25 JAAR KINDERRECHTENVERDRAG

Transcriptie

1 25 JAAR KINDERRECHTENVERDRAG Is de wereld een betere plaats geworden voor kinderen? Dit is een officieuze vertaling van de teksten van het rapport Anniversary Publication. De grafieken, statistieken en foto s zijn enkel te bekijken in de Engelse versie. Naast de vertaling van het rapport CRC@25 bevat dit rapport ook de vertaling van de essays van experts en opinieleiders die verschenen zijn nav deze 25 ste verjaardag. Alle essays zijn ook beschikbaar op de speciale UNICEF-portal voor het Kinderrechtenverdrag: De inhoud van deze publicatie geeft de inzichten weer van de auteurs en komt niet noodzakelijk overeen met het beleid en de standpunten van UNICEF. Geen enkel onderdeel van deze publicatie mag zonder toelating worden gereproduceerd. Deze toelating wordt gratis verstrekt aan educatieve organisaties en non-profitorganisaties. In alle andere gevallen wordt een kleine vergoeding gevraagd. Gelieve contact op te nemen met: UNICEF Division Communication T.a.v.: Permissions 3 United Nations Plaza New York, NY 10017, USA Tel: +1 (212) nyhqdoc.permit@unicef.org Voor de recentste gegevens verwijzen we naar ISBN: Kinderfonds van de Verenigde Naties (UNICEF) September 2014

2 INHOUDSTAFEL RAPPORT 3 Voorwoord KINDERRECHTEN, GELIJKHEID EN ONZE GEZAMENLIJKE TOEKOMST Anthony Lake, Algemeen Directeur van UNICEF 9 IS DE WERELD EEN BETERE PLAATS GEWORDEN VOOR KINDEREN? Statistische analyse van de vooruitgang sinds de goedkeuring van het Kinderrechtenverdrag STANDPUNTEN 61 HET ONTSTAAN EN DE GEEST VAN HET KINDERRECHTENVERDRAG Kirsten Sandberg, Voorzitster van het Kinderrechtencomité 69 Het Kinderrechtenverdrag: KINDEREN WACHTEN AL VEEL TE LANG OP HET NAKOMEN VAN DE BELOFTEN Kevin Watkins, Algemeen Directeur van het Britse Overseas Development Institute 107 Het Kinderrechtenverdrag: WAT ZOU DE REALISATIE VAN ZIJN POTENTIEEL OPLEVEREN? Jody Heymann, decaan en vooraanstaand professor epidemiologie aan de universiteit van Californië (Los Angeles Fielding School of Public Health), evenals directrice en oprichtster van het WORLD Policy Analysis Center Amy Raub, Senior Research Analyst van het WORLD Policy Analysis Center

3 VOORWOORD KINDERRECHTEN, BILLIJKHEID EN ONZE GEZAMENLIJKE TOEKOMST ANTHONY LAKE Doorheen de geschiedenis was de vooruitgang van de beschaving altijd nauw verbonden met het idee dat alle mensen rechten hebben: universele, onvervreemdbare rechten op vrijheid, waardigheid en veiligheid, om billijk te worden behandeld en vrij van onderdrukking te leven. De gezondheid en de ziel van elke samenleving hangen af van de manier waarop deze mensenrechten worden erkend en van hoe ernaar wordt gehandeld. Totdat het Kinderrechtenverdrag 25 jaar geleden werd opgesteld en goedgekeurd, was er geen enkel internationaal verdrag dat de rechten van de jongste wereldburgers uitdrukkelijk erkende. Het fundamentele verband tussen het welzijn van kinderen en de sterkte van de maatschappij waarin ze leven, werd evenmin erkend. Daarom was het Verdrag zo n belangrijke mijlpaal. Nu de wereldwijde gemeenschap de lijnen uitzet voor het tijdperk na de millenniumdoelstellingen voor ontwikkeling, moeten we nieuwe manieren zien te vinden om het universele mandaat van het Verdrag ten aanzien van elk kind waar te maken. Dat is de uitdaging die ons bij deze vijfentwintigste verjaardag wacht. Het Verdrag stelde voor het eerst dat ook kinderen aangeboren rechten hebben die gelijkwaardig zijn aan die van volwassenen: recht op gezondheid, onderwijs, bescherming en gelijke kansen, ongeacht geslacht, economische status, etnische origine, godsdienstige overtuiging, handicap of geografische locatie. En in overeenstemming met de beginselen van het Handvest van de Verenigde Naties en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens erkent het Verdrag ondubbelzinnig dat deze rechten de basis vormen voor vrijheid, gerechtigheid en vrede in de wereld. Het feit dat rechten worden erkend, betekent echter niet noodzakelijk dat ze ook kunnen worden uitgeoefend. Het louter afkondigen van kinderrechten volstaat niet om ze ook in de praktijk te brengen. Dit vergt een volgehouden politiek engagement. De sterkte van een samenleving wordt niet gewaarborgd door goede voornemens, maar door strategische investeringen. Sociale verandering vereist niet alleen krachtige woorden, maar ook de bijbehorende daden. Zonder daden en de resultaten waar alleen daden voor kunnen zorgen blijven ook de beste bedoelingen die in het Kinderrechtenverdrag vervat zitten, slechts dode letter. Zoals uit de essays in dit compendium blijkt, heeft de wereld in de 25 jaar sinds de goedkeuring van het Verdrag echt wel actie ondernomen. In elke regio en bijna elke natie op aarde heeft het Verdrag de aanzet gegeven voor wetswijzigingen die kinderen beschermen en nieuwe beleidsstrategieën die hen helpen om hun volledige potentieel waar te maken. Meer in het algemeen heeft het Verdrag een duidelijk mandaat gegeven om het recht van elk kind op gezondheid, bescherming en hoop om te zetten in praktische programma s en diensten. Dit mandaat heeft aanzienlijke resultaten opgeleverd: het heeft er mee voor gezorgd dat de levens van miljoenen kinderen overal ter wereld konden worden gered en verbeterd. Meer kinderen dan ooit tevoren overleven hun vijfde verjaardag. Meer kinderen worden ingeënt tegen bijvoorbeeld polio, een ziekte die inmiddels bijna uitgeroeid is. Meer kinderen krijgen vlotter toegang tot onderwijs, sanitaire voorzieningen, water en voeding. Meer jongeren worden betrokken bij aangelegenheden die een invloed hebben op hun eigen leven en spelen een actieve rol bij het uitbouwen van hun eigen toekomst.

4 De geboekte winst is indrukwekkend en belangrijk. Dit bewijst dat gemeenschappelijke doelstellingen en gezamenlijke inspanningen echte verandering voor kinderen tot stand kunnen brengen, zowel op nationaal en lokaal niveau als op wereldniveau. De enge statistische gemiddelden per land die we plegen te gebruiken om onze vooruitgang aan te tonen, verbergen echter vaak de benarde toestand waarin al te veel kinderen nog steeds verkeren. Wanneer we de algemene gemiddelden uitsplitsen, stellen we ongelijkheden en zelfs nog breder wordende kloven vast en komt aan het licht hoeveel kinderen nog uit de boot vallen. Kinderen die over het hoofd worden gezien omdat ze in moeilijk te bereiken gebieden wonen, zoals geïsoleerde plattelandsgemeenschappen of stedelijke sloppenwijken, of in gemeenschappen die door conflicten of natuurrampen geteisterd worden. Kinderen die het slachtoffer zijn van systematische vooroordelen en discriminatie op basis van geslacht, etnische origine, handicap, godsdienst of huidskleur. Kinderen die het aan zowat alles ontbreekt. We kunnen onmogelijk beweren dat de kinderrechten worden gerespecteerd wanneer elke dag kinderen jonger dan 5 sterven, voornamelijk aan vermijdbare oorzaken. Wanneer een meisje in Afghanistan niet naar school mag omdat ze huishoudelijke klussen moet opknappen terwijl haar broers wel onderwijs krijgen. Wanneer een moeder in Pakistan geen toegang krijgt tot een simpele poliovaccinatie voor haar kinderen omdat ze in een afgelegen gemeenschap woont. Wanneer ongeveer één op vier Amerikaanse kinderen in armoede leeft. Wanneer kinderen bij hun families worden weggehaald en door gewapende groepen worden gerekruteerd om te vechten en te sterven om redenen die zij nauwelijks begrijpen. Deze ontberingen en tegenslagen vormen schendingen van de kinderrechten en plegen op een wrede manier verraad aan de dromen van kinderen die op een beter leven hopen. Dit verraad begint vaak al tijdens hun eerste levensjaar, wanneer in de ontwikkelende hersenen kritieke neuronenverbindingen worden gevormd. Onderzoek wijst uit dat deze verbindingen door ontbering, slechte voeding, trauma s en toxische stress zwaar worden aangetast, wat het vermogen van kinderen om hun volledige potentieel te realiseren ernstig ondermijnt. Dit verlies wordt het sterkst aangevoeld door individuele kinderen en hun families, maar de langetermijnimpact op hun samenleving is enorm. We zien de omvang van deze dreiging het sterkst in landen die door conflicten worden geteisterd: in de Arabische Republiek Syrië, waar kinderen al jarenlang onder geweld, ontbering en ontheemding gebukt gaan, in de Centraal-Afrikaanse Republiek, waar kinderen getuige waren van wreedheden en geweld op grote schaal tussen gemeenschappen of er zelf bij betrokken waren, in Zuid-Soedan, waar de burgeroorlog tot een voedsel- en veiligheidscrisis leidde die tienduizenden kinderen het leven kostte en de gezondheid, het welzijn en de toekomst van nog veel meer kinderen heeft ondermijnd. We zien dit in Irak en in Gaza, waar de heropflakkering van gewelddadige conflicten en blind geweld zovele kinderen in gevaar brengt en de stabiliteit van hun thuislanden ondermijnt. Deze kinderen zijn de toekomstige leiders van hun samenleving, de toekomstige artsen en vernieuwers, de toekomstige dromers en doeners. Hoe zullen zij tegen de wereld aankijken en tegen hun verantwoordelijkheid voor deze wereld? Als hun eigen rechten worden geschonden, hoe zullen ze dan leren om respect op te brengen voor de rechten van anderen, terwijl dit toch de basis is van burgerzin en burgerplicht? Hoe zullen zij kunnen weerstaan aan de verleiding om cynisch te worden over de toekomst, indien hun hoop op een beter leven wordt vernietigd? Deze vragen moeten we stellen en beantwoorden nu de wereld de vijfentwintigste verjaardag van het Verdrag viert en de balans opmaakt van de geboekte vooruitgang bij de uitvoering van zijn

5 mandaat. Dit is een bijzonder scharniermoment, nu de internationale ontwikkelingsgemeenschap en de bredere wereldgemeenschap de prioriteiten bestuderen voor het post-2015-tijdperk na dat van de millenniumdoelstellingen voor ontwikkeling. Het is nu onze verantwoordelijkheid om nieuwe oplossingen te vinden voor de problemen die we nog niet hebben kunnen overwinnen, om de kinderen te bereiken die we nog niet hebben kunnen bereiken, en om rechtvaardigheid en kinderrechten centraal te plaatsen op een actieagenda die alle kinderen ten goede komt, ook de kinderen die achterop hinken op de weg naar vooruitgang. Dit is meer dan een morele verplichting. Het is ook een praktische kans om sneller vorderingen te maken met onze uitvoering van het universele mandaat van het Verdrag. Hierdoor zullen we al onze ontwikkelingsdoelstellingen sneller kunnen realiseren omdat het de kostenefficiëntie ten goede komt. Studies wijzen uit dat we meer resultaten boeken wanneer we beleidsstrategieën en programma s uittekenen voor de doelstellingen die het moeilijkst te realiseren zijn in plaats van voor de doelstellingen die het makkelijkst te verwezenlijken zijn. Daaraan zijn bijkomende kosten verbonden, maar uit onze analyses blijkt dat deze kosten meer dan gecompenseerd worden door de extra resultaten. Investeren in de meest achtergestelde kinderen is een strategische must voor ons allen. Een studie van UNICEF geeft aan dat de regio s die de inkomensongelijkheid hebben verkleind, ook de kindersterfte het snelst zien dalen. En een studie van The Lancet uit 2013 kwam tot de vaststelling dat dalingen van de mortaliteit in lage- en middeninkomenslanden goed zijn voor zo n 11 procent van de recente economische groei in deze landen. Wanneer we in de gezondheid, de voeding, de bescherming en de overleving van een kind investeren, doen we meer dan gewoon een leven redden. Naarmate de overlevingskansen van kinderen verbeteren, stijgt ook de levensverwachting. Wanneer de levensverwachting van een bevolking met één jaar wordt verbeterd, stijgt de economische output van het land met 4 procent. Wanneer we in het onderwijs van een kind investeren, brengen we een heel proces op gang dat naar welvaart, empowerment en inclusie leidt, niet alleen voor dit individuele kind, maar ook voor samenlevingen en economieën. Elk bijkomend jaar onderwijs vertaalt zich in een stijging van het potentiële inkomen die tot maar liefst 10 procent kan oplopen. We werken ook aan de volgende generatie van ouders en leiders die, doordat ze gezond en beschermd zijn opgegroeid en goed onderwijs hebben genoten, sneller bereid en in staat zullen zijn om de toekomstige generaties te begeleiden. De rechten van kinderen vormen dus de basis van een sterke, maar ook rechtvaardige samenleving. De snelle en massale ratificering van het Kinderrechtenverdrag en de resultaten voor kinderen die het mee heeft helpen realiseren, behoren tot de grootste triomfen van de afgelopen kwarteeuw. Om morele, economische en humanitaire redenen en met het doel vrede en gelijke kansen voor iedereen in elke context te promoten, moeten we voortbouwen aan die vooruitgang. Het is belangrijk dat het Verdrag wereldwijd wordt geratificeerd, maar we moeten ook blijven werken aan de universele implementatie ervan. Daarom moet het recht van de meest achtergestelde, kwetsbare en uitgesloten kinderen op gezondheid, onderwijs, bescherming en gelijke kansen een centrale prioriteit van onze overheden zijn. Het Kinderrechtenverdrag stelt dat bij alle maatregelen met betrekking tot kinderen het hoogste belang van het kind een primaire overweging moet zijn. Als we dit belang centraal stellen binnen

6 onze agenda voor de toekomst, bewijzen we niet alleen de rechten van het kind een dienst, maar bouwen we ook op een constructieve manier aan onze eigen toekomst. Anthony Lake Algemeen Directeur Meer feitenmateriaal over kinderrechten kunt u downloaden van de volgende website:

7 IS DE WERELD EEN BETERE PLAATS GEWORDEN VOOR KINDEREN? Statistische analyse van de vooruitgang sinds de goedkeuring van het Kinderrechtenverdrag Vijfentwintig jaar geleden deed de wereld een belofte aan haar kinderen. We zouden alles doen wat in onze macht lag om hun rechten te beschermen en te verdedigen: hun recht om te overleven en zich te ontwikkelen, om te leren en op te groeien, om hun stem te laten horen en om hun volledige potentieel te realiseren. We hebben heel wat te vieren op de 25e verjaardag van het Kinderrechtenverdrag, van de dalende kindersterfte tot het toenemende aantal kinderen dat naar school gaat. Deze historische mijlpaal moet ons echter ook dringend aan het denken zetten over de miljoenen kinderen die we nog niet hebben kunnen bereiken en is tegelijk een goede gelegenheid om op zoek te gaan naar nieuwe manieren om daar wel in te slagen. In dit essay naar aanleiding van 25 jaar Kinderrechtenverdrag onderzoekt UNICEF hoe de wereld in de afgelopen kwarteeuw veranderd is en stelt de organisatie een levensbelangrijke vraag: heeft een kind dat vandaag geboren wordt, betere vooruitzichten in het leven dan een kind dat in 1989 geboren werd? Het antwoord is ja, al geldt dit niet voor elk kind. Het Kinderrechtenverdrag vormt een opmerkelijke mijlpaal op onze weg naar een rechtvaardigere wereld. Het is de eerste internationale wettekst waarin alle rechten met betrekking tot kinderen economische, sociale, culturele, burgerlijke en politieke rechten vervat zitten. Het is ook de eerste internationale tekst die kinderen uitdrukkelijk erkent als actieve houders van hun eigen rechten. Het belang van het Verdrag werd van meet af aan erkend. Nooit eerder in de geschiedenis werd een mensenrechtenverdrag zo snel en op een dergelijke grote schaal geratificeerd. Tot nu toe hebben 194 staten zich achter het Verdrag geschaard [1]. Deze haast universele ratificering wijst op een ongeëvenaarde eensgezindheid onder de landen op deze wereld: allemaal vinden ze dat kinderen de behandeling en het respect moeten krijgen waarop ze een aangeboren en onvervreemdbaar recht hebben. Het Verdrag houdt ons het beeld voor van een wereld waarin kinderen een gezonde start in het leven krijgen en worden opgeleid en beschermd, een wereld waarin hun standpunten worden geëerbiedigd en waarin ze hun volledige fysieke en mentale potentieel kunnen realiseren. De leidende beginselen non-discriminatie, belang van het kind, recht op leven, overleving en ontwikkeling, en respect voor de mening van het kind hebben een diepgaande invloed gehad op de manier waarop kinderen overal ter wereld worden behandeld en beschouwd. HOE IS DE WERELD SINDS 1989 VERANDERD? Het proces van de millenniumdoelstellingen voor ontwikkeling (MDG s) maakte de voorbije twee en een halve decennia integraal deel uit van het wereldwijde denken. De streefdoelen die door de internationale gemeenschap werden vooropgesteld, moesten tegen 2015 worden gerealiseerd, vertrekkend van de toestand in Dit is dan ook een geschikt moment om de balans op te maken van de wereldwijde stand van zaken op het vlak van kinderrechten. Het Kinderrechtenverdrag kwam tot stand in tijden van grote hoop. De val van de Berlijnse muur, amper 11 dagen vóór de goedkeuring van het Verdrag, symboliseerde het einde van de Koude Oorlog en zorgde overal voor hoop op een vredesdividend nadat decennialang in kernwapens was geïnvesteerd. In 1990 verliet Nelson Mandela na 27 jaar opsluiting de gevangenis [2]. Met de afschaffing van verscheidene apartheidswetten kwam er in Zuid-Afrika al gauw een einde aan vele

8 tientallen jaren van wettelijk vastgelegde discriminatie. Mandela stond aan het hoofd van het ANC in 1994 toen het de eerste vrije, volledig democratische verkiezingen won [3]. Diametraal hiertegenover stond de genocide in Rwanda, waar halfweg de jaren 90 op goed 100 dagen tijd naar schatting mensen werden gedood [4]. Hoewel het aantal gewapende conflicten sedert de piek in 1991 (52 conflicten) wereldwijd is afgenomen tot 33 conflicten in 2013 [5], zijn we sinds het begin van de nieuwe eeuw alweer getuige van verscheidene grote conflicten in onder meer Afghanistan, Irak en de Arabische Republiek Syrië. In een wereld waarin meer dan 1,5 miljard mensen onder politieke en sociale instabiliteit of grootschalig crimineel geweld lijden [6], heerst geen vredesklimaat en is er al helemaal geen sprake van enig vredesdividend. Ook ecologische dreigingen waren de voorbije twee en een halve decennia aan de orde van de dag, aangezien de gevaren van de versnelde en door de mens veroorzaakte klimaatverandering steeds zichtbaarder worden. De impact van de klimaatverandering is in gemeenschappen overal ter wereld al voelbaar en kinderen worden hierdoor als eersten getroffen [7]. De wereld is ook in economisch opzicht veranderd door de aanzienlijke toename van de wereldwijde handel en investeringen sinds De globalisering brengt zowel kansen als gevaren met zich mee. De grotere onderlinge verbondenheid komt internationale investeringen en handelsrelaties ten goede en heel wat landen hebben hiermee hun voordeel gedaan. De recente oprichting van een nieuwe internationale ontwikkelingsbank door Brazilië, de Russische Federatie, India, China en Zuid- Afrika is tekenend voor deze nieuwe realiteit [8]. De gevaren van de grotere onderlinge verbondenheid werden echter duidelijk in , toen een financiële crisis op de ontwikkelde markten wereldwijde repercussies had, inclusief een onrechtstreekse ongunstige impact op de bestaansmiddelen van arme en kwetsbare bevolkingsgroepen in lage- en middeninkomenslanden. Ook nu al miljoenen mensen uit de armoede konden worden gehaald, blijft de interne ongelijkheid en kwetsbaarheid binnen landen aanzienlijk en is het probleem zelfs nog nijpender geworden. Er deden zich ook belangrijke demografische veranderingen voor. De wereld verstedelijkt steeds meer. In 1990 woonde bijna 43 procent van de wereldbevolking in steden, tegenover 54 procent in 2014 [9]. Terwijl de wereldbevolking van iets meer dan 5 miljard mensen in 1990 toegenomen is tot meer dan 7 miljard mensen nu [10], nam de groei in de meeste regio s duidelijk af. In Sub-Saharaans Afrika is de bevolkingsaangroei echter veel sterker dan in eender welke andere regio. De groei is er het meest uitgesproken in de lage- en lagere-middeninkomenslanden [11]. Het aandeel van de kinderen jonger dan 5 in landen die momenteel als lage-inkomenslanden worden beschouwd, steeg van 13 procent in 1990 tot 19 procent in 2014 [12]. Toch hebben net de armste landen het uiteraard het moeilijkst om te investeren in programma s die aan de rechten van hun jongste burgers tegemoetkomen. Landen vooral in Afrika die erin slagen om de geboortecijfers te doen dalen en tegelijk te investeren in het lot van hun jonge bevolking, kunnen daar echter heel wat baat bij hebben. Het aandeel van de kinderen jonger dan 5 in landen die momenteel als lage-inkomenslanden worden beschouwd, steeg van 13 procent in 1990 tot 19 procent in 2014.

9 Ook de migratie is toegenomen, en de migratiepatronen zijn complexer dan in de jaren 90, maar het aandeel van de migranten in de algemene bevolking is slechts lichtjes gestegen: van 2,9 procent in 1990 tot 3,2 procent in 2013 [13]. Overal ter wereld ondergingen samenlevingen een transformatie onder invloed van de informatietechnologie. In 1989 waren pc s een vrij nieuw gegeven dat tot de elite in rijke landen beperkt bleef. In 2014 zijn computers en mobiele telefoons een gevestigde waarde, die deel uitmaakt van het leven in alle landen. In vele gevallen is deze technologie ook doorgedrongen tot relatief onontwikkelde plattelandsgebieden. Snelle digitale communicatie verbindt samenlevingen in netwerken, levert slagkracht aan sociale bewegingen en vestigt de aandacht op misbruik of onrecht dat voorheen onopgemerkt zou zijn gebleven. Zij stelt ook miljoenen kinderen en adolescenten in staat om te communiceren met de wereld buiten hun directe gemeenschap en om hun mening in het openbaar te vertolken. Tegelijk maakt deze nieuwe vorm van communicatie kinderen en adolescenten kwetsbaar voor online pesten en uitbuiting [14]. Alles bij elkaar blijft de digitale kloof tussen arm en rijk in de lage- en middeninkomenslanden enorm en kan zij de bestaande ongelijkheden nog versterken. IS DE WERELD EEN BETERE PLAATS GEWORDEN VOOR KINDEREN? De beginselen die in het Kinderrechtenverdrag werden vastgelegd, kunnen niet los van elkaar worden gezien en zijn onderling afhankelijk: geen enkel recht gaat voor op een ander recht en de niet-realisatie van één recht kan een impact hebben op de realisatie van de andere rechten. In de praktijk overlappen haast alle domeinen van de kinderrechten elkaar en is er sprake van voortdurende interactie tussen deze domeinen: een kind dat bij zijn geboorte wordt aangegeven, heeft meer kans om toegang te hebben tot gezondheidszorg, om naar school te kunnen gaan en om vervolgens beschermd te zijn tegen een kinderhuwelijk. Een jong kind dat toegang heeft tot veilig drinkwater, maakt meer kans om te overleven en om op de juiste leeftijd naar school te kunnen. Veilig drinkwater op school is goed voor de gezondheid van een kind en dus ook voor zijn schoolprestaties en kansen om de school te kunnen afmaken. Een kind dat naar school kan, loopt minder kans om te worden ingeschakeld als kindarbeider. Enzovoort. Miljoenen kinderen hebben sinds 1990 een beter leven gekregen. Verscheidene landen hebben de bepalingen van het Verdrag ingeschreven in hun eigen wetten, grondwetten, beleidskeuzes en begrotingen. Er wordt op vele plaatsen nu anders aangekeken tegen kinderen: ze worden beschouwd als houders van hun eigen rechten op gezondheidszorg, passende voeding, onderwijs, participatie, vrijheid van geweld en uitbuiting, en tijd en plaats om te spelen. Er is meer begrip gekomen voor de manieren waarop kinderen armoede ervaren en de wijze waarop de talloze ontberingen waarmee zij af te rekenen krijgen, een acute impact hebben op hun vermogen om te overleven en zich te ontwikkelen. Deze kennis leidt tot gerichtere beleidskeuzes en programma s voor kinderen. Er is ook meer geweten over het belang van de vroege kinderjaren als belangrijkste ontwikkelingsfase in iemands leven, waardoor meer kinderen vandaag de dag al vroeg onderwijs genieten. Toch blijven miljoenen kinderen verstoken van essentiële diensten die hun overleven kunnen waarborgen, hun kwetsbaarheid voor ziekte en ondervoeding kunnen beperken, hen toegang kunnen verlenen tot verbeterde water- en sanitaire voorzieningen, hen vlotter toegang kunnen bieden tot hiv-preventie, behandeling, zorg en ondersteunende diensten, en die hen in staat stellen om kwaliteitsonderwijs te genieten. Miljoenen kinderen moeten het stellen zonder een beschermende omgeving die hen beschut tegen geweld, uitbuiting en misbruik, zowel thuis als op school en in hun gemeenschap. Miljoenen kinderen leven nog steeds in extreme armoede, wat onevenredig veel is gezien hun aandeel in de algemene bevolking.

10 Kinderen van arme ouders, kinderen van etnische minderheden, kinderen die in plattelandsgebieden wonen en kinderen met een handicap blijven allemaal bijzonder kwetsbaar. De visie van het Verdrag kan slechts worden verwezenlijkt indien de rechten van alle kinderen ook de meest achtergestelden werkelijkheid worden. Op bijna alle domeinen die in dit essay aan bod komen, werd grote vooruitgang geboekt. Het werk is echter verre van af. We hebben al een hele weg afgelegd in de richting van de realisatie van het Verdrag, maar we zijn nog altijd ver verwijderd van het beoogde doel. Dit onderdeel van het essay schetst een algemeen beeld als antwoord op de vraag of de wereld nu een betere plaats voor kinderen is dan rond 1989 en steunt daarbij voornamelijk op statistische gegevens. In het laatste deel van het essay staan we kort stil bij de ontwikkelingen op het vlak van wetgeving, programma s en beleid. GEZONDHEID EN VOEDING Artikel 6 van het Verdrag erkent het inherente recht op leven van kinderen en verplicht de verdragsstaten om de overleving en ontwikkeling van het kind in de grootst mogelijke mate te verzekeren. Een baby die in 2014 geboren wordt, heeft veel meer kans om op zijn 5e nog in leven te zijn dan het geval was bij een baby die in 1990 werd geboren. Het aantal kinderen jonger dan 5 dat jaarlijks sterft, is met bijna 50 procent verminderd: van 12,7 miljoen in 1990 tot 6,3 miljoen in 2013 [15]. Globaal gezien is het sterftecijfer bij kinderen jonger dan vijf jaar gedaald van 90 per levend geboren kinderen tot 46 per levend geboren kinderen in Miljoenen kinderen leven nog steeds in extreme armoede, wat onevenredig veel is gezien hun aandeel in de algemene bevolking. Als dit sterftecijfer met dezelfde snelheid blijft afnemen, zal het aantal van 30 per dat de MDG s vooropstelden, tegen 2015 echter niet worden gehaald (zie Figuur 1). De cijfers van de zuigelingensterfte (d.w.z. het aantal overlijdens in het eerste levensjaar) en de neonatale sterfte (d.w.z. het aantal overlijdens in de eerste 28 dagen) verbeterden minder snel dan het sterftecijfer bij kinderen jonger dan vijf jaar (zie Figuur 1). Hoe jonger kinderen zijn, des te kwetsbaarder ze zijn: 44 procent van alle overlijdens bij kinderen jonger dan 5 jaar doet zich voor tijdens de eerste levensmaand, terwijl nog eens 30 procent zich tijdens de volgende 11 maanden voordoet [16]. Een baby die gezond en zonder complicaties geboren wordt, maakt beduidend meer kans om het te halen indien de moeder opgeleid is, een goede voeding krijgt, beschermd is tegen hiv of indien ze hiv-positief is antiretrovirale medicatie krijgt om verticale transmissie te voorkomen, en tijdens de zwangerschap goed werd opgevolgd. Het is van levensbelang dat moeders door geschoolde zorgverleners worden onderzocht tijdens de maanden vóór de bevalling. Artikel 24 van het Verdrag verplicht de verdragsstaten om moeders te verzekeren van passende prenatale en postnatale gezondheidszorg. In 1990 zag 35 procent van de zwangere vrouwen vóór de geboorte geen enkele keer een geschoolde zorgverlener. Tegen 2012 was dat aantal gehalveerd tot 17 procent. Voor wat betreft het aantal vrouwen dat tijdens de zwangerschap minstens vier keer prenatale zorg krijgt (het voorgeschreven minimum), werd een bescheiden vooruitgang geboekt tegenover 1990: het algemene cijfer steeg van 37 procent in 1990 tot 52 procent in 2012 [17]. Op het vlak van prenatale zorg is de dekkingsgraad het percentage vrouwen dat tijdens de zwangerschap minstens eenmaal bij geschoolde gezondheidszorgmedewerkers terechtkan in alle regio s verbeterd.

11 In 1990 waren bij 57 procent van de bevallingen geschoolde gezondheidszorgmedewerkers aanwezig. In 2012 was dit cijfer gestegen tot 69 procent [18], maar de verbetering verloopt veel te traag, wat in hoge mate verklaart waarom de vooruitgang met betrekking tot het MDO5-streefdoel (terugdringing van de moedersterfte met 75 procent) zo ondermaats bleef: die nam met amper 45 procent af tussen 1990 en 2013 [19]. Het percentage bevallingen in aanwezigheid van vakkundig gezondheidszorgpersoneel is het laagst in Zuid-Azië en Sub-Saharaans Afrika. In 2012 bedroeg dit respectievelijk 49 en 50 procent [20]. Er is een sterke correlatie tussen borstvoeding en betere gezondheids- en ontwikkelingsresultaten tijdens het latere leven. Een snelle start van de borstvoeding binnen het uur na de geboorte is één van de eerste verdedigingsmiddelen tegen ziekte en om ervoor te zorgen dat baby s zich goed ontwikkelen. Minder dan de helft van alle pasgeborenen wordt echter binnen het uur na de geboorte aangelegd en nog minder baby s krijgen tijdens de eerste zes levensmaanden uitsluitend borstvoeding. Wanneer het gaat om het redden van levens bij de allerjongste kinderen is er echt vooruitgang geboekt: in 2013 stierven 20 van de levend geboren baby s in de eerste levensmaand, terwijl dit er in 1990 nog 33 per waren. Dit is een enorme verbetering. Om de neonatale sterfte nog verder terug te dringen, moet er worden geïnvesteerd in deskundige verloskundige zorg en kwalitatief hoogstaande pasgeborenenzorg. Er kan bijkomende winst worden geboekt door te investeren in het verbeteren van de voedingstoestand van tienermeisjes en het uitstellen van hun eerste zwangerschap. Hierdoor zal het aantal baby s met een laag geboortegewicht dalen. Een laag geboortegewicht wordt in verband gebracht met meer dan 80 procent van alle overlijdens bij pasgeborenen wereldwijd [21]. Er werd sneller vooruitgang geboekt met het redden van levens bij kinderen van 1 tot 4 jaar oud, omdat vroeger heel wat kinderen in deze leeftijdsgroep aan vermijdbare oorzaken zoals longontsteking, malaria, mazelen en diarree stierven. Door de belangrijkste dodelijke ziekten bij jonge kinderen aan te pakken, slaagden alle regio s overal ter wereld met uitzondering van West en Centraal-Afrika erin om hun sterftecijfer bij kinderen jonger dan vijf jaar met meer dan 50 procent te verminderen in vergelijking met 1990 (zie Figuur 4). Hoewel het sterftecijfer bij kinderen jonger dan vijf jaar ook in West- en Centraal-Afrika daalde, zorgden de hoge vruchtbaarheidscijfers in de regio ervoor dat het aantal jaarlijkse sterfgevallen bij kinderen sinds 1990 haast ongewijzigd gebleven is. Er sterven nog steeds zo n 2 miljoen kinderen per jaar. De regio heeft het hoogste sterftecijfer bij kinderen jonger dan vijf jaar ter wereld: bijna één op negen kinderen overlijdt er vóór zijn vijfde verjaardag. In Oost en Zuidelijk Afrika werden de jongste jaren mooie resultaten behaald. Het sterftecijfer bij kinderen jonger dan vijf jaar daalde er tussen 2005 en 2013 jaarlijks met 5,1 procent [22]. Sub-Saharaans Afrika wist het regionale sterftecijfer bij kinderen jonger dan vijf jaar in de periode van 2005 tot 2013 vijf keer sneller te doen dalen dan in de periode van 1990 tot 1995 [23]. Longontsteking, diarree en malaria zijn nog steeds de voornaamste oorzaken van sterfte bij kinderen. Samen doden ze elke dag ongeveer kinderen jonger dan 5 jaar. Ondervoeding is vaak een onderliggende factor die de ernst en de duur van deze veel voorkomende ziekten ongunstig kan beïnvloeden. De belangrijkste verbeteringen met betrekking tot de overleving van kinderen vandaag in vergelijking met 1990 zijn grotendeels toe te schrijven aan betaalbare, wetenschappelijk onderbouwde interventies om het hoofd te bieden aan deze ziekten. Het gaat daarbij om vaccinatie, met insecticide geïmpregneerde muskietennetten, rehydratiebehandelingen bij diarree,

12 voedingssupplementen met micronutriënten en de behandeling van acute ondervoeding, samen met toegang tot schoon water en sanitaire voorzieningen. De indrukwekkende daling van het aantal overlijdens als gevolg van mazelen met meer dan 80 procent tussen 2000 en 2013 [24] is bijvoorbeeld grotendeels te danken aan de hoge dekkingsgraad van de vaccinatie, voornamelijk dankzij bijkomende vaccinatiecampagnes als aanvulling op de routinevaccinaties. De dekkingsgraad van de vaccinatie tegen mazelen door middel van systematische inenting verbeterde van 73 procent in 1990 tot 84 procent in 2013 (zie Figuur 5). Er is echter geen reden tot zelfgenoegzaamheid, ook al verbeterde de dekkingsgraad van de vaccinatie tegen mazelen wereldwijd. Hier staat tegenover dat de dekkingsgraad in Zuid-Azië en Sub- Saharaans Afrika onder de 80 procent blijft. Recent is ook bezorgdheid ontstaan over een nakende uitbraak van mazelen [25]. Dankzij uitgebreide wereldwijde inspanningen om polio uit te roeien, is het totaal aantal gevallen sinds 1988 met meer dan 99 procent afgenomen. In 2014 blijft polio endemisch in slechts drie landen: Afghanistan, Nigeria en Pakistan. Het virus blijft echter circuleren en vormt een risico voor de armste en meest kwetsbare kinderen [26]. De voedingstoestand van een kind heeft rechtstreeks te maken met het recht op overleving en ontwikkeling. 15 procent van alle baby s wordt echter geboren met een laag geboortegewicht [27]. Dit heeft tot gevolg dat deze baby s een groter risico lopen om in hun eerste levensmaanden en/of - jaren te overlijden, en heeft ook een invloed op hun latere gezondheid en cognitief functioneren. Bovendien hebben miljoenen kinderen een tekort aan micronutriënten, wat hun vermogen om te leren en zich te ontwikkelen beperkt [28]. Wereldwijd is bijna de helft van alle sterfte bij kinderen jonger dan vijf jaar toe te schrijven aan ondervoeding [29]. In 2013 waren naar schatting 17 miljoen kinderen jonger dan 5 ernstig ondervoed, waardoor ze een groot risico op overlijden liepen. Ernstige ondervoeding komt voor bij kinderen in crisissituaties, maar ook in niet-crisissituaties. In 2013 woonde twee derde van alle betrokken kinderen in Azië en bijna één derde in Afrika [30]. Naar schatting 161 miljoen kinderen in de wereld kampten in 2013 met een groeiachterstand ( stunting ) of waren te klein voor hun leeftijd [31]. Slechte voeding tijdens de eerste levensdagen kan leiden tot een groeiachterstand, wat onomkeerbare gevolgen kan hebben. Stunting wordt in verband gebracht met een verstoorde hersenontwikkeling die het leervermogen van kinderen en hun latere inkomenspotentieel aantast. Toch werd aangetoond dat stunting kan worden teruggedrongen door allerlei maatregelen: de voeding van vrouwen verbeteren, vroegtijdige en exclusieve borstvoeding, kinderen vitamine- en mineralensupplementen toedienen, veilige en op de leeftijd afgestemde voedingspraktijken gebruiken (vooral tijdens de eerste twee levensjaren [32]) en zorgen voor een gezonde omgeving, inclusief veilig water, sanitaire voorzieningen en een goede hygiëne. Inzake de terugdringing van stunting is er sinds 1990 heel wat vooruitgang geboekt. In 2013 hadden gemiddeld 25 op de 100 kinderen jonger dan 5 een groeiachterstand, tegenover 40 op 100 in 1990 (zie Figuur 6). In de regio s waar stunting het meest voorkomt Zuid-Azië en Sub-Saharaans Afrika lopen kinderen gemiddeld nog altijd evenveel kans om het slachtoffer te worden van stunting als dit wereldwijd het geval was in Aan het andere eind van het spectrum zien we dat het wereldwijde aantal kinderen met overgewicht steeds zorgwekkender wordt. Obese kinderen lopen een groter risico om allerhande gezondheidsproblemen te ontwikkelen wanneer ze volwassen zijn. Het internationale engagement om de toegang te verzekeren tot micronutriënten zoals jodium, ijzer en vitamine A, die levensbelangrijk zijn voor de mentale en fysieke ontwikkeling van baby s en jonge

13 kinderen, is de voorbije jaren steeds groter geworden. De inspanningen om stoornissen als gevolg van jodiumtekorten uit de wereld te helpen, werden in de jaren 90 opgedreven. De meeste landen vaardigden wetten uit die de toevoeging van jodium aan het zout verplicht stellen. Wereldwijd consumeert naar schatting 76 procent van de gezinnen nu naar behoren met jodium verrijkt zout, hoewel de dekkingsgraad van regio tot regio verschilt [33]. Vernieuwende programma s om het ijzergehalte en de aanwezigheid van micronutriënten in de voeding van kinderen te verbeteren, worden nu al in 43 landen geïmplementeerd [34]. Naar schatting 70 procent van de kinderen kreeg in 2012 twee jaarlijkse dosissen vitamine A-supplement [35], zoals aanbevolen. Scaling Up Nutrition, dat in 2010 werd opgericht om vertegenwoordigers van de overheid, het maatschappelijk middenveld, de Verenigde Naties, donororganisaties, bedrijven en onderzoeksinstellingen te laten samenwerken rond betere voeding, kan nu al rekenen op de steun van 54 nationale overheden [36]. Decennialang werd geïnvesteerd in de gezondheid en het welzijn van jonge kinderen, hogere vaccinatieniveaus en een verbeterde voeding voor kinderen. Onder meer door dit soort ingrepen kon de verspreiding van overdraagbare ziekten die voornamelijk jonge kinderen treffen, in hoge mate worden beperkt. Vele kinderen kunnen opgroeien tot adolescenten dankzij de geboekte vooruitgang. Maar kinderen die tot de adolescentie overleven, worden geconfronteerd met nieuwe risico s en gevaren die de realisatie van hun rechten in de weg staan. Gedrag dat vaak tijdens de adolescentie voorkomt, is goed voor twee derde van alle vroegtijdige overlijdens en één derde van de volledige ziektelast bij volwassenen. Jaarlijks komen 1,4 miljoen adolescenten om als gevolg van verkeersongevallen, complicaties bij bevallingen, zelfdoding, geweld, aids en andere oorzaken [37]. WATER, SANITAIRE VOORZIENINGEN EN HYGIËNE Toegang tot schoon water, goede sanitaire voorzieningen en hygiëneonderricht is van fundamenteel belang, niet alleen om het recht van kinderen op overleving en ontwikkeling te garanderen, maar ook om de algemene gezondheid, het algemeen welzijn en het levensonderhoud van gemeenschappen te verzekeren. Een vlottere toegang en betere dienstverlening leiden tot minder infecties, betere schoolprestaties en een hogere economische productiviteit. In 2012 had een kind veel meer kans dan in 1990 om toegang te hebben tot verbeterde drinkwaterbronnen (zie Figuur 7) en moest het veel minder vaak genoegen nemen met oppervlaktewater of andere niet-verbeterde waterbronnen. Aangezien het MDO-streefdoel sneller werd gehaald dan aanvankelijk was vooropgesteld, kregen zo n 2,3 miljard mensen tussen 1990 en 2012 toegang tot verbeterde drinkwaterbronnen. Dit bracht de wereldwijde dekkingsgraad voor drinkwater in 2012 op 89 procent tegenover 76 procent in 1990 [38]. Honderden miljoenen kinderen moeten het echter nog steeds stellen met drinkwaterbronnen die met fecaliën of chemische polluenten vervuild kunnen zijn. Vele kinderen hebben ook nog altijd geen toegang tot adequate sanitaire voorzieningen en hygiëne, wat een verwoestende impact heeft op hun gezondheid. Hoewel 1,9 miljard mensen tussen 1990 en 2012 toegang kregen tot een verbeterde vorm van sanitaire voorzieningen [39], werd het MDO-streefdoel inzake sanitaire voorzieningen niet gehaald. In 2012 had 36 procent van de wereldbevolking geen toegang tot verbeterde sanitaire voorzieningen (toiletten en latrines) en voor 1 miljard mensen is ontlasting in open lucht nog steeds de enige optie [40]. Dit houdt risico s op ziekten in en tast de fysieke en cognitieve ontwikkeling van kinderen aan.

14 ONTWIKKELING TIJDENS DE VROEGE KINDERJAREN De vroege kinderjaren worden algemeen beschouwd als de belangrijkste ontwikkelingsfase in het leven. Deze periode heeft een invloed op de fysieke en mentale gezondheid, het basisleervermogen, de schoolresultaten, en de economische en sociale participatie. Ondersteuning binnen het gezin bij het leren en spelen op jonge leeftijd is van essentieel belang voor de cognitieve en socio-emotionele ontwikkeling van een kind. Of de hersenen van een kind volledig tot ontwikkeling komen, hangt ook in grote mate af van kwalitatieve gezondheidszorg, borstvoeding, voeding, stimulatie, goede hygiëne en sanitaire voorzieningen, en ongevallenpreventie tijdens de vroege kinderjaren [41]. Recente bevindingen op verscheidene domeinen bevestigen dat investeren in de ontwikkeling tijdens de vroege kinderjaren één van de doeltreffendste manieren is om de onderwijsresultaten te verbeteren en de vaardigheden, capaciteiten en productiviteit te bevorderen [42]. Wereldwijd is het aantal kinderen dat al vroeg naar school wordt gestuurd, gestegen van 27 procent in 1990 tot 54 procent in 2012 [43]. In de meeste lage- en middeninkomenslanden volgt echter minder dan 50 procent van de 3 tot 4-jarigen kleuteronderwijs [44]. Het Verdrag onderstreept in artikels 6, 24 en 27 hoe belangrijk de ontwikkeling tijdens de vroegste kinderjaren is. Deze artikels erkennen het recht van elk kind op een adequate levensstandaard die toereikend is voor zijn fysieke, mentale, intellectuele, morele en sociale ontwikkeling. De verklaring uit 2002 A World Fit for Children treedt het Verdrag hierin bij en bevestigt hoe belangrijk het is dat voor elk kind wordt gezorgd en dat elk kind de best mogelijke start in het leven krijgt. Sinds de komst van het Verdrag is er aanzienlijke vooruitgang geboekt met betrekking tot het aanbieden aan elk kind van de best mogelijke start in het leven. De dalende zuigelingen- en kindersterfte, de beperktere prevalentie van stunting en de verbeterde sanitaire voorzieningen kunnen erop wijzen dat de wereld goed op weg is om haar beloften aan kinderen na te komen. Achter de nationale gemiddelden gaan echter groter wordende ongelijkheden schuil tussen en binnen regio s en landen. Volgens schattingen kunnen 200 miljoen kinderen jonger dan 5 in lage- en middeninkomenslanden hun volledige ontwikkelingspotentieel niet realiseren als gevolg van armoede en daarmee samenhangende gezondheids-, voedings- en sociale factoren [45]. Met de steun van UNICEF en andere partners publiceerde het Kinderrechtencomité in 2005 een General Comment over de implementatie van de kinderrechten tijdens de vroege kinderjaren [46]. Met deze Comment wilde het Kinderrechtencomité meer erkenning vragen voor de idee dat de vroege kinderjaren een kritieke periode zijn voor de realisatie van alle rechten die in het Verdrag ingeschreven zijn, en de staten begeleiden bij de verdere uitvoering van ontwikkelingsinitiatieven in diverse sectoren die zich op de vroege kinderjaren richten. Recenter werd het belang van deze fase op wereldniveau nogmaals bevestigd via de resolutie van de Algemene Vergadering over de rechten van het kind [47]. ONDERWIJS In 1990 trachtte de Wereldconferentie over Onderwijs voor Iedereen aan te zetten tot actie door universeel basisonderwijs tegen 2000 als doelstelling voorop te stellen. Dit was in overeenstemming met artikel 28 van het Verdrag dat erkent dat de staten de plicht hebben om zowel gratis als verplicht basisonderwijs te waarborgen. De MDO s stelden deze doelstellingen vervolgens bij en mikten op genderpariteit in het basis- en secundair onderwijs tegen 2005 en op universeel basisonderwijs tegen Hoewel het aantal kinderen van lagereschoolleeftijd dat niet naar school

15 gaat tussen 1990 en 2012 met meer dan 40 procent afnam [48], zijn de MDO-streefdoelen nog niet verwezenlijkt. In de eerste jaren van deze eeuw won de doelstelling om basisonderwijs voor iedereen te realiseren internationaal duidelijk aan stootkracht (zie Figuur 9). De vooruitgang is sedertdien echter stilgevallen, deels als gevolg van de verminderde financiële steun voor onderwijs in de nasleep van de wereldwijde financiële crisis van [49]. Het resultaat hiervan is dat bijna 58 miljoen kinderen van lagereschoolleeftijd d.w.z. 9 procent van de kinderen in die leeftijdsgroep niet naar school gaan [50]. In Sub-Saharaans Afrika is het percentage niet-schoolgaande kinderen veel hoger: 21 procent volgens de officiële cijfers, maar volgens andere ramingen ligt het cijfer nog hoger [51]. Ongeveer de helft van alle kinderen van lagereschoolleeftijd die niet naar school gaan, woont in landen die door een conflict worden geteisterd [52]. Dit aandeel stijgt nog. Van de kinderen in conflictgebieden die niet naar school gaan, woont 95 procent in lage- en lageremiddeninkomenslanden. Daar komt nog bij dat kinderen met een handicap onevenredig veel kans maken om niet naar school te gaan. Hoewel het teleurstellend is dat de vooruitgang steeds trager verloopt, mag niet worden vergeten dat kinderen vandaag de dag veel meer kans maken om naar de basisschool te kunnen dan in Het is ook het vermelden waard dat bij de niet-schoolgaande kinderen ongeveer evenveel jongens als meisjes zitten behalve in Sub-Saharaans Afrika wat erop wijst dat het aantal niet-schoolgaande meisjes in Zuid- en West-Azië tussen 2000 en 2010 sterk is verminderd. Maar hoe is het gesteld met de kwaliteit van het onderwijs dat kinderen krijgen wanneer ze eenmaal naar school kunnen? Artikel 29 van het Verdrag bepaalt dat het onderwijs erop gericht moet zijn om de persoonlijkheid, de talenten en de mentale en fysieke vermogens van het kind volledig tot ontplooiing te brengen. In vele landen laat de kwaliteit van de onderwijservaring echter permanent te wensen over. Minstens 250 miljoen kinderen van lagereschoolleeftijd overal ter wereld (38 procent van het totaal) hebben de basis van lezen, schrijven en rekenen niet onder de knie, ongeacht of ze school liepen of niet. In 21 van de 85 landen waarover volledige gegevens beschikbaar zijn, leert minder dan de helft van de kinderen deze basisvaardigheden [53]. De leerling/leerkracht-verhouding is een fundamentele statistische indicator van de onderwijskwaliteit: leerkrachten met zeer grote klassen slagen er minder goed in om ervoor te zorgen dat al hun leerlingen echt bijleren, laat staan dat ze op de individuele behoeften van hun leerlingen kunnen focussen. De leerling/leerkracht-verhouding bedroeg in 2011 in lageinkomenslanden 43 tegenover 1, net als in Dit cijfer vertelt overigens ook niet het hele verhaal: vele landen hebben getracht om het stijgende aantal schoolkinderen op te vangen door leerkrachten zonder opleiding in dienst te nemen. In 34 van de 98 landen waarover gegevens beschikbaar zijn, is minder dan 75 procent van de leerkrachten opgeleid volgens de nationale normen, terwijl in 4 van deze landen zelfs minder dan 50 procent van de leerkrachten opgeleid is [54]. De bezorgdheid omtrent de onderwijs- en leerkwaliteit blijft overigens helemaal niet beperkt tot de armere landen. In Engeland en Noorwegen presteerde in 2011 bijvoorbeeld meer dan 10 procent van de laatstejaars onder het minimumniveau voor wiskunde, terwijl in Nieuw-Zeeland slechts twee derde van de arme leerlingen de minimumnormen haalde tegenover 97 procent van de rijke leerlingen [55]. Zowel leerkrachten als leerlingen moeten het regelmatig stellen met een povere fysieke infrastructuur en zitten samengeperst in overbevolkte klaslokalen waarin kinderen op de grond zitten. Sommige kinderen zijn zelfs gedwongen om buiten te blijven staan. Daarbij komt nog dat het didactisch materiaal en de leerboeken niet aangepast zijn en door grote groepen moeten worden

16 gedeeld [56]. Een gebrek aan veilig water, adequate sanitaire voorzieningen en hygiënevoorlichting op school zorgt ook voor gezondheidsrisico s en plaatst een rem op het leervermogen van de kinderen. De problemen met de onderwijskwaliteit stellen zich ook op het niveau van de secundaire scholen. Artikel 28 van het Verdrag onderstreept dat de staten de plicht hebben om verschillende vormen van secundair onderwijs aan te moedigen die toegankelijk zijn voor elk kind. Onderwijsexperts raden minstens drie jaar lager secundair onderwijs aan. Het percentage leerlingen dat van het basisonderwijs naar het lager secundair onderwijs doorstroomt, ligt over het algemeen vrij hoog een stuk boven de 90 procent, behalve in Sub-Saharaans Afrika [57] en dus is het een logische eerste stap op weg naar secundair onderwijs voor iedereen om ervoor te zorgen dat kinderen naar de basisschool gaan. Zeer weinig landen zijn erin geslaagd om universeel secundair onderwijs te realiseren. In tal van landen is secundair onderwijs ook vandaag de dag uitsluitend weggelegd voor een geprivilegieerde laag van de bevolking. In de meeste landen in Sub-Saharaans Afrika is bijvoorbeeld minder dan de helft van de adolescenten uit de betreffende leeftijdsgroep ingeschreven voor het secundair onderwijs [58]. Dit betekent dat miljoenen jonge mensen zonder de nodige academische voorbereiding op de arbeidsmarkt belanden en de talloze uitdagingen van het volwassen leven op zich af zien komen. Tegen 2011 had weliswaar 60 procent van de landen de doelstelling inzake genderpariteit in het basisonderwijs gerealiseerd, maar slechts 38 procent had deze pariteit ook op het niveau van de secundaire scholen weten te verwezenlijken. De grootste genderkloof is echter te vinden in West en Centraal-Afrika, waar voor elke 100 jongens slechts 76 meisjes ingeschreven zijn in het secundair onderwijs. Daar staat tegenover dat er in Latijns-Amerika en de Caraïben meer meisjes dan jongens ingeschreven zijn in het secundair onderwijs [59]. De voordelen die de deelname van meisjes aan het secundair onderwijs inhoudt voor henzelf, hun kinderen en de hele samenleving, zijn duidelijk gedocumenteerd. Bij de kinderen van meisjes die middelbaar onderwijs kregen, worden bijvoorbeeld lagere kindersterftecijfers vastgesteld. Deze kinderen worden ook vaker gevaccineerd, krijgen een betere voeding en zijn minder frequent het slachtoffer van stunting. De effecten van secundair onderwijs zijn overigens tot bij de volgende generaties voelbaar: voor elk bijkomend jaar dat de moeder onderwijs heeft gevolgd, geniet een kind bijvoorbeeld 0,32 jaar langer onderwijs [60]. Secundair onderwijs stelt meisjes in staat om discriminatie te overwinnen en voor hun rechten op te komen, kan de verspreiding van hiv en aids tegengaan, en vergroot de economische kansen waardoor vrouwen en hun kinderen minder kwetsbaar worden voor uitbuiting en misbruik [61]. KINDERARMOEDE Tijdens de voorbije 25 jaar heeft de wereld ongeziene vooruitgang geboekt op het vlak van het verminderen van de armoede en het verbeteren van de leefomstandigheden van miljoenen gezinnen, vrouwen en kinderen. Wereldwijd is het aandeel van de mensen in ontwikkelingsregio s die in extreme armoede leven, met de helft afgenomen (47 procent in 1990 tegenover 18 procent in 2010) [62] maar er is nog heel wat werk aan de winkel als we deze vooruitgang willen consolideren en versnellen, en ervoor willen zorgen dat de rechten van de kinderen uit de meest achtergestelde milieus kunnen worden gerealiseerd. Er is gebleken en dit is een dringend probleem dat een onevenredig groot aantal kinderen nog steeds in extreme armoede leeft: meer dan één derde van de extreem armen is jonger dan 13 en in

17 lage-inkomenslanden leeft de helft van alle kinderen in extreme armoede [63]. In 2013 was naar schatting 47 procent van de mensen die het met minder dan 1,25 USD per dag moeten stellen, 18 jaar of jonger [64], en dit terwijl deze leeftijdsgroep slechts 34 procent van de wereldbevolking uitmaakt [65]. Bovendien leven in de rijkste landen ter wereld 30 miljoen kinderen één op acht in relatieve armoede [66] en registreren vele landen de jongste jaren stijgende kinderarmoedecijfers als gevolg van de economische crisis [67]. Kinderarmoede is echt een wereldwijd probleem. Aangezien financiële armoede van essentieel belang is voor kinderen, heeft het Verdrag een cruciale rol gespeeld om de inzichten omtrent kinderarmoede bij te sturen en meer begrip te creëren voor de vele ontberingen die kinderen lijden. Door het Verdrag werd het denken over kinderarmoede sterk uitgebreid tot de vele verschillende dimensies van het probleem en kwam het hoog op de politieke agenda te staan [68]. De Report Cards van het Onderzoeksinstituut van UNICEF slaagden er bijvoorbeeld in om kinderarmoede en kinderwelzijn centraal te stellen in het beleidsdebat binnen de Europese Unie. Het is bijzonder belangrijk dat kinderarmoede wordt gemeten en aangepakt, omdat de effecten op kinderen zo verwoestend zijn. Armoede tast hun fysieke, cognitieve en sociale ontwikkeling aan en kan hun fysieke en mentale gezondheid ondermijnen. Armoede kan kinderen op weg zetten naar een levenslang traject van laaggeschooldheid en beperkte productiviteit. Over het algemeen is de kindersterfte in de gezinnen met de laagste inkomens merkbaar hoger dan in de meer welgestelde gezinnen. Kinderen die tot de armste quintielen van hun samenleving behoren, hebben meer dan tweemaal zoveel kans om een groeiachterstand te ontwikkelen dan kinderen uit de rijkste quintielen. Ze lopen een grotere kans om uitgesloten te worden van essentiële gezondheidszorgdiensten, verbeterde drinkwaterbronnen en sanitaire voorzieningen, en basis- en secundair onderwijs [69]. Verder lopen kinderen die in armoede leven een groter risico om verarmde volwassenen te worden en arme kinderen te krijgen, waardoor intergenerationele armoedecycli ontstaan en in stand worden gehouden. Hoewel de kinderen zelf de grootste last van de kinderarmoede dragen, betaalt ook de samenleving een hoge prijs door de verminderde productiviteit, het onbenutte potentieel en de kosten die de aanpak van chronische armoede met zich meebrengt. Kinderarmoede schaadt de levenskansen van kinderen en berokkent ons allemaal nadeel. Kinderarmoede in al zijn dimensies uitroeien, is één van de belangrijkste en dringendste opdrachten ter wereld. Eén domein waarop in de voorbije 25 jaar grote vooruitgang werd geboekt, is de enorme expansie van de programma s voor sociale bescherming. Ze zijn weliswaar geen wondermiddel, maar programma s voor sociale bescherming met oog voor kinderen hebben bewezen dat ze uitermate doeltreffend kunnen zijn bij de aanpak van de risico s en kwetsbaarheden die aan chronische multidimensionale armoede gerelateerd zijn. Vooral programma s die geldelijke steun bieden waarmee ze arme gezinnen in staat stellen om in hun kinderen te investeren hebben bewezen dat ze een duidelijke impact hebben op multidimensionale armoede bij kinderen (o.m. een toename van het aantal kinderen dat naar school gaat, een betere toegang tot gezondheidszorg en lagere ondervoedingscijfers) [70]. Hoewel er duidelijk vooruitgang is geboekt wanneer het gaat om het onderkennen, meten en aanpakken van kinderarmoede, is er nog heel wat werk aan de winkel. Omdat kinderarmoede nog steeds niet consequent wordt gemeten, komt het fenomeen in heel wat armoedeanalyses niet aan bod en wordt het niet altijd erkend in nationale plannen en beleidsstrategieën. De post ontwikkelingsagenda biedt de lidstaten een historische kans: zij kunnen nu een uitdrukkelijk engagement aangaan om een einde te maken aan de kinderarmoede door bij de opstelling van hun begrotingen aandacht te tonen voor kinderen en de service- en sociale beschermingsprogramma s uit te breiden die voor de armste kinderen ter wereld zo n groot verschil maken.

18 HUMANITAIRE ACTIE Het landschap waarbinnen de humanitaire actie plaatsvindt, is sinds de goedkeuring van het Verdrag sterk gewijzigd. Conflicten worden steeds meer gekenmerkt door aanslepende vijandelijkheden binnen staten die een grote impact hebben op de burgers. Door de klimaatverandering en de snel groeiende wereldbevolking wordt de strijd om de natuurlijke hulpbronnen waaronder toegang tot water alsmaar feller en neemt de bezorgdheid omtrent de voedselveiligheid toe. Op dit ogenblik hebben naar schatting 102 miljoen mensen nood aan humanitaire bijstand, onder wie meer dan 20 miljoen voedselonzekere inwoners van de Afrikaanse Sahelregio. De Arabische Republiek Syrië telt 6,5 miljoen intern ontheemden, terwijl meer dan 3 miljoen Syriërs naar naburige landen zijn gevlucht [71]. Nooit eerder deden er zich zoveel grote crisissituaties tegelijk voor, waardoor ook de nood aan lobby- en monitoringwerk op basis van het Verdrag en zijn Facultatieve Protocollen nog nooit zo groot was. Kinderen in een humanitaire noodsituatie of een overgangscontext na een crisis lopen een veel groter risico op schendingen van hun rechten, aangezien gezondheidszorg- en watervoorzieningssystemen overbevraagd worden, fysieke infrastructuren ondermijnd raken, het onderwijs wordt onderbroken en de dreiging om misbruikt of uitgebuit te worden, groter wordt. Eén op de vijf kinderen jonger dan 5 jaar die in 2013 stierven, woonde in een fragiele en door conflicten geteisterde context [72]. In door conflicten getroffen landen gingen in 2008 zo n 28 miljoen kinderen van lagereschoolleeftijd niet naar school, wat overeenkomt met 42 procent van het totale aantal niet-schoolgaande kinderen [73]. Kinderen met een handicap en vooral meisjes met een handicap zijn in een dergelijke context het kwetsbaarst en lopen het grootste risico op verwondingen, misbruik en verwaarlozing. Het Verdrag biedt een stevig wetgevingskader om de kinderrechten in humanitaire crisissituaties te realiseren. Vooral belangrijk in dit opzicht zijn de artikels 38 en 39, en de Facultatieve Protocollen betreffende de inschakeling van kinderen in kinderhandel, kinderprostitutie en kinderpornografie, en aangaande de betrokkenheid van kinderen bij gewapende conflicten. De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties heeft zich achter de normen en standaarden van het Verdrag geschaard en verwijst ernaar in tal van resoluties over de toestand van kinderen in gewapende conflicten. Resolutie 1612 van de Veiligheidsraad (2005) voerde het belangrijkste mechanisme in om toe te zien op ernstige schendingen van de kinderrechten tijdens gewapende conflicten. Resolutie 1882 (2009) schrijft voor dat partijen die bij een gewapend conflict betrokken zijn en zich systematisch schuldig maken aan het doden en verminken van kinderen en/of verkrachting en andere vormen van seksueel geweld tegen kinderen, worden opgelijst in de rapporten van de Secretaris-generaal over kinderen in gewapende conflicten. Resolutie 1894 (2009) tot slot noemt seksueel geweld een oorlogstactiek. De Veiligheidsraad heeft ook stappen ondernomen om het recht van kinderen op gezondheidszorg en onderwijs te beschermen door middel van resoluties uit 1998 en In 2013 kwam er extra aandacht voor conflictgerelateerd geweld toen 122 landen de engagementsverklaring onderschreven inzake de beëindiging van seksueel geweld tijdens conflicten [74], terwijl ook Resolutie 2106 van de Veiligheidsraad werd goedgekeurd. Deze schetst de algemene benadering en het kader voor de voorkoming van conflictgerelateerd seksueel geweld [75]. Door de kinderrechten in alle situaties te verdedigen, draagt het Verdrag bij tot het realiseren van de doelstelling om humanitaire actie en ontwikkelingsbijstand aan elkaar te koppelen. De geest van het Verdrag helpt er mee voor te zorgen dat er permanent wordt geïnvesteerd in het verbeteren van het vermogen van gemeenschappen om, wanneer ze met schokkende of stressvolle situaties worden

19 geconfronteerd, op hun eentje de toestand aan te pakken en verandering tot stand te brengen. Organisaties kiezen steeds vaker voor een op risicokennis gebaseerde aanpak bij de uitvoering van hun programma s ter bescherming van de rechten van kinderen die in onstabiele en schokkende situaties terechtkomen als gevolg van natuurrampen, gewapende conflicten, de uitbraak van ziekten of economische onrust. Wanneer gemeenschappen en kinderen (zoals vermeld in artikel 12 van het Verdrag) en vooral de meest gemarginaliseerden en kwetsbaren onder hen worden betrokken bij de risicobeoordeling en -preventie evenals bij de voorbereiding op noodsituaties en de bijbehorende nood- en herstelmaatregelen, vergroot dit hun vermogen om het hoofd te bieden aan schokkende gebeurtenissen en om zich hieraan aan te passen en ervan te herstellen. KINDERBESCHERMING Het Kinderrechtenverdrag zorgde voor een grotere focus op kinderbescherming. Vóór de goedkeuring van het Verdrag vloeiden de inspanningen om kinderen te beschermen voor het merendeel voort uit initiatieven naar aanleiding van een specifiek probleem [76] en werd bij het werken met kinderen hoofdzakelijk gefocust op de overleving en de ontwikkeling van kinderen tijdens de vroege kinderjaren. Het Verdrag is echter van toepassing op iedereen jonger dan achttien, waardoor de levenscyclusbenadering veel centraler is komen te staan binnen de ontwikkelingsinspanningen. Deze benadering impliceert aandacht voor zeer uiteenlopende problemen met betrekking tot kinderbescherming, inclusief de ongeoorloofde overbrenging naar en het niet doen terugkeren van kinderen uit het buitenland (artikel 11), kinderarbeid (artikel 32) en uitbuiting en misbruik van kinderen (artikels 34, 35 en 36). [marge] Door de kinderrechten in alle situaties te verdedigen, draagt het Verdrag bij tot het realiseren van de doelstelling om humanitaire actie en ontwikkelingsbijstand aan elkaar te koppelen. Geweld tegen kinderen kan overal voorkomen (thuis, op school, op het internet) en kan worden gepleegd door individuen (ouders of andere zorgfiguren, peers, intieme partners, gezagsfiguren, vreemden) of groepen. De verantwoordelijkheid om kinderen te beschermen tegen geweld, misbruik, uitbuiting en verwaarlozing begint bij de geboorte. Het recht op een naam, een nationaliteit en een gezin is fundamenteel: de geboorteaangifte verzekert een kind van wettelijke erkenning en garandeert het tal van rechten in zijn latere leven. Artikels 7, 8, 9 en 10 van het Verdrag verwijzen naar de inschrijving van de geboorte. Het percentage kinderen dat bij de geboorte wordt aangegeven, is de voorbije jaren echter slecht lichtjes gestegen. Het aangifteniveau bedraagt nog steeds geen 50 procent in Sub-Saharaans Afrika en Zuid-Azië. In de minst ontwikkelde landen wordt slechts 43 procent van de geboorten aangegeven (zie Figuur 11). Een laag geboorteaangifteniveau heeft niet alleen nefaste gevolgen voor het individuele kind. De onzichtbaarheid van nietaangegeven kinderen verstoort ook de planning en budgettering van ontwikkelingsinitiatieven. In de minst ontwikkelde landen wordt bijna één op vier kinderen ingeschakeld als kindarbeider. Heel wat kinderen overal ter wereld worden systematisch ingeschakeld bij betaalde en onbetaalde vormen van arbeid die hen fysiek niet schaden. Volgens de jongste schattingen worden zo n 150 miljoen kinderen tussen 5 en 14 jaar oud ongeveer 15 procent van alle kinderen in deze leeftijdsgroep ingeschakeld bij kinderarbeid. Artikel 32 van het Verdrag definieert kinderarbeid als werk dat naar alle waarschijnlijkheid gevaarlijk is of de opvoeding van het kind zal hinderen, of schadelijk zal zijn voor de gezondheid of de lichamelijke, geestelijke, intellectuele, zedelijke of maatschappelijke ontwikkeling van het kind. Kinderarbeid komt het meest voor in Sub-Saharaans Afrika (zie Figuur 12). In de minst ontwikkelde landen wordt bijna één op vier kinderen ingeschakeld bij werk dat schadelijk is voor zijn gezondheid

20 en ontwikkeling. In de meeste regio s lopen meisjes en jongens evenveel kans om als kindarbeiders aan het werk te worden gezet. Doordat de beschikbaarheid van de gegevens sterke wijzigingen heeft ondergaan, is het moeilijk om rechtstreeks te vergelijken met de wereld van Toch zijn er elementen die op vooruitgang wijzen. Het totale aantal kinderen tussen 5 en 17 jaar oud dat bij kinderarbeid betrokken is, nam tussen 2000 en 2012 met bijna één derde af [77]. In vergelijking met een generatie geleden is er een sterker bewustzijn gegroeid omtrent wat gevaarlijk werk is en welke de ergste vormen van arbeid voor een kind zijn. Bovendien is de wereld zich sterker bewust geworden van de noodzaak om kinderen en adolescenten zowel thuis als elders tegen geweld, misbruik en uitbuiting te beschermen. De invloed van het Verdrag op het vlak van kinderbescherming is ook merkbaar in het werk van de Verenigde Naties rond kinderen en gewapende conflicten. Het baanbrekende rapport over dit onderwerp dat Graça Machel in 1996 aan de Algemene Vergadering voorlegde, steunde in belangrijke mate op het Verdrag [78]. Haar rapport leidde tot verscheidene belangrijke ontwikkelingen waaronder de aanstelling van een Speciale Vertegenwoordiger van de Secretarisgeneraal voor Kinderen en Gewapende Conflicten, de goedkeuring door de Algemene Vergadering op 25 mei 2000 van twee Facultatieve Protocollen bij het Kinderrechtenverdrag één over de betrokkenheid van kinderen bij gewapende conflicten en één over de inschakeling van kinderen in kinderhandel, kinderprostitutie en kinderpornografie die door respectievelijk 156 en 168 verdragsstaten werden geratificeerd [79], en tien afzonderlijke resoluties van de Veiligheidsraad tussen 1999 en 2014 [80]. Geweld tegen kinderen, in al zijn duizenden zorgwekkende vormen, is een kapitale bekommernis. De Studie over Geweld tegen Kinderen van de Secretaris-generaal van de Verenigde Naties uit 2006 was de eerste uitgebreide wereldwijde studie over dit onderwerp. Om de verspreiding van de inhoud te promoten en een effectieve opvolging van de geformuleerde aanbevelingen te garanderen, riep de studie op tot de aanstelling van een Speciale Vertegenwoordiger van de Secretaris-generaal voor Kinderen en Gewapende Conflicten. Recenter nog, in september 2014, publiceerde UNICEF een studie over geweld tegen kinderen. Het is tot nu toe de grootste compilatie van statistische gegevens over dit thema. Terwijl zorgfiguren een scharnierrol spelen bij de bescherming van kinderen, kunnen zij soms ook de plegers van het geweld tegen kinderen zijn. Hoewel gezinsstudies uitwijzen dat de meerderheid van de volwassenen lijfstraffen niet nodig acht om kinderen behoorlijk op te voeden, blijkt uit deze zelfde studies ook dat vele kinderen vanaf erg jonge leeftijd thuis worden onderworpen aan gewelddadige vormen van tucht waaronder lijfstraffen en psychologische agressie (zie Figuur 13). Deze systematische gevallen van geweld kunnen voor een kind blijvende gevolgen hebben en vormen een schending van artikel 19 van het Verdrag. Trouwen vóór de 18e verjaardag is een fundamentele schending van de kinderrechten, al kijken heel wat culturen hier anders tegenaan. Hoewel dit niet uitdrukkelijk in het Verdrag vermeld staat, wordt het wel beschouwd als één van de traditionele gebruiken die schadelijk zijn voor de gezondheid van kinderen (artikel 24). Kinderhuwelijken worden geassocieerd met het ontzeggen van verscheidene andere rechten, waaronder het recht op gezondheid, fysieke en mentale ontwikkeling, onderwijs, bescherming tegen discriminatie, vrije meningsuiting en vrijheid van informatie, en bescherming tegen alle vormen van misbruik [81]. Het is zelden een kwestie van keuze door het betrokken kind (meestal een meisje) en vaak gaat een kinderhuwelijk gepaard met het verlaten van de school, sociaal isolement en beperkte mogelijkheden om zich via werk te verzekeren van economische onafhankelijkheid. Deze praktijken komen nog steeds al te vaak voor: wereldwijd sloten meer dan 700 miljoen nog in leven zijnde vrouwen een huwelijk vóór hun achttiende verjaardag. Meer dan één op drie van deze kindbruidjes zo n 250 miljoen meisjes huwde vóór ze 15 was [82].