens van de enorme luchtfles die de duikers naar boven halen, prijkt naast een keizerlijke kroon een koperen identificatieplaatje met het serie- en onderzeebootnummer van de Duitse onderzeeboot U-106/107 en het jaartal Het verhaal van de U-106 We hebben onze vondst gemeld aan de Duitse Ambassade. Na verloop van tijd is die ook bevestigd door experts van onder andere Duitse onderzeebootmusea. Zij begonnen aan een zoektocht naar nabestaanden van de 41-koppige bemanning die met de onderzeeër verging, ik ging op zoek naar meer informatie over het vaartuig, meldt Spoelstra. In het Krupp Archiv in Essen vindt hij een kleine maar unieke serie bouwtekeningen, de rest blijkt verloren gegaan tijdens de Tweede Wereldoorlog. Later komen met hulp van het Nederlands Instituut voor Maritieme Historie (NIMH) meer naslagwerken en kaartmateriaal over de U-106 boven water. De splinternieuwe boot maakt deel uit van de 4e Onderzeebootflottielje en wordt afgebouwd in juni 1917 op de Germania Werf in Kiel. De onderzeeër vertrekt op 8 september vanuit Emden voor een patrouille ten zuidwesten van Ierland. Tijdens de reis torpedeert zij de Britse torpedobootjager HMS Contest en vrachtvaarder S.S. City of Lincoln. Op 6 oktober zet de onderzeeboot weer koers naar thuishaven Emden, via een route die haar noord van Terschelling leidt. Om niet op een mijnenveld te stuiten, vraagt de commandant kapitänleutnant Hans Hufnagel een begeleidingsvaartuig aan. Morse-berichten vanuit Emden komen echter vervormd aan bij de U-106 en Hufnagel besluit zelfstandig door te varen. Tijdens deze verplaatsing stuit hij op één van de tientallen Britse mijnenvelden, waarbij de boot en haar volledige bemanning vergaat. Oorlogsgraf De boot blijft nu liggen en wordt een officieel oorlogsgraf, vertelt Spoelstra. Het zou kunnen dat er een herdenkingsceremonie gaat plaatsvinden, maar dat gebeurt alleen op initiatief van de nabestaanden. De Duitse autoriteiten rondden onlangs de zoektocht naar de nabestaanden af en gaven toestemming om de vondst bekend te maken aan het grote publiek. De exacte locatie blijft echter geheim om te voorkomen dat grafrovers hun slag kunnen slaan. De landelijke pers en zelfs de newsfeed van CNN berichtten inmiddels over de unieke vondst. Spoelstra presenteert het verhaal eind mei in Spanje aan de Submarine Escape and Rescue Organisation: een NAVO-instantie die procedures onderzoekt en test om in moeilijkheden geraakte onderzeeboten te redden. We hebben veel ervaring opgedaan die de marine ten goede komt. De non-organieke samenstelling van deze expeditie is duidelijk de meest effectieve manier om een totaalbeeld van het wrak te vormen. Een dergelijk team kunnen we in het vervolg inzetten bij een verongelukt vliegtuig dat in zee is beland, bij een scheepsramp of bij een zoektocht naar lading die overboord is geslagen, besluit Spoelstra. De Snellius stuit tijdens een survey op een object van 60 meter breed en 60 meter lang. 19