ANGST VOOR VOGELGRIEP: PANIEK OF TERECHT?

Transcriptie

1 Editie 30 2 e editie Januari 2006 Leerkrachten: didactische aanwijzingen vindt u in de handleiding. De leerlingenpagina s zijn kopieerbaar voor gebruik in de klas ANGST VOOR VOGELGRIEP: PANIEK OF TERECHT? Een horrorscenario In een metrostation zijn tijdens het spitsuur duizenden mensen bij elkaar. Onder hen zijn enkele mensen die besmet zijn met een dodelijk griepvirus. Door het hoesten van de besmette mensen raken honderden andere mensen ook besmet met het griepvirus. Omdat het 2 tot 3 dagen duurt voordat je van de ziekte last krijgt, besmetten deze mensen zonder het zelf te weten op hun beurt weer honderden andere mensen. Enkele van de besmette mensen gaan op reis naar het buitenland. Zo verspreidt het dodelijke griepvirus zich razendsnel over de wereld. Veel mensen zijn niet ingeënt en niet beschermd tegen de ziekte. Er zijn veel te weinig vaccins tegen de ziekte beschikbaar om iedereen in te enten. Nieuwe vaccins worden halsoverkop aangemaakt, maar het is al te laat. Binnen één maand is de griepvariant al in dertig landen vastgesteld. Na twee maanden is de ziekte al in alle werelddelen opgedoken. Overal in de wereld breekt paniek uit. Pas na drie maanden begint het aantal nieuwe gevallen langzaam te dalen. Als na een half jaar de balans wordt opgemaakt, blijkt dat een kwart van de wereldbevolking, zo n 1,5 miljard mensen, in bijna alle landen van de wereld de ziekte heeft opgelopen. Van alle zieken overlijden 50 miljoen mensen, evenveel als het aantal slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog. Zo zou het kunnen gaan. Of toch niet? Meestal houdt iemand die hoest of niest een hand voor zijn mond en daar komen ook druppeltjes op te zitten. Vervolgens pakt hij dan een deurknop of een ander voorwerp vast en laat daar druppeltjes op achter. In die druppeltjes zitten griepvirussen*. Daar kunnen ze een tijdje in blijven leven. Wie een voorwerp vastpakt waar druppeltjes met griepvirussen op zitten, kan zelf griep krijgen. Ook kunnen er griepvirussen als kleine stofjes in de lucht gaan zweven. Als je die inademt, word je ziek. Ten slotte kun je griep krijgen door iemand aan te raken die griep heeft, door hem een hand te geven, bijvoorbeeld. * Wat een virus is, wordt uitgelegd op de werkbladen 4-5 Cartoon: Erik Reits 1. Zoek (op internet of in een boek) op wat een vaccin is en hoe je deze krijgt toegediend. 2. Het horrorscenario hierboven is niet af. Wat zou er gebeuren met de handel, transport, toerisme enz. als er echt een wereldwijde griepepidemie uitbreekt? Schets een beeld van hoe de straten, de winkels, de scholen, de ziekenhuizen eruit zien. Maak als radioreporter een verslag van maximaal drie minuten. Heb je vragen of opmerkingen of zoek je extra informatie, kijk dan op Internet:

2 FABELTJES Over griep in het algemeen en vogelgriep in het bijzonder doen allerlei opvattingen de ronde. Dat kun je zien en horen in nieuwsberichten over de vogelgriep Iedereen doet daar zijn zegje over, op radio, tv, in kranten, in weblogs en fora op internet. Sommige uitspraken zijn in strijd met de feiten. 1. Hieronder staan enkele uitspraken. Ze zijn allemaal onjuist. Ga na waarom deze uitspraken niet kloppen. Kijk daarvoor op de website van Per Expresse ( en op andere sites op het internet, maar je mag ook andere bronnen zoeken en gebruiken. A) Je kunt kou vatten en ziek worden als je op de tocht zit. B) Griep is hetzelfde als verkoudheid. C) Griep is een onschuldige ziekte. D) De vogelgriep van 2005 is een andere pluimveeziekte dan de vogelpest die Nederland 2003 trof. E) Je kunt vogelgriep krijgen door eieren of kippenvlees te eten. F) Je kunt géén vogelgriep krijgen als je een griepprik hebt gehaald. 2. Kies van bovenstaande zes uitspraken er één uit. Maak een tekening of affiche waarmee je aan anderen duidelijk probeert te maken waarom deze uitspraak niet klopt. Griep zal Nederland ontwrichten Het nut van uw griepvaccin

3 EN FEITEN OVER DE (VOGEL-) GRIEP Andere opvattingen over griep en vogelgriep in de media komen wél overeen met de feiten. 1. Hieronder staan enkele uitspraken. Ze zijn allemaal juist. Ga na waarom deze uitspraken kloppen. Kijk daarvoor op de website van Per Expresse ( en op andere sites op het internet, maar je mag ook andere bronnen zoeken en gebruiken. A) Vogelgriep kan worden overgebracht door trekvogels, maar ook door transport van besmette dieren. B) Pluimveehouders lopen de meeste kans om besmet te raken met H5N1, het virus* dat vogelgriep veroorzaakt. C) H5N1 is voor mensen gevaarlijker dan griepvirussen waar elk jaar mensen ziek van worden. D) Virusremmers helpen tegen vogelgriep. E) H5N1 zal over korte of langere tijd gemakkelijk van mens op mens kunnen overgaan. F) Hoe meer mensen beschermd zijn tegen griepvirussen die al langer bekend zijn, hoe kleiner de kans dat uit het vogelgriepvirus een nieuw griepvirus ontstaat dat van mens tot mens kan worden overgedragen. * Wat een virus is, wordt uitgelegd op de werkbladen Soms spreken deskundige elkaar tegen als ze met elkaar over het gevaar van vogelgriep en de bestrijding ervan praten. Ga naar zoek dan op Vogelgriep en klik op het icoon achter NOVA/DEN HAAG VANDAAG om deze uitzending van NOVA af te spelen. Dan zie je een debat tussen de Nederlandse virusdeskundige Ab Osterhaus en de Belgische deskundige op gebied van epidemieën Luc Bonneux. a) Hoe denken ze over de mogelijkheid van een grote griepepidemie? Vinden ze het terecht dat veel mensen bang zijn dat het zo ver komt of niet? b) Verwachten ze veel of weinig heil van het gebruik van virusremmers? c) Vinden ze het terecht dat Nederland en andere landen grote voorraden virusremmers laten aanmaken? Wetenschap slaat alarm over vogelgriep Vogelgriep rukt verder op

4 VIRUSSEN EN Hoe ontstaat een griep? Mensen krijgen griep door virussen. Maar wat zijn virussen eigenlijk? Sommige levende wezens zijn zó klein dat je ze niet met het blote oog kunt zien. Daar heb je een microscoop voor nodig. Micro is Grieks voor heel klein. En scoop komt van het Griekse woord voor zien. Een microscoop is een apparaat waarmee je hele kleine dingen kunt zien. Een soort ingewikkeld vergrootglas dus. Van micro komt ook de moeilijke term micro-organismen: hele kleine levende wezens die je niet met het blote oog kunt zien. Virussen Een virus is zo n micro-organisme: een virus zó klein dat het zelfs met een gewone microscoop niet te zien is, wel met speciale microscoop. Een virus dringt het lichaam binnen en gebruikt het lichaam om zich te vermeerderen. Het lichaam wordt een soort kopieermachine voor het virus. Sommige virussen zijn schadelijk voor de mens. Je kunt er ziek van worden of zelfs door dood gaan. De griepvirussen gaan in de slijmvliezen in neus en mond zitten. Slijmvliezen zijn de bedekking van de binnenkant van je neus en mond. Ze zijn altijd een beetje vochtig. Door de virussen gaan de slijmvliezen opzwellen en ze gaan zeer doen. De slijmvliezen worden zo vochtig, dat ze het vocht niet meer kunnen vasthouden. Daardoor gaan mensen hoesten, niezen en krijgen ze een verstopte of loopneus. Het teveel aan slijm loopt als snot je neus uit Griepvirussen zijn vervelender voor mensen dan virussen die verkoudheid veroorzaken. Van griepvirussen word je echt ziek en van verkoudheid niet. Bij het kopiëren van een virus gaat er af en toe iets fout. Dan zijn de kopieën niet precies hetzelfde als het origineel. Meestal blijven de nieuwe exemplaren niet leven. Soms zijn ze wél levensvatbaar en kunnen ze zich vermenigvuldigen. De nieuwe virussen die dan ontstaan, lijken sterk op de oude. Ook griepvirussen veranderen op die manier. Er zijn verschillende soorten griepvirussen bekend. Die komen ieder jaar terug, maar ze zien er telkens net iets anders uit dan de vorige keer. Daardoor kunnen ze ook mensen ziek maken die al eerder door hetzelfde soort griepvirus ziek zijn geweest. (Foto: WHO Collaborating Centre for Reference and Research on Influenza, Melbourne, Australia) Een griepvirus vele duizenden malen vergroot; op het model rechts zie je duidelijk dat het eruit ziet als een bol, waar spijkers in zijn geslagen 1. Als er iemand in de klas griep krijgt, krijgen anderen dat daarna ook, de één na de ander. Hoe is dat te verklaren? 2. Geef een voorbeeld van een ziekte die niet besmettelijk is. 3. Waarom kun je elk jaar opnieuw de griep krijgen, maar niet elk jaar de mazelen? In een poepje zit een miljard virussen Griepepidemie begint altijd bij kleine groep dieren

5 DE OVERSTAP VAN DIER NAAR MENS Er ontstaan ook nieuwe soorten griepvirussen. Die lijken maar weinig op soorten die al langer bestaan. We kunnen het ontstaan van nieuwe griepvirussen het beste toelichten aan de hand de tekening hieronder. Stel: de eend links heeft een griepvirus. De boer rechts heeft ook een griepvirus, maar een andere dan de eend. De boer en de eend geven hun griepvirus allebei door aan het varken. De twee griepvirussen in het lichaam van het varken gaan samenwerken. Een nieuw griepvirus is dan ontstaan. De nieuwe griepvirussen die in het lichaam van het varken ontstaan, kunnen zich snel verspreiden omdat niemand daar antistoffen tegen heeft. In korte tijd worden veel mensen ermee besmet. Dan breekt er een grote epidemie uit. Af en toe springt er een ziektekiem over van de ene diersoort op de andere, of rechtstreeks van een diersoort op de mens. Vooral virussen doen dat omdat die voortdurend veranderen. Door verandering kan een diervirus veranderen in een virus dat (ook) mensen kan besmetten. De kans dat ziektekiemen van dieren op mensen overspringen wordt groter als verschillende soorten dieren of dieren en mensen vaak of altijd dicht bij elkaar zijn. China is dichtbevolkt en er zijn daar ook veel dieren. In China woont ruim de helft van de 9 miljard varkens die de wereld telt. Op veel boerderijen worden zowel varkens als eenden gefokt. Ze zitten vlak bij elkaar of lopen zelfs door elkaar. De kans dat ze elkaar besmetten is dan ook groot. Bijna alle griepvarianten ontstaan in China of andere delen van Azië. Van daaruit verspreiden ze zich over de wereld. Chinese boer met een van zijn varkens 1. Leg in je eigen woorden uit wat een antistoffen zijn en wat hun werking is. 2. Geef je eigen omschrijving van een epidemie. 3. Welke maatregelen zou je kunnen nemen om de kans op het ontstaan van een nieuwe griepgolf in China te beperken? 4. Waarom kan een epidemie zich tegenwoordig veel sneller verspreiden en over veel meer landen dan honderd jaar geleden? Vogelgriepvirus komt door de lucht richting Europa Hoe vogelgriep mensengriep kan worden

6 PANDEMIEËN Een epidemie is een besmettelijke ziekte die zich heel snel verspreidt. Het is een kwestie van afspraak wanneer we officieel van een griepepidemie spreken: als van alle tienduizend mensen er vijftien de griep hebben (0,15%). Gedurende het hele griepseizoen (winter) krijgt tussen de 5 en 10% van de bevolking een keer de griep. Een pandemie is de overtreffende trap van een epidemie. Een pandemie is een besmettelijke ziekte die zich over een groot deel van de wereld verspreidt. Een grieppandemie is een wereldwijde uitbraak van griep, veroorzaakt door een nieuw griepvirus dat nog niet eerder onder mensen heeft gewoed. Er zijn in de vorige eeuw drie grieppandemieën geweest die alledrie begonnen in China. Dat is te zien aan de naam die ze meekregen. In 1957 kregen mensen de Aziatische griep en in 1968 de Hongkong-griep. Het meest berucht is de griep van Die griep heet de Spaanse griep. Ook de Spaanse griep kwam waarschijnlijk uit China. Als de Spaanse griep de kop opsteekt, is de Eerste Wereldoorlog ( ) nog aan de gang. In landen die aan de oorlog meedoen, mogen kranten niet alles schrijven van de regering. Ook over de pandemie mogen ze niet schrijven. Spanje doet niet mee aan de oorlog en daar schrijven de kranten wél openlijk over de pandemie. Daardoor denken veel mensen dat de pandemie daar is begonnen. Zo komt de griep aan zijn naam. Anderen zeggen dat de Spaanse griep haar naam te danken heeft aan het feit dat ook de Spaanse koning Alfonso de Dertiende die griep gekregen heeft. Slachtoffers van de Spaanse griep worden in grote zalen opgevangen Bij alledrie de grieppandemieën is ongeveer 25 tot 30% van de bevolking ziek. De Spaanse Griep is de dodelijkste van de drie grieppandemieën. Zo n 2½% van alle zieken sterft aan de griep. Schattingen van het aantal griepdoden lopen uiteen van 20 tot 50 miljoen mensen. De twee andere grieppandemieën hebben allebei aan ongeveer één miljoen mensen het leven gekost. 1. Aan iedere griepepidemie komt op den duur een einde omdat het virus steeds moeilijker iemand kan besmetten. Hoe zou dat komen? 2. Hoe merk je het zelf buitenshuis als veel mensen griep hebben en je zelf nog gezond bent? Komt die pandemie er? Klein risico van pandemie, meent WHO

7 PANIEK Vogelgriep 2005 De drie grieppandemieën van de vorige eeuw (zie werkblad 6) hadden één ding gemeen: ze werden alledrie veroorzaakt door een vermenging van een menselijke griepvirus en een vogelgriepvirus. De geleerden zijn bang dat zoiets weer kan gebeuren. Op het tijdstip dat deze lesbrief geschreven werd (november 2005), kon het vogelgriepvirus alleen nog van dier op mens worden overgedragen. Maar als het virus verandert en de griep van mens op mens kan worden overgedragen, is de kans groot dat er weer een nieuwe grieppandemie uitbreekt. 1. Welke maatregelen zou de Nederlandse overheid kunnen nemen om het overwaaien van een nieuwe griepgolf naar Nederland tegen te gaan? We hebben sinds 1968 geen grieppandemie meer gehad. Volgens veel wetenschappers is niet de vraag óf er een nieuwe grieppandemie komt, maar wánneer er een komt. De Australische grieponderzoeker Graeme Laver vergeleek het eens met de grote aardbeving die San Francisco bedreigt. We weten één ding zeker: dat hij eraan komt. Deze berichten in de media leiden her en der tot paniek. Er ontstaat een run op het geneesmiddel Tamiflu. Dit geneesmiddel voorkomt de verspreiding van het griepvirus in je lichaam en helpt zo om de symptomen (keelpijn, spierpijn, koude rillingen, flinke koorts) te verlichten of te voorkomen. Tamiflu is géén vaccin tegen vogelgriep, maar kan alleen de overdracht van virussen afremmen. Bij de apotheek kun je Tamiflu alleen krijgen met een recept van je huisarts; dat recept krijg je alleen als je tot de risicogroepen behoort (mensen met een kwaal -bijvoorbeeld: suikerziekte, nieren die niet goed werken, een hartkwaal of astma- en mensen van 65 jaar en ouder). Veel mensen nemen daar geen genoegen mee en op eigen kosten kopen bij een internetapotheek Tamiflu. Er is een speciale site over vogelgriep, die de paniek onder mensen alleen maar lijkt te versterken met kopjes als Rampscenario en Hoe te overleven. De angst van mensen voor de vogelgriep zie je ook in de terugloop van verkoop van kippen- en ander vogelvlees. In Frankrijk is een daling merkbaar van 20 procent. In Italië ging er tot 40 procent minder gevogelte over de toonbank. Anderhalve week geleden ontvingen de Belgische kippenboeren nog 80 eurocent voor een kilo kippenvlees. Nu is de prijs per kilo gedaald tot 65 cent per kilo, aldus Roger Saenen, woordvoerder van de Belgische Boerenbond. Griepprik De meeste mensen die een griepprik nodig hebben, hebben deze al gekregen. Elk jaar laten drie miljoen Nederlanders zich inenten tegen de jaarlijkse griep. Toch overlijden er bij de jaarlijkse griepepidemieën zo n duizend mensen. Zoveel zijn er op de hele wereld nog niet door de vogelgriep omgekomen. De grote vraag is natuurlijk: helpt de griepprik tegen de vogelgriep. Het antwoord is: nee. Een prik tegen de vogelgriep (het H5N1- virus) bestaat nog niet, omdat de vogelgriep nog niet veranderd is in een virus dat mensen ziek maakt. Als dat gebeurt, duurt het nog vier maanden voor een echt vaccin beschikbaar is. 2. Het Nederlandse bedrijf Solvay maakt vaccins tegen griep. Het bedrijf heeft een contract met de regering van Noorwegen om versneld vaccins te leveren in geval van een vogelgriepuitbraak onder mensen. Wat vind je: moet Nederland export van vaccins naar Noorwegen toestaan als er ook in Nederland een uitbraak van vogelgriep onder mensen komt? 3. Kun je snappen -na het lezen van dit werkblad- dat mensen in paniek raken? Licht je antwoord toe. Drie dode eenden leiden tot paniek Vogelgriep leidt tot run op virusremmer via website

8 Stand van zaken per 10 januari 2006: Angst voor vogelgriep: paniek of terecht? DE SLACHTOFFERS VAN H5N1 De voor mensen gevaarlijke variant H5N1 van de vogelgriep is aangetroffen in: Cambodja, China, Filippijnen, Groot-Brittannië, Indonesië, Japan, Kazachstan, Kroatië, Laos, Maleisië, Mongolië, Roemenië, (het midden en oosten van) Rusland, Taiwan, Thailand, Turkije, Vietnam en Zuid-Korea. Dodelijke menselijke slachtoffers zijn gevallen in Cambodja (4), China (3 van de 7 besmette mensen), Indonesië (11 van de 16), Thailand (14 van de 21), Turkije (3 van de 14) en Vietnam (42 van de 93). De vogelgriep komt vooral in het nieuws als er mensen aan overlijden. Tot 10 januari 2006 zijn er 155 gevallen bekend van mensen die de vogelgriep hebben gekregen, allen via intensief contact met vogels. Van hen overlijden er 77. We vergeten in het nieuws meestal de dieren. Het sterftecijfer onder de dieren ligt ook op zo n 50%. Er zijn al meer dan honderd miljoen vogels aan H5N1 overleden en er zullen er nog vele volgen. Alle vogels kunnen vogelpest krijgen. Met name eenden, kalkoenen en kippen, maar ook parelhoenders, kwartels, fazanten, patrijzen, pauwen, ganzen, zwanen, duiven, struisvogels, emoes en nandoes. De ene soort is gevoeliger voor de ziekte dan de andere: zo worden eenden niet of nauwelijks ziek, maar kunnen ze het virus wel verspreiden. Ook varkens en katachtigen (luipaard, tijger) kunnen de vogelgriep krijgen, maar dat is vrij zeldzaam. Niet alleen de vogels die aan de vogelgriep sterven, zijn slachtoffer Als het virus op een boerderij wordt aangetroffen, worden daar alle vogels doodgemaakt. Dit gebeurt op een vrij ruwe manier. Meestal worden de vogels in een container gegooid en vergast, soms geëlektrocuteerd. Soms worden álle dieren op een besmette boerderij afgemaakt, ook als ze zelf de vogelgriep niet kunnen krijgen. 1. Zoek na hoe is de vogelgriep in Turkije, Kroatië en Roemenië terecht is gekomen. 2. Wat was er zo bijzonder aan de vogelgriep in Groot-Brittannië? 3. Stel, binnenkort gebeurt wat iedereen vreest: de vogelgriep breekt ook in Nederland uit. Schrijf een krantenartikel over hoe dat heeft plaatsgevonden en wat de gevolgen voor Nederland zijn. Griepvirus voor de grens tegenhouden Er is een reëel risico op een catastrofe