Eerste Kraammarkt in Nij Smellinghe zeer geslaagd!

Transcriptie

1 Voor patiënten en bezoekers van ziekenhuis Nij Smellinghe mei Eerste Kraammarkt in Nij Smellinghe zeer geslaagd! Aandacht voor innovatie en ontwikkeling Het onbekende ACNES herkend en behandeld Zorg met menselijke maat op de Intensive Care Hulp bij seksuologische problematiek Met aandacht. Dat voelt beter.

2 Inhoudsopgave Aandacht voor innovatie en ontwikkeling 3 Het onbekende ACNES, herkend en behandeld in Nij Smellinghe 6 Van Diëtetiek: Voeding en ondervoeding 8 Afdeling in beeld: Zorg met menselijke maat op de Intensive Care 9 Voldoende licht helpt de patiënt 10 Polikliniek Seksuologie: hulp bij seksuologische problematiek 12 Van Fysiotherapie: Gezond en vitaal aan het werk! 14 Ketenzorg: Regiopoli Drachten 16 Eerste Kraammarkt in Nij Smellinghe zeer geslaagd! 18 Onze specialisten (op 1 mei 2015) 19 Voorwoord Juni 2015: het begin van een nieuwe, hopelijk lange en warme, zomer én... het moment dat de zomereditie van Nijs verschijnt. Zoals ieder jaar komt dit (halfjaarlijkse) magazine voor patiënten, bezoekers en relaties van ziekenhuis Nij Smellinghe aan het begin van de zomer uit. In de wachtkamer van het ziekenhuis of uw huisarts of thuis in de zon kunt u in Nijs lezen wat ons ziekenhuis u te bieden heeft. De zorgprofessionals van Nij Smellinghe vertellen zelf over hun drijfveren en hun inspanningen om ervoor te zorgen dat ze u de beste zorg kunnen geven en u zo goed mogelijk van dienst kunnen zijn. In deze editie vertelt chirurg Martijn Möllers bijvoorbeeld hoe het, vaak onbekende, buikwandpijnsyndroom ACNES wordt herkend en behandeld in Nij Smellinghe. In de rubriek Afdeling in beeld is deze keer de Intensive Care van ons ziekenhuis uitgelicht. Een bijzondere afdeling met in 2013 het laagste sterftecijfer van alle kleinere IC s in Nederland. Wist u dat het zien van voldoende daglicht veel positieve effecten heeft, ook op het herstel na ziekte? Hierover, en over de negatieve gevolgen van te weinig daglicht, leest u op pagina s 10 en 11. Uiteraard is bovenstaande slechts een greep uit de diverse onderwerpen die in deze Nijs aan bod komen. Lees het magazine door en ontdek wat onze zorgprofessionals u nog meer te vertellen hebben. Wij wensen u veel leesplezier! De redactie 2 Nijs - mei 2015 Ziekenhuis Nij Smellinghe Compagnonsplein NN Drachten (0512) info@nijsmellinghe.nl

3 Een gesprek met Geert van der Sluis, fysiotherapeut en embedded scientist Aandacht voor innovatie en ontwikkeling In 2007 is Van der Sluis afgestudeerd als fysiotherapiewetenschapper aan de Universiteit van Utrecht. Op dit moment ben ik naast fysiotherapeut ook promovendus aan de Universiteit van Maastricht. Mijn wetenschappelijk onderzoek voer ik in de dagelijkse praktijk van Nij Smellinghe uit. Dit noem je werken als embedded scientist. Geert van der Sluis werkt al een aantal jaar als fysiotherapeut in ziekenhuis Nij Smellinghe. Mijn eerste korte kennismaking met Nij Smellinghe was in 2000; ik heb hier toen een jaar als röntgen laborant gewerkt. Na een werkperiode van twee jaar in Noorwegen ben ik weer teruggekomen. Sinds september 2003 ben ik fysiotherapeut in Nij Smellinghe. Met aandacht. Dat voelt beter. 3

4 Embedded scientist Embedded scientists zijn wetenschappelijk geschoolde professionals met een praktische inslag die deel uitmaken van de organisatie. Embedded zijn betekent: met de voeten in de klei staan, aanwezig zijn op de werkvloer en deel uitmaken van het team. Via embedded scientists worden onderzoekers op universiteiten en het HBO voorzien van relevante vragen uit de praktijk. De onderzoekers duiken vervolgens de wetenschappelijke literatuur en hun kennisnetwerk in om (praktische) antwoorden op deze vragen te krijgen. Het kennen van de relatie tussen mijn gevoel en het werkelijke herstel kan waardevol zijn voor de ontwikkeling van ons werk. Onderzoeksmethodes op basis van praktijkvoorbeelden Van der Sluis merkte in zijn eerste jaren als fysiotherapeut dat hij regelmatig al van tevoren aanvoelde hoe het herstel van een patiënt zou gaan. Op basis van mijn onderbuikgevoel schatte ik vaak juist in hoe iemand van een operatie zou gaan herstellen. Ik vroeg me altijd af of daar een wetenschappelijke verklaring voor was. Het kennen van de relatie tussen mijn gevoel en het werkelijke herstel kan namelijk waardevol zijn voor de ontwikkeling van ons werk. Omdat hij graag wilde leren deze relatie te onderzoeken, verdiepte Van der Sluis zich in een aantal studies. Toevalligerwijs kreeg ik op dat moment een flyer voor de studie Fysiotherapiewetenschap onder ogen. Een studie aan de Universiteit van Utrecht, speciaal voor fysiotherapeuten die een aandeel willen leveren aan de verwetenschappelijking van ons vak. Dat was precies waar ik behoefte aan had: op basis van theoretische modellen praktijkvragen beantwoorden. Embedded scientist in Nij Smellinghe De embedded scientist is in Nij Smellinghe relatief nieuw. Toch ziet het ziekenhuis er de voordelen en ook de noodzaak van in. Zorgverzekeraars en de politiek vragen hier ook om; eerder was de werkwijze veelal authority based (gebaseerd op meningen van experts), maar we moeten steeds meer evidence based (op basis van wetenschappelijke onderbouwing) gaan werken. Nu is het vaak zo dat er in universitaire ziekenhuizen onderzoek wordt gedaan en dat er op basis van de uitkomsten daarvan veranderingen worden doorgevoerd in andere ziekenhuizen. Maar een ziekenhuis als Nij Smellinghe is in vele opzichten anders dan een universitair ziekenhuis. Daarom is het goed om te gaan werken met onderzoeksvragen uit ons eigen ziekenhuis. Daar kun je ook beter beleid op maken. Aandacht voor innovatie en ontwikkeling is een voorbeeld van top werkgeverschap. Van der Sluis vindt het prettig dat er in Nij Smellinghe aandacht is voor innovatie en ontwikkeling. Dat werknemers daarmee bezig mogen zijn, vind ik een voorbeeld van top werkgeverschap. Ik krijg de mogelijkheid om naast mijn reguliere werkzaamheden één dag in de week te besteden aan mijn promotieonderzoek. Het is fijn om te ervaren dat wetenschappelijk onderzoek in de dagelijkse praktijk echt een meerwaarde geeft. Op dit moment ben ik volgens mij de enige met deze rol, maar ik hoop dat deze ruimte er in de toekomst voor andere collega s ook zal zijn. Een concreet voorbeeld: zorgpad Fast en Zeker Op de afdeling Orthopedie is Van der Sluis betrokken bij het nieuwe zorgpad Fast en Zeker. Hierin ligt de focus op de patiënt, die voor een groot deel zelf verantwoordelijk is voor zijn of haar herstel. Samen met de zorgverlener wordt een plan opgesteld om dat herstel zo efficiënt mogelijk te laten plaatsvinden. Voor de patiënt is dat een hele belangrijke ontwikkeling, omdat hij veel minder wordt gezien als patiënt, maar meer als een persoon met een aandoening. Bij het zorgpad Fast en Zeker wordt er tijdens de ziekenhuisopname al snel een beroep gedaan op de actieve betrokkenheid van de patiënt. Het idee is dat fysiotherapeuten en verpleegkundigen meer coachend dan zorgend aanwezig zijn. De patiënt wordt gestimuleerd om zo snel mogelijk het dagelijkse ritme weer op te pakken. Zo worden activiteiten uit het dagelijks leven nagebootst en leert de patiënt om hier ondanks zijn aandoening mee om te gaan. Dit maakt de overgang naar huis veel 4 Nijs - mei 2015

5 Een patiënt oefent een dagelijkse activiteit tijdens haar ziekenhuisopname. Dit maakt de overgang naar het leven thuis gemakkelijker. gemakkelijker. Ook patiënten die thuis alleen zijn merken dat ze op deze manier veilig en vertrouwd kunnen functioneren. Deze aanpak heb ik op effectiviteit onderzocht. Daarover is een wetenschappelijke publicatie verschenen. Samen werken aan het herstel van het bewegend functioneren van patiënten geeft me energie. Ondersteuning voor de operatie In Nij Smellinghe kunnen we patiënten ook steeds beter voor de operatie ondersteunen. We helpen een patiënt om sterker de operatie in te gaan, zodat het herstel later ook beter en sneller gaat (better in, better out). Tijdens een preoperatieve middag staan de patiënt, zijn operatie en zijn aandoening centraal. Naast het in kaart brengen van de medische zaken, wordt ook een risicomodel gemaakt aan de hand van de lichamelijke conditie van de patiënt. Hierbij kijken we naar de situatie en zaken die de patiënt helpen of juist in de weg staan bij het herstel. Als bijvoorbeeld blijkt dat een patiënt een lage conditie heeft, zorgen we er in een paar weken tijd voor dat hij, door middel van fysieke training thuis, fitter de operatie in gaat. De samenwerking met collegafysiotherapeuten in Drachten en omgeving bij het Fast en Zeker-traject, ervaart Van der Sluis als heel prettig. Op deze manier is de zorg onderdeel van een zogenaamd ketenzorgproject (zorg door verschillende zorgverleners). Huisartsen zijn hierbij ook betrokken. Daarnaast word ik persoonlijk erg enthousiast van het inhoudelijk betrokken zijn bij de ontwikkeling van dit unieke zorgpad. Vergoeding door de zorgverzekeraar Uiteraard zit er ook een financiële kant aan dit verhaal. Daarom is Orthopedie met de zorgverzekeraars in gesprek. De zorg in het zorgpad Fast en Zeker is nu niet opgenomen in de basisverzekering. Daarom hebben we hierover een presentatie gegeven aan De Friesland Zorgverzekeraar. We wachten nu hun reactie af. Op dit moment neemt Nij Smellinghe de kosten van het zorgpad voor haar rekening. Ik hoop dat de zorgverzekeraars het belang gaan inzien en zich gaan realiseren dat we een goede bijdrage kunnen leveren aan het (snellere) herstel. Veel ontwikkelingen Het is leuk om bezig te zijn met ontwikkelingen in de Orthopedische zorg, want op dat gebied gebeurt er zo ontzettend veel. En ik ben daar nu onderdeel van. In 2017 is mijn promotieonderzoek afgerond. Voorlopig hoef ik me dus niet te vervelen! Ik hoop dat de zorgverzekeraars het belang gaan inzien en zich gaan realiseren dat we een goede bijdrage kunnen leveren aan het (snellere) herstel. Met aandacht. Dat voelt beter. 5

6 Anterior Cutaneous Nerve Entrapment Syndrome, afgekort ACNES, is een buikwandpijnsyndroom dat ieder jaar zo n tot mensen in Nederland treft. Dat komt in Friesland neer op ongeveer nieuwe patiënten per jaar. ACNES geeft buikklachten en soms zelfs rugklachten. Ondanks dat de aandoening veel voorkomt, is ACNES niet heel bekend. Daardoor blijven patiënten vaak lang met onbegrepen buikklachten rondlopen. Martijn Möllers: Nij Smellinghe is in Friesland het enige ziekenhuis dat ACNES behandelt. Het onbekende ACNES, herkend en behandeld in Nij Smellinghe 6 Nijs - mei 2015

7 Chirurg Martijn Möllers werkt sinds januari 2015 in ziekenhuis Nij Smellinghe. Hij is gespecialiseerd in de behandeling van ACNES en heeft de behandelmogelijkheid nu in Nij Smellinghe geïntroduceerd. In 2012 raakte ik tijdens een symposium meer bekend met de aandoening. Bij ACNES is het zo: als je de aandoening eenmaal kent, ga je het ook herkennen. Inmiddels heb ik, sinds 2012, al 250 ACNES-patiënten gezien. Momenteel zie ik zo n tien nieuwe patiënten per week. Wat is ACNES? ACNES is een buikwandpijnsyndroom waarbij de zenuwtakjes van de voorste tussen ribzenuwen bekneld zijn geraakt. Deze zenuwen komen uit het ruggenmerg en lopen door de buikspieren naar de buikwand. Daar zorgen ze voor het gevoel in de buikwand en buikhuid. Afknelling van deze zenuwtakjes zorgt voor pijn. ACNES kan op vrijwel elke leeftijd optreden. Het kan acuut, maar ook geleidelijk ontstaan. Patiënten kunnen af en toe milde buikpijn ervaren, maar ACNES kan ook leiden tot hevige, onhoudbare buikpijn. De symptomen Het belangrijkste symptoom is buikpijn. Deze pijn zit altijd op dezelfde plek en is vaak met één vinger aan te wijzen. Dit pijnpunt kan overal tussen de ribben en het bekken zitten. Ook een misselijk of opgeblazen gevoel kan bij ACNES horen. Deze symptomen lijken op verschijnselen die optreden bij aandoeningen aan de buikorganen. Dit kan voor verwarring zorgen, zowel bij de patiënt als bij een zorgprofessional die ACNES niet kent. Daardoor kan de verkeerde of zelfs geen diagnose worden gesteld. Het onderzoek Als ACNES wel wordt herkend, is de diagnose eigenlijk heel gemakkelijk en zonder relatief dure onderzoeken te stellen. Na een gesprek met de patiënt over de klachten en het uitvoeren van de zogenaamde Carnett-test, heb ik al genoeg informatie om te weten wat er aan de hand is. Bij deze simpele test ligt de patiënt plat op een onderzoekstafel. Ik houd vervolgens mijn vinger op de pijnlijke plek. Als de patiënt ACNES heeft, neemt de pijn toe als hij beide benen gestrekt optilt. Soms wordt een echografisch onderzoek gedaan om andere diagnoses uit te sluiten. De behandeling in Nij Smellinghe Patiënten met milde pijn zijn vaak al geholpen als ze horen dat het om een onschuldige aandoening aan de zenuwen in de buikwand gaat. De verklaring voor hun buikpijn is al een geruststelling. Deze patiënten kunnen vaak met adviezen over hun houding en beweging prima verder leven. Helaas geldt dit niet voor iedereen. Wanneer de pijn heviger is en het de kwaliteit van leven beïnvloedt wordt ACNES behandeld, in eerste instantie met verdovende injecties. De eerste injectie geven we meteen tijdens het eerste consult. De diagnose en behandeling vinden bij ons dus op één dag plaats! Deze injectie zorgt vaak al voor veel verlichting. Hoelang de verdoving werkt, verschilt per patiënt. De één moet terugkomen voor meer injecties, de ander heeft na één injectie al geen pijn meer. Ongeveer 30% van de patiënten is na meerdere injecties blijvend pijnvrij. Samenwerking met pijnspecialisten Als de injecties niet werken, zijn een behandeling van de pijnspecialisten op de Pijnpoli en een operatie nog opties. Bij een operatie snijden we de beknelde zenuwtakjes door. 80% van de patiënten is na één of meerdere operaties verlost van de pijn. Een operatie is wel het laatste middel dat we inzetten. Als de pijn opgelost kan worden zonder operatie en de bijbehorende complicaties en littekens, is dat natuurlijk beter. In dat geval is er een samenwerking met de pijnspecialisten van Nij Smellinghe. We hebben hier hele goede pijnspecialisten met veel ervaring in de behandeling van diverse pijnsyndromen. Zij worden ook bij de behandeling betrokken als een patiënt (nog) geen operatie wil, als een operatie niet tot de mogelijkheden behoort door moeilijk vindbare zenuwen of teveel pijnpunten en als de operatie niet het gewenste effect heeft gehad. De samenwerking met de pijnspecialisten ervaart Möllers als heel prettig. We kijken nu welke disciplines we nog meer bij de behandeling kunnen betrekken, zoals psychologen, om patiënten een nog completer zorgpakket te kunnen bieden. Uniek in Friesland Nij Smellinghe is in Friesland het enige ziekenhuis dat ACNES-patiënten behandelt. De aandoening wordt maar op een paar plekken in Nederland behandeld. Omdat bij ons de wachtlijsten heel kort zijn, komen er ACNES-patiënten uit heel Nederland naar Nij Smellinghe. Bij ons kunt u binnen een maand terecht. Möllers heeft zich tot doel gesteld om ACNES beter bekend te maken bij huisartsen en Denkt u dat u ACNES heeft? Met een verwijzing van de huisarts kunt u een afspraak maken op de polikliniek Chirurgie door van maandag t/m vrijdag tussen en uur te bellen naar telefoonnummer (0512) ACNES-behandelingen in Nij Smellinghe worden door alle zorgverzekeraars vergoed. Meer informatie over vergoedingen kunt u opvragen bij uw zorgverzekeraar. Meer informatie over ACNES kunt u vinden via collega-specialisten, onder andere via symposia. Op die manier kan de diagnose eerder worden gesteld en kunnen er in Nederland meer plekken komen waar patiënten met ACNES geholpen worden. Dat is voor de patiënt beter. Het langdurig rondlopen met onbegrepen buikklachten trekt een zware wissel op de levens van de patiënten, merkt Möllers. Ze zijn dan ook ontzettend opgelucht als er een verklaring voor hun klachten blijkt te zijn. Sommige patiënten zitten dan huilend aan mijn bureau. Ze hebben vaak al zoveel onderzoeken en doktersbezoeken moeten ondergaan. Ik ben blij dat ik ze kan helpen; wat dat betreft heb ik dankbaar werk. Met aandacht. Dat voelt beter. 7

8 Van Diëtetiek Voeding en ondervoeding Ziek zijn is topsport! Ondervoeding bij ziekte is al jaren een groot probleem in de Nederlandse gezondheidszorg. Ondervoeding wordt vooral geassocieerd met derdewereldlanden. Dat ondervoeding ook in westerse zorginstellingen voorkomt wordt vaak niet verwacht. Toch sprak een Engels onderzoek in 1994 al van ondervoeding bij 40 procent van de ziekenhuispatiënten. Wat is ondervoeding? Een ondervoede patiënt is op het oog niet altijd te herkennen en hoeft niet per se mager te zijn. De definitie van ondervoeding luidt als volgt: een acute of chronische toestand waarbij een tekort of disbalans van energie, eiwit en andere voedingsstoffen leidt tot meetbare, nadelige effecten op lichaamssamenstelling, functioneren en resultaten tijdens de opname in het ziekenhuis. De cijfers Niet alleen ziekenhuispatiënten, maar ook patiënten in verzorgings- en verpleeghuizen en mensen die thuiszorg krijgen, zijn vaak ondervoed. Dit mag op z n minst alarmerend genoemd worden. Ongeveer 1 op de 2 patiënten loopt risico op ondervoeding. En als het om daadwerkelijk ondervoede patiënten gaat, liegen de cijfers van de Landelijke Prevalentiemeting Zorginstellingen (LPZ) er niet om: Circa 25% van de patiënten in ziekenhuizen is ondervoed. Circa 21% van de bewoners in verpleeg- en verzorgingshuizen is ondervoed. Circa 17% van de patiënten in de thuiszorg is ondervoed. 8 Nijs - mei 2015 Goede lichamelijke conditie bij opname Om ondervoeding te voorkomen is het voor mensen die een ziekenhuisopname tegemoet zien belangrijk om te zorgen voor een, naar omstandigheden, zo goed mogelijke conditie. Voldoende, gevarieerde voeding of een juist dieet kunnen de conditie en voedingstoestand verbeteren, helpen bij het genezingsproces en complicaties voorkomen. Gevolgen ondervoeding Een goede lichamelijke conditie is belangrijk, want ondervoeding heeft ingrijpende gevolgen. Het kan leiden tot langzamer herstel en complicaties bij ziekte en operaties, verlies van spiermassa, daling van de weerstand en een vertraagde wondgenezing. Dit alles kan ervoor zorgen dat de gezondheid verder verslechtert, met als gevolgen een langere opnameduur, verhoogd medicijngebruik, een grotere en ingewikkeldere zorgbehoefte en afname van de kwaliteit van leven. Ook is wetenschappelijk aangetoond dat er door ondervoeding een groter risico is op overlijden. Voldoende eiwit en energie Door ondervoeding verandert de energiestofwisseling in het lichaam: het lichaam gaat meer gebruikmaken van eiwit uit de spieren als energie leverancier, dan van vet uit de vet voorraad. Hierdoor hebben mensen met ondervoeding een hogere energie- en eiwitbehoefte. Voldoende eiwit en energie zorgen ervoor dat er minder spiermassa wordt afgebroken. Eiwiten energierijke voeding (zoals melk, boter, eieren en vlees) kan hierbij een belangrijke rol spelen. Ondervoeding aanpakken met de diëtist De diëtisten in ziekenhuis Nij Smellinghe kunnen met hun kennis en kunde een dieet samenstellen met extra eiwitten en energie. Daarnaast sluit het dieet aan bij de wensen van de patiënt. De afdeling Diëtetiek in Nij Smellinghe is betrokken bij een aantal initiatieven om het probleem ondervoeding aan te pakken, zoals de preoperatieve screening, de Oncologische Revalidatie, de screening op ondervoeding bij opname en het zorgpad Fast en Zeker (fit het ziekenhuis in en fit het ziekenhuis verlaten). Contact De polikliniek Diëtetiek is te bezoeken via route 6A op de 2e etage van het ziekenhuis. Voor het maken van een afspraak kunt u bellen naar telefoonnummer (0512) tussen en uur en na uur.

9 Afdeling in beeld Zes bedden, vier intensivisten, 30 verpleegkundigen en 300 tot 350 opnames per jaar; dat is de Intensive Care (IC) van zieken huis Nij Smellinghe. Medisch hoofd John Vogelaar vertelt over de zorg die een patiënt op de IC van Nij Smellinghe mag verwachten en over de goede prestaties van de afdeling in de afgelopen tijd. We behoren tot de categorie kleine IC s in Nederland, maar onze moderne, kwalitatief goede zorg is vergelijkbaar met de zorg op grotere IC s. John Vogelaar. Zorg met menselijke maat op de Intensive Care Een kleine IC heeft zelfs als voordeel dat er veel persoonlijke aandacht is voor de patiënt en ook voor zijn naasten. In Nij Smellinghe is het streven: IC-zorg met een menselijke maat. De intensivist aan bed Een patiënt komt op de IC terecht als één of meerdere organen niet meer goed werken. Dat kan het gevolg zijn van een medisch probleem, zoals bloedvergiftiging, of een bijwerking zijn van een geplande operatie. Onze apparatuur neemt de functie van de organen over totdat de werking ervan is hersteld. Iedere week is er een uitgebreid overleg. Patiënten die op de IC liggen, zijn ernstig ziek. In Nij Smellinghe staan de intensivisten (de behandelend artsen op de IC red.) en s nachts de anesthesiologen zelf aan het bed van de patiënt. We zeggen wel eens: bij ons helpen de hoogst gekwalificeerde personen de ziekste mensen. Dat leidt tot betere kwaliteit van zorg, omdat er geen overleg tussen artsen en assistenten nodig is en we dus sneller kunnen reageren op een veranderde situatie bij de patiënt en sneller beslissingen kunnen nemen. De verpleegkundigen spelen daarbij een belangrijke rol. Zij werken heel zelfstandig en zijn de hele dag bij de patiënten in de buurt. Zij zijn de ogen en oren van de specialisten. IC-geneeskunde is bij uitstek teamwerk. Elke dag overleg De intensivisten, anesthesiologen, infectiearts, specialisten die een patiënt op de IC laten opnemen en IC-verpleegkundigen bespreken elke dag de patiënten op de IC. Eén keer per week schuiven ook collega s van andere disciplines aan, zoals een psycholoog, een medisch maatschappelijk werker, een diëtist en een fysiotherapeut. Met elkaar bekijken we welke behandeling het beste is voor een patiënt en overleggen we welke nazorg een patiënt waarschijnlijk nodig heeft. Aandacht voor revalidatie en nazorg Op de IC in Nij Smellinghe is niet alleen aandacht voor IC-zorg, maar ook voor revalidatie en nazorg. We doen bijvoorbeeld aan revalideren in bed met een bedfiets en nemen de patiënt, als het kan, af en toe mee voor een rondje door het ziekenhuis of buiten op het terrein. Op die manier went de patiënt weer aan het normale leven na de IC-opname. Patiënten ervaren een ICopname soms als heel traumatisch. Om de stress verder te beperken, verplaatsen we een patiënt alleen tijdens kantoortijden. Dan is er meer personeel en gaat de overplaatsing naar een andere afdeling soepeler. Op de verpleegafdeling komt ook altijd nog even een IC-verpleegkundige langs om met de patiënt te praten over zijn opname op de IC. Dat helpt bij de verwerking ervan. In 2013 hadden wij van alle kleinere IC s in Nederland het laagste sterftecijfer. Laagste sterftecijfer De IC in Nij Smellinghe ontwikkelt haar zorg continu. We zijn aangesloten bij Stichting NICE (Nationale Intensive Care Evaluatie). Die stichting maakt rapportages en aan de hand daarvan stellen wij verbeterpunten op. Daar gaan we vervolgens ook echt mee aan de slag. Die aanpak werpt zijn vruchten af. In 2013 hadden wij van alle kleinere IC s in Nederland het laagste sterftecijfer. De cijfers over 2014 zijn nog niet binnen, maar ook voor dat jaar verwachten wij goede resultaten! Met aandacht. Dat voelt beter. 9

10 Voldoende licht helpt de patiënt Iris en Eline doen een lichtmeting. Het is bijna zomer. De langste dag van het jaar komt al in zicht en de zon schijnt regelmatig volop. En dat merk je. Mensen zijn vrolijker en voelen zich fitter. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat (dag)licht nodig is om het eigen dagritme aan te passen aan de tijd van de omgeving. Voor patiënten kan dit invloed hebben op het herstel. 10 Nijs - mei 2015

11 De lichtmeter. Licht speelt onder andere een belangrijke rol bij het functioneren van het lichaam en heeft invloed op het herstel van patiënten. Iris Oldewarris en Eline Landheer, stagiaires MBO-V in ziekenhuis Nij Smellinghe, deden op verzoek van de afdeling Longziekten en Cardiologie (verpleegafdeling B2) in de winter van 2014 onderzoek naar licht en het effect daarvan op de gezondheid en het gevoel. Iris vertelt: In ons onderzoek keken we naar de hoeveelheid lux die een patiënt per dag krijgt. Lux is de hoeveelheid licht per vierkante meter. Het licht meten Met een speciale lichtmeter deden Iris en Eline op een zonnige dag onder andere een lichtmeting om uur bij een bed bij het raam en bij een bed bij de deur. Met het licht aan was de lichtsterkte bij het raam lux en bij de deur slechts 460 lux. Ouderen hebben meer licht nodig dan jongeren; gemiddeld lux om eenvoudige handelingen te kunnen uitvoeren. Jongeren hebben ongeveer 500 lux nodig. Een oudere patiënt die bij de deur ligt, krijgt dus te weinig licht om eenvoudige dingen te doen. Uit milieuoverwegingen worden de lichten op de kamers overdag nog wel eens uitgedaan. Uit ons onderzoek blijkt dus dat dit minder goed is voor patiënten. De patiënt zit dan in een schemerige ruimte en kan daardoor bijvoorbeeld slaapproblemen krijgen. Voldoende licht heeft daarentegen juist positieve effecten. De positieve effecten van licht Behalve dat licht van invloed is op wat iemand kan, speelt het ook een belangrijke rol bij het functioneren van het lichaam. Zo beïnvloedt licht de werking van hart- en bloedvaten, de afgifte van hormonen, de aanmaak van vitamine D en de werking van het immuunsysteem. Ook is licht van invloed op de stemming, lichaamstemperatuur, alertheid en de productie van het slaaphormoon melatonine. Als iemand dus in een omgeving is met veel licht, merkt hij daar echt de positieve effecten van. Deze effecten zijn: Beter slapen en een betere stemming. In een omgeving met genoeg licht zijn patiënten zelfstandiger. Ouderen kunnen beter bewegen en hebben een hogere kwaliteit van leven en een kleinere kans op ongevallen. Licht brengt veiligheid, geborgenheid, huiselijkheid en sfeer. Licht geeft structuur aan de dag. Licht vermindert de kans op een depressie. Omgekeerd heeft het zien van minder (dag)licht negatieve gevolgen. Als iemand te weinig daglicht ziet, heeft dat negatieve effecten op de gezondheid. Mensen krijgen bijvoorbeeld last van apathie (gebrek aan emotie, motivatie en enthousiasme), een ontregeld dagritme, slaperigheid, duizeligheid en hoofdpijn. Wat doet Nij Smellinghe? Op basis van de resultaten van ons onderzoek hebben we een aantal adviezen voor Nij Smellinghe. Zo kunnen we, door middel van licht, nog beter voor onze patiënten zorgen. De adviezen zijn: Patiënten zo vaak mogelijk bij het raam en in de zon laten zitten (het zonnescherm wat vaker omhoog, tenzij dat heel storend is). De lampen in de kamers zoveel mogelijk aanzetten. Eventueel andere lampen kopen, waardoor een hogere lux ontstaat. Dit is vooral goed voor bewolkte dagen. Patiënten zoveel mogelijk stimuleren om in het dagverblijf te gaan zitten. Hier zijn meer ramen en er is dus meer licht. Iris en Eline hebben de resultaten en de adviezen uit hun onderzoek begin april 2015 gepresenteerd aan afdeling B2. De verpleegkundigen zijn zich nu meer bewust van het belang van licht. De vervolgstap is dat we gaan kijken wat we kunnen doen om meer licht te krijgen op de verpleegafdelingen, aldus Aletta Meelker, klinisch afdelingshoofd B2. Daarnaast hebben de leden van de Verpleeg kundige Adviesraad (VAR), die alle verpleegkundigen in Nij Smellinghe vertegenwoordigen, ook interesse getoond in het onderzoek. Licht in Nij Smellinghe heeft dus onze aandacht! Met aandacht. Dat voelt beter. 11

12 Esther Nijhuis: Met de patiënt kijk ik waar het probleem ligt en samen zoeken we naar een oplossing. Polikliniek Seksuologie: hulp bij seksuologische problematiek Sinds augustus 2014 is er in ziekenhuis Nij Smellinghe een polikliniek Seksuologie. Dr. Esther Nijhuis is gynaecoloog en daarnaast werkzaam als medisch seksuoloog FECSM (Fellow of European Committee of Sexual Medicine) op de polikliniek. Als medisch seksuoloog richt ik mij voornamelijk op seksuele problemen in relatie tot chronische ziekten. Ik heb daarnaast speciaal aandacht voor vrouwen met psychosomatische gynaecologische problemen. Hierbij valt te denken aan chronische pijnklachten in de buik of de schaamstreek. 12 Nijs - mei 2015

13 Ik merk dat de jongere generatie steeds eerder seksueel actief is. Een goede voorlichting is onmisbaar. Mannen en vrouwen kunnen terecht op de polikliniek Seksuologie bij problemen met het seksueel functioneren. Last van verminderd seksueel verlangen, pijn bij het vrijen of problemen met het krijgen van een orgasme zijn klachten waarmee u op de polikliniek terechtkunt. Deze problemen kunnen zich bij iedereen voordoen, maar kunnen ook veroorzaakt of verergerd worden door een ziekte. Op de polikliniek zie ik vaak vrouwen die last hebben van pijn bij het vrijen of verschil in verlangen in relatie tot de overgang of (borst)kanker. Ik merk dat het voor velen moeilijk is om over zoiets intiems te praten. Ik probeer mensen dan ook altijd op hun gemak te stellen. Met de patiënt kijk ik waar het probleem ligt en samen zoeken we naar een oplossing. Veel vraag De polikliniek Seksuologie is één keer in de twee weken op donderdagmiddag geopend. Er is veel vraag naar een polikliniek waar mensen met seksuologische problemen terechtkunnen. Vooral onder chronisch zieken, zoals lymfoedeempatiënten, is de vraag groot omdat zij door de ziekte vaak problemen krijgen met het seksueel functioneren. Daarnaast zie ik ook veel jonge vrouwen op de polikliniek. Ik merk dat de jongere generatie steeds eerder seksueel actief is en vaak verkeerd wordt voorgelicht, waardoor onder andere bekkenbodemklachten kunnen optreden. Een goede voorlichting is daarom onmisbaar. Nijhuis wil in de toekomst de polikliniek verder uitbreiden, om zo ook mensen met psychoseksuele klachten te kunnen helpen. Mensen met deze klachten worden nu veelal doorverwezen naar het Psycho Somatisch Team in Nij Smellinghe. Uitgebreid de tijd Op de polikliniek is meer tijd voor de patiënt dan op een regulier spreekuur. Tijdens het eerste consult is er een half uur de gelegenheid om het probleem uitgebreid te bespreken en te verkennen. Ik besteed aandacht aan de levensgeschiedenis, relatie, sociale situatie en persoonlijkheid van de patiënt. Daarnaast wordt besproken welke factoren meespelen bij het probleem en waarom de patiënt juist op dit moment hulp zoekt. Ik hoop dat vrouwen zich over hun schaamte heen durven te zetten en langskomen op de polikliniek bij klachten. Vrouwen komen vaak alleen op de polikliniek en kennen het probleem meestal aan zichzelf toe. Dit hoeft niet altijd het geval te zijn. Een seksueel probleem heeft bijna altijd betrekking op beide partners in een relatie. Ik zie partners dan ook bij voorkeur samen op het spreekuur langskomen. Samenwerking Indien nodig vindt een tweede consult plaats. Soms wordt in een vervolggesprek lichamelijk onderzoek gedaan, maar dit is niet altijd nodig. Daarna stel ik een behandelplan op waarmee patiënten thuis zelf aan de slag kunnen. Als het nodig is, verwijs ik patiënten door naar bijvoorbeeld een ziekenhuispsycholoog of bekkenfysiotherapeut. Soms verwijs ik ook naar een relatietherapeut, als blijkt dat het probleem meer ligt op het gebied van de relatie. Samenwerking met andere specialismen is daarom erg belangrijk. Om de samenwerking te versterken en de polikliniek meer op de kaart te zetten, organiseert Nijhuis binnenkort een intervisieavond waar verschillende hulpverleners uit Noord-Nederland, die actief zijn binnen de Seksuologie, samenkomen om van elkaar te leren en elkaar beter te leren kennen. Het is de bedoeling om in de toekomst vaker een gezamenlijke avond te organiseren. Verwijzing naar de polikliniek Seksuologie Mensen die kampen met seksuele problemen kunnen allereerst terecht bij hun huisarts. Afhankelijk van het probleem kan de huisarts de patiënt doorverwijzen naar een eerstelijns seksuele hulpverlener of naar de polikliniek Seksuologie. Ook een medisch of verpleegkundig specialist in het ziekenhuis kan een patiënt doorverwijzen naar de polikliniek Seksuologie. De zorg wordt op dezelfde manier vergoed als alle andere ziekenhuiszorg. Ik hoop dat vrouwen zich over hun schaamte heen durven te zetten en langskomen op de polikliniek bij klachten. Seksuele problemen komen veel voor. Vaak zijn een paar consulten al voldoende om iets te bereiken. Een seksueel probleem heeft bijna altijd betrekking op beide partners in een relatie. Ik zie partners dan ook bij voorkeur samen op het spreekuur langskomen. Met aandacht. Dat voelt beter. 13

14 Van Fysiotherapie Gezond en vitaal aan het werk! Om de vergrijzing op te vangen, is het van belang dat werknemers langer doorwerken. Steeds meer organisaties ontwikkelen, mede daarom, beleid om eigen medewerkers langer gezond en vitaal te houden. Wat betekent vitaal en gezond precies? Gezondheid wordt omschreven als het vermogen om u aan te passen en zelf de regie te voeren als het gaat om de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven (Huber 2012). Vitaliteit omvat de onderdelen energie, motivatie en veerkracht. Energie wordt gekenmerkt door een energiek gevoel. Motivatie betekent doelen stellen in het leven en moeite doen om deze te behalen. Veerkracht gaat over het vermogen om met de dagelijkse problemen en uitdagingen in het leven om te gaan (TNO en RIVM). Een vitaal en gezond leven leidt tot betere deelname aan de maatschappij. Bij gezondheid en vitaliteit gaat het er niet om of iemand een ziekte heeft, maar om wat diegene zelf onderneemt voor een zo goed mogelijke gezondheid. Iemand die een chronische ziekte heeft, kan zich heel vitaal voelen en deelnemen aan de maatschappij. 14 Nijs - mei 2015

15 Een gezonde, actieve leefstijl draagt bij aan een goede gezondheid en vitaliteit. Het belang van een vitaal en gezond leven Een vitaal en gezond leven leidt tot betere deelname aan de maatschappij. Met een goede vitale en gezonde toestand op fysiek en sociaal gebied, kunt u langer meedoen in deze snel ontwikkelende maatschappij. U heeft dan genoeg energie voor op het werk en voor thuis. Voordelen medewerker Op het werk wordt er steeds meer aandacht besteed aan vitaliteit. Natuurlijk heeft dit voordelen voor de organisatie, zoals een lager verzuimcijfer, maar voor de medewerkers zijn er ook zeker voordelen. Zo kan iemand die goed in zijn vel zit, beter met (werk)druk omgaan, productiever werken en bijdragen aan een prettige werksfeer. Ook blijft er dan nog energie over om thuis sociale activiteiten te ondernemen. Ziekenhuis Nij Smellinghe heeft aandacht voor haar medewerkers op het gebied van vitaliteit en duurzame inzetbaarheid om ervoor te zorgen dat zij nu en op de lange termijn optimaal voor de patiënten kunnen zorgen. Zo bestaat er de mogelijkheid om te sporten en is er de Gezondheidsscan waarmee medewerkers inzicht krijgen in hun gezondheid. Vervolgens krijgen ze advies over een gezonde, actieve leefstijl. Aan de slag! Een gezonde, actieve leefstijl draagt bij aan een goede gezondheid en vitaliteit. Bij deze leefstijl leeft u volgens de BRAVOleefstijlfactoren: meer Bewegen, niet Roken, gematigd Alcoholgebruik, gezonde Voeding en voldoende Ontspanning. Of u nu wel of niet werkzaam bent, wees u bewust van het belang van een goede gezondheid. Inventariseer eens wat u al goed doet en wat u zou willen verbeteren. Stel een klein, realistisch doel voor de korte termijn en ga ervoor. Bouw dit steeds verder uit. Lukt u dit niet alleen? Schakel dan een professional in, zoals een beweeg- en leefstijladviseur, diëtist of huisarts. Contact De afdeling Fysiotherapie is te bezoeken via route 30 op de begane grond van het ziekenhuis. De afdeling is te bereiken via (0512) De openingstijden zijn van maandag tot en met donderdag van tot uur en vrijdag van tot uur. Met aandacht. Dat voelt beter. 15

16 Ketenzorg John van Arnhem: Anderhalvelijnscentra worden opgezet in de buurt van ziekenhuizen om zo kennisoverdracht en samenwerking tussen huisartsen en medisch specialisten te stimuleren. Marcel van der Linde, cardioloog, vicevoorzitter/secretaris Medisch Specialistisch Bedrijf Drachten, lid landelijke Federatie Medisch Specialisten(FMS)- werkgroep Substitutie en lid landelijke FMS-werkgroep Taakherschikking In de zorg wordt onder substitutie verstaan verschuiving van zorg. Verschuiving van een deel van de ziekenhuiszorg naar de eerste lijn en anderhalve lijn is een stimulans om de zorg doelmatiger en dichter bij de patiënt aan te bieden en ook verdergaande samenwerking tussen de huisartsen en medisch specialisten vorm te geven. Het kan daarnaast zorgen voor een beperking van de alsmaar stijgende kosten van de gezondheidszorg. Huisartsen en medisch specialisten krijgen door deze verandering nieuwe taken, wat het werk afwisselender en leuker kan maken. Regiopoli Drachten: een nieuwe ontwikkeling binnen het zorglandschap Momenteel is substitutie van zorg een belangrijke externe ontwikkeling binnen het zorg landschap. Dit houdt in dat een gedeelte van de zorg die nu wordt aangeboden in het ziekenhuis, gegeven gaat worden in zogenaamde anderhalvelijns centra zoals Sûnenz. Daartoe hebben huisartsen, medisch specialisten en ziekenhuis Nij Smellinghe het initiatief genomen een Regiopoli Drachten te starten. John van Arnhem, directeur Zorg in Nij Smellinghe, legt uit. 16 Nijs - mei 2015

17 De maatschappelijke kosten gaan hierdoor omlaag, waardoor we de zorg voor de patiënt ook in de toekomst betaalbaar houden. Om te kijken welke ziekenhuiszorg geleverd kan worden in de eerste lijn, start Nij Smellinghe in juni 2015 met zogenaamde meekijkconsulten. Onze eigen cardiologen, dermatologen en orthopedisch chirurgen doen deze consulten samen met huisartsen in het anderhalvelijnscentrum Sûnenz. In dit centrum is de expertise van medisch specialisten geïntegreerd met eerstelijnsfuncties. Op verzoek van de huisarts kijken de specialisten mee met de huisarts en beoordelen ze of de patiënt behandeld kan worden in het anderhalvelijnscentrum of dat hij toch een behandeling in het ziekenhuis nodig heeft. Nij Smellinghe loopt met dit initiatief voorop in Friesland. De Medische Staf en het Management van Nij Smellinghe ondersteunen het project. Dermatologie, Cardiologie en Orthopedie In de Regiopoli Drachten wordt zorg geleverd die niet per se in het ziekenhuis hoeft plaats te vinden. Dit gebeurt in Sûnenz, het anderhalvelijnscentrum in Drachten. Huisartsen en medisch specialisten zullen per vakgroep het meekijkconsult verder uitwerken naar inhoud. De prioritering en wensen van de huisartsengroepen zijn daarbij leidend. Er wordt gestart met de vakgroepen Dermatologie, Cardiologie en Orthopedie. Een belangrijk effect is dat de patiënt de zorg dichterbij geleverd krijgt, binnen de setting van de eerste lijn. De samenwerking tussen huisartsen en medisch specialisten wordt door deze ontwikkeling steeds belangrijker, dat ziet Nij Smellinghe heel goed in. Zorg betaalbaar houden Het relatief goedkoper aan kunnen bieden van zorg is een andere reden voor de substitutie. Een behandeling in een ziekenhuis is duurder dan een behandeling buiten de ziekenhuissetting. De maatschappelijke kosten gaan hierdoor omlaag, waardoor we de zorg voor de patiënt ook in de toekomst betaalbaar houden. Van Arnhem legt uit dat de kwaliteit van zorg door de komst van anderhalvelijnscentra gewaarborgd blijft. Het enige verschil is dat een behandeling niet altijd meer standaard plaatsvindt in het ziekenhuis, maar soms ook uitgevoerd kan worden in een anderhalvelijnscentrum. Anderhalvelijnscentra Sûnenz is momenteel het enige anderhalvelijnscentrum in Friesland. Het doel is om in de toekomst nog zes andere anderhalvelijnscentra op te zetten in de buurt van alle Friese ziekenhuizen, verspreid over de provincie. De centra worden in de buurt van ziekenhuizen geplaatst om zo kennisdeling en samenwerking tussen huisartsen en medisch specialisten te stimuleren. Wim Brunninkhuis, huisarts Wij zijn als arts verplicht om mee te denken over oplossingen die ervoor zorgen dat de zorg voor de patiënt betaalbaar blijft. Een meekijkconsult is zo n oplossing. Door een nieuwe vorm van samenwerking tussen huisartsen en medisch specialisten in anderhalvelijnscentra zal het aantal verwijzingen naar het ziekenhuis in de toekomst dalen. Voor de patiënt is dit een voordeel, omdat de kosten voor een behandeling in een anderhalvelijnscentrum volledig worden gedekt door de zorgverzekeraar. De kwaliteit van zorg blijft gewaarborgd. Alle huisartsen uit de regio Friesland-Oost werken mee aan dit project. Samen met Nij Smellinghe, het Medisch Coördinerend Centrum (MCC), Sûnenz en de Oranjeklinieken zijn we een proactief team dat op korte termijn iets kan neerzetten. Robert Damstra, dermatoloog De Regiopoli Drachten is het eerste anderhalvelijnscentrum in Friesland. In anderhalvelijnscentra werken huisartsen en medisch specialisten van Nij Smellinghe samen onder regie van de huisarts en geven medisch specialisten advies aan huisartsen om de kwaliteit van zorg verder te verbeteren. Ik vind het erg leuk en spannend om nieuwe concepten in de zorg te ontwikkelen om zo patiënten in de regio goed te kunnen helpen. Met aandacht. Dat voelt beter. 17

18 Eerste Kraammarkt in Nij Smellinghe zeer geslaagd! Voor de allereerste keer werd er in ziekenhuis Nij Smellinghe op 18 april 2015 een Kraammarkt georganiseerd. Ongeveer zwangere vrouwen, partners, familieleden, jonge ouders en andere belangstellenden bezochten de markt. Ruim 60 organisaties waren met een kraam aanwezig in de centrale hal, het restaurant of de vergaderzalen van het ziekenhuis. Voor iedereen was op de markt wel iets te vinden. Van speelgoed tot tweelingwiegen en van draagdoeken tot babymassages. Met zo n grote verscheidenheid aan kramen konden de bezoekers zich goed laten informeren over onderwerpen als zwangerschap, bevalling, kraamzorg en ook kinderopvang. Deelnemers, bezoekers en de organisatie kijken terug op een geslaagde dag. De sfeer was gemoedelijk en gezellig. Wat ons opviel was dat de bezoekers uit heel Friesland, maar ook uit Groningen kwamen. De zwangeren die we spraken bij onze eigen stand kwamen onder andere uit Stiens, Groningen, Leek, Dokkum en natuurlijk Drachten. 18 Nijs - mei 2015

19 Onze specialisten (op 1 mei 2015) Anesthesiologie K.L. Demmendaal J.M.E. van Gelder E.M.F. Jorna M.R. Kruijt Spanjer P.H.J.M. de Laat R. Plein P. Sindhunata F.F.S.L. Tan J.P. Vogelaar J.H. Vranken Cardiologie (0512) R.P.L.M. van der Aa S.S.P. Dijkstra J.J. de Graaf M. de Groot M.R. v/d Linde Chirurgie (0512) R. Looijen H.C.J. van der Mijle A.J. Verhoeff H.G.J.M. Voesten O.R.M. Wikkeling R.J. Zijlstra Dermatologie (0512) C.A.H. Bearda Bakker-Wensveen R.J. Damstra K.F. van Duinen Geriatrie (0512) M. Dammer T. Feitsma Gynaecologie/Verloskunde (0512) H. Brinks C.C.M. Buis P.J. van den Hurk M.C.G.J. Lobbes-van der Linden H.V.H. Mous E.R. Nijhuis H. Oosterhof M.J. Visser J. Wilpshaar Intensivisten K.L. Demmendaal R.S. van Eps M.R. Kruijt Spanjer J.P. Vogelaar Interne Geneeskunde (0512) J.A.M. Beentjes R.S. van Eps S. Hovenga H. van Kamp C. Kroon L.F. Schipper M. Zwiers Kindergeneeskunde (0512) A.F.J. Brouwer L.M. Leer C.D. Peer M.J. de Vries M.E.F. Wilsterman Klinisch chemicus F.J. Duisterwinkel A. Kruit Klinisch fysicus A. Talsma KNO Heelkunde (0512) M.A.W. Fabius K. Harms H.J. Tjong-Ayong Longziekten (0512) P. Eppinga H. Los J.H. Strijbos Maag-, Darm- en Leverziekten (0512) V. Koussoulas E. Pyleris F.J. Rando Muñoz S. Schmittgens Medisch Microbioloog A. Brandenburg Mond-, Kaak- en Aangezichtschirurgie (MKA) (0512) P.F.M. Gielkens L. Meijndert J.P.H. Wymenga Neurochirurgie (0512) S. Demir J. Koopmans Neurologie (0512) K.D. Beintema H.J. Bökkerink A.G. Postma S. Toering H.J. Weitenberg Oogheelkunde (0512) F. van Klink H.J. Klomp E.A. Timmerman Orthopedie (0512) R. Bimmel C.M. Kooijman C.L. de Ridder G.M.J. van Stralen Patholoog J.J.C. van der Meij Pijnbestrijding (0512) J.M.E. van Gelder R. Plein F.F.S.L. Tan Plastische Chirurgie (0512) T. de Jong I.S. Krabbe-Timmerman Psychosomatisch Team (0512) H. Dijkstra B. Geelhoed A. Hofs V. Remkes L. Schreuder J. Uneken Colofon Nijs 10, mei Nijs is een halfjaarlijkse uitgave voor patiënten, bezoekers en relaties van ziekenhuis Nij Smellinghe in Drachten en verschijnt in een oplage van stuks. Hoofd- en eindredactie Annemarije de Groot Sarah Oosterveld Redactie John van Arnhem Marijke Lobbes Hendrika Sipma Theo Snijder Hennie van der Werf Radiologie (0512) J.M. Affourtit S.C.J. van Hoof M. van Leeuwen D.D. Lubbers J.G. Roukema A. Soepboer Reumatologie (0512) R. Bos L. Hendriks Revalidatie Geneeskunde (0512) R. van den Berg Dr. A.M. Boonstra B. Meeuwisse M. Reinkingh Spoedeisendehulp Artsen M.G.E. Bosch W. van Eede S.H. Fauth L. Jansen K. Pricker G. van der Weg F. Wieldraaijer R. Wierenga Urologie (0512) C. Jansen T. Müller S. Smorenburg Ziekenhuisapotheker D. Bloemhof H. Hilberts J. Sijtsma K. Stuart Redactieadres Ziekenhuis Nij Smellinghe Afdeling Communicatie Postbus DA Drachten info@nijsmellinghe.nl Vormgeving Dizain, Groningen Druk Drukkerij Douma Dokkum De volgende editie verschijnt op 20 november Niets uit deze uitgave mag worden gekopieerd zonder uitdrukkelijke toestemming van de afdeling Communicatie van ziekenhuis Nij Smellinghe. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen te weigeren, in te korten of te herschrijven. Met aandacht. Dat voelt beter. 19

20 Wordt u ook Vriend van Nij Smellinghe? Dan kunt u meehelpen het bezoek aan Nij Smellinghe net wat aangenamer te maken. We hebben al verschillende extra s kunnen realiseren: kunst, abonnementen op tijdschriften, gratis televisie, het uitzenden van kerkdiensten en een knuffel voor elk kind dat net geopereerd is. Ook uw steentje bijdragen? Word dan donateur of doe een eenmalige gift. Aanmelden kan via Uw bijdrage is bijzonder welkom! Stichting Vrienden van Nij Smellinghe