Beter presteren in Rotterdam

Transcriptie

1 Het ITS maakt deel uit van de Radboud Universiteit Nijmegen Beter presteren in School en ouders samen Frederik Smit Menno Wester Jos van Kuijk

2 Beter presteren in School en ouders samen Frederik Smit Menno Wester Jos van Kuijk november 2012 ITS, Radboud Universiteit Nijmegen

3 Foto omslag: Nationale Beeldbank. Projectnummer: Opdrachtgever: Beter Presteren 2012 ITS, Radboud Universiteit Nijmegen Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uit gave worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, micro film of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen. No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. ii

4 Voorwoord Het programmabureau Beter Presteren van de gemeente en de Rotterda m- se schoolbesturen heeft het ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, opdracht verleend om een literatuurstudie uit te voeren naar ouderbetrokkenheid en ervaringen te inventariseren met ouderbetrokkenheid bij directies en ouders in en in de rest van Nederland. Voorliggend rapport is het resultaat hiervan. De literatuurstudie was gefocust op de onderzoeksbevindingen in de afgelopen twee decennia wat betreft de relatie ouders en school in West-Europa, Canada en de Verenigde Staten. Bij personen (579 directies en 593 ouders in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs) is informatie verzameld over hun ervaringen met het stimuleren van de betrokkenheid van ouders bij het onderwijs van hun kinderen, hun oordeel over de kwaliteit van de relatie ouders en school, de relatie tussen ouderbetrokkenheid en hogere onderwijsresultaten en wat er verbeterd kan worden in de se aanpak. Het onderhavige onderzoek is uitgevoerd door Frederik Smit, Menno Wester en Jos van Kuijk van het ITS. Het onderzoek is op constructieve wijze begeleid door Anne t- te Diender en Annemieke van der Kooij (Programmabureau Beter Presteren) en Eddie Meijer (Cluster Maatschappelijke Ontwikkeling, gemeente ). ITS, Radboud Universiteit Nijmegen Nijmegen, november 2012 dr. J.W. Winkels directeur iii

5

6 Inhoud Voorwoord iii 1 Samenvatting en conclusies Inleiding Aanleiding, onderzoeksvraag, -opzet en -uitvoering Resultaten Conclusies en aanbevelingen 7 2 Achtergronden Inleiding Aanleiding en doel van het onderzoek Analysekader Begrippen Positie van ouders Strategische begrippen binnen programma Beter Presteren se actieplan optimaliseren ouderbetrokkenheid en verhogen onderwijsresultaten Samenvattend 30 3 Onderzoeksopzet Inleiding Aanleiding en doel van het onderzoek Centrale vraagstelling Onderzoeksopzet en /uitvoering Literatuurstudie Survey onder schoolleiders en ouders Verdere opbouw van het rapport 41 4 Succesfactoren optimaliseren relatie ouders-school en verbeteren onderwijsprestaties Inleiding Voorwaarden optimaliseren partnerschap relatie ouders-school en verbeteren onderwijsprestaties 43 v

7 4.3 Kritische succesfactoren optimaliseren relatie ouders-school en verbeteren onderwijsprestaties Samenvattend 50 5 Resultaten surveys Inleiding Kennismaking bij aanmelding Frequentie van contacten tussen ouders en school Opvattingen over ouder-school contacten Ondersteuning van ouders bij onderwijs van hun kind Mogelijkheden tot contact De inhoud van het contact Invloed ouderbetrokkenheid Samenvattend 69 6 Oordeel over relatie ouders en school Inleiding Beoordeling contacten tussen ouders en scholen Leren en geïnspireerd raken Effecten aanpak programma Beter Presteren Wat kan verbeterd worden in de se aanpak? Samenvattend 76 Bijlage tabellen 79 Bijlage Menukaart Programma Beter Presteren 102 Bijlage Geraadpleegde literatuur 105 vi

8 1 Samenvatting en conclusies 1.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de belangrijkste resultaten samengevat. We beginnen met de aanleiding, onderzoeksvraag, -opzet en -uitvoering (paragraaf 1.2). In paragraaf 1.3 vatten we de resultaten samen. In paragraaf 1.4 worden enkele conclusies getrokken. 1.2 Aanleiding, onderzoeksvraag, -opzet en -uitvoering Op verzoek van Beter Presteren heeft het ITS een onderzoek uitgevoerd naar het functioneren van het s beleid wat betreft de relatie ouders en school. Het onderzoek was gericht op onderwijsondersteunend gedrag van ouders en educatief partnerschap tussen ouders en school in een multiculturele grootstedelijke context, de landing van de se aanpak op scholen, de verschillen zijn tussen se scholen en de rest van de Nederlandse scholen wat betreft het stimuleren van de betrokkenheid van ouders bij het onderwijs, de beoordeling van de kwaliteit van de relatie ouders en school, de relatie met hogere onderwijsresultaten en wenselijke verbeteringen. Het onderzoek startte eind mei en is eind september 2012 afgesloten. De onderzoeksopzet omvatte een literatuurstudie en een schriftelijke enquête onder directies en ouders (bao, vo) over aspecten van het onderwijsbeleid. In totaal hebben personen de vragenlijst afgemaakt. 1

9 1.3 Resultaten Per onderzoeksvraag worden de belangrijkste uitkomsten weergegeven. Onderzoeksvraag 1: Wanneer leidt beleid om onderwijsondersteunend gedrag van ouders en educatief partnerschap tussen ouders en school te optimaliseren, in een multiculturele grootstedelijke context tot aantoonbaar hogere onderwijsresultaten; wat zijn de succesfactoren? Ouderbetrokkenheid wordt wel beschouwd als een van de belangrijke componenten dan wel kenmerken van effectieve scholen. De resultaten van onderzoeken naar het verband tussen ouderbetrokkenheid en leerprestaties zijn (veelal) positief in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs in een multiculturele grootstedelijke context. In de strategie van scholen om samen met ouders de onderwijsresultaten te verhogen, spelen de visie op ouderbetrokkenheid, het creëren van draagvlak voor een geïntegreerde planmatige aanpak en maatwerk een belangrijke rol. Kritische succesfactoren voor hogere onderwijsresultaten zijn: onderwijsondersteunend gedrag van ouders thuis, de ouder als rolmodel, de communicatie met de school, het kind ondersteunen bij het maken van studiekeuzes en het bediscussiëren van adequate leerstrategieën en het versterken van onderlinge oudercontacten bij opvoeding en onderwijs. Naast een partnerschapsstructuur, -cultuur, -bereidheid en -vaardigheid van het schoolteam zijn een goede voorbereiding, informatievoorziening aan ouders en support van schoolteam en ouders de driving forces ter verbetering van de partnerschapsrelaties tussen ouders en school. Onderzoeksvraag 2: Landt de se aanpak op scholen? De basisingrediënten van de se aanpak voor het optimaliseren van de ouderbetrokkenheid en verhogen van onderwijsprestaties in het programma Beter Presteren zijn: educatief partnerschap en onderwijsondersteunend gedrag van ouders thuis. In de se aanpak wordt expliciet aandacht besteed aan intakegesprekken/startgesprekken en de rol van ouders bij de keuze van een school en wisselmomenten in de schoolloopbaan van hun kinderen. Ongeveer de helft van de se schoolleiders stelt dat leraren in het bao en het vo zijn geïnspireerd door de aanpak in het programma Beter Presteren om meer aan- 2

10 dacht te besteden aan contacten met ouders. Ongeveer een tiende is niet geïnspireerd door het programma en een derde heeft er geen mening over. Dit betekent dat ongeveer de helft van de scholen naar aanleiding van Beter Presteren daadwerkelijk aan de slag is gegaan om de oudercontacten te verbeteren. In geven verreweg de meeste ouders en schoolleiders aan dat er kennismakingsgesprekken worden gehouden. Drie kwart van de ouders in het bao en de helft van de ouders in het vo stelt dat leraren hen stimuleren dat ze betrokken zijn bij het onderwijs van hun kind. Bijna de helft van ouders in het bao en een kwart van de ouders in het vo overlegt met de leraren om hun kinderen thuis te ondersteunen. Ruim twee derde van ouders in het bao helpt hun kinderen met huiswerk en een derde van ouders in het vo. Volgens de schoolleiders geeft bijna twee derde van de leraren in het bao en ruim de helft van de leraren in het vo vaak leerstof/oefenstof mee. Volgens de se schoolleiders ondersteunt ruim twee vijfde van de leraren in het bao en een derde van de leraren in het vo de ouders hoe zij thuis hun kind kunnen helpen met onderwijs. Onderzoeksvraag 3: In welke mate zijn er verschillen tussen se scholen en de rest van Nederlandse scholen wat betreft het stimuleren van de betrokkenheid van ouders bij het onderwijs van hun kinderen? Er zijn verschillen in de manieren van communiceren tussen se scholen en de rest van Nederlandse scholen. In geven verreweg de meeste ouders en schoolleiders aan dat er kennismakingsgesprekken zijn. Dit is landelijk niet altijd het geval, bijna een tiende van de ouders in het bao en ruim een kwart van de ouders met een kind in het voortgezet onderwijs geeft aan dat er geen kennismakingsgesprek plaats vindt. Volgens se schoolleiders gaan leraren in het bao vaker op huisbezoek dan hun collega s in de rest van Nederland. se ouders met kinderen in het bao komen vaker wekelijks tot dagelijks op de school van hun kind (exclusief halen en brengen) en praten vaker met de leraar over het onderwijs en over de ontwikkeling van hun kind dan in de rest van het land. Er is ook vaker een ouderkamer aanwezig en er is vaker een vast (ouder) contactpersoon aangesteld. In het vo komen huisbezoeken bijna niet voor. Als de kinderen in het voortgezet onderwijs zitten, bezoeken de se ouders minder frequent de scholen. Ongeveer 79 procent bezoekt de school één keer per half jaar tot drie maanden. 3

11 bezoekt bijna een vijfde van de ouders de school maandelijks of vaker. In is dit aandeel veel kleiner (rond 4 procent). se ouders met kinderen in het bao hebben vaker overleg met de school om hun kinderen thuis te ondersteunen en met huiswerk te helpen dan in de rest van het land. Volgens de se schoolleiders in het bao geven leraren vaker leerstof/oefenstof mee en ondersteunen ouders vaker hoe zij thuis hun kind kunnen he l- pen met onderwijs dan in de rest van het land. se ouders zijn iets positiever over de contacten met school dan ouders uit de rest van het land. se ouders (zowel bao als vo) vinden bovendien vaker dan schoolleiders dat leraren hen stimuleren om bij het onderwijs van hun kind betrokken te zijn. Onderzoeksvraag 4: Hoe is het oordeel over de kwaliteit van de relatie ouders en school? Volgens bijna alle schoolleiders in het bao en het vo in en de rest van Nederland zijn ouders welkom op school. In het bao voelen se ouders en ouders in de rest van Nederland zich ook geaccepteerd op school. In het vo voelt een kwart van de ouders in en een kwart van de ouders in de rest van Nederland zich echter niet welkom op school. Een meerderheid van de ouders en een ruime meerderheid van de schoolleiders in het bao in en de rest van Nederland zeggen dat leraren en ouders in de contacten rekening houden met elkaars ideeën over de ontwikkeling van de kinderen. Dit is (iets) minder in het vo. Zeer weinig leraren houden volgens schoolleiders in het bao en het vo in en in de rest van Nederland rekening met de ideeën van ouders over onderwijs. En omgekeerd houden weinig ouders in het bao en het vo in en in de rest van Nederland rekening met de ideeën van de leraren over de opvoeding van hun kind. Over het algemeen geven de se ouders met kinderen in het bao een (iets) hogere beoordeling voor de contacten met de school van hun kind (7,8), de inbreng van de school in het contact (7,4) en de eigen inbreng in het contact (7,9) dan ouders in de rest van Nederland, respectievelijk: 7,0; 6,3 en 7,4. De se schoolleiders beoordelen de contacten iets lager dan de se ouders. Over de hele linie worden de contacten tussen ouders en school in het vo door ouders en door schoolleiders in en in de rest van Nederland (iets) lager beoordeeld. 4

12 De overgrote meerderheid van de schoolleiders typeert de contacten van de school en de inbreng van de leraren als voldoende tot goed. Iets meer dan helft van de schoolleiders oordeelt ook positief over de inbreng van ouders in het contact. De schoolleiders in het bao in beoordelen de inbreng van ouders in het contact lager dan landelijk. En in het vo liggen de beoordelingen van schoolleiders in en landelijk dicht bij elkaar. Onderzoeksvraag 5: Leidt het se onderwijsbeleid ten aanzien van ouderbetrokkenheid tot hogere onderwijsresultaten? De schoolbesturen en de gemeente hebben met elkaar besloten dat het s Onderwijsbeleid zich in de periode richt op verhoging van de onderwijsresultaten. De focus ligt op taal en rekenen; vakken die de basis vormen voor de ontwikkeling van ieder kind. Daarnaast is afgesproken dat op scholen, binnen schoolbesturen, binnen de gemeente én onderling nog resultaatgerichter wordt gewerkt. Rond een derde (32%) van de se schoolleiders in het bao en 15 procent van de schoolleiders in het vo stelt dat het project Ouderbetrokkenheid van het programma Beter Presteren nu al heeft geleid tot aantoonbaar hogere onderwijsresultaten van kinderen. Meer dan de helft (57%) van de schoolleiders in het bao en drie kwart (75%) van de schoolleiders in het vo geeft aan (nog) geen mening te hebben over het beleid. Ruim een tiende (13%) van de schoolleiders in het bao en 10 procent van de schoolleiders in het vo gelooft niet in de effectiviteit van het progamma. Onderzoeksvraag 6: Wat kan verbeterd worden in de se aanpak? De doelstelling van het project Ouderbetrokkenheid van het programma Beter Presteren is dat elke se school een aantoonbare vooruitgang boekt op het gebied van de ondersteuning van het leerproces door ouders: meer ouders effectief onderwijsondersteunend gedrag vertonen; meer ouders zijn actief betrokken bij de schoolloopbaankeuzes van hun kinderen en er is (een effectievere) afstemming tussen de ouders en de school om de onderwijsresultaten van de kinderen te bevorderen. Een belangrijke voorwaarde voor partnerschap ouders-school is goede communicatie. Volgens ouders met kinderen op se scholen in het bao verloopt de communicatie met het schoolteam niet altijd vlekkeloos. Men ervaart als knelpunten dat directies en leerkrachten telefonisch en via de mail niet altijd bereikbaar zijn. Daa r- naast noemt men de slechte kwaliteit van de communicatie (onduidelijke brieven, 5

13 geen of late reacties op mails; geen terugkoppeling na incidenten, geen initiatieven nemen om contact te zoeken). Ouders zien als oplossingen voor de communicatieproblemen: een directiespreekuur, alle leerkrachten een adres, dat de school meer rekening houdt met werkende ouders en meer huisbezoeken aflegt om contact te houden. Volgens de directies van se scholen in het bao beseffen ouders niet altijd dat hun onderwijsondersteunend gedrag van invloed is op de leerprestaties. Daarbij beschikken ouders niet altijd over de juiste attitude (geen gedeelde verantwoordelijkheid voor onderwijs, niet nakomen van afspraken) en vaardigheden (analfabetisme, niet beheersen van de Nederlandse taal, ouders begrijpen vaak de opdrachten voor de leerlingondersteuning thuis niet, geen overwicht op het kind) en hebben geen tijd om zich thuis met school bezig te houden (eenoudergezinnen). Directies zien als oplossingen voor de gesignaleerde problemen: meer ruimte op scholen voor ouderconsulenten, meer groepsbijeenkomsten met ouders over dit thema, meer samenwerking met andere onderwijsinstellingen en ouders meer betrekken bij het schoolbeleid. Klachten van directies van se scholen over het functioneren van het educatief partnerschap met ouders zijn: de lage opkomst bij ouderavonden, de communicatie hierover verloopt moeizaam en ouders voelen zich niet medeverantwoordelijk voor het inleveren van het huiswerk, het is lastig om met hen afspraken te maken en ze houden zich er niet altijd aan. Directies zien als oplossingen voor het matig functioneren van educatief partnerschap: bij de intake beter aangeven wat de verwachtingen zijn, ouders beter informeren (via ouderavonden, de ouderka mer), ouders in de klas laten kijken, vaker samen met ouders over dit onderwerp van gedachten wisselen, de ontwikkeling van de ouderbetrokkenheid jaarlijks op de agenda zetten en doelen stellen waaraan de school moet werken. De bevindingen uit de literatuurstudie ondersteunen de se aanpak, met focus op individuele contacten, het creëren van partnerschapsrelaties tussen ouders en school en het stimuleren van onderwijsondersteunend gedrag van ouders. Op basis van de resultaten van de literatuursearch zou voor het verkrijgen van meer draagvlak voor de se aanpak onder ouders (meer) aandacht kunnen worden besteed aan het belang van de ouder als rolmodel, de ouder als lid van ouderouderverbanden, de vrijwilligershulp van ouders op school/de buurt en het betrekken van ouders bij de besluitvorming op school over de se aanpak. Kortom meer aandacht voor ouder-ouder contacten. In samenspraak met de ouders zou kunnen worden bekeken hoe in een breder verband op een eigen manier inhoud en betekenis te geven aan principes als wederkerigheid, gedeelde verantwoordelijkheid, vertrouwen, sociale binding en sociale controle bij de opvoeding en het onderwijs aan de kinderen. 6

14 1.4 Conclusies en aanbevelingen Conclusies se aanpak partnerschap ouders en school Partnerschapsstructuur 1. De literatuurstudie laat zien dat ouders en school een belangrijk onderdeel van een netwerk vormen, een pedagogische infrastructuur, dat rond de leerlingen is gesponnen. De Onderwijsraad (2010) onderscheidt drie posities van ouders: de individuele rechthebbende positie, de positie als schoolpartner en de positie als lid van ouder-ouderverbanden. 2. Het se perspectief op partnerschap van ouders en school is gericht op de positie van de ouder als schoolpartner ten behoeve van het onderwijsondersteunend gedrag thuis. 3. Bij het onderwijsondersteunend gedrag van ouders gaat het volgens het Projec t- plan van het project Ouderbetrokkenheid in essentie om het steunen, sturen, stimuleren van het kind; communiceren met het kind over schoolgerelateerde zaken; hoge maar ook reële verwachtingen uitdragen ten aanzien van de onderwijsresu l- taten van het kind; een rijke leeromgeving creëren in de vrije tijd (ten behoeve van informeel leren); overleggen en afstemmen met de leerkracht/mentor over de ontwikkeling en onderwijsresultaten van het kind. 4. De individuele rechthebbende positie van ouders, de positie van ouders als lid van ouder-ouderverbanden, de vrijwilligershulp van ouders op school, het betrekken van ouders bij de besluitvorming (over de boogde innovaties bij ouderbetrokkenheid) op school en de participatie van ouders in de samenwerking met de buurt als belangrijk onderdeel van een pedagogische infrastructuur vallen buiten het beeld van het project Ouderbetrokkenheid in het programma Beter Presteren. 5. De producten van het se project Ouderbetrokkenheid zijn: discussies, informatie en adviezen over ouderbetrokkenheid, aanzet tot de aanpak van moe i- lijk bereikbare ouders en resultaatmeting van de verhoging van onderwijsresultaten. 6. Uit de schriftelijke enquêtes onder directies en ouders (bao, vo) blijkt dat se scholen via het programma Beter Presteren nadrukkelijk hebben geïnvesteerd in het verbeteren van contacten tussen ouders en school en het vergroten van de ouderbetrokkenheid. Ouders zijn daardoor gestimuleerd zich in te zetten voor de schoolloopbaan van hun kind én de verantwoordelijkheid te nemen voor de ontwikkeling en opvoeding van hun kinderen. 7

15 Partnerschapscultuur 7. Volgens de literatuur is partnerschap tussen ouders en school geen doel op zich, maar een middel om het gezamenlijke belang te dienen: optimale omstandigheden scheppen voor de ontwikkeling en het leren van kinderen. Onderlinge oudercontacten kunnen een belangrijke rol spelen bij het bevorderen van de relatie tussen ouders en school. 8. De invoering van een project als Ouderbetrokkenheid van het programma Beter Presteren vraagt om het doorbreken van traditionele structuren en vraagt ook vooral om te werken aan een andere schoolcultuur waarin accenten komen te liggen op een veranderingsgerichte cultuur en resultaatgerichte cultuur. 9. Volgens schoolleiders vertonen ouders niet altijd het verwachte en gewenste onderwijsondersteunend gedrag thuis door onwil en soms ook omdat men geen tijd heeft (eenoudergezinnen). Klachten van directies van se scholen (bao en vo) over het functioneren van het educatief partnerschap met ouders zijn: de lage opkomst bij ouderavonden, de communicatie over de leerlingonderste u- ning thuis moeizaam verloopt, ouders zich niet altijd medeverantwoordelijk voelen voor het inleveren van het huiswerk en de verantwoordelijkheid voor het leren exclusief bij de school leggen. Het is volgens directeuren bovendien soms lastig om met ouders afspraken te maken en ouders houden zich niet altijd aan de gemaakte afspraken. Partnerschapsbereidheid 10. De literatuurstudie geeft aanwijzingen dat de contacten tussen school en ouders niet altijd verbeteren als leerkrachten hun verwachtingen in positieve zin bijstellen in de mate waarin ouders bijdragen kunnen leveren aan de onderwijsresultaten van hun kinderen. 11. Uit de schriftelijke enquêtes onder directies en ouders blijkt dat schoolleiders in het vo vaker dan ouders van mening zijn dat de leraren de ouderbetrokkenheid stimuleren. Ouders in het vo ervaren minder vaak dan schoolleiders dat leraren hen willen betrekken bij het onderwijs van hun kind. 12. Bijna alle schoolleiders stellen dat ouders welkom zijn op school. In het bao voelen se ouders en ouders in de rest van Nederland zic h ook geaccepteerd op school. In het vo zegt echter een kwart van de ouders in en een kwart van de ouders in de rest van Nederland zich niet welkom te voelen op school. 8

16 Partnerschapsvaardigheid 13. De literatuurstudie toont aan dat voor een succesvolle relatie tussen ouders en school het belangrijk is dat schoolteams over diverse strategieën beschikken om met uiteenlopende soorten en groepen ouders om te gaan. Investeren in interculturele vaardigheden van leerkrachten en in het openstaan voor een diversiteit aan vormen van ouderbetrokkenheid zijn essentieel voor het optimaliseren van de ouderbetrokkenheid en het verhogen van onderwijsprestaties in het programma Beter Presteren. 14. Uit de schriftelijke enquêtes onder directies en ouders blijkt dat volgens schoolleiders ouders soms door onvermogen (zoals ongeletterdheid) het gewenste onderwijsondersteunend gedrag thuis niet kunnen vertonen, omdat ze de opdrachten niet kunnen lezen. 15. Een belangrijke voorwaarde voor (educatief) partnerschap van ouders en school is een goede communicatie. Ouders vinden het doorgaans belangrijk dat ze goed kunnen communiceren met de leerkrachten en dat scholen naar hen luisteren en hen serieus nemen. Zowel ouders en volgens schoolleider ook leraren ervaren barrières in hun contacten. Schoolteams bieden vaak een 'one size fits all'-aanpak, omdat ze niet altijd over de vereiste vaardigheden beschikken om maatwerk te leveren voor ouders met verschillende achtergronden. 16. Meer dan 80 procent van de schoolleiders onderschrijft de stelling dat scholen van elkaar kunnen leren hoe ze een visie kunnen ontwikkelen op partnerschap van ouders en school, hoe ze afspraken met ouders kunnen maken en hoe ze de bereidheid van het schoolteam kunnen vergroten om de samenwerking met ouders aan te gaan. Onderwijsresultaten 17. De gemeente stimuleert scholen om hun onderwijsresultaten te optimaliseren en de talenten van leerlingen maximaal te ontwikkelen. Uit de literatuur kunnen we opmaken dat ouderbetrokkenheid wel wordt beschouwd als een van de belangrijke componenten dan wel kenmerken van effectieve scholen. De resultaten van onderzoeken naar het verband tussen ouderbetrokkenheid en leerprestaties zijn (veelal) positief in het bao en het vo. 18. Uit de schriftelijke enquêtes onder directies en ouders blijkt dat volgens een derde van de se schoolleiders in het bao en 15 procent van de schoolleiders in het vo het project Ouderbetrokkenheid van het programma Beter Presteren (nu al) heeft geleid tot aantoonbaar hogere onderwijsresultaten van leerlingen. Rond een tiende van de schoolleiders in het bao en het vo ziet geen effecten. Meer dan de 9

17 helft van de schoolleiders in het bao en drie kwart van de schoolleiders in het vo heeft nog geen mening over de effecten van het gevoerde se beleid. Conclusies wat verbeterd kan worden in de se aanpak Partnerschapsstructuur 1. Uit de literatuur weten we dat geïsoleerde, ad hoc activiteiten met betrekking tot de stimulering van samenwerkingsrelaties en verbeteren van leerprestaties doorgaans weinig succes opleveren. Het bevorderen van ouderbetrokkenheid gaat de hele schoolgemeenschap aan en kan daarom het beste uitgewerkt worden in een geïntegreerde planmatige aanpak, op basis van een behoefteanalyse en het vaststellen van wederzijdse prioriteiten, waarbij aandacht is voor het creëren van draagvlak binnen het schoolteam.. 2. De literatuurstudie laat zien dat scholen waar een groot vertrouwen is tussen schoolteams en ouders (onderling), beter in staat zijn om de kwaliteit van hun onderwijs te verbeteren en daarmee de leerprestaties van kinderen te verhogen. Het functioneren van educatief partnerschap kan op scholen worden geoptimaliseerd door bij de intake duidelijker aan te geven wat de verwachtingen zijn van de school, ouders beter te informeren (via ouderavonden, de ouderkamer), ouders in de klas te laten kijken, vaker samen met ouders over onderwijsondersteunend gedrag van gedachten te wisselen, de ontwikkeling van de ouderbetrokkenheid jaarlijks op de agenda te zetten en doelen te stellen waaraan de school samen met ouders moet werken. 3. Er zou in het project Ouderbetrokkenheid van het programma Beter Presteren meer aandacht kunnen komen voor de individuele rechthebbende positie van ouders, omdat daar in de praktijk onduidelijkheden over zijn. Bij de kennismakingsen voortgangsgesprekken zouden schoolteams de belangrijkste rechten en plichten van ouders (zoals informatierecht, hoorrecht, recht op participatie in schoolaangelegenheden, opvoedplicht, plicht zich te gedragen naar de normen van goed ouderschap) en de resultaatgerichte cultuur van de school (nadrukkelijker) aan de orde kunnen stellen in verband met het gewenste onderwijsondersteunend gedrag van ouders thuis. 4. De literatuurstudie laat zien dat het versterken van onderlinge oudercontacten ( ouder-ouderverbanden ), de sociale controle en het aanboren van sociaal kapitaal (kennis, ervaring en netwerken) bij ouders positieve effecten heeft op de opvoeding en de onderwijsresultaten van kinderen. Er zou in het project Ouderbetrokkenheid van het programma Beter Presteren meer aandacht kunnen worden besteed aan ouder-ouderverbanden om de onderwijsresultaten te optimaliseren. 10

18 5. Er zou in het project Ouderbetrokkenheid van het programma Beter Presteren (meer) aandacht kunnen komen voor de vrijwilligershulp van ouders op school, het betrekken van ouders bij de besluitvorming (over de boogde innovaties bij ouderbetrokkenheid) op school en de participatie van ouders in de samenwerking met de buurt als belangrijk onderdeel van een pedagogische infrastructuur, om meer draagvlak te krijgen voor het optimaliseren van de ouderbetrokkenheid. 6. De focus in het project Ouderbetrokkenheid van Beter Presteren zou op scholen waar ouders (na scholing) over de benodigde kennis en vaardigheden beschikken, kunnen worden verbreed naar inspraak en medezeggenschap van ouders. De Wet medezeggenschap op scholen biedt hiervoor genoeg mogelijkheden om maatwerk te leveren. 7. Er is meer diepgang te geven aan de samenwerking tussen scholen en ouders door de ouders ook écht serieus te nemen en te laten zien dat zij, als rolmodel met hun ouderkracht een bijdrage kunnen leveren aan de gewenste resultaatgerichte cu l- tuur van de school én de school als gemeenschap via onder andere het partne r- schapsteam, de ouderraad en de (g)mr. 8. Oudercontactpersonen, -consulenten, ouderraden en ouders in inspraakorganen op schoolniveau en stedelijk niveau zouden met een zekere frequentie en met een minimum aan inspanning op een eigentijdse wijze via een digitaal ouderpanel uitgenodigd kunnen worden mee te denken over het programma Beter Presteren. Partnerschapscultuur 9. De literatuurstudie laat zien dat ouders het doorgaans belangrijk vinden dat ze goed kunnen communiceren met de leraren en dat scholen naar hen luisteren en serieus nemen. Scholen die een open-deur-beleid voeren en actief contact zoeken met ouders, kunnen helpen de drempel voor lager opgeleide ouders te verlagen om te participeren. 10. Schoolteams zouden eerst op schoolniveau dienen te onderzoeken hoe de ouders de contacten met de school ervaren alvorens beleid te ontwikkelen. 11. Uit de literatuur blijkt een aanpak waarbij de school actief met lager opgeleide ouders contact zoekt en luistert naar hun specifieke vragen en behoeften waarschijnlijk het meest succesvol is om hen bij het onderwijs te betrekken. 12. Bij het ontwikkelen van beleid zouden scholen specifiek aandacht kunnen besteden aan het vergroten van de contactmogelijkheden door eventueel op huisbezoek te gaan en vooral te luisteren naar signalen van ouders wat betreft specifieke vragen en behoeften om het contact te verbeteren, daar serieus op in te gaan en proberen maatwerk te leveren. 11

19 13. Leraren in het vo zouden naar ouders duidelijker moeten zijn dat zij welkom zijn op school en hen betrekken bij het onderwijs van hun kind, omdat ouders de signalen van leraren niet altijd als zodanig opvatten. 14. Leraren in het bao zouden naar ouders duidelijker kunnen zijn dat hun onderwijsondersteunend gedrag van invloed is op de leerprestaties van de kinderen, omdat dit voor ouders niet altijd helder is. 15. Leraren zouden samen met ouders kunnen nagaan hoe op een eigen manier inhoud en betekenis te geven aan principes als wederkerigheid, gedeelde verantwoordelijkheid, vertrouwen, sociale binding en sociale controle bij de opvoeding en het onderwijs aan de kinderen. Partnerschapsbereidheid 16. Uit de literatuurstudie blijkt dat een effectieve aanpak om de relatie ouders en school te optimaliseren bestaat uit het instellen van een actieteam ( partnerschapsteam ) waarin leerkrachten, ouders en lid van de schoolleiding zitting hebben en dat de verantwoordelijkheid neemt voor de organisatie, implementatie en evaluatie van vormen van ouderbetrokkenheid 17. Voor een goede communicatie tussen ouders en school is het van belang om een directiespreekuur te hebben en telefoonnummers en adressen van teamleden (met toestemming!) en van het partnerschapsteam op de website van de school, in de schoolkrant en/of op het prikbord te zetten. Daarnaast zou de school (meer) rekening kunnen houden met werkende ouders en (meer) huisbezoeken afleggen om contact te houden. 18. Schoolteams zouden kunnen investeren in het verbeteren van de kwaliteit van de communicatie met ouders door duidelijke brieven te versturen, te reageren op mails van ouders, terug te koppelen na incidenten en initiatieven nemen om contact te zoeken. 19. Bij het opstellen van schoolplannen om met lastig bereikbare groepen ouders (ongeletterde ouders en eenoudergezinnen) te communiceren, is maatwerk gewenst bij het inschakelen van ouderconsulenten, het organiseren van groepsbijeenkomsten met ouders over onderwijsondersteunend gedrag, de samenwerking met andere onderwijs- en welzijnsinstellingen en het betrekken van ouders bij het schoolbeleid. Partnerschapsvaardigheid 20. De literatuurstudie geeft aanwijzingen dat vooral een autoritatieve opvoedstijl van ouders (warmte bieden, grenzen stellen, gezaghebbend, maar niet autoritair optreden) en het bekrachtigen van goed gedrag, bemoediging, voorbeeldgedrag en in- 12

20 structie bijdraagt aan schoolsucces. Scholen kunnen ouders die een autoritaire opvoedingsstijl hanteren en van hun kinderen strikte gehoorzaamheid en respect verwachten, in plaats van dat de opvoeding gericht is het ontwikkelen van autonomie en zelfvertrouwen wijzen op het volgen van een opvoedcursus. 21. Uit de literatuurstudie weten we dat een professionele school een professionele leergemeenschap is die voortdurend de eigen praktijk onderzoekt om zo het onderwijs aan de leerlingen te verbeteren. Werken aan verhoging van onderwijsresultaten vergt een professioneel klimaat op school. De professionalisering van leraren is een belangrijke randvoorwaarde voor succesvolle onderwijsverbetering en past binnen een lerende organisatie. 22. De literatuurstudie laat ook zien dat volgens een vijfde van de schoolleiders in het bao leerkrachten niet capabel zijn om ouders uit lagere sociale milieus te betrekken bij het onderwijs. Verschillen in opvattingen over professioneel onderwijs en de rol van de ideale ouder liggen hieraan ten grondslag. Aanvullende training voor se schoolleiders en leraren ligt in de rede om hen toe te rusten met vaardigheden om de communicatie met lastig bereikbare ouders (eenoudergezinnen en ongeletterde ouders) te optimaliseren. Onderwijsresultaten 23. De focus in het project Ouderbetrokkenheid van het programma Beter Presteren zou er nadrukkelijker op gericht dienen te zijn om de schoolleiders in het bao en het vo, die nog geen mening hebben over de effecten van het beleid op de onderwijsresultaten van leerlingen, van informatie te voorzien over welke rol educatief partnerschap en onderwijsondersteunend gedrag van ouders kan hebben voor de leerprestaties en hoe ze dat proces kunnen monitoren om te werken aan een schoolcultuur waarin accenten komen te liggen op een veranderingsgerichte cultuur en resultaatgerichte cultuur. 13

21

22 2 Achtergronden 2.1 Inleiding In dit rapport wordt het onderzoek beschreven naar het functioneren van het Rotte r- dams beleid wat betreft relatie ouders en school. Paragraaf 2.2 geeft een beschrijving van de aanleiding en het doel van het onderzoek. In paragraaf 2.3 wordt een globaal analysekader geschetst. In paragraaf 2.4 vatten we het hoofdstuk beknopt samen. 2.2 Aanleiding en doel van het onderzoek In Nederland is het politieke streven om de kwaliteit van het bao en het vo te verbeteren en tot de internationale top vijf te gaan behoren. In het overheidsbeleid is een toenemende aandacht voor ouders als educatieve partners van leraren om de bijdragen zo veel mogelijk op elkaar af te stemmen. Doelen zijn de leerprestaties en het welbevinden van de leerlingen te verbeteren en de leerlingen beter toe te rusten met het oog op hun schoolloopbaan. Mede om deze reden is de positie van ouders de afgelopen jaren versterkt door de introductie van de schoolgids, het klachtrecht, de aanpassing van de medezeggenschapsregelingen en het recht op opvang. Minister Van Bijsterveldt heeft op 29 november 2011 in een brief aan de voorzitter van de Tweede Kamer in navolging van de Onderwijsraad geadviseerd vooral te investeren in partnerschap tussen ouders en school. Het thema ouderbetrokkenheid gaat voor haar echter over meer dan dat. Het gaat ook over de ouders als opvoeder, de school als gemeenschap en het gezag van de leraar. De se visie op onderwijs sluit nauw aan op die van het kabinet. In het s onderwijsbeleid is in het programma Beter Presteren door schoolbesturen en gemeente de ambitie uitgesproken de onderwijsresultaten in dichterbij het landelijk gemiddelde te brengen. Met het programma Beter Presteren investeert in meer leertijd, in de professionele school en in 15

23 ouderbetrokkenheid om de talenten van kinderen en jongeren ten volle te kunnen benutten (Diender, 2012). 1 Multiculturele, grootstedelijk context In wonen inwoners. kent een waaier aan bijna 180 nationaliteiten; twee derde van de jeugd groeit op in families die oorspronkelijk niet uit Nederland komen. Hoewel in veel tweede- en derde generatie immigranten wonen, wordt vaak thuis niet of nauwelijks Nederlands gesproken. Eén op de drie leerlingen groeit op in een gezin met laagopgeleide ouders. Deze jongeren str o- men beperkt door naar hogere vormen van onderwijs en lang niet allemaal halen zij een startkwalificatie voor de arbeidsmarkt. (Ee n startkwalificatie is een havo of vwodiploma of een mbo-diploma vanaf niveau 2). Zo blijven talenten onbenut. Dat heeft consequenties voor jongeren en voor de stad als geheel. De bevolkingssamenstelling van de stad vormt een bijzondere uitdaging voor het onderwijs. 2 Verhoging onderwijsresultaten De schoolbesturen en de gemeente hebben met elkaar besloten dat het s Onderwijsbeleid zich in de periode richt op verhoging van de onderwijsresultaten. De focus ligt op taal en rekenen; vakken die de basis vormen voor de ontwikkeling van ieder kind. Daarnaast is afgesproken dat op scholen, binnen schoolbesturen, binnen de gemeente én onderling nog resultaatgerichter wordt gewerkt. Uitgangspunten s Onderwijsbeleid Het s Onderwijsbeleid is gebaseerd op de volgende uitgangspunten: Goed onderwijs is cruciaal voor talentontwikkeling. Kinderen moeten zich breed kunnen ontwikkelen en tegelijk wordt focus aangebracht op de basisvaardigheden taal en rekenen. De school is de eenheid van verandering. Verhoging van de onderwijsresultaten gebeurt op school, binnen de vier muren van het klaslokaal. Het schoolbestuur en de school zijn verantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijs. De gemeente faciliteert en ondersteunt waar nodig om de resultaten te verhogen. 1 De gemeente stelt, onder voorwaarden subsidie beschikbaar voor schoolbesturen, welzijnsinstellingen en onderwijsondersteunende instellingen, die het onderwijs moeten steunen in het realiseren van deze ambitie. Subsidie wordt verstrekt voor het behalen van resultaten van schoolbesturen, welzijn s- instellingen en onderwijs ondersteunende instellingen voor zover de aanvraag betrekking heeft op een school of instelling binnen de grenzen van de gemeente. Beleidsregel Onderwijs Vastgesteld door het college van burgemeester en wethouders van op 8 februari Programma Beter Presteren, s Onderwijsbeleid 2011/2014, deel 1. 16

24 Het resultaat telt. Schoolbesturen, scholen, leraren en de gemeente werken resultaatgericht. Er worden concrete doelen afgesproken met zeggingskracht op schoo l- niveau. Alle scholen zetten de komende jaren een stap omhoog. Het se programma Beter Presteren werkt als een lerende organisatie en wordt ondersteund door een klein programmabureau. Rijksbeleid en gemeentelijk beleid versterken elkaar. 17

25 Doelstelling project Ouderbetrokkenheid Ouderbetrokkenheid is één van de projecten die deel uitmaken van het programma Beter Presteren. De doelstelling van het project is dat elke se school een aantoonbare vooruitgang boekt op het gebied van de ondersteuning van het leerproces door ouders: 3 meer ouders vertonen effectief onderwijsondersteunend gedrag; meer ouders zijn actief betrokken bij de schoolloopbaankeuzes van hun kinderen; er is (een effectievere) afstemming tussen de ouders en de school om de onderwijsresultaten van de kinderen te bevorderen. Om inzichtelijk te maken hoe scholen kunnen werken aan ouderbetrokkenheid volgens de se koers is in het programma Beter Presteren voor ouderbetrokkenheid een menukaart opgesteld met handvatten en concrete voorbeelden. Zie Bijlage 1 voor de menukaart. 2.3 Analysekader Begrippen Schoolbesturen en de gemeente leggen de lat de komende jaren hoog als het gaat om het verhogen van de resultaten in het se onderwijs. Met Beter Presteren investeert in meer leertijd, in de professionele school en in ouderbetrokkenheid om de talenten van kinderen en jongeren ten volle te kunnen benutten (Diender, 2012). De leertijd is in schooleffectiviteitsonderzoek een van de factoren waarover de meeste consensus bestaat als het gaat om de bijdrage aan de effectiviteit van het leerproces (Hattie, 2007). Het gaat daarbij niet alleen om de tijd die op school wordt doorgebracht, maar ook de tijd buiten school, bijvoorbeeld thuis (huiswerk) of in clubverband. 4 biedt op drie momenten meer leertijd aan in de schoolloopbaan. In de voor- en vroegschoolse educatie komen kinderen eerder in aanraking met de (Nederlandse) taal. Leerlingen in het bao en het vo krijgen daarnaast extra leertijd. Ook worden meer vakantiescholen opgezet, die zich richten op verbetering van de over- 3 Projectplan Ouderbetrokkenheid. Programma Beter Presteren. Oktober In de VS is uitbreiding van de leertijd een speerpunt van het beleid van president Obama om onderwijsachterstanden te bestrijden. Dit omvat het verlengen van de schooldag en het schooljaar en het aanbieden van naschoolse en zomerprogramma s (Obama & Biden, 2008). 18

26 gangen tussen bao, vo en middelbaar beroepsonderwijs (mbo). De vakantieschool biedt ook talentvolle leerlingen extra uitdaging en ontplooiingskansen. 5 De professionele school is een professionele leergemeenschap die voortdurend de eigen praktijk onderzoekt om zo het onderwijs aan de leerlingen te verbeteren. Werken aan verhoging van onderwijsresultaten vergt een professioneel klimaat op school. Leraren hebben hoge verwachtingen van hun leerlingen. Schoolleiding en leraren zijn gemotiveerd. Zij worden in de professionele school door de schoolleiding toegerust op een resultaatgerichte manier van werken (gesprek, apparatuur, opleiding). Goed toegeruste leraren bereiken betere resultaten én staan met meer plezier voor de klas, spreken elkaar aan en leggen rekenschap af over resultaten (Verbiest, 2004). Goed toegeruste leraren zijn vakinhoudelijk deskundigen, bepalen het tempo in de groepen, maken resultaatgerichte afspraken met ouders en beslissen welke leerlingen overgaan naar de volgende klas en verantwoorden dit aan de ouders. De professionalisering van leraren is een belangrijke randvoorwaarde voor succesvolle onderwijsverbetering en past binnen een lerende organisatie, Scholen kunnen daarnaast de bekwaamheidseisen verder aanpassen aan het eigen beleid en de eigen visie (Fullan & Levin, 2009; Van Kuijk, Van Gennip & Vrieze, 2009). De gemeente stimuleert scholen om hun onderwijsresultaten te optimaliseren en het talent van de leerlingen maximaal te ontwikkelen. Het Topklassenteam, een team onderwijsspecialisten, biedt scholen support bij het bevorderen van resultaatgericht werken in scholen. De school bepaalt zelf wanneer de behoefte aan deze ondersteuning nodig is en overlegt hiertoe met het schoolbestuur voor het doen van een subsidieaanvraag bij de gemeente. 6 Ouderbetrokkenheid is de betrokkenheid van ouders (ouders, voogden en verzorgers van leerlingen die aan de school zijn ingeschreven) bij de opvoeding en het onderwijs van hun eigen kind, thuis (bv. voorlezen) en op school (bv. rapportbesprekingen voeren met de leerkracht). Ouderparticipatie definiëren we als actieve deelname van ouders aan activiteiten op school. We onderscheiden niet-geïnstitutionaliseerde vormen van ouderparticipatie (bv. leveren van hand- en spandiensten) en geïnstitutionaliseerde vormen van ouderparticipatie (bv. zitting hebben in de ouderraad of de (gemeenschappelijke) medezeggenschapsraad. 5 Het uitbreiden van de leertijd, door bijvoorbeeld de schooldag te verlengen, hoeft niet noodzakelijkerwijs te leiden tot betere leeropbrengsten. Veel belangrijker is het hoe effectief de tijd wordt ing e- vuld en benut; de kwaliteit van de leraar en het curriculum zijn doorslaggevend (Baker, Fabrega, Galindo & Mishook, 2004). 6 Programma Beter Presteren, s Onderwijsbeleid 2011/2014, deel 1. 19

27 De invoering van het programma Beter Presteren vraagt om het doorbreken van traditionele structuren en vraagt ook vooral om te werken aan een andere schoolcultuur waarin accenten komen te liggen op een veranderingsgerichte cultuur en resultaatgerichte cultuur (vgl. Klaassen & Leeferink, 1998; Leeferink, Sleegers & Geijsel, 2003). Scholen kunnen in navolging van Quinn (1988) in vier typen worden onderscheiden, die elkaar niet uitsluiten, maar aanvullen: Resultaatgerichte cultuur. Deze wordt gekarakteriseerd door de gerichtheid op de taken die moeten worden vervuld. Er heerst een competitieve sfeer. Beheergerichte cultuur. Essentieel voor de ze cultuur zijn coördinatie en een gestructureerde wijze van omgaan met informatie. Mensgerichte cultuur. Kenmerkend voor deze cultuur zijn teambuilding en coaching. Veranderingsgerichte cultuur. Essentieel zijn vernieuwing en onderhandeling. In Figuur 2.1 worden de kenmerken van de vier typen school culturen vanuit verschillende invalshoeken naast elkaar gezet. Figuur 2.1 Aspecten van schoolculturen Culturen Cultuurwaarden Prestaties Beoordeling Aspecten Resultaatgericht Beheergericht Mensgericht Veranderingsgericht Koersbepaling/produceren Succes hebben/scoren Realisatie van taken en doelen Coördinatie, structureel omgaan met informatie Precisie van de leden Procedures volgen in de uitvoering Participatie, inzet, moraal, openheid Ontwikkeling, vooruitstreven van de leden Kwaliteit van de samenwerking Vernieuwing, aanpassing Initiatief, vooruitstreven Bijdrage aan verandering Machtsbron Kennis van zaken Kennen van de regels Geaccepteerd zijn Persoonlijk overwicht Besluitvorming Inhoud Procedures Consensus Intuïtie Motivatie De klus klaren Voldoen aan de regels Waardering en respect Bron: Quinn (1988) Creativiteit, ontwikkeling De invoering van een veranderingsgerichte en resultaatgerichte cultuur zal waa r- schijnlijk gevolgen hebben voor de positie van ouders. 20

28 2.3.2 Positie van ouders Ouders zijn de eerst verantwoordelijken voor het levensonderhoud en de opvoeding van het kind. Het belang van een goede aansluiting van het onderwijs (en de opvoeding) in de school op de opvoeding die ouders thuis geven, vormt de grondgedachte waarop de onderwijsvrijheid is gebaseerd (Laemers, 1999; Zoontjens, 2003). De belangrijkste rechten en plichten van ouders ten opzichte van het bevoegd gezag van de school kunnen als volgt worden samengevat (zie o.m. Laemers, 2002; Laemers, 2011; Cluitmans-Souren, 2008; Noorlander, 2005; Onderwijsraad 2010; Vermeulen & Smit, 1998): Ouders zijn verantwoordelijk, dat wil zeggen; in rechte aanspreekbaar, voor de opvoeding van hun kind. Krachtens artikel 245 van het Burgerlijk Wetboek zijn ouders verplicht hun minderjarige kinderen te verzorgen en op te voeden. Ouders zijn verplicht zich te gedragen naar de normen van goed ouderschap. Zij moeten ervoor zorgen dat hun leerplichtige zoon of dochter op een school of onderwijsinstelling staat ingeschreven en erop toezien dat hun kind de school geregeld bezoekt. Vanaf 12 jaar is de jongere hier zelf medeverantwoordelijk voor. De ouders hebben de verplichting om relevante informatie over het kind aan het bevoegd gezag van de school te verstrekken. Als ouders hieraan geen gehoor geven, staat het bevoegd gezag echter weinig middelen ter beschikking om hier iets aan te doen. Ouders hebben het recht op informatie over het kind door het bevoegd gezag van de school. Als het bevoegd gezag deze rechten niet respecteert, kan de ouder een klacht indienen bij de klachtencommissie of bij de rechter. De ouders hebben ec h- ter geen ongelimiteerd recht op informatie. Wanneer omstandigheden hiertoe aanleiding geven, kan het bevoegd gezag/de schoolleiding beslissen de directe communicatie tussen de ouders van een leerling en de groepsleerkracht (tijdelijk) te verbreken en eventueel een afkoelingsperiode in te voeren. Onder omstandigheden kan het recht op informatie van de wettelijk vertegenwoordiger in conflict komen met het recht op privacy van het kind. De wettelijk vertegenwoordiger is echter a l- leen in beeld, wanneer er een ontheffing uit de ouderlijke macht heeft plaatsgevo n- den. Wanneer recht op informatie in strijd is met de privacy van het kind is moeilijk te bepalen. Ouders hebben het recht te worden gehoord (hoorrecht), in ieder geval wanneer het bevoegd gezag voornemens is ingrijpende maatregelen te nemen ten aanzien van het kind, wanneer zij van oordeel zijn dat dit in het belang is van het welbevinden van hun kind op school en buiten school. Het mag de goede werking van de school echter niet schaden. 21

29 Ouders hebben het recht op het verrichten van ondersteunende werkzaamheden voor de school. Het bevoegd gezag moet deze gelegenheid bieden. De ouders dienen hierbij de aanwijzingen van de schoolleider en het onderwijzend personeel op te volgen (art. 44 Wpo). Ouders hebben het recht op participatie in schoolaangelegenheden. Dit recht vloeit voort uit de positie van de ouder als uitoefenaar van het ouderlijk gezag over hun kinderen en het democratiebeginsel (democratische legitimatie/draagvlak als voorwaarde). Ouders hebben veelal inspraakmogelijkheden bij het beleid van de school van hun keuze via medebestuur. In het bijzonder onderwijs zijn vele varianten mogelijk, van zelfbestuur door ouders (via een vereniging of coöperatie) tot bestuur geheel buiten het gezichtsveld van de ouders (stichting). Ouders van leerlingen op openbare scholen kunnen via het gemeentebestuur, of een openbare rechtspersoon, voor hun belangen opkomen. 7 Als het gaat om medezeggenschap kunnen ouders zitting nemen in de (G)MR. Ouders in de (G)MR hebben mogelijkheden om mede sturing te geven aan het beleid van de instelling op basis van de algemene bevoegdheden (WMS artikel 6), instemmingbevoegdheden (WMS artikel 10) en adviesbevoegdheden (WMS artikel 11). Ouders kunnen een rol spelen in het onderwijs bij onderwijsinnovaties als medevormgevers via het bestuur, de (G)MR en als kritische consumenten/rechthebbende cliënten, eisen stellen aan de producten van scholen. Ouders en school vormen een belangrijk onderdeel van een netwerk, een pedagogische infrastructuur, dat rond de leerlingen is gesponnen (Putman, 2000). Omdat traditionele sociale verbanden waarin mensen leven en waarin de jeugd wordt grootgebracht, zoals netwerken van school, gezin, kerk, jeugd- en jongerenwerk, aan het vervagen zijn of in het geheel niet meer bestaan, zou volgens de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) het van oorsprong Afrikaanse gezegde It takes a village to raise a child een nieuwe, moderne, inhoud dienen te krijgen. Alle betrokkenen bij onderwijs en opvoeding zouden op een eigentijdse manier inhoud en betekenis dienen te geven aan village principes, zoals wederkerigheid, gedeelde verantwoordelijkheid, vertrouwen, sociale binding en sociale controle (RMO, 2001). 7 Het openbaar onderwijs wordt van overheidswege (vorm)gegeven door regels die gelden voor de overheid. Het is mogelijk om het bestuur van het openbaar onderwijs privaatrechtelijk vorm te g e- ven. Er moet in dat bestuur dat wel sprake zijn van een overwegende overheidsinvloed dat wil zeggen dat de gemeenteraad een overheersende invloed heeft op de werkwijze en samenstelling van het bestuur. 22