Energie in Gelderland Stand van zaken en blik op de toekomst.

Transcriptie

1

2 Energie in Gelderland Stand van zaken en blik op de toekomst. Provincie Gelderland

3 2

4 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Inhoud notitie 2.1 Aanleiding 2.2 Doelstelling 2.3 Uitgangspunten 2.4 Leeswijzer 3. Landelijk en Europees beleid 3.1 Landelijk beleid 3.2 Europees beleid 4. Provinciaal beleid 5. Nut en noodzaak Gelders energiebeleid 5.1 Sterke rol lagere overheden noodzakelijk voor behalen doelstellingen 5.2 Bestuursaccoord Nieuwe Stijl 5.3 Convenant Benchmarking 5.4 Bestuursaccoord Plaatsingsproblematiek Windenergie 5.5 Liberalisering energiemarkt 6. Stand van zaken binnen de provincie Gelderland 6.1 Energie in beleid 6.2 Energie in eigen gebouwen 6.3 Energie en duurzaam ondernemen 6.4 Energie in de milieuvergunning 6.5 Energie in verkeer en vervoer 6.6 Energie in de bouw 6.7 Energie in de landbouw 6.8 Duurzame energie 6.9 Energie in het buitenland 6.10 Analyse huidig beleid 7. De mogelijkheden voor duurzame energie in Gelderland 7.1 Duurzame energiebronnen 7.2 Vertaling landelijke doelstelling naar Gelderland 7.3 Huidig aandeel duurzame energie in Gelderland 7.4 Gelderse speerpunten voor duurzame energie 8. Hoofdlijnen toekomstig beleid provincie Gelderland 8.1 Ambitie provincie 8.2 Doelgroepen 9. Conclusies en aanbevelingen 9.1 Conclusies 9.2 Vervolgstappen Bijlagen: A Referentie voor provinciale ambities B Provinciale menukaart C Projectinitiatieven PDE 3

5 4

6 1 Inleiding Energie houdt de (wereld)economie draaiende. Voor wonen, werk, vervoer en ontspanning wordt door burgers en bedrijven in toenemende mate energie gebruikt. Deze toename veroorzaakt (milieu)problemen op verschillende schaalniveaus zoals uitputting van eindige grondstoffen (fossiele brandstoffen), luchtverontreiniging en klimaatverandering (broeikaseffect). Daarnaast bestaat de problematiek van economische afhankelijkheid van de aanvoer- en prijsstabiliteit van fossiele brandstoffen. De afhankelijkheid zal na 2015 naar verwachting fors groter worden, aangezien dan de piek in de binnenlandse aardgasproductie voorbij is. In het verlengde hiervan ligt het perspectief voor de ontwikkeling van een sterke economische bedrijfstak die zich richt op de ontwikkeling en productie van duurzame energietechnologie en op realisatie en beheer van duurzame energieproductie. In Nederland wordt driekwart van de emissies van broeikasgassen veroorzaakt door het gebruik van fossiele brandstoffen, de rest door industriële processen. Het beheersen en terugdringen van het gebruik van fossiele brandstoffen zal dus een belangrijke bijdrage leveren aan het beperken van de nadelige gevolgen. Met het tot stand komen van het protocol van Kyoto zijn in mondiaal verband afspraken gemaakt over het terugdringen van de emissie van broeikasgassen. Voor Nederland geldt een reductie- verplichting van 6% (in de periode , ten opzichte van 1990). De doorwerking van het landelijk energiebeleid richting provinciaal beleid is in het verleden vrij beperkt geweest. Nu het energie- en klimaatbeleid steeds meer in de uitvoeringsfase komt en ook steeds meer geïntegreerd raakt met andere beleidsvelden, wordt het belang van een geïntensiveerd provinciaal beleid steeds meer onderkend. Wanneer we haar taken als aandeelhouder buiten beschouwing laten, is de provincie op het gebied van energie en klimaat een relatieve nieuwkomer. Formele taken bestaan er op het gebied van vergunningverlening Wet Milieubeheer en zoals ook recent voor Gelderland op het gebied van windenergie. Bij het eerste onderdeel bleven feitelijke activiteiten, mede door de vormgeving van de eerste generatie Meerjarenafspraken (MJA s) tot voor kort beperkt. De komende jaren zullen de provinciale activiteiten op het gebied van energie en klimaat echter sterk moeten worden geïntensiveerd door de liberalisering van de energiemarkt, het convenant Benchmarking, het aanstaande klimaatconvenant in het kader van het Bestuursaccoord Nieuwe Stijl (BANS) en het af te sluiten convenant Windenergie. Energie zal, als het aan het rijk ligt, de komende jaren een van de belangrijke thema s zal zijn van provinciaal beleid. Vanwege de hierboven geschetste ontwikkelingen op het gebied van energie en klimaat, is het noodzakelijk dat de provincie Gelderland haar energiebeleid opnieuw onder de loep neemt. Deze notitie geeft een aanzet tot de herijking van dit energiebeleid en is tot stand gekomen uit een brede samenwerking van alle betrokken beleidsterreinen binnen de provincie Gelderland. 5

7 6

8 2 Inhoud notitie In dit hoofdstuk is de aanleiding beschreven voor het opstellen van deze notitie. Tevens is kort aangegeven wat de doelstelling en uitgangspunten van voorliggende notitie zijn. 2.1 Aanleiding Onderhavige notitie is geschreven naar aanleiding van de voorgenomen aanpassing van het streekplan ten behoeve van de plaatsing van windmolens. Gedeputeerde Staten van Gelderland had om een afweging te kunnen maken, behoefte aan een breder kader waarin het provinciale energiebeleid werd weergegeven. Dit kader zou ondermeer inzicht moeten geven in de verschillende soorten duurzame energie (DE) en de mogelijkheden daarvan in Gelderland en tevens het huidige Gelderse energiebesparingsbeleid omvatten. In een later stadium kwam onder meer vanuit Gedeputeerde Staten en vanuit de beleidsambtenaren van EZ behoefte aan inzicht in: De gevolgen van de liberalisering. De liberalisering leek ertoe te gaan leiden dat de provincie grip ging verliezen op het beleid van de regionale energiebedrijven en daarom zelf een sterker sturende rol op zou moeten gaan pakken. De wijze waarop en de mate waarin verschillende afdelingen binnen de provinciale organisatie zich bezig houden met het onderwerp (duurzame) energie. Inzicht in de benodigde voorbereidingen die getroffen moeten worden door de provincie om de onderhandelingen met het rijk te kunnen voeren in het kader van het (eind 2001 geplande) klimaatconvenant. Daarnaast lag er de belofte aan de commissie Economie en Landelijk gebied een terugkoppeling te geven van de resultaten van het actieprogramma uit de Gelderse energiebesparingsnotitie (1998). 2.2 Doelstelling Deze notitie heeft als doel: nut en de noodzaak schetsen voor het opzetten van een krachtig en integraal provinciaal energiebeleid; inzicht geven in het gewicht van windenergie ten opzichte van andere mogelijke duurzame energiebronnen; aangeven in hoeverre Gelderland in de pas loopt met het bereiken van de rijksdoelstellingen voor duurzame energie; inzicht geven in de rol van de provincie en daarmee samenhangend de toekomstige activiteiten van de provincie Gelderland in het perspectief van de landelijke doelstellingen, doelstellingen van andere provincies en de rol van overige actoren; een terugkoppeling geven van de resultaten van het actieprogramma Energiebesparing in Gelderland (1998); vaststellen van de hoofdlijnen van het Gelders energiebeleid voor de komende jaren; inzicht geven in de benodigde vervolgstappen. 7

9 2.3 Uitgangspunten Het terugdringen van het gebruik van fossiele brandstoffen en het gebruik van duurzame energie is de aangewezen weg om de CO 2 reductie te bevorderen. Om een duurzame energievoorziening te realiseren wordt een bepaalde hiërarchie gebruikt: de zogenaamde Trias Energetica. Deze bestaat uit de volgende activiteiten: 1. Vraagbeperking door energiebesparing (elektriciteit, gas en warmte) 2. Benodigde energie zoveel mogelijk duurzaam opwekken 3. Als toch fossiele brandstof gebruikt moet worden, dit zo efficiënt mogelijk doen. In het algemeen kan gesteld worden dat de een niet zonder de ander kan: het heeft alleen zin om duurzame energie te stimuleren indien deze vervolgens zo efficiënt mogelijk wordt gebruikt. Soms is duurzame energie pas kansrijk indien mogelijkheden voor vraagbeperking zijn benut. Zo zijn warmtepompen pas zinnig toepasbaar wanneer een woning voldoende geïsoleerd is en voorzien is van lage temperatuurverwarming (systeemintegratie). Aan de andere kant kan verregaande vraagbeperking dermate duur worden dat duurzame opwekking een beter alternatief vormt. In de feitelijke uitvoering van activiteiten blijkt dat een praktische integratie en combinatie van deze drie sporen tot het hoogste rendement leidt. De drie elementen zullen daarom in projecten integraal moeten worden afgewogen om een optimale invulling van de energievoorziening te verkrijgen. Wanneer in deze notitie gesproken wordt over duurzame energie bedoelen we energie die gewonnen wordt uit hernieuwbare bronnen. Deze bronnen zijn zon, wind, water, biomassa, afval en aard- en omgevingswarmte. 2.4 Leeswijzer In het volgende deel van de notitie is allereerst ingegaan op bestaand beleid. In hoofdstuk 3 is het landelijk en Europees beleid kort weer gegeven. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 beschreven welke Gelderse beleidsdocumenten verwijzen naar het onderwerp energie en klimaat. De nut en noodzaak van een Gelders energiebeleid wordt aan de hand van recente ontwikkelingen geschetst in hoofdstuk 5. Onder andere de klimaatparagraaf uit het Bestuursaccoord Nieuwe Stijl (BANS) en het convenant Benchmarking en Windenergie worden benoemd. Vervolgens wordt in hoofdstuk 6 de huidige stand van zaken in Gelderland op deze gebieden geschetst. De structuur, die ook in het klimaatconvenant wordt gehanteerd, zal voor deze opsomming ook gehanteerd worden. In hoofdstuk 7 worden de mogelijkheden van toepassing van de verschillende duurzame energiebronnen in Gelderland beschreven, waarbij een referentiesituatie vanuit de landelijke doelstellingen is beschreven en is aangegeven welk percentage duurzame energie Gelderland momenteel produceert. In hoofdstuk 8 is de toekomstige rol van de provincie beschreven, gebaseerd op het voorgaande. In hoofdstuk 9 is deze notitie tenslotte afgesloten met conclusies en een korte uitwerking van in 2001 te nemen vervolgstappen. 8

10 3 Landelijk en Europees Beleid In dit hoofdstuk is in paragraaf 3.1 aangegeven welke beleidsnotities de achtergrond vormen van het landelijke energiebeleid. In paragraaf 3.2 is kort aangegeven welke beleidsontwikkeling gaande is op Europees niveau. 3.1 Landelijk beleid De Rijksoverheid heeft de laatste jaren op het gebied van energie en klimaat diverse nota s en actieprogramma s uitgebracht en heeft hierin ambitieuze doelstellingen geformuleerd. De belangrijkste en meest actuele nota=s waarin ook aandacht wordt geschonken aan de rol, die de provincie zou moeten spelen bij de uitvoering van landelijk beleid worden hieronder kort beschreven. Actieprogramma Duurzame Energie in opmars (1997) Dit programma beschrijft hoe het Rijk de doelstelling van 10% duurzame energie in 2020 wil realiseren (met als tussen doelstelling 5% in 2010). De doelstelling betreft een percentage van het verwacht energiegebruik, uitgedrukt in PJ primaire brandstoffen. Daarbij is ook een onderverdeling naar DE-opties gemaakt op basis van schattingen van technisch potentieel en de ontwikkeling van prijs-prestatieverhoudingen. De provincies krijgen in dit programma een rol toebedeeld bij de realisatie van windenergie. Een rol die de windrijke provincies reeds op zich hadden genomen door middel van de Bestuursovereenkomst Plaatsingsproblematiek Windenergie. Doelstelling was het realiseren van 1000 MW windvermogen per 31 december Nota Milieu en Economie (1997) Hierin is voorgesteld dat de grote energie gebruikende bedrijven qua energieefficiency uiterlijk in 2012 tot de wereldtop zullen gaan behoren (Benchmarkregeling). Bij de uitvoering van het hieruit volgende convenant Benchmarking zijn voor de provincie belangrijke taken weggelegd in het kader van hun rol als bevoegd gezag. Tevens is het onderwerp duurzaam inkopen opgenomen, waardoor de overheden hun voorbeeldfunctie op het gebied van milieu kunnen versterken. Op energiegebied is inkoop van groene stroom een duidelijk voorbeeld. Energiebesparingsnota (1998) De doelstelling voor energiebesparing bedraagt 33% te behalen in 2020 ten opzichte van In deze nota wordt de bestaande energiebesparingsaanpak verbreed en wordt aangegeven dat alle overheden energie-efficiency als hun kerntaak moeten gaan zien. Van provincies wordt verwacht dat ze meer aandacht schenken aan energieprestaties bij nieuwbouwlocaties, in eigen gebouwen, vergunningverlening en -handhaving. Bestuurlijk overleg, een convenant en mogelijke ondersteuning van rijkszijde worden aangekondigd. Uitvoeringsnota Klimaatbeleid (1999) In deze nota heeft het Rijk aangegeven hoe volgens haar aan de verplichtingen, die zij op zich heeft genomen tijdens de klimaatconferentie in Kyoto, kan worden voldaan. Concreet gaat het om een CO2-besparing van 6% voor de periode t.o.v Circa de helft van de reductie doelstelling zal via binnenlandse maatregelen moeten worden gerealiseerd. De andere helft zal via emissie reducerende activiteiten in het buitenland worden gerealiseerd. Deze reductiedoelstelling is niet provinciaal toebedeeld. 9

11 Energierapport (1999) Provincies krijgen hierin de bevoegdheid om windlocaties groter dan 50 MW aan te wijzen en een wat meer dwingende regierol te vervullen voor gemeentelijke locaties. NMP-4 In het concept NMP-4 wordt vooral aandacht besteed aan de hardnekkige milieuproblemen: klimaatveranderingen (CO 2 ), NO x, fijn stof en VOS. Deze hardnekkige milieuproblemen hangen sterk samen met de productie en het verbruik van energie. Het energievraagstuk is hiermee voor de komende decennia een milieuvraagstuk van de hoogste orde. In het NMP-4 wordt gesteld dat de energiehuishouding in 2030, de tijdshorizon van het NMP-4, emissiearm moet zijn. Hiervoor is het nodig dat er veel minder energie wordt verbruikt en de energie die wordt verbruikt duurzaam wordt opgewekt. Bij duurzame energie wordt gedacht aan de gangbare duurzame energiebronnen. Om ook het verkeer emissiearm te maken wordt gedacht aan de verdere ontwikkeling en introductie van de brandstofcel. De geschetste verandering is enorm. Het proces waarin deze verandering plaatsvindt wordt in het NMP-4 transitie genoemd. Betrokkenheid en deelname van iedereen (overheid, bedrijfsleven en burgers) is nodig voor een succesvolle transitie. Daarnaast zullen ook internationale ontwikkelingen van invloed zijn op het verloop ervan. In de transitie is voor de provincie als vormgever van duurzaamheid met oog voor regionaal maatwerk een belang-rijke rol weggelegd. Samenvattend wordt gesteld dat de rijksoverheid als gevolg van het Kyotoaccoord een aantal forse doelstellingen op zich heeft genomen. Bij de realisatie van deze doelstellingen wordt een grotere rol dan voorheen toebedeeld aan de provincie. Een forse intensivering van de provinciale inspanningen zal in 2001 moeten plaatsvinden (zie 5.2). Deze intensivering wenst het rijk vast te leggen in het af te sluiten klimaatconvenant van het BANS. 3.2 Europees beleid Ook op Europees niveau worden afspraken gemaakt. De Europese Energieraad heeft begin juni 2000 een ontwerprichtlijn goedgekeurd die voorziet dat 12 % van de stroomproductie tegen 2010 afkomstig moet zijn van hernieuwbare energiebronnen. In april 2000 heeft de Europese Commissie een actieplan opgesteld dat moet resulteren in een energiebesparing van 18% in In het 5e Milieuactieprogramma van de EU wordt ook aandacht besteed aan Kyoto en milieuvriendelijke vervoerswijzen. De Nederlandse doelstellingen betreffende duurzame energie en energiebesparing zullen moeten bijdragen aan het behalen van de Europese en mondiale doelstellingen. 10

12 4 Provinciaal beleid In dit hoofdstuk volgt een overzicht van provinciale beleidsstukken waarin energie en klimaatbeleid reeds verankerd is. Collegeprogramma Visie en daadkracht verdienen vertrouwen (1999) In het laatste collegeprogramma wordt vermeld Er is in Gelderland een breed draagvlak voor een samenhangend en krachtig milieubeleid en daarop moeten wij voortbouwen. Tevens wordt aangegeven dat de provincie gericht is op duurzame economische ontwikkeling. Sociaal Economisch Beleidsplan Werk, werk, werk ( ) In dit sociaal economisch beleidsplan is een paragraaf opgenomen over het stimuleren van energiebesparing. Aangegeven werd dat het accent zal komen te liggen op het stimuleren van schone energietechnologie, de terugdringing van het energieverbruik door efficiencyverbetering, duurzaam bouwen en innovatieprojecten voor het MKB. Bij de uitvoering wordt een belangrijke rol aan de nutsbedrijven toegekend. Tevens werd de notitie Energiebesparing in Gelderland aangekondigd. Sociaal Economisch Beleidsplan Trekkracht Gelderland ) De speerpunten in het nieuwe beleidsplan zijn duurzame bedrijventerreinen en kennisbeleid. Een van de speerpunten voor het laatste is energie- en milieutechnologie. Ook bij de realisatie van duurzame bedrijventerreinen speelt energiehuishouding een belangrijke rol. Voor het algemene energiebeleid wordt in het beleidsplan verwezen naar deze notitie en de hierop volgende notities. Gelders Milieu Plan ( ) In het Gelders Milieu Plan (GMP) wordt een van de drie algemene uitgangspunten voor milieubeleid omschreven als: Verspilling van energie, grondwater en grondstoffen moet worden tegengegaan. Het provinciaal energiebeleid wordt als volgt beschreven: AIn aanvulling op het rijksbeleid is het provinciaal energiebeleid gericht op: het stimuleren van projecten en activiteiten op het gebied van schone energietechnologie, energiebesparing en duurzame energie; via ons aandeelhouderschap bij de NUON en de regionale gasbedrijven ondersteunen wij de uitvoering van het Milieuactieplan van de energiesector; voor wat betreft de industrie is het beleid gericht op de uitvoering van de landelijke Meerjarenafspraken energiebesparing met de verschillende branches. Gemiddeld moeten deze afspraken leiden tot een energieefficiencyverbetering van 20% in het jaar 2000; voor de gebouwde omgeving is duurzaam bouwen een van de provinciale aandachtspunten. Tenslotte wordt in de paragraaf over preventie nog aangegeven, dat: Voor de bedrijven die onder provinciaal bevoegd gezag vallen energiebesparing in overleg met de branches bevorderd zal worden. Wanneer nodig zal het onderwerp energie worden betrokken bij de vergunningverlening. In 2000 is het huidige GMP geëvalueerd en met twee jaar verlengd. Uit de evaluatie kwam naar voren dat voor een aantal onderwerpen de komende jaren een grotere inspanning nodig is om de gestelde doelen te bereiken. Dit geldt onder andere voor CO 2 -uitstoot en energiebeheer. In het nieuwe GMP zal een hoofdstuk energie worden opgenomen, gebaseerd op deze notitie en NMP-4. 11

13 Notitie Energiebesparing in Gelderland (1998) In deze EZ-notitie is een opsomming gegeven van provinciale activiteiten op het gebied van energie. Onder andere wordt aangegeven dat naast de ondersteuning van de NUON en gasbedrijven en het overschakelen op natuurstroom, de provincie positief staat tegenover de toepassing van windenergie. Tevens wordt aangekondigd dat beleid ontwikkeld moet zal worden voor de stimulering van energie-opwekking uit bio-massa. In de notitie is aangegeven dat de provincie Gelderland de landelijke doelstellingen op het gebied van energie onderschrijft. Streekplan In het streekplan wordt aangegeven dat de provincie de taakstelling van het rijk steunt, en opwekking van duurzame energie op haar grondgebied zoveel mogelijk ondersteunt binnen de ruimtelijke randvoorwaarden die het plan stelt. Duurzame stedelijke ontwikkeling in Gelderland In oktober 1999 is door het platform Duurzame Stedelijke Ontwikkeling (DSO) de visie Duurzame stedelijke ontwikkeling in Gelderland uitgebracht. De provinciale hoofddoelstelling luidt dat het reguliere proces van nieuwbouw, reno-vatie en herstructurering wordt gekenmerkt door een integrale duurzame aanpak door alle betrokken. Het toepassen van duurzame energie en energiebesparing bij stedelijke ontwikkeling speelt een belangrijke rol in deze notitie. Op 9 november 2000 is tijdens de manifestatie Duurzame Stedelijke Ontwikkeling de visie in zijn algemeenheid aan externen uitgedragen. Samenvattend wordt gesteld dat op een aantal beleidsterreinen de aanpak van duurzame energie en energiebesparing verankerd is. Deze aanpak concentreert zich vooral op een verbinding met het milieu- en vergunningenbeleid, de rol van de provincie op het gebied van bouwen en wonen en projectondersteuning binnen het economisch beleid. In de evaluatie van het GMP wordt geconstateerd dat extra aandacht voor energie noodzakelijk is. In grote lijnen worden in de Gelderse beleidsnotities de rijksdoelstellingen onderschreven zij het dat er geen specifieke provinciale doelen zijn geformuleerd. Opvallend is ook de relatief grote rol die bij uitvoering bij de energiebedrijven is gelegd. 12

14 5 Nut en noodzaak van Gelders energiebeleid In dit hoofdstuk vindt een nadere uitwerking plaats van de navolgende constateringen en ontwikkelingen die de opzet van een integraal en krachtig Gelders energiebeleid noodzakelijk maken: Sterke rol lagere overheden noodzakelijk voor behalen doelstellingen Bestuursaccoord Nieuwe Stijl Convenant Benchmarking Bestuursaccoord plaatsingsproblematiek windenergie Liberalisering energiemarkt 5.1 Sterke rol lagere overheden noodzakelijk voor behalen doelstellingen Geconstateerd wordt dat de landelijke duurzame energie doelstellingen die voor 2000 geprogrammeerd zijn maar voor ongeveer de helft worden gehaald (landelijk gemiddelde was1,5% duurzaam opgewekte energie in plaats van de beoogde 3%). De provincie Gelderland loopt met een percentage duurzame energie van ongeveer 0,6% niet alleen fors achter bij de doelstellingen, maar ook achter op het landelijk gemiddelde (zie hoofdstuk 7). Ook op het gebied van energiebesparing blijven de resultaten landelijk achter bij de beoogde doelen. De reden hiervoor ligt onder meer in het feit dat de doelstellingen erg ambitieus zijn en alleen haalbaar indien de lagere overheden (die vaak intermediair zijn voor marktpartijen) een poractieve rol spelen ten behoeve van de realisatie van duurzame energie en energiebesparing. De rijksoverheid onderscheidt voor het bereiken van de (duurzame) energie doelstellingen drie trajecten: Verbetering van de prijs-prestatieverhouding Stimulering van de marktpenetratie Aanpak van de bestuurlijke knelpunten Het derde punt heeft te maken met de weerstand van een aantal gemeenten en provincies in Nederland ten aanzien van duurzame energie. Met name de realisatie van windenergie stuit op bestuurlijke weerstand, hetgeen samenhangt met de door burgers ervaren visuele hinder (aantasting van het landschap). Een deel van de gemeenten en provincies in Nederland onderkent de eigen rol in het bevorderen van duurzame energie onvoldoende. Het Rijk verwacht via het Bestuursakkoord nieuwe stijl de lagere overheden er toe te bewegen hun rol in het bereiken van de landelijke doelstellingen (ten aanzien van duurzame energie en energiebesparing) ook daadwerkelijk op te pakken. 5.2 Bestuursaccoord Nieuwe Stijl Op 4 maart 1999 is het Bestuursaccoord Nieuwe Stijl (BANS) tussen Rijk, VNG en IPO ondertekend. Het BANS is bedoeld om te komen tot een complementaire bestuurlijke aanpak voor de diverse beleidsterreinen waarop afstemming tussen overheden gewenst is. Het vormt een kader voor afspraken over inzet van lagere overheden en de besteding van de middelen ter ondersteuning van die taken. In het BANS is het thema klimaat als een van de onderwerpen opgenomen. Vanwege de internationale klimaatafspraken bestaat er binnen de overheden namelijk het beeld dat een intensivering en afstemming van het relevante beleid urgent en noodzakelijk is. Het energie- en klimaatbeleid kenmerkt zich door het feit dat een integrale aanpak vereist is. Over de invulling van het onderwerp 13

15 klimaat binnen het BANS zijn naast het Rijk (VROM, EZ en LNV) IPO/provincies en VNG/gemeenten betrokken. De coördinatie ligt bij VROM. VROM heeft aangegeven te willen komen tot een raamconvenant (het zogenaamde Klimaatconvenant) tussen Rijk en gezamenlijke provincies (IPO) over de invulling van het thema klimaat in BANS. In het klimaatconvenant zou moeten worden vastgelegd op welke termijn en op welke wijze de provincies in de periode kunnen bijdragen aan intensivering van het klimaatbeleid. Daarnaast worden in een dergelijk convenant de uitgangspunten voor de tegenprestaties van het Rijk in relatie tot de op te nemen provinciale activiteiten opgenomen. Ter voorbereiding het klimaatconvenant hebben de provincies ervoor gekozen in IPO-verband een vergelijkbare en uniforme set van provinciale activiteiten vast te stellen. Deze zijn samengevat in de zogenaamde Provinciale Menukaart Klimaatbeleid. Hierin worden de aandachtsvelden beschreven waarop de provincie een taak heeft en drie verschillende ambitieniveaus waarop de inzet gepleegd kan worden. De verschillende ambitieniveaus zijn per aandachtsveld zo veel mogelijk beschreven in afrekenbare termen. De opzet van deze menukaart is als bijlage B bij deze nota opgenomen. Uiteindelijk zullen vanuit het raamconvenant per afzonderlijke provincie afspraken met het rijk worden gemaakt. Dit geldt ook voor de eventuele tegenprestaties die de rijksoverheid direct of indirect zal gaan leveren. Het traject dat de overheid volgt ten aanzien van gemeenten vertoont sterke overeenkomsten met het provinciale traject. Voor gemeente is door de Novem een duurzame energiescan ontworpen en in de praktijk getoetst. Deze scan geeft gemeenten inzicht in het technisch potentieel aan duurzame energie binnen de gemeente. Dit stelt de gemeente in staat een ambitieniveau te formuleren dat past bij de lokale situatie. Op basis van dit ambitieniveau, gecombineerd met de energiebesparings-doelstellingen van de gemeente voor verschillende doelgroepen, vult de gemeente de energiemenukaart in. Deze energiemenukaart vormt de input voor de convenantafspraken tussen rijk en gemeente. 5.3 Convenant Benchmarking Het streven uit de Nota Milieu en Economie is dat grote bedrijven in Nederland tot de wereldtop gaan behoren op het gebied van energie-efficiency. Dit streven is uitgewerkt in het convenant Benchmarking energie-efficiency. Op 6 juli 1999 is het convenant ondertekend door de ministers van EZ en VROM, door VNO- NCW, brancheorganisaties en het IPO. Benchmarking richt zich met name op de energie-intensieve bedrijven, waarvoor de provincies het bevoegde Wm-gezag zijn. Door de IPO-adviescommissie MW is op 18 november 1999 besloten een actieve bijdrage te leveren aan de uitvoering van het convenant en de nieuwe generaties Meerjarenafspraken. 25 bedrijven in Gelderland zijn hierbij betrokken. Tevens werd het rapport Energie met gezag vastgesteld. Hierin wordt ingegaan op de rol van de provincie als bevoegd gezag voor het aspect energie in de provinciale inrichtingen. Het rapport geeft dus wat betreft het aspect energie in de milieuvergunning vorm aan de provinciale rol zoals benoemd in de Energiebesparingsnota, de Uitvoeringsnota klimaatbeleid en het Bestuursaccoord Nieuwe Stijl. 14

16 1 Omdat de nieuwe rol van de provincie bij het convenant Benchmarking en bij de tweede generatie Meerjarenafspraken niet door de staande organisatie kan wor den waargemaakt, hebben de ministeries EZ en VROM voor een periode van 4 jaar geld voor dit onderdeel ter ondersteuning uitgetrokken. Per 1 augustus is voor dat geld bij de provincie een nieuwe beleidsmedewerker milieu en energie bij de afdeling Industrie van de dienst Milieu & Water aangetrokken. 5.4 Bestuursaccoord plaatsingsproblematiek windenergie Omdat voorzien werd dat de doelstelling van 1000 MW windenergie aan het eind van 2000, zoals geformuleerd in het Actieprogramma Duurzame Energie in opmars (1997), niet gehaald zou worden, is begin 1999 de provincie benaderd voor de ondertekening van de tweede versie van het Bestuursakkoord Plaatsingsbeleid Windenergie. Naar aanleiding hiervan werd besloten een studie naar de ruimtelijke randvoorwaarden voor de toepassing van windenergie uit te laten voeren. Uit deze studie Windenergie in Gelderland zijn een visie en randvoorwaarden voor een adequaat en pro-actief beleid voor windenergie in Gelderland gekomen. Deze randvoorwaarden vormen de input voor een geplande herziening van het streekplan op het gebied van windenergie. Momenteel is op landelijk niveau afgesproken dat in de Vijfde nota RO een ruimtelijke visie op plaatsing van windmolens wordt opgenomen, ten behoeve van de integratie op rijksniveau en als raamwerk voor de ruimtelijke afweging op regionaal niveau. Er komt een nieuwe bestuursovereenkomst waarin de gezamenlijke provincies een resultaatverplichting aan gaan voor de (in de 5e nota op te nemen) taakstelling van 1500 MW opgesteld windenergievermogen in Binnen de algehele resultaatsverplichting wordt in de overeenkomst per provincie een afspraak vastgelegd over de taakstelling per provincie en het proces om tot realisatie te komen. In de recente besprekingen heeft Gelderland aangegeven 60 MW in de taakstelling vast te willen leggen. Een en ander zal vermoedelijk aan het klimaatconvenant worden gekoppeld. Dit proces heeft zowel betrekking op de ruimtelijke inpassing als op een meer actieve rol van de provincie wat betreft realisatie. Naar verwachting zal zomer 2001 het betreffende accoord worden getekend. 5.5 Liberalisering energiemarkt Een andere belangrijke ontwikkeling met gevolgen voor de provincie, betreft de door het Rijk ingezette liberalisering van de energiesector. In het verleden leunde de provincie voor een deel van de ontwikkeling en uitvoering van het energiebeleid op de regionale energiebedrijven. De grip van de provincie (en gemeenten) op het beleid van de energiebedrijven via het aandeelhouderschap vermindert, door de marktwerking waarmee de bedrijven worden geconfronteerd en de fusies die zorgen voor een hernieuwde aandelenverdeling. Dit maakt het voor de provincie noodzakelijk meer nadrukkelijk een eigen beleid te ontwikkelen. De liberalisering zal betekenen dat de energiebedrijven in de toekomst zich meer gaan richten op de vraagmarkt voor duurzame energie en energiebesparing binnen de grenzen van een marktconforme bedrijfsvoering en het financiële stimuleringsbeleid van de overheid. Dit kan betekenen dat bepaalde projecten en regio s minder aandacht krijgen indien de met die projecten en regio s gemoeide kosten hoger liggen dan elders. Tevens wordt zichtbaar dat de energiebedrijven zich vooral richten op kostenbesparing en dat de R&Dinvesteringen in conventionele en duurzame energie op een laag pitje zijn gezet. 15

17 In landen waar de liberalisering reeds heeft plaatsgevonden, hebben zich vergelijkbare processen voltrokken. Het regionale energiebedrijf als traditionele partner voor het realiseren van duurzame energie en energiebesparing is door de liberalisering dus niet meer vanzelfsprekend. Gelderland kent een unieke positie ten opzichte van de andere provincies aangezien drie van de vier kennisinstituten op het gebied van energie gevestigd zijn in deze provincie (Gastec, KEMA en TNO-MEP). Een bijkomend negatief effect van de liberalisering is dat deze Gelderse energie-kennisinstituten (met name Gastec en KEMA) op het gebied van R&D en technische consultancy te maken hebben met een drastisch verminderde financiering vanuit zowel de collectieve energiesector als vanuit bilaterale R&D-opdrachten vanuit de individuele energiebedrijven, waardoor op korte termijn hoogwaardige werkgelegenheid in Gelderland verloren kan gaan. Vanuit het nieuwe innovatiebeleid van EZ wordt ook aandacht geschonken aan dit kenniscluster energie en milieu, zodat deze instituten om hun positie kunnen behouden en liever nog verder uitbouwen. De liberalisering biedt echter ook kansen voor Gelderland, aangezien de energiebedrijven nu concurrentie krijgen van collega-bedrijven uit andere delen van het land en tevens concurrentie ondervinden van niet-traditionele marktpartijen. Dit bevorderd de dynamiek en innovatie in het productaanbod en kan op termijn het perspectief vergroten voor bedrijven die zich richten op de ontwikkeling en productie van duurzame energietechnologie. 16

18 6 Stand van zaken binnen de provincie Gelderland Op energiegebied zijn de afgelopen jaren binnen het provinciale beleid diverse activiteiten ondernomen. In dit hoofdstuk volgt een overzicht van de huidige stand van zaken binnen de verschillende beleidsterreinen. Dit hoofdstuk is daarmee tevens een terugkoppeling op het actieprogramma in de notitie Energiebesparing in Gelderland, zoals toegezegd is bij het vaststellen van de Energiebesparingsnota in de commissie Economie en Landelijk Gebied. Voor de opzet van dit overzicht is reeds gekozen voor de eerder genoemde provinciale menukaart. Op deze wijze wordt nu reeds een verbinding gelegd met het toekomstige uitvoeringsprogramma in het kader van het nieuwe energiebeleid en de mogelijke afspraken in het kader van het klimaatconvenant. 6.1 Energie in beleid Voor wat betreft het Gelderse beleid ten aanzien van energiebesparing wordt verwezen naar hoofdstuk 4 van deze notitie. Voor energiebesparing is ook een separate notitie opgesteld ( Energiebesparing in Gelderland uit 1998). Daarin zijn de uitgangspunten van het Gelderse energiebesparingsbeleid verwoord en is een beschrijving gemaakt van de voorgenomen acties per thema (gebouwde omgeving, industrie/mkb, agrarische sector en transport). Tevens is in die nota reeds een begin gemaakt met het formuleren van acties op het gebied van duurzame energie. 6.2 Energie in eigen gebouwen Bij de renovatie van het provinciehuis is energiebesparing ook als onderdeel mee genomen. Daarnaast is afgelopen jaren door de bestuursdienst gewerkt aan het opzetten van een milieuzorg-systeem. Het onderwerp energie maakt hier onderdeel van uit. Wat betreft ons aandeel duurzame energie in het totale elektriciteitsgebruik van de provincie kan gemeld worden dat voor 89% van de energiebehoefte groene stroom van de NUON wordt ingekocht. 6.3 Energie en duurzaam ondernemen In het kader van het preventie- en innovatiebeleid houdt de provincie (MW & EZ) zich reeds jaren bezig met het stimuleren van energiebesparing bij het Gelders bedrijfsleven en wordt invoering van innovatieve energie- en milieubesparende technologie gestimuleerd. De afgelopen jaren hebben ongeveer 600 bedrijven deelgenomen aan één van de door de provincie Gelderland geïnitieerde preventieprojecten. Uit het nazorg- en implementatieonderzoek van de provincie Gelderland van november 1999 blijkt dat 69% van de tijdens de projecten voorgestelde maatregelen is ingevoerd en dat 17% is gepland om gerealiseerd te worden. De milieuwinst van de ingevoerde maatregelen is aanzienlijk. Voor energie blijkt een gemiddelde besparing van 15% haalbaar te zijn. Als we de getallen extrapoleren naar het gehele Gelderse bedrijvenbestand wordt er jaarlijks 10 miljoen gulden bespaard door het door de provincie Gelderland gevolgde stimuleringsbeleid en is er 35 miljoen geïnvesteerd met een terugverdientijd van 3,5 jaar. De door de provincie begeleide ontwikkeling van de Eco-keuken waar door een team van bedrijven aan is gewerkt, heeft een innovatieve keuken opgeleverd die toe kan met eenderde van de normaal benodigde hoeveelheid energie. Daarnaast zijn er afgelopen jaren een aantal projecten op het gebied van duurzame bedrijventerreinen gestimuleerd en ondersteund. Zo is er bijvoorbeeld een energieplan voor het MTC in Valburg ontwikkeld. In dit plan zijn een vijftal scenario s omschreven m.b.t. energiebesparing op dit te ontwikkelen bedrijventerrein. Zonder beleid of maatregelen zal het energieverbruik van het MTC 17

19 1,2 PJ per jaar bedragen (ongeveer 0,5% van het huidige energieverbruik van het Rijnmondgebied). Het energieverbruik van het MTC kan met ongeveer 40% tot 60% afnemen al naar gelang de keuze voor een bepaald scenario. Naar gemeenten toe is recent een workshop voor gemeenten ontwikkeld, die kennis omtrent duurzame ontwikkeling van bedrijventerreinen moet bevorderen. Het project zal moeten resulteren in een handboek, waarin ervaringen die tijdens de workshop zijn opgedaan, zijn verwerkt. Doel hiervan is om kennis over de ontwikkeling en inrichting van duurzame bedrijventerreinen te verspreiden. Een zevental gemeenten zullen begin 2001 aan deze workshop deelnemen. In het kader van het Sociaal Economisch Beleidsplan is tevens voorgesteld een aantal pilotprojecten gestalte te geven voor de ontwikkeling van duurzame terreinen. De duurzaamheidsaspecten welke aandacht zullen krijgen tijdens de pilots zullen per pilot verschillend zijn. 6.4 Energie in de milieuvergunning De bedrijven die onder het bevoegd gezag van de provincie vallen voor wat betreft de Wet milieubeheer (Wm), krijgen indien het energieverbruik een bepaald minimum overschrijdt, te maken met energiebesparingsvoorschriften in de milieuvergunning. Hiermee wordt beoogd dat bedrijven voldoende aandacht gaan geven aan energiebesparing of dat bestaande aandacht daarvoor, wordt geborgd. Wat betreft de aanpak wordt aangesloten bij hetgeen in de circulaire Energie in de milieuvergunning van de ministeries van VROM en EZ is uiteengezet. Verder is richtinggevend hetgeen in IPO-verband ten aanzien van dit onderwerp wordt afgesproken, en zoals dat bijvoorbeeld in de IPO-publicaties Energie met gezag en de (concept) Leidraad Benchmarking en Vergunningverlening is vastgelegd. De medewerkers zijn dankzij beschikbare specialisten, opleidingsdagen en modelvoorschriften in staat om een vergunning op te stellen die is toegesneden op de specifieke situatie. Recent is ten behoeve van het stimuleren van Energie in de milieuvergunning een extra formatieplaats met rijksgelden ingevuld (zie ook 5.3 Benchmarking). Dankzij het landelijk succesvolle convenant Meerjaren afspraken energiebesparing (MJA-E) is in Gelderland in het afgelopen decennium energie bespaard bij voornamelijk de grote ondernemingen. De bemoeienis van de provincie met dit convenant was echter door de opzet ervan (een convenant tussen Rijk en bedrijvenbranches) minimaal. Wel zijn er door de provincie in de afgelopen jaren op beperkte schaal voorschriften in de milieuvergunning opgenomen. Deze voorschriften hebben de betrokken bedrijven er toe aangezet om bijvoorbeeld een energiebesparingsonderzoek te doen en besparingsmaatregelen te treffen. De in oudere vergunningen opgenomen voorschriften voldoen echter niet meer aan hetgeen thans als standaard wordt gehanteerd, mede als gevolg van bijvoorbeeld ontwikkelingen in de jurisprudentie. De komende jaren zullen daarom alle vergunningen moeten worden aangepast van bedrijven boven een bepaald energieverbruik. Het gaat om een aantal van tussen de 250 en 450 vergunningen (afhankelijk van het thans onbekende energieverbruik van deze bedrijven), en dus om ongeveer 50% van het bedrijvenbestand waarvoor de provincie Wm-bevoegd gezag is. Het gaat hierbij om bedrijven in de afvalsector (bijv. plastic- en andere verwerkers), maar zeker ook om industriële bedrijven als beton(waren)producenten, rioolwaterzuiveringinstallaties, scheepswerven en de grote energieverbruikers zoals papier- en glasfa-brieken. De tijdspanne waarbinnen de aanpassing van deze vergunningen gebeurt, zal naar verwachting worden vastgelegd in het klimaatconvenant. 18

20 1 6.5 Energie in verkeer en vervoer In het kader van het verkeers- en vervoerbeleid zijn de afgelopen jaren de volgende acties gestart vervoermanagement en bedrijven: bij ongeveer 1250 bedrijven met meer dan 50 werknemers is vervoermanagement aangekaart. 185 bedrijven hebben inmiddels een vervoerplan opgesteld. Bij 775 bedrijven loopt een verkenning naar een aanpak via vervoermanagement. De regeling bedrijfsvervoer, waarbij bedrijven een subsidie kunnen krijgen voor vervoer van werknemers blijkt nog niet goed aan te slaan; in 6 Gelderse regio s is een VIP (VervoersInfoPunt ) actief. Daarbij wordt gewerkt aan het gezamenlijk aanpakken van vervoermanagement tussen gemeenten en bedrijven het aantal reizigerskilometers wordt gehandhaafd op het niveau van 1996, als het OV-beleid integraal wordt uitgevoerd (conform netwerknota OV). Wanneer daarnaast ook fors wordt ingezet op parkeerbeleid, locatiebeleid e.d. is een stijging met 10 % mogelijk; het effect van de bestaande carpoolpleinen is ongeveer 40 mln. autokilometers per jaar. Dat is op zich een aardig resultaat maar betreft nog maar een fractie van het totaal aantal kilometers dat per auto wordt afgelegd; doen mee aan Europees project Optimum waarbij relatie ro/mobiliteit in aan tal verschillende trajecten wordt onderzocht om te komen tot handreikingen en aanpak om langs het ro-spoor de mobiliteit te beïnvloeden. Gelderland is trekker van dit project. In dit verband wordt ook geëxperimenteerd met de VPL-aanpak (vervoersprestatie op locatie). maatregelen op gebied van goederenvervoer zijn volop in gang en leveren reeds de eerste resultaten op het gebied van modal shift. Er wordt een inzet geleverd om goederenvervoer per spoor en water te stimuleren (enkele bedrijven zijn reeds overgegaan!). Daarnaast zijn er acties gericht op de ontwikkeling van terminals en overslagplaatsen, acties gericht op betere doorstroming (stedelijke distributie, bundeling goederenstromen) en op alternatieve vormen van vervoer (bijv. transportfiets). Begin 2001 is Gelderland het project gestart om een handboek Duurzaam vervoer voor de Gelderse gemeenten te ontwikkelen, waarbij gebruik wordt gemaakt van landelijke voorbeeldprojecten. 6.6 Energie in de bouw De volgende activiteiten hebben in het beleidsveld bouwen plaatsgevonden: De activiteiten van bureau Dubouw (Duurzaam Bouwen) zijn per in december 1999 afgesloten met een slotmanifestatie. Per is het bureau opgehouden te bestaan. Drie jaar lang is er gewerkt aan de inbedding van duurzaam bouwen en duurzame stedelijke ontwikkeling. Zoals reeds vermeld is het Platform DSO met een visie op duurzame stedelijke ontwikkeling gekomen. In dit kader stimuleert de provincie 5 of 6 voorbeeldprojecten welke zich zullen moeten onderscheiden door een integrale duurzame aanpak. Deze voorbeeldprojecten zullen via een nieuwsbrief en een internetsite te volgen zijn. Deze visie is aan externen gepresenteerd in november 2000 tijdens een manifestatie in het provinciehuis. Bovendien zullen via de nieuwsbrief en site allerlei andere ontwikkelingen op het gebied van Duurzame Stedelijke Ontwikkeling in de provincie te volgen zijn. Met betrekking tot het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing heeft de provincie Gelderland duurzaamheid verkozen tot één van de speerpunten. In ISV-programma s (programma-gemeenten) en projecten (project-gemeenten) zal aandacht geschonken moeten worden aan de mogelijkheid tot het nemen van duurzame maatregelen. 19