Oorlog. Achtergrondinformatie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Oorlog. Achtergrondinformatie"

Transcriptie

1 3 Oorlog Achtergrondinformatie De Eerste Wereldoorlog Oorlog werd rond 1900 nog gezien als een verlengstuk van de politiek. Wanneer overleg niet hielp, moesten de legers ingezet worden. Daarbij werd oorlog door veel mensen gezien als een spannende aangelegenheid, met mensen in mooie uniformen, paarden, trommels, trompetten en heroïsche veldslagen. Algauw bleef van deze romantische voorstelling weinig over. Nieuwe ideeën, uitvindingen en ontwikkelingen op technisch gebied zouden van veldslagen massaslachtingen maken. Europa danste begin twintigste eeuw op een vulkaan, die in 1914 op de Balkan tot uitbarsting zou komen. De verhouding tussen Oostenrijk en Servië was al lange tijd gespannen. In juni 1914 schoot een Servische nationalist aartshertog Ferdinand de Oostenrijkse troonopvolger en diens vrouw dood bij een bezoek aan Sarajevo. Dit was voor Oostenrijk aanleiding om Servië de oorlog te verklaren. Rusland steunde Servië en Duitsland kwam Oostenrijk te hulp. Vervolgens trad het systeem van bondgenootschappen in werking. Turkije en Bulgarije sloten zich aan bij Oostenrijk. Zij werden de Centralen genoemd. Frankrijk, Engeland en later ook Amerika kozen de zijde van Servië en werden de geallieerden genoemd. De Eerste Wereldoorlog was begonnen. Aanvankelijk dacht men dat de oorlog niet lang zou duren. De Duitsers spraken over ein frischer, fröhlicher Krieg (een frisse, vrolijke oorlog), Franse soldaten riepen vanuit de trein dat ze met Kerstmis weer thuis zouden zijn. Maar het zou anders uitpakken. Na een korte Blitzkrieg dachten de Duitsers eerst Frankrijk te kunnen verslaan via België. Daarna zouden de Russen aan de beurt zijn. Maar Engeland schoot Frankrijk te hulp en het front kwam stil te liggen. Vier jaar lang zou de frontlijn tussen het Kanaal en Bazel nauwelijks meer veranderen. Wel probeerden de Duitsers in 1916 een doorbraak te forceren met een zware aanval op de forten bij Verdun, waarbij zevenhonderdduizend soldaten sneuvelden. Een aanval van de Britten op de Duitsers bij het riviertje de Somme had één miljoen doden tot gevolg. Er kwam steeds meer desertie voor en algehele oorlogsmoeheid kreeg de overhand. Uiteindelijk kwam er in november 1918 een einde aan de strijd. De oorlog had zeker tien miljoen doden gekost (dus gemiddeld meer dan zesduizend per dag!), twintig miljoen gewonden en drie miljoen vermisten. Duitsland kreeg de schuld van alles. Het land werd gedwongen tot herstelbetalingen van 132 miljard goudmark, teruggave van Elzas-Lotharingen aan Frankrijk en (bijna gehele) ontwapening van het leger. Veel Duitsers waren verbolgen: zij waren toch niet alleen schuldig aan de oorlog? Een korporaal, die aan het front een hoge onderscheiding had ontvangen, organiseerde bijeenkomsten waarbij geageerd werd tegen het Dictaat van Versailles. Hij gaf de Duitse regering de schuld van de nederlaag en ook de Joden zouden Duitsland verraden hebben. De man zou meer aanhang krijgen dan in het begin gedacht werd: het was Adolf Hitler. Crisis en armoede Ook Nederland kende na de oorlog een korte periode van welvaart. Maar de crisis zou ook hier leiden tot dalende lonen en grote werkloosheid. Binnen een paar jaar telde Nederland vierhonderdduizend werklozen. Zij moesten leven van de steun, een minimale uitkering waarvan ze net in leven konden blijven. Steuntrekkers moesten zich twee keer per dag op het uitkeringsbureau melden om een stempel te halen. Dat was om te voorkomen dat ze ergens stiekem een klusje deden om wat extra s te verdienen. Werklozen werden ook ingezet bij de zogeheten werkverschaffingsprojecten. Zo werd in 1934 gestart met de aanleg van het Amsterdamse Bos. Hier zouden twintigduizend werklozen verplicht te werk worden gesteld. Velen van hen waren niet voor de werkzaamheden opgeleid. Kantoorklerken moesten maar zien hoe ze met een schop en kruiwagen uit de voeten kwamen. Op dezelfde wijze werd in Nijmegen het uitgestrekte Goffert park aangelegd waarin nu het NEC-stadion staat. Hitler De slechte economische situatie had vooral in Duitsland grote gevolgen. Dit land verkeerde al in een zeer moeilijke positie als gevolg van de zeer nadelige voorwaarden die het bij de Vrede van Versailles opgelegd had gekregen. De groeiende werkloosheid wakkerde de ontevredenheid verder aan. In 1920 richtte een groepje van die ontevredenen de Nationaal-Socialistische Duitse Arbeiders Partij op. Leider van de partij werd de Oostenrijker Adolf Hitler. De NSDAP groeide snel. Er werd een soort volksleger opgericht 29

2 dat tegenstanders van de straat sloeg. En in 1933 kreeg de partij met een verwante partij een kleine meerderheid in de Rijksdag, het Duitse parlement. President Hindenburg benoemde Hitler tot rijkskanselier. Hitler beloofde het volk de schade en de schande van het Verdrag van Versailles uit te wissen. En hij beloofde werk aan de miljoenen werklozen. Velen geloofden hem, maar niet allen. Verzet en kritiek werd echter vanaf het begin keihard aangepakt (naziterreur). Het pacifisme van het gebroken geweertje na de Eerste Wereldoorlog sterk aanwezig verminderde snel. maken. Ze wilden verzonnen horoscopen verspreiden die een snelle dood van Hitler voorspelden. Men had namelijk gehoord dat Hitler zeer geïnteresseerd was in horoscopen en sterrenbeelden. En andere Duitsers zouden zo misschien ook aan het twijfelen gebracht worden. Blitzkrieg Nadat Hitler in 1939 Polen was binnengevallen, begon hij in april 1940 een Blitzkrieg in West-Europa. Denemarken en Noorwegen werden snel bezet. Nederland hoopte net als in 1914 neutraal te blijven. De mobilisatie was wel afgekondigd, maar het Nederlandse leger beschikte alleen over sterk verouderde wapens. In de nacht van 9 op 10 mei vielen de Duitse legers Nederland binnen. Duitse parachutisten landden in de buurt van Den Haag en Rotterdam en bij de Moerdijkbrug. Aan de Grebbeberg en op de Afsluitdijk werd hevig verzet geboden. Om Nederland tot overgave te dwingen, bombardeerden de Duitsers Rotterdam. De binnenstad veranderde in een puinhoop. Het Duitse dreigement ook Utrecht, Den Haag en Amsterdam te zullen bombarderen dwong Nederland tot overgave. De regering week uit naar Londen. De Nederlandse bevolking zou vijf lange jaren van bezetting tegemoet gaan. In juni 1940 was ook Duitslands oude vijand Frankrijk verslagen. Hitler leek heerser over geheel West-Europa. Hij had verwacht dat Engeland neutraal zou blijven. Toen dit niet het geval bleek, besloot hij tot een grootscheepse luchtaanval op Groot-Brittannië. In de Battle of Brittain lukte het de Engelse piloten echter om Duitsland buiten de deur te houden. 30 Bezet Nederland Na de capitulatie van Nederland werd de Oostenrijker Seyss-Inquart door Hitler als bestuurder over Nederland aangesteld. Aanvankelijk was het nieuwe bewind terughoudend, maar op 14 december 1941 verbood de rijkscommissaris alle politieke partijen behalve de NSB van Mussert. De kranten kwamen onder censuur en ook de radio mocht alleen goedgekeurde programma s uitzenden. Toen de meeste Nederlanders liever naar de Oranjezender in Londen bleken te luisteren, moesten alle radiotoestellen worden ingeleverd. Sommigen deden dat, anderen verstopten hun toestel in een kast of op zolder en bleven stiekem luisteren. Propaganda was een belangrijk wapen in de strijd. Alle problemen, zoals werkloosheid en criminaliteit, werden door de nazi s aan de Joden toegeschreven. De Joden behoorden in het nazisysteem tot de laagste klasse, daar waar de Duitse Germanen bovenaan stonden. Gehandicapten, zwarten, zigeuners en homo s viel hetzelfde lot als de Joden ten deel. Ook Engeland maakte gebruik van propaganda. Zo had de Britse geheime dienst een nogal bijzonder plan om de Duitse dictator Hitler en andere Duitsers bang te

3 1 Nederland doet niet mee Leskern De Eerste Wereldoorlog breekt uit en maakt onnoemelijk veel slachtoffers. Nederland blijft neutraal. Lesdoelen De leerlingen kunnen op een kaart aanwijzen waar de Eerste Wereldoorlog zich in West- Europa afspeelde. Ze kunnen twee hoofdrolspelers in die oorlog noemen. Ze kunnen drie nieuwe wapens uit die oorlog noemen. Ze kunnen vertellen wat een loopgraaf is. Ze kunnen vertellen wat de positie van Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog was. 1 introductie 5 minuten 2 teksten lezen 20 minuten 3 opdrachten maken en bespreken 25 minuten 1 leerlingenboek bladzijde werkboek bladzijde kopieerblad Lastige woorden 3, blad 1 Neem met de taalzwakke kinderen van tevoren de begrippen van de woordenlijst door. Besteed aandacht aan het nieuwe pictogram dat de periode van de Wereldoorlogen symboliseert. Neem een krant mee voor de introductie en meerdere kranten voor extra activiteiten. Houd er rekening mee dat het begrip oorlog voor kinderen die ooit hebben moeten vluchten, beladen kan zijn. die dag? Vertel dat de komende lessen over oorlogen in Europa gaan. Zijn er nu ook oorlogen of gewapende conflicten gaande? Bespreek die kort met de leerlingen. (Waar gaat het conflict over, wie zijn de partijen?) 2 Teksten lezen De kinderen lezen de teksten op bladzijde zelfstandig. Wijs hun erop dat ze ook in de afbeeldingen informatie kunnen vinden. 3 Opdrachten maken en bespreken De kinderen maken zelfstandig de opdrachten op bladzijde van het werkboek. De antwoorden kunnen ze zelf nakijken in het antwoordenboekje. Bespreek de antwoorden eventueel samen. Bij opdracht 1: Controleer of de kinderen de opdracht begrijpen. Bij opdracht 5: Bespreek met de leerlingen waarom er in de Eerste Wereldoorlog loopgraven gebruikt werden. (Loopgraven horen bij de tactiek van legers die land veroveren en verdedigen. Ze geven soldaten bescherming tegen kogels.) Extra activiteiten 1 Oorlog en terrorisme Maak twee woordvelden op het bord: één van oorlog en één van terrorisme. Laat leerlingen begrippen noemen die bij beide of bij één van beide begrippen horen. Probeer samen te formuleren wat de overeenkomst is en wat het verschil tussen de begrippen oorlog en terrorisme. (Bijvoorbeeld: een oorlog wordt gevoerd tussen staten gevoerd, terrorisme betreft geweld van een groep tegen een overheid of de burgers van een land.) 2 Oorlog in de krant Laat kinderen in kranten zoeken naar berichten over geweld en oorlogssituaties, of daarmee verwante berichten, bijvoorbeeld over vluchtelingen of wapensmokkel. Praat naar aanleiding van deze berichten over oorlog en vrede. oorlog, wereldoorlog, loopgraaf, tank, duikboot, slagveld, neutraal, pacifisme Historische namen Eerste Wereldoorlog ( ), Versailles (1919) Frankrijk, Duitsland, België 1 Introductie Vraag wanneer Bevrijdingsdag is. Wat herdenken we op 31

4 2 Crisistijd Leskern De economische wereldcrisis gaat ook aan Nederland niet voorbij. Werkloosheid en armoede zijn het gevolg. In Duitsland steekt het nationalisme de kop op. Lesdoelen De leerlingen kunnen twee kenmerken noemen van de crisistijd. Ze kunnen het verband uitleggen tussen overproductie en crisis. Ze kunnen met voorbeelden de situatie in Nederland beschrijven. Ze kunnen kenmerken noemen van nationalisme. Ze kunnen verklaren waarom zoveel Duitsers in de crisistijd op Hitler stemden. 1 introductie: verhaal voorlezen 5 minuten 2 verhaal bespreken 5 minuten 3 lezen en bespreken 20 minuten 4 opdrachten maken en bespreken 20 minuten 1 leerlingenboek bladzijde werkboek bladzijde 22 3 kopieerblad Lastige woorden 3, blad 1 Neem met de taalzwakke kinderen van tevoren de begrippen van de woordenlijst door. crisis, productie, afbetalen, werkloosheid, stempelen, steun, nationalisme Historische namen crisistijd, Nationaal Socialisme, NSB, Hitler 1 Introductie: voorleesverhaal Haal kort de vorige les op. Waar ging die over? Vertel dat het na de Eerste Wereldoorlog niet goed ging in Europa, ook niet in Nederland. Lees vervolgens het verhaal Een korte broek op de volgende bladzijde voor. Laat de kinderen tijdens het voorlezen de afbeelding op bladzijde 35 bekijken. Welk fragment uit het verhaal wordt hier afgebeeld? Stel enkele vragen over de afbeelding of laat kinderen verwoorden wat ze zien. Stel daarna de volgende vragen over het verhaal en bespreek de antwoorden. Waarom komt er een controleur bij Hans thuis? Wat is zwartwerken? Wat wordt bedoeld met het begrip steun? Hoe zal Hans zich gevoeld hebben met zijn korte broek? Is er iemand die deze situatie herkent? 3 Lezen en bespreken Vertel de kinderen dat ze nu meer gaan lezen over hoe het kwam dat er zo n armoede was in Nederland. Lees vervolgens samen de teksten op bladzijde Opdrachten maken en bespreken De kinderen kunnen de opdrachten op bladzijde 22 van het werkboek zelfstandig maken. Ze kunnen de antwoorden zelf nakijken met het antwoordenboekje. Bespreek de antwoorden eventueel samen. Opdracht 3: Leg uit dat de kooplust van mensen gestimuleerd werd doordat er zoveel nieuwe producten waren. Herinner de leerlingen hier eventueel aan de les over uitvindingen. Opdracht 4: Vraag de kinderen waarvoor de schadevergoeding was die Duitsland moest betalen. Leg uit dat Hitler de Joden als zondebok gebruikte. Als je een zondebok gebruikt, krijgt die groep de schuld van alle ellende. Dan hoef je niet te kijken naar je eigen bijdrage aan die ellende. Extra activiteiten 1 Stripverhaal maken Verdeel de kinderen in groepjes van ongeveer zes leerlingen en laat elk groepje een stripverhaal bij opdracht 3 maken. Ieder kind maakt een tekeningetje van een fase in het proces. Zet de fasen onder elkaar op het bord: kooplust door nieuwe producten lenen en kopen op afbetaling fabrieken produceren te veel arbeiders worden ontslagen mensen worden arm en kopen minder fabriek moet sluiten. Plak de tekeningen aan elkaar tot een strip. 2 Afbetaling Praat met de leerlingen over het begrip afbetalen. Wat is dat precies? Wie kan er een voorbeeld van geven? Wat zijn de voor- en nadelen? 32 2 Verhaal bespreken Bekijk met de kinderen de afbeelding op bladzijde 35.

5 5 Toets Een korte broek Doel De Hans kinderen zit net laten een hun boterham kennis en te inzicht eten, als zien er in de gebeld leerstof wordt. van de Moeder tijd van Jagers doet open. boeren Er staat en een Grieken meneer en voor Romeinen. de deur. Goedemiddag, mevrouw, zegt hij. Ik ben van de Crisis Controle Dienst. Ik kom in verband met uw aan- 1 vraag samenvatting voor een maken pak voor uw man. 20 Vindt minuten u het 2 goed toets als maken ik even rondkijk? Moeder 20 minuten knikt 3 zenuwachtig toets bespreken en houdt de deur voor 10 minuten hem open. De meneer loopt de kamer door, kijkt in de kasten en noteert af en toe iets op een vel 1 leerlingenboek bladzijde papier. Dan ziet hij de fiets van Hans op de 2 kopieerblad Toets 2, blad 1 en blad 2 kleine binnenplaats staan. Hoe komen jullie 3 samenvatting werkboek bladzijde 19 4 daaraan? kopieerblad vraagt Samenvatting de controleur. 2, blad Zo n 1 en blad fiets 2 kost een hoop geld! Die is van mij! roept Hans fel. Hij is bang dat de Geef man de kinderen fiets meeneemt. als voorbereiding Mooie op fiets, de hoor! toets één zegt of de enkele man dagen grijnzend. van tevoren Nu vindt de moeder samenvatting het wel genoeg. van het Die kopieerblad fiets is van mee zijn naar grootvader huis om geweest, te leren. zegt ze. Mijn man heeft hem zelf Doet netjes u na de opgeknapt. toets de verdiepingsopdrachten U moest maar eens gaan. van les Ik 6? heb Lees nog dan meer vast te wat doen. de kinderen Goedemiddag. Ze laat de man uit. U hoort nog van thuis moeten voorbereiden voor de verdiepingsopdrachten. Dan hebben ze ruim de tijd ons, zegt de man voordat hij vertrekt. om materiaal te verzamelen en mee te Wat was dat voor enge vent? vraagt Hans. nemen, zoals een schoenendoos voor Die opdracht meneer 4. keek of je vader niet stiekem geld verdient. Sinds hij werkloos is, krijgt hij vijftien gulden steun per week. Nu is hij ook weer alle naar sleutelbegrippen het stempellokaal. uit les 1, 2, 3 en 4. Waarom moet hij elke dag stempelen? vraagt Hans. Als je twee keer per dag een stempel moet halen, kun je niet stiekem ergens zwartwerken, zegt moeder. Vader is op zoek naar werk, en hij denkt dat het beter lukt als hij een 1 Samenvatting maken nieuw pak aan heeft bij een sollicitatiegesprek. Daarom heb ik extra geld aange- Laat de kinderen zelfstandig de samenvatting in het werkboek maken. Ze mogen daarbij het leerlingenboek gebruiken. vraagd. Lees daarna samen met de kinderen de samenvatting Dan komt door, de buurvrouw zodat ieder kind binnenlopen. zijn antwoorden Mijn kan controleren. man heeft Geef werk de gekregen, kinderen de zegt gelegenheid ze blij. De om vragen ophaalbrug te stellen. Eventueel moet gerepareerd vat u de lesstof worden. nog even Dat samen. betekent misschien wel vijf weken werk! Moeder en Hans zijn blij voor haar. Nu mijn De samenvatting man nog, zegt van het moeder. kopieerblad kunt u als huiswerk Even meegeven later komt of vader samen thuis. met de Ook kinderen hij heeft doorlezen. nieuws. U kunt hem Ik hoef ook op voorlopig een ander niet tijdstip meer door te stempelen, zegt hij. Ik moet me morgen melden de kinderen laten leren als voorbereiding op de toets. voor de werkverschaffing. Ze gaan een bos 2 Toets maken aanleggen bij Amsterdam. En een roeibaan. Deel de toets uit. De kinderen maken de toets zelf- Ik moet me daarvoor melden, anders krijg ik standig. U vindt de antwoorden op bladzijde xx. U bent in principe vrij om zelf een normering bij de toets te kiezen. Daarbij kunt u de volgende normering als leidraad gebruiken. Goede geen uitkering antwoorden meer. Ik ben Beheersing benieuwd wat 9-10 voor werk ik moet doen. goed 6-8 Dat kan ik je wel vertellen, voldoende zegt de buurvrouw. dan Mijn 6 broer werkt daar onvoldoende ook. Hij komt minder elke dag bekaf thuis met zijn handen vol blaren. Toets Hij bespreken staat de hele dag in de zware klei te 3 Het spitten. bespreken Als boekhouder van toets doet is hij u dat op een helemaal later tijdsstip, wanneer niet gewend. u de toets Zijn hebt rug nagekeken. doet zeer, zijn handen zijn kapot. Soms huilt hij zelfs van de pijn. Besteed aandacht aan zaken die u bij het nakijken zijn Op dat moment wordt er aangebeld. Anton en opgevallen. Geef ook aan hoe u de antwoorden hebt Fred, twee vrienden van Hans, komen hem gewaardeerd. Ga in op die zaken waar veel kinderen nog ophalen om naar school te gaan. Als hij buiten problemen mee hebben. Laat de kinderen ook zelf aan het staat, woord merkt over hij de hoe opdrachten. warm het Wat is. vonden Snel loopt ze lastig? hij Welke terug opdrachten naar binnen, waren en roept: gemakkelijk? Mama, Hoe weet hebben jij ze waar geredeneerd? mijn korte Willen broek ze is? iets Het vertellen is vandaag over het veel gebruik van te warm vuur door voor de een jagers? lange Waren broek! de pictogrammen moeilijk? Ik denk En dat hoe jij je zit oude het met korte de uitroep broek niet van Tom meer over dierenbeulen? past, zegt moeder. En geld voor een nieuwe is er gewoon niet. Maar ik weet er wel iets op. Ga jij nu maar snel naar school, dan zorg ik dat je morgen een korte broek hebt! Zo Hans, laat jij maar eens zien wat je ervan gemaakt hebt, zegt meester Mulder met barse stem. De kinderen van de zesde klas zijn doodstil sommen aan het maken. Af en toe roept de meester een leerling naar voren om zijn rekenschrift na te kijken. Als je dan iets niet goed hebt, kan de hele klas het duidelijk horen. Hans loopt langzaam met zijn rekenschrift naar voren. Alstublieft meester, zegt hij en hij denkt: Ik hoop dat ik alle sommen goed heb! Dan krijg ik een stempel! De meester pakt het rekenschrift, maar hij kijkt er niet in. Hij tuurt spottend naar de korte broek die Hans vandaag voor het eerst aan heeft. Zo jongen, heeft je moeder de pijpen er maar afgeknipt? Het blijft stil in de klas, want het is streng verboden om te lachen. Toch hoort Hans enkele kinderen gniffelen. Ja meester, zegt hij met een vuurrood hoofd. Wat moet hij anders zeggen? Hij kan wel door de grond zakken... 33

6 3 Nederland in oorlog Leskern Aanloop tot en begin van de Tweede Wereldoorlog. In 1940 wordt Nederland aangevallen. Na het bombardement van Rotterdam capituleert Nederland en wordt het land bezet. Lesdoelen De leerlingen kunnen enkele kenmerken van de nazitijd in Duitsland noemen. Ze kunnen van enkele kenmerkende gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog de juiste volgorde aangeven. Ze kunnen beschrijven hoe de Tweede Wereldoorlog in Nederland begon. Ze kunnen vertellen welke invloed het bombardement van Rotterdam op de beslissing tot capitulatie had. 1 introductie 5 minuten 2 teksten lezen 20 minuten 3 opdrachten maken en bespreken 25 minuten 1 leerlingenboek bladzijde werkboek bladzijde kopieerblad Lastige woorden 3, blad 2 Neem met de taalzwakke kinderen van tevoren de begrippen van de woordenlijst door. dictator, leger, parachutisten, bombardement, capitulatie, bezetting Historische namen Tweede Wereldoorlog, nazipartij, Adolf Hitler, Wilhelmina, geallieerden oud je nu bent als je in 1940 tien was. Wie heeft er een (over)grootouder die zo oud is? 2 Teksten lezen De kinderen lezen de teksten op bladzijde zelfstandig. Wijs hun erop dat ze ook in de afbeeldingen informatie kunnen vinden. 3 Opdrachten maken en bespreken De kinderen maken zelfstandig de opdrachten op bladzijde van het werkboek. Ze kunnen de antwoorden zelf nakijken met het antwoordenboekje. Bespreek de antwoorden eventueel samen. Bij opdracht 1: Leg uit dat Hitler wel door democratische verkiezingen aan de macht kwam, maar daarna een dictator werd en andere partijen verbood. Bij opdracht 3: Leg de nadruk op de oorzaken van de oorlog, zoals hier de werkloosheid. Bij opdracht 4: Kijk nog eens samen naar het kaartje op bladzijde 40. Waar ligt Polen? De bondgenoten tegen Duitsland noemen we de geallieerden. Schrijf dit woord op het bord. Welke landen behoren tot de geallieerden? (Amerika staat niet op het kaartje.) Welke landen zijn bondgenoot van Duitsland? (Japan staat er niet op.) Extra activiteiten 1 Stellen Geef de leerlingen de volgende opdracht: Koningin Wilhelmina hield vanuit Londen toespraken voor radio Oranje. Doe alsof je koningin Wilhelmina bent en schrijf een korte toespraak waarin je uitlegt waarom je naar Londen bent gevlucht en waarin je de Nederlanders moed inspreekt. 2 Bombardement Weten de kinderen wat een bombardement inhoudt? Laat hen maar eens vertellen wat ze onder dat begrip verstaan. Vraag hun hoe het zou voelen om daar middenin te zitten. (Denk daarbij aan angst, paniek, brand, vluchten.) Met welke natuurrampen kun je een bombardement vergelijken? 34 1 Introductie Wijs de leerlingen nog eens op het pictogram van de tijd van de Wereldoorlogen. Herinner de leerlingen aan de les over de Eerste Wereldoorlog. Deed Nederland daaraan mee? Vertel dat deze les over het begin van de Tweede Wereldoorlog gaat. Lees de titel van de les voor. Vertel dat de Tweede Wereldoorlog nu lang geleden is ( ) maar dat er nog wel oude mensen zijn die hem als kind hebben meegemaakt. Reken samen uit hoe

7 4 Propaganda en leugens Leskern Propaganda en leugens horen onverbrekelijk bij het voeren van oorlog. Lesdoelen De leerlingen kunnen aangeven hoe de nazi s mensen probeerden te overtuigen. Ze kunnen voorbeelden van propaganda noemen van zowel de nazi s als de geallieerden. Ze kunnen aangeven wat censuur is. Ze kunnen vertellen dat propaganda en leugens bij het voeren van oorlog een grote rol spelen. 1 introductie 10 minuten 2 lezen en bespreken 20 minuten 3 opdrachten maken en bespreken 20 minuten 1 leerlingenboek bladzijde werkboek bladzijde kopieerblad Lastige woorden 3, blad 2 Neem een krant met veel advertenties mee. Neem met de taalzwakke kinderen van tevoren de begrippen van de woordenlijst door. Geef de kinderen als voorbereiding op de toets één of meer dagen van tevoren de samenvatting van het kopieerblad mee naar huis om te leren. propaganda, censuur, reclame, poster, pamflet Historische namen Goebbels 2 Lezen en bespreken Lees met de kinderen de teksten van bladzijde en laat hen erop reageren. Neem de tijd om samen de afbeeldingen te bekijken: beelden spelen een grote rol bij propaganda. Vraag na het lezen van Koop! Koop! Koop! welke reclameleuzen en tv-spotjes de leerlingen uit hun hoofd kennen. Bespreek na het lezen van Leugens waarom de nazi s het zo belangrijk vonden om bepaalde groepen mensen zwart te maken. (Om de Duitsers het gevoel te geven dat ze zelf heel bijzonder waren.) Vraag na het lezen van Kranten naar het verband tussen propaganda en censuur (bepaalde zaken steeds weer herhalen en andere zaken verzwijgen) en wat men met beide wil bereiken. (dat mensen bepaalde dingen gingen geloven) 3 Opdrachten maken en bespreken De kinderen kunnen de opdrachten op bladzijde van het werkboek zelfstandig maken. De antwoorden kunnen ze zelf nakijken in het antwoordenboekje. Bespreek de antwoorden eventueel samen. Opdracht 5: Waarom is zo n poster propaganda? Opdracht 8: Waarom mag Nellie bepaalde zinnen niet lezen van de censuur? Opdracht 10: Zorg ervoor dat het verschil tussen een zakelijke mededeling en een subjectieve mededeling duidelijk is. Extra activiteiten 1 Feit of mening? Laat de leerlingen nieuwskoppen en advertentieleuzen uit kranten en tijdschriften knippen en opplakken. Laat hen feitelijke mededelingen met een bepaalde kleur omcirkelen. Wanneer is iets een feitelijke, zakelijke mededeling? En wanneer is iets eerder een mening? Vinden de kinderen het moeilijk om dit onderscheid te maken? 2 Propaganda maken Laat kinderen propaganda maken voor iets wat ze zelf kiezen, bijvoorbeeld hun sportclub of een goed doel. Laat hen dat kort tekenen of opschrijven. Bespreek daarna de verschillende ideeën. Wie voert de meeste propaganda? Wie stelt zaken mooier voor dan ze zijn? 1 Introductie Laat een krant zien en vraag de leerlingen wat je in een krant zoal kunt lezen. Lees enkele koppen voor. Stel vast dat er niet alleen nieuws, maar ook andere dingen in een krant staan. Lees ook een paar reclameleuzen voor. Bespreek met de leerlingen het verschil tussen nieuws en reclame. Nieuws informeert je over gebeurtenissen. Reclame verleidt je om dingen te kopen. Vertel dat deze les over een soort reclame gaat: propaganda. 35

8 5 Toets Doel De kinderen laten hun kennis en inzicht zien in de stof van de tijd van Wereldoorlogen. 1 samenvatting maken en leren 20 minuten 2 toets maken 20 minuten 3 toets bespreken 10 minuten 3 Toets bespreken Het bespreken van de toets doet u op een later tijdstip, wanneer u de toets hebt nagekeken. Besteed aandacht aan zaken die u bij het nakijken zijn opgevallen. Geef ook aan hoe u de antwoorden hebt gewaardeerd. Ga in op die zaken waar veel kinderen nog problemen mee hebben. Laat de kinderen ook aan het woord over de opdrachten. Wat vonden ze lastig? Welke opdrachten waren gemakkelijk? Hoe hebben ze geredeneerd? Begrepen ze het ontstaan van de crisis in opdracht 2? Waar zijn ze het niet mee eens? 1 leerlingenboek bladzijde kopieerblad Toets 3, blad 1 en 2 3 samenvatting werkboek bladzijde 27 4 kopieerblad Samenvatting 3, blad 1 en 2 Geef de kinderen als voorbereiding op de toets één of meer dagen van tevoren de samenvatting van het kopieerblad mee naar huis om te leren. Bereid de verdiepingsopdrachten van de volgende les voor. alle sleutelbegrippen uit les 1, 2, 3 en 4 1 Samenvatting maken en leren Laat de kinderen zelfstandig de samenvatting in het werkboek maken. Ze mogen daarbij het leerlingenboek gebruiken. Lees daarna samen met de kinderen de samenvatting door, zodat ieder kind zijn antwoorden kan controleren. Geef de kinderen de gelegenheid om vragen te stellen. Eventueel vat u de lesstof nog even samen. De samenvatting van het kopieerblad kunt u als huiswerk meegeven of samen met de kinderen doorlezen. U kunt hem ook op een ander tijdstip door de kinderen laten leren als voorbereiding op de toets. 2 Toets maken Deel de toets uit. De kinderen maken de toets zelfstandig. U vindt de antwoorden op kopieerblad Antwoorden toets 3, blad 1 en 2. U bent in principe vrij om een normering bij de toets te kiezen. Daarbij kunt u de volgende normering als leidraad gebruiken. 36 Goede antwoorden Beheersing 9-10 goed 6-8 voldoende minder dan 6 onvoldoende

9 6 Themales en herhaling Doel A Kinderen die de toets goed of voldoende maakten, verdiepen hun kennis en inzicht met behulp van een verdiepingsopdracht uit de themales (volg de aanwijzingen onder A). B Na de herhalingsles tonen de kinderen die de toets onvoldoende maakten alsnog hun kennis van en inzicht in de tijd van Wereldoorlogen (volg de aanwijzingen onder B). 1A verdiepingsopdracht maken 1B herhalingsopdrachten maken 60 minuten 25 minuten 1A leerlingenboek themales 5 bladzijde A kopieerblad Verdiepingsopdrachten 3.1 t/m 3.4 1B herhaling leerlingenboek bladzijde B kopieerblad Herhaling 3 1B kopieerblad Samenvatting 3, blad 1 en 2 1A Lezen en opdracht kiezen Vertel de kinderen dat ze in een paar stappen de belangrijkste gebeurtenissen van de laatste twee hoofdstukken gaan lezen, een samenvatting dus. Laat de kinderen goed naar de afbeeldingen kijken en lees de teksten. Vertel de kinderen dat ze naar aanleiding van een afbeelding een verdiepingsopdracht mogen maken. U vertelt kort welke vier opdrachten er zijn. De kinderen kiezen vervolgens een opdracht en gaan daarmee zelfstandig aan de slag. De aanwijzingen daarvoor vinden ze bij de opdracht. Daarna hebt u gelegenheid om met de kinderen die de toets onvoldoende hebben gemaakt de herhalingsopdrachten door te nemen. U kunt er ook voor kiezen om dit op een ander tijdstip te doen. 1B Herhalingsopdrachten maken De kinderen die de toets onvoldoende hebben gemaakt, maken de herhalingsopdrachten. Ze hebben daarbij het leerlingenboek nodig. Daarna nemen ze de samenvatting nog een keer door. Vervolgens controleert u of de kinderen de stof nu wel voldoende beheersen. Stel hun mondeling nog enkele vragen of neem de toets nog een keer af. Hierna kunnen ook deze kinderen met een korte verdiepingsopdracht aan de gang gaan. 37

Welke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen.

Welke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen. Tussen welke twee landen is de Eerste Wereldoorlog begonnen? 1. Engeland en Frankrijk 2. Duitsland en Frankrijk 3. Duitsland en Engeland Nederland blijft neutraal. Wat betekent dat? 1. Nederland kiest

Nadere informatie

> Lees In de loopgraven. > Lees Nieuwe wapens.

> Lees In de loopgraven. > Lees Nieuwe wapens. LB -. Nederland doet niet mee > Lees Ruzie in Europa. Leg uit waarom Nederland toch met de oorlog te maken krijgt. Gebruik de volgende woorden: vluchten kamp voedsel België. In 9 krijgen twee landen ruzie

Nadere informatie

Lastige woorden 3 Blad 1

Lastige woorden 3 Blad 1 Lastige woorden 3 Blad 1 Les 1 Nederland doet niet mee neutraal Als je geen partij kiest. loopgraaf Een gat of geul in de grond waarin je beschermd bent tegen kogels. explosie Een ontploffing. vlammenwerper

Nadere informatie

Tijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00.

Tijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00. 1 SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS 31 oktober 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit 38 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.

Nadere informatie

SO 1. Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014. Historisch Overzicht

SO 1. Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014. Historisch Overzicht SO 1 Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014 Historisch Overzicht 1. Welke doelstelling had Wilhelm II bij zijn aantreden als Keizer van Duitsland? 2. Welk land behoorde niet tot de Centralen tijdens de Eerste

Nadere informatie

Bronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden

Bronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden Bronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden Bronnen Noem een museum uit die tijd. Openluchtmuseum

Nadere informatie

Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940)

Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940) Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940) Adolf Hitler In 1933 kwam Adolf Hitler in Duitsland aan de macht. Hij was de leider van de nazi-partij. Hij zei tegen de mensen: `Ik maak van Duitsland

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis De Tweede Wereldoorlog

Samenvatting Geschiedenis De Tweede Wereldoorlog Samenvatting Geschiedenis De Tweede Wereldoorlog Samenvatting door Cas 1253 woorden 2 april 2018 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding. Waarom ik voor dit onderwerp heb gekozen. Ik heb voor dit

Nadere informatie

Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler?

Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler? Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler? Iedereen heeft wel eens van Adolf Hitler gehoord. Hij was de leider van Duitsland. Bij zijn naam denk je meteen aan de Tweede Wereldoorlog. Een verschrikkelijke

Nadere informatie

Na de WOI vluchtte de keizer naar Nederland

Na de WOI vluchtte de keizer naar Nederland Hoofdstuk 3 Na de WOI vluchtte de keizer naar Nederland Waarom NL? Nederland was een neutraal land. Bleef in NL tot aan zijn dood. Vrede van Versailles Vs, Eng, Fra winnaars. Duitsland als enige schuldig

Nadere informatie

Tijdvak II. november 2013 8: 30-10:00.

Tijdvak II. november 2013 8: 30-10:00. SCHOOLONDERZOEK Tijdvak II GESCHIEDENIS november 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.

Nadere informatie

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK 6 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK 6 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Monique Goris Leerlijnen: Hans Bulthuis Auteurs: Katrui ten Barge, Wilfried Dabekaussen, Juul Lelieveld, Frederike

Nadere informatie

Projectthema: De verhalenkoffer Les 1 Groeten van Leo Voorbereiding Lesdoelen Achtergrondinformatie Extra s Filmpjes Lesdoelen op het digibord

Projectthema: De verhalenkoffer Les 1 Groeten van Leo Voorbereiding Lesdoelen Achtergrondinformatie Extra s Filmpjes Lesdoelen op het digibord Voorbereiding Lesdoelen Achtergrondinformatie Extra s Knip de Mix en matchkaartjes uit (zie de laatste pagina van deze lesvoorbereiding). Zorg ervoor dat complete setjes worden uitgedeeld, anders is er

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje. KB-0125-a-14-1-b

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje. KB-0125-a-14-1-b Bijlage VMBO-KB 2014 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-14-1-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een politieke prent over een biddende fabrikant (1907): Onderschrift

Nadere informatie

2 maart 1945. 2 maart 2016. Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg

2 maart 1945. 2 maart 2016. Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg 2 maart 1945 2 maart 2016 Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg Er kwamen 4 Duitsers bij de Bark. Ze slaan piketten, voor het plaatsen van batterijen veldartillerie. Maar op die dag gingen de verzetsgroepen

Nadere informatie

35 oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1

35 oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1 35 Oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1. De Tweede Wereldoorlog dankt zijn naam aan: a. Het aantal landen dat erbij betrokken was b. Het feit dat de oorlog in meerdere werelddelen werd uitgevochten

Nadere informatie

Wat is de aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog? De moord op Frans-Ferdinand van Oostenrijk.

Wat is de aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog? De moord op Frans-Ferdinand van Oostenrijk. Werkblad 7 Ω Oorlog en crisis Ω Les : De Eerste Wereldoorlog Het begin van de Eerste Wereldoorlog Rond 900 zijn er twee kampen in Europa. Rusland, Frankrijk en Groot- Brittannië aan de ene kant. Oostenrijk-

Nadere informatie

Lesbrief bij het boek Kiezen in de oorlog. Marte Jongbloed Roelof van der Schans

Lesbrief bij het boek Kiezen in de oorlog. Marte Jongbloed Roelof van der Schans Lesbrief bij het boek Kiezen in de oorlog Marte Jongbloed Roelof van der Schans Lees dit boek lekker rustig door. Beantwoord iedere keer als je een hoofdstuk uitgelezen hebt de vragen die bij dat hoofdstuk

Nadere informatie

Lesbrief Van Papa, voor Sammie

Lesbrief Van Papa, voor Sammie Lesbrief Van Papa, voor Sammie 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Introductie 4 Tweede Wereldoorlog 5 Concentratiekamp 6 Stripverhaal (opdracht) 8 Collage maken (opdracht) 9 Colofon 10 2 Inleiding Voor u ligt

Nadere informatie

In 1918 is na vier lange jaren vechten de eerste wereldoorlog voorbij. In een trein in frankrijk wordt de wapenstilstand getekend.

In 1918 is na vier lange jaren vechten de eerste wereldoorlog voorbij. In een trein in frankrijk wordt de wapenstilstand getekend. Een wapenstilstand is niet hetzelfde als een vrede. Daarover gaan de landen vanaf januari 1919 in het paleis van versailles bij parijs lang over praten... In 1918 is na vier lange jaren vechten de eerste

Nadere informatie

SCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS

SCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS Dit onderzoek bestaat uit 40 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad. Meerkeuze antwoorden worden

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Wereldoorlogen in de 20ste eeuw

Samenvatting Geschiedenis Wereldoorlogen in de 20ste eeuw Samenvatting Geschiedenis Wereldoorlogen in de 20ste eeuw Samenvatting door een scholier 1323 woorden 27 november 2005 6,4 16 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Hoofdstuk 2 Wereldoorlogen

Nadere informatie

WEBQUEST L6-02 oorlog & vrede

WEBQUEST L6-02 oorlog & vrede WEBQUEST L6-02 oorlog & vrede 2.3.1. Wereldoorlog I INHOUD OEFENBOEK De Eerste Wereldoorlog 02-03 2.3.2. Wereldoorlog II De Tweede Wereldoorlog 04-05 La Vita è Bella 06-07 3.1. Geweldige personen Jezus

Nadere informatie

Gemeenschappelijk schoolonderzoek Tijdvak I 27 oktober

Gemeenschappelijk schoolonderzoek Tijdvak I 27 oktober Gemeenschappelijk schoolonderzoek 2014-2015 Tijdvak I 27 oktober 2014 10.30 12.00 GESCHIEDENIS Dit schoolonderzoek bestaat uit 38 vragen. Voor dit onderzoek zijn maximaal 59 punten te behalen. Als bij

Nadere informatie

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Verantwoordelijkheid. Ja, ook heel belangrijk voor school!!! Het lijkt veel op zelfstandigheid, maar toch is het net iets anders. Verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De

Nadere informatie

LEVEN IN DE OORLOG LES 1. Het begin van de oorlog

LEVEN IN DE OORLOG LES 1. Het begin van de oorlog Wereldoorlogen en Holocaust LES 1 LEVEN IN DE OORLOG JE LEERT wat er in het begin van de Tweede Wereldoorlog gebeurt; wat er verandert in het dagelijks leven van de mensen; wat de mensen doen bij een luchtalarm.

Nadere informatie

Kwartetspel. Korte omschrijving. Lesdoelen. Lesbeschrijving. Materiaal

Kwartetspel. Korte omschrijving. Lesdoelen. Lesbeschrijving. Materiaal Docentenblad Kwartetspel Korte omschrijving Door het maken en spelen van het kwartetspel leren de leerlingen spelenderwijs de betekenis van een groot aantal begrippen. Lesdoelen Leerlingen kijken al naar

Nadere informatie

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les 8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil

Nadere informatie

U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt.

U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt. UW MENING GEVEN spreken inleiding en doel Een mening is wat iemand denkt of vindt. U leert in deze les om een mening vragen. U wilt dan weten wat iemand vindt. U leert ook uw mening geven. Uw mening geven

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis

Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Geschiedenis INHOUDSOPGAVE: Aantekeningen Pagina 2/3 Wat moet je leren Pagina 3 Wat moet je kennen en kunnen? Pagina 4/6 Tekst Samenvatting Pagina 6/8 Begrippen Pagina 8 1 Aantekeningen H1.1

Nadere informatie

Lesidee: Oorlog en verzet

Lesidee: Oorlog en verzet Lesidee: Oorlog en verzet Tussen 1940 en 1945 was Nederland bezet door Duitse troepen. Die waren in de nacht van 9 op 10 mei 1940 in opdracht van Adolf Hitler het land binnengevallen. Het Nederlandse leger

Nadere informatie

De tijd van: Wereldoorlogen

De tijd van: Wereldoorlogen De tijd van: Wereldoorlogen WoI Interbellum WoII Wereldoorlog I Casus Belli (Latijn, de oorzaak van de oorlog) Wereldoorlog I Tweefronten oorlog: Oostfront/Westfront Tannenberg 1914: Bewegingsoorlog: Verdun

Nadere informatie

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd. Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik

Nadere informatie

een zee van tijd een zee van tijd Ze laten zien dat ze geen leger meer willen. Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam:

een zee van tijd een zee van tijd Ze laten zien dat ze geen leger meer willen. Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam: Werkblad Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les : Wat er vooraf ging Na de Eerste Wereldoorlog gaat het slecht met Duitsland. Het land moet veel geld Hitler betalen aan de winnaars van de oorlog. De leider van

Nadere informatie

Jezus vertelt, dat God onze Vader is

Jezus vertelt, dat God onze Vader is Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-12-2-b

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-12-2-b Bijlage VMBO-KB 2012 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-12-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een beschrijving van een politieke stroming (rond 1870): Zij

Nadere informatie

DOCENTEN HANDLEIDING

DOCENTEN HANDLEIDING BESTEL OOK HET WERKBOEKJE! Ga naar www. oorlogsgeheimendefilm.nl DOCENTEN Een film over vriendschap, vertrouwen & verraad HANDLEIDING Bij de digitale les over de film Oorlogsgeheimen Op 3 juli gaat de

Nadere informatie

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.

Nadere informatie

HET DROOMMUSEUM VAN DRE

HET DROOMMUSEUM VAN DRE HET DROOMMUSEUM VAN DRE Beste leerling, Dit werkblad wil je iets langer bij bepaalde zaken in het museum laten stil staan. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat je niet mag rondneuzen naar andere objecten,

Nadere informatie

Spreekbeurt Geschiedenis tweede wereldoorlog

Spreekbeurt Geschiedenis tweede wereldoorlog Spreekbeurt Geschiedenis tweede wereldoorlog Spreekbeurt door een scholier 1325 woorden 15 mei 2009 5,3 43 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 1. Begin van de tweede wereldoorlog De tweede wereldoorlog duurde

Nadere informatie

Algemene instructies voor de strategie: Vragen stellen. Introductiefase bij de eerste les:

Algemene instructies voor de strategie: Vragen stellen. Introductiefase bij de eerste les: Algemene instructies voor de strategie: Vragen stellen "Welkom,." Introductiefase bij de eerste les: 1. "Vandaag gaan we weer een tekst lezen. Daarbij gaan we een nieuwe strategie leren. Deze strategie

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Jodenhaat in de Tweede Wereldoorlog

Werkstuk Geschiedenis Jodenhaat in de Tweede Wereldoorlog Werkstuk Geschiedenis Jodenhaat in de Tweede Wereldoorlog Werkstuk door een scholier 2028 woorden 13 december 2005 4,7 122 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sfinx Vraag 1 a) In welk jaar werd Nederland

Nadere informatie

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen

Nadere informatie

Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding

Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding Inleiding De checklist Gesprek voeren 2F is ontwikkeld voor leerlingen die een gesprek moeten kunnen voeren op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht hoe de

Nadere informatie

Tweede Wereldoorlog 1

Tweede Wereldoorlog 1 Tweede Wereldoorlog 1 Adolf Hitler 1889 1945 INHOUDSOPGAVE Tekstsamenvatting...Pagina 2 tot 4 Aantekeningen...Pagina 5 tot 6 Begrippen...Pagina 6 1 P a g e Tekstsamenvatting 1.1 Duitsland na de eerste

Nadere informatie

Mentor Datum Groep Aantal lln

Mentor Datum Groep Aantal lln Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Dilia Couwenberg P14EhvADT t Startblok Eindhoven Mentor

Nadere informatie

OPA EN OMA DE OMA VAN OMA

OPA EN OMA DE OMA VAN OMA Hotel Hallo - Thema 4 Hallo opdrachten OPA EN OMA 1. Knip de strip. Strip Knip de strip los langs de stippellijntjes. Leg de stukken omgekeerd en door elkaar heen op tafel. Draai de stukken weer om en

Nadere informatie

Ria Massy. De taart van Tamid

Ria Massy. De taart van Tamid DE TAART VAN TAMID Ria Massy De taart van Tamid De taart van Tamid 1 Hallo broer! Hallo Aziz! roept Tamid. Zijn hart klopt blij. Aziz belt niet zo dikwijls. Hij woont nog in Syrië. Bellen is moeilijk in

Nadere informatie

Les 1 Vragen stellen Leestekst: De tandarts

Les 1 Vragen stellen Leestekst: De tandarts Les 1 Vragen stellen Leestekst: De tandarts "Welkom:... " Introductiefase: 1. "Vandaag gaan we weer een tekst lezen. Daarbij gaan we een nieuwe strategie leren. Deze strategie heet vragen stellen. We gaan

Nadere informatie

100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna.

100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. 100 jaar geleden t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. t Is oorlog! Binderveld, Kozen, Nieuwerkerken en Wijer 100 jaar geleden is een

Nadere informatie

3 Bijna ruzie. Maar die Marokkanen en Turken horen hier niet. Ze moeten het land uit, vindt Jacco.

3 Bijna ruzie. Maar die Marokkanen en Turken horen hier niet. Ze moeten het land uit, vindt Jacco. 1 Het portiek Jacco ruikt het al. Zonder dat hij de voordeur opendoet, ruikt hij al dat er tegen de deur is gepist. Dat gebeurt nou altijd. Zijn buurjongen Junior staat elke avond in het portiek te plassen.

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?"

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent? Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer "Welkom:..." Introductiefase: 1. "We gaan vandaag proberen te voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?" 3. Discussie:...

Nadere informatie

OORLOG IN OVERIJSSEL 2015

OORLOG IN OVERIJSSEL 2015 OORLOG IN OVERIJSSEL 2015 Opdrachten bij de film Naam Groep.. BEZETTING duur: ca. 15 minuten In de film zie je beelden van Hitler. Wie was hij? In welk jaar kwam Hitler aan de macht en welke plannen had

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

www.verzetsmuseum.org Plantage Kerklaan 61 (tegenover Artis), Amsterdam

www.verzetsmuseum.org Plantage Kerklaan 61 (tegenover Artis), Amsterdam www.verzetsmuseum.org Plantage Kerklaan 61 (tegenover Artis), Amsterdam mede mogelijk gemaakt door Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Dit project is mede gefinancieerd met steun van het europees fonds

Nadere informatie

een zee van tijd een zee van tijd Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam: Hitler

een zee van tijd een zee van tijd Werkblad 12 Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les 1: Wat er vooraf ging Naam: Hitler Werkblad Ω De Tweede Wereldoorlog Ω Les : Wat er vooraf ging Na de Eerste Wereldoorlog gaat het slecht met Duitsland. Het land moet veel geld Hitler betalen aan de winnaars van de oorlog. De leider van

Nadere informatie

3 Hoogbegaafdheid op school

3 Hoogbegaafdheid op school 3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit

Nadere informatie

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Historische context Duitsland h2

Samenvatting Geschiedenis Historische context Duitsland h2 Samenvatting Geschiedenis Historische context Duitsland h2 Samenvatting door D. 819 woorden 5 februari 2017 5,2 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats GS Historische Context Duitsland Notitie:

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje b

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje b Bijlage VMBO-KB 2008 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje Staatsinrichting van Nederland bron 1 Uit een openbare brief van iemand die zich zorgen maakt over de ontwikkelingen

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2019 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE GL en TL Bronnenboekje GT-0125-a-19-1-b 1 / 14 lees verder bron 1 Een zin uit het programma van een politieke partij (1894): Het

Nadere informatie

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Tweede wereldoorlog-1 vmbo12

Tweede wereldoorlog-1 vmbo12 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 17 august 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/62175 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

Toetsvragen geschiedenis toelating Pabo. Tijdvak 9 Toetsvragen

Toetsvragen geschiedenis toelating Pabo. Tijdvak 9 Toetsvragen Tijdvak 9 Toetsvragen 1 De Eerste Wereldoorlog brak uit naar aanleiding van een moordaanslag in Serajewo. Maar lang daarvoor groeiden er al tegenstellingen waarbij steeds meer landen werden betrokken.

Nadere informatie

Samenvatting H2 2: Fascisten NSDAP machtigingswet totalitaire staat concentratie kampen indoctrinatie

Samenvatting H2 2: Fascisten NSDAP machtigingswet totalitaire staat concentratie kampen indoctrinatie Samenvatting H2 2: Terwijl de onvrede groeide in de Republiek van Weimar en de communisten, de conservatieven en de socialisten elkaar niet konden luchten of zien, begonnen een paar mannen een eigen politieke

Nadere informatie

geschiedenis en staatsinrichting CSE KB

geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Examen VMBO-KB 2010 tijdvak 1 vrijdag 21 mei 9.00-11.00 uur geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 39 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 54 punten

Nadere informatie

Tweede Wereldoorlog-1 vmbo12

Tweede Wereldoorlog-1 vmbo12 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 19 juni 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62175 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Onderduiken Mijn spreekbeurt gaat over mensen die in de tweede wereldoorlog zijn ondergedoken. Mijn werkstuk heb ik gemaakt over Anne Frank. Anne Frank is in de tweede wereld oorlog ook ondergedoken. Vandaar

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

Die welle of de golf

Die welle of de golf Die welle of de golf naam: klas: schooljaar: - vak: GODSDIENST leerkracht: 1 Vooraleer we naar de film kijken, zijn er eerst een aantal dingen waar we het over moeten hebben. In dit eerste deeltje: Wat

Nadere informatie

Anne Frank, haar leven

Anne Frank, haar leven Vragen en opdrachten bij: Anne Frank, haar leven Doe meer met Leeslicht! Bij alle boeken in de serie Leeslicht kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief staan

Nadere informatie

Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld

Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld In meer dan dertig landen in de wereld is er oorlog. Wereldwijd zijn er dus miljoenen kinderen die een oorlog meemaken. Vraag 1. Kun je drie landen noemen

Nadere informatie

DINGEN DIE JE MOET WETEN

DINGEN DIE JE MOET WETEN 50 Maar wat gebeurde er precies? Welke landen en mensen waren belangrijk? Dit boek staat vol met weetjes, landkaarten en foto s over een tragische periode in de wereldgeschiedenis. JIM ELDRIDGE ISBN 978

Nadere informatie

Plantage Kerklaan 61 (tegenover Artis), Amsterdam

Plantage Kerklaan 61 (tegenover Artis), Amsterdam www.verzetsmuseum.org Plantage Kerklaan 61 (tegenover Artis), Amsterdam Verzetsmuseum Junior op wielen is mede mogelijk gemaakt door Kiwanis Club Amsterdam Anoniem Fonds Stichting Dutch-Paris Het Solidariteitsfonds

Nadere informatie

Waar gebeurde het? Korte omschrijving. Lesdoel. Lesbeschrijving. Materiaal. Docentenblad

Waar gebeurde het? Korte omschrijving. Lesdoel. Lesbeschrijving. Materiaal. Docentenblad Docentenblad Waar gebeurde het? Korte omschrijving In de strip worden vaak plaatsen genoemd. Er zijn drie kaartjes (Nederland, Europa en de wereld) en een aantal stripplaatjes waarin plaatsen genoemd worden.

Nadere informatie

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 1 Voorwoord Tijdens het maken van mijn spreekbeurt over Amerika kwam ik de Koude oorlog tegen. De koude oorlog leek mij een heel interessant onderwerp waar ik niet

Nadere informatie

Indelen 1. Voor in het schrift komen de aantekeningen te staan en ook de uitwerkingen 2. Achterin het schrift komen de opdrachten te staan

Indelen 1. Voor in het schrift komen de aantekeningen te staan en ook de uitwerkingen 2. Achterin het schrift komen de opdrachten te staan Antwoordkernen bij Eureka 3M, Amersfoort 2014-2015 Antwoordkernen zijn vrijwel nooit volledige zinnen. Antwoordkernen geven alleen aan, wat er beslist in het antwoord moet staan. De bedoeling is, dat je

Nadere informatie

GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB

GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Examen VMBO-KB 2005 tijdvak 1 woensdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 35 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten

Nadere informatie

Je hebt je huiswerk niet gemaakt, maar durft dat niet te zeggen. Je krijgt een beurt en zo merkt de meester het toch. Oeps

Je hebt je huiswerk niet gemaakt, maar durft dat niet te zeggen. Je krijgt een beurt en zo merkt de meester het toch. Oeps De juf vraagt wie er mee wil doen aan een voorleeswedstrijd. Je wilt wel graag maar zegt niks omdat je bang bent dat ze je uitlachen. En nu ben je te laat. Je hebt je huiswerk niet gemaakt, maar durft

Nadere informatie

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen. Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl

Nadere informatie

A. Jouw rechten! Kinderrechten

A. Jouw rechten! Kinderrechten Dit werkblaadje is van... A. Jouw rechten! Kinderrechten Je hebt ongetwijfeld al gehoord van de Rechten van het Kind. De koningen, presidenten en andere leiders van over de hele wereld hebben gezegd dat

Nadere informatie

Kinderen zonder papieren

Kinderen zonder papieren VPM VPM Kinderen zonder papieren Je ziet het bijna elke dag op de tv of in de krant: beelden van landen in oorlog, mensen in armoede. Op zoek naar een betere plaats om te leven, slaan ze op de vlucht.

Nadere informatie

10. Gebarentaal [1/3]

10. Gebarentaal [1/3] 10. Gebarentaal [1/3] 1 Gebarentalen Stel, je kunt niets horen. Je bent doof. Hoe praat je dan met andere mensen? Je kunt liplezen, maar dat is moeilijk en je mist dan toch nog veel van het gesprek. Bovendien

Nadere informatie

Verboden om te zeggen

Verboden om te zeggen Verboden om te zeggen Wat is het? Met deze oefening leert de leerling beredeneren en argumenteren door begrippen toe te passen en in een bepaalde context te plaatsen. Kennis van het onderwerp waarmee wordt

Nadere informatie

Instructie: Landenspel light

Instructie: Landenspel light Instructie: Landenspel light Korte omschrijving werkvorm In dit onderdeel vormen groepjes leerlingen de regeringen van verschillende landen. Ieder groepje moet uiteindelijk twee werkbladen (dus twee landen)

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2013 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE GL en TL Bronnenboekje GT-0125-a-13-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Standpunten van drie politieke partijen aan het begin

Nadere informatie

In het volgende verhaal maak je kennis met een vreemd volk. Luister goed. Z I E N W I J E R G E V A A R L I J K U I T?

In het volgende verhaal maak je kennis met een vreemd volk. Luister goed. Z I E N W I J E R G E V A A R L I J K U I T? MENSENETERS 31 STAP 1 In het volgende verhaal maak je kennis met een vreemd volk. Luister goed. Z I E N W I J E R G E V A A R L I J K U I T? Wij wonen op het eiland Sarawak. Men noemt ons Dayaks. In Europa

Nadere informatie

Openingsgebeden INHOUD

Openingsgebeden INHOUD Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus

Nadere informatie

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb hoofdstuk 8 Kernovertuigingen Kernovertuigingen zijn vaste gedachten en ideeën die we over onszelf hebben. Ze helpen ons te voorspellen wat er gaat gebeuren en te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.

Nadere informatie

Wat gebeurt er als iemand zich in de mindere positie voelt? Meer over het instinct voor zelfbehoud

Wat gebeurt er als iemand zich in de mindere positie voelt? Meer over het instinct voor zelfbehoud Bijlage 3.1. Wat gebeurt er als iemand zich in de mindere positie voelt? Meer over het instinct voor zelfbehoud Het instinct voor zelfbehoud is heel gezond. Als we dat niet hadden, zou niemand van ons

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje. KB-0125-a-11-1-b

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje. KB-0125-a-11-1-b Bijlage VMBO-KB 2011 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een mening over het bijzonder onderwijs (rond 1900): Kinderen leren al op jonge

Nadere informatie

De Stilte danst Alice

De Stilte danst Alice Lesbrief Alice Als in het boek begint de voorstelling met het boottochtje op de Theems van Lewis Carroll met de drie zusjes Liddell. Wat er daarna gebeurt? De schrijver verandert in een konijn en de achtervolging

Nadere informatie

HERDENKING JOODS MONUMENT

HERDENKING JOODS MONUMENT HERDENKING JOODS MONUMENT Op vrijdag 9 maart zullen de leerlingen aanwezig zijn bij de herdenking van het Joods monument op het terrein van voormalig Groot Bronswijk. Tijdens deze herdenking zullen de

Nadere informatie

Tijd van de wereldoorlogen: De tweede wereldoorlog

Tijd van de wereldoorlogen: De tweede wereldoorlog Tijd van de wereldoorlogen: De tweede wereldoorlog Op de vlucht Trek een lijn naar het goede plaatje. In de winkel is bijna alles op. De groenteman zegt: de mensen kopen veel eten, de mensen vluchten voor

Nadere informatie

Thema Op het werk. Lesbrief 16. Herhaling thema.

Thema Op het werk. Lesbrief 16. Herhaling thema. http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 16. Herhaling thema. Wat leert u in deze les? De woorden van les 12, 13, 14 en 15. Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente Den Haag

Nadere informatie

Stelling Wanneer een man met een ander geloof, of zonder geloof, in de synagoge komt, moet ook hij een keppeltje opzetten.

Stelling Wanneer een man met een ander geloof, of zonder geloof, in de synagoge komt, moet ook hij een keppeltje opzetten. Opdracht Bespreek met je klas deze stellingen. Dit kan met alle leerlingen tegelijkertijd of jullie kunnen in groepjes antwoord geven, deze opschrijven en ze kort presenteren voor de klas. Bedenk in ieder

Nadere informatie