Grafeen en het menselijk brein als pronkstukken van Europees Onderzoek
|
|
- Raphaël Eilander
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Grafeen en het menselijk brein als pronkstukken van Europees Onderzoek Samenvatting Ode Wolters, augustus 2013 Een technologische doorbraak vergt een grote langetermijninvestering en een sprong in het diepe. Omdat Europa een vooraanstaande rol wil blijven spelen op het wereldwijde wetenschapstoneel zet de Europese Commissie in op twee opkomende technologieën die een technologische doorbraak moeten bewerkstelligen en zo groei en banen in Europa kunnen creëren: de ontwikkeling van grafeen, het dunste materiaal ter wereld, en het in kaart brengen van het menselijk brein, een van de grootste mysteries ter wereld. In dit artikel meer over opkomende technologieën en deze twee vlaggenschepen van het Europese onderzoeksveld. Inleiding Om de grote uitdagingen van de toekomst aan te gaan zijn grootschalige projecten en investeringen nodig. Opkomende onderzoeksgebieden zijn in Europa echter nog vaak zeer versnipperd. Veel projecten en programma s bestaan naast elkaar en hebben niet de kritische massa die nodig is om een maximale impact uit investeringen te krijgen. Deze beweging kan alleen tegen worden gegaan als er op Europees niveau wordt geïnvesteerd in langetermijnonderzoek waarbij een hoog risico wordt geaccepteerd. Daarom investeert de Europese Commissie in grootschalige onderzoeksprojecten op het gebied van twee opkomende technologieën: grafeen en het menselijk brein. Ondersteuning van deze projecten moet Europa helpen zijn positie als wereldspeler te handhaven en werkgelegenheid en groei te creëren. Opkomende technologieën Om in Europa langetermijnonderzoek te bevorderen en de fundamenten te leggen voor technologische doorbraken, heeft de Europese Commissie (hierna: de Commissie) het FET programma ontwikkeld, dat geheel is gewijd aan opkomende technologieën (Future & Emerging Technologies). i FET investeert in onderzoek en ontwikkeling met een hoge potentiele impact op technologie, en op onze economie en samenleving. De combinatie van lange termijn, hoog risico, multidisciplinair en gezamenlijk onderzoek moet de basis leggen voor een volgende generatie technologieën. Hoewel FET is ontstaan vanuit het ICT programma van KP7, zal FET uiteindelijk onderdeel worden van het nieuwe kaderprogramma voor onderzoek en innovatie (Horizon 2020) en daarbinnen een belangrijke rol vervullen als pionier van het toekomstige onderzoek in Europa. Binnen Horizon 2020 maakt FET onderdeel uit van de excellent science pijler en is in die context een soort broedmachine voor innovatieve ideeën en opkomende technologieën. 1
2 Het FET programma bestaat uit drie complementaire regelingen die de verschillende ontwikkelingsfases van een opkomende technologie faciliteren. FET Open ondersteunt kleine projecten voor het onderzoeken van nieuwe, visionaire ideeën. FET Proactive werkt met thematische calls en ondersteunt zo niet alleen de verdere ontwikkeling van een idee maar werkt ook aan de community building van het nieuw te ontwikkelen wetenschapsgebied. De FET Flagships tenslotte, zijn grootschalige onderzoeksinitiatieven die de potentie hebben om grote wetenschappelijke en technologische uitdagingen aan te pakken en een wetenschappelijke doorbraak te bewerkstelligen. ii Vlaggenschepen Zoals de naam FET Flagships al aangeeft, worden deze projecten groots aangepakt en zijn de verwachtingen hoog. De uitdaging die de Flagships aangaan, vergt een langetermijninspanning en een bijpassend budget. De verwachting is dan ook dat elk Flagship tot 1 miljard aan totale financiering ontvangt over een periode van meer dan 10 jaar, gedeeltelijk afkomstig van de Commissie en gedeeltelijk van andere partners waaronder lidstaten, universiteiten en de industrie. Het eerste deel van de Europese financiering is nog afkomstig uit het ICT programma van KP7, vanaf 2014 zal de bijdrage afkomstig zijn uit Horizon De Flagships moeten uiteindelijk een fundamentele verandering teweeg brengen in wetenschap en technologie, maar op termijn ook invloed hebben op de maatschappij en de concurrentiepositie van Europa versterken iii. Hiervoor een is goede samenwerking tussen verschillende disciplines, gemeenschappen en programma s essentieel iv. De Commissie hoopt dat er rond elk vlaggenschip uiteindelijk een vloot zal ontstaan van verwante projecten die het hoofdthema van het Flagship aanvullen. v Aan de Flagships ging een voorbereidingsfase van 2 ½ jaar vooraf, om te bepalen welke twee thema s de komende 10 jaar voorop zullen lopen in het Europese onderzoeksveld vi. Zes kanshebbers kregen ieder een budget van 1,5 miljoen en ruim een jaar de tijd om hun strategische routekaarten voor het onderzoek te verfijnen en de beste mensen voor de uitvoering van het onderzoek te zoeken. Eind 2012 werden de onderzoeksvoorstellen, inclusief een stappenplan en een uitvoeringsplan beoordeeld door een panel van 25 wereldberoemde experts, waaronder vooraanstaande wetenschappers en specialisten uit verschillende disciplines, vooraanstaande professoren, wetenschaps en beleidsadviseurs, voormalig CEO's van multinationals en een Nobelprijswinnaar. De onderzoeksvoorstellen werden beoordeeld op de kwaliteit van het onderzoek, de uitvoerbaarheid en de waarde voor Europa in termen van invloed op wetenschap, technologie, maatschappij en economie. De Human Brain Project en Graphene werden uiteindelijk beoordeeld als de twee beste voorstellen en kunnen in september 2013 van start gaan. vii Grafeen Andre Geim en Kostya Novoselov, verbonden aan de Universiteit van Manchester en de Radboud Universiteit Nijmegen, maakten in 2004 als eersten grafeen. Dit is het dunste materiaal ter wereld en de 2
3 meest platte vorm van koolstof (één atoom dik). Voor deze ontdekking wonnen zij in 2010 de Nobelprijs voor de Wetenschap viii. Sindsdien is grafeen meegenomen in een wetschappelijke wervelwind en lijkt in de toekomst net zo belangrijk te zullen worden als staal en kunststof. De verwachting is dan ook dat dit nieuwe materiaal in meerdere sectoren een revolutie teweeg zal brengen en op die manier in Europa economische groei en nieuwe banen zal creëren ix. De unieke combinatie van superieure eigenschappen van grafeen zoals, buigbaarheid, lichtgewicht en stevigheid, maken het materiaal geschikt voor een breed scala aan nieuwe revolutionaire technologieën. Belangrijke toepassingen zijn bijvoorbeeld snelle elektronische en optische apparatuur, flexibele elektronica, functionele lichtgewicht componenten en geavanceerde batterijen. Voorbeelden van nieuwe producten die op grafeentechnologieën gebaseerd kunnen worden zijn snelle, flexibele en sterke consumentenelektronica zoals elektronisch papier en buigzaam persoonlijke communicatie apparaten. Maar ook lichtere en zuinigere vliegtuigen worden mogelijk door het gebruik van grafeen. Op de langere termijn kan grafeen zelfs leiden tot revolutionaire medische toepassingen, zoals bijvoorbeeld kunstmatige netvliezen. Het Graphene Flagship start in 2013 met een gezamenlijk onderzoeksproject van uitzonderlijke omvang: 126 academische en industriële onderzoeksgroepen in 17 Europese landen zullen starten met een budget van voor de eerste 30 maanden, waarna het consortium nog verder uitgebreid zal worden. Het onderzoek zal betrekking hebben op de volledige productieketen van het materiaal zelf en van de toepassingsmogelijkheden. Het hele project zal worden gecoördineerd door de Chalmers University of Technology gevestigd in Göteborg, Zweden, ondersteund door een Strategische Adviesraad met Nobelprijswinnaars Andre Geim, Albert Fert, Klaus von Klitzing en Kostya Novoselov. In de Adviesraad hebben echter ook industriële vertegenwoordigers van Nokia en Airbus, en twee vertegenwoordigers van de Global Graphene Research Community zitting. x Het Menselijk Brein Een van de grootste uitdagingen van de 21 e eeuwse wetenschap is het begrijpen van het menselijk brein. The Human Brain Project (HBP) heeft als doel om onderzoekers over de hele wereld met behulp van een unieke simulatiebenadering te voorzien van een instrument om te doorgronden hoe het menselijk brein werkt. Met begrip van het menselijk brein kunnen nieuwe behandelingen voor hersenaandoeningen worden ontwikkeld, revolutionaire computertechnologieën gebouwd en inzicht worden verschaft in datgene wat ons menselijk maakt. xi Het HBP verzamelt de massa van neurologische gegevens die beschikbaar zijn en zoekt naar biologische patronen die kunnen leiden tot een nieuwe manier van diagnosticeren en classificeren van hersenaandoeningen. Deze nieuwe benadering biedt ruimte voor het ontwikkelen van nieuwe behandelingen en geneesmiddelen. Aan de andere kant kunnen wij ook nog veel leren van ons brein, dat met miljarden processing units verbonden is via kilometers vezels en triljoenen synapsen, terwijl het niet meer stroom verbruikt dan een gloeilamp. Begrijpen hoe dat kan en hoe de verschillende onderdelen van 3
4 ons brein onderling communiceren, kan de sleutel zijn tot een nieuwe generatie computers en computergebruik. xii Op basis van eerder pionierswerk van de projectpartners, werkt HBP met 87 organisaties uit 23 verschillende landen (waarvan 16 Europese) xiii aan onderzoeksplatforms voor de wetenschappelijke gemeenschap op verschillende terreinen, van neurowetenschap en geneeskunde tot informatica en robotica. Zo worden innovatieve hulpmiddelen en diensten beschikbaar voor wetenschappers over de hele wereld, waardoor het onderzoek naar het menselijk brein in een stroomversnelling terecht komt. xiv Vervolg De consortia van de twee Flagships bestaan uit tientallen universiteiten, onderzoeksinstellingen en private partners uit verschillende landen binnen en buiten Europa. Het zijn echter geen monolithische structuren die er de komende tien jaar hetzelfde uit blijven zien. De Flagships zijn juist ontworpen om flexibel te zijn en onderzoek in te kunnen schakelen waar dat op dat moment nodig is. 20 % van het gehele budget is dan ook gereserveerd voor open calls om nieuwe partners aan te trekken. Deze calls zullen nog in 2013 worden gelanceerd. xv Naast Graphene en HBP zijn er nog vier andere consortia die ruim een jaar hebben gewerkt aan het uitwerken van een onderzoeksvoorstel voor FET Flagships. Hierbij gaat het om FuturICT: het begrijpen en beheren van complexe, wereldwijde, sociaal interactieve systemen met een focus op duurzaamheid en veerkracht; Guardian Angels: technologie voor zeer energie efficiënte, slimme, elektronische, persoonlijke metgezellen voor de mens; IT Future of Medicine: geïndividualiseerde geneeskunde van de toekomst op basis van de moleculaire, fysiologische en anatomische gegevens van individuele patiënten; en ten slotte RoboCom: levensecht gezelschap. xvi Hoewel deze projecten uiteindelijk niet zijn verkozen tot de Europese onderzoeksvlaggenschepen van de komende jaren, zijn de vier consortia nog steeds waardevol voor het Europees onderzoek. Door samen te werken aan zo n omvangrijk project is de samenwerking tussen de wetenschappelijke gemeenschappen in heel Europa gestimuleerd, en dat heeft geleid tot integrale onderzoeksagenda's van hoge waarde, zowel voor de lidstaten als voor Europa als geheel. Deze onderzoeksagenda s en onderwerpen zullen geldig blijven in Horizon 2020, alsook voor de nationale onderzoeks en innovatieprogramma's. Er zal echter geen financiering voor gereserveerd zijn. Onderzoeksvoorstellen die voortkomen uit deze vier projecten zullen voor financiering dus moeten concurreren met andere voorstellen binnen Horizon Om zo veel mogelijk afstemming tussen de onderzoeksprogramma s en de nationale lidstaten te bereiken heeft de Commissie voor Graphene en The Human Brain Project een ERA NET opgezet. Hierin zitten nationale onderzoeksraden en onderzoekersfinancierders zoals NWO die samen investeren om projecten die verwant zijn aan de Flagships te kunnen financieren. Hierin zal ook aandacht zijn voor FuturICT, Guardian Angels, IT Future of Medicine en RoboCom. xvii 4
5 [streamers] Grafeen lijkt in de toekomst net zo belangrijk te zullen worden als staal en kunststof Ondersteuning van deze projecten moet Europa helpen zijn positie als wereldspeler te handhaven en werkgelegenheid en groei te creëren i ii iii iv v vi vii viii ix x xi xii xiii xiv xv xvi xvii ec.europa.eu/digital agenda/en/future emerging technologies fet release_memo 13 36_en.htm flagship.eu 5
Kansen voor Nederlandse onderzoeksinstellingen in Centraal en Oost-Europa
Kansen voor Nederlandse onderzoeksinstellingen in Centraal en Oost-Europa Synergie tussen Horizon 2020 en het cohesiebeleid in de Europese Unie Samenvatting Ode Wolters, augustus 2013 In het nieuwe EU-kaderprogramma
Nadere informatieGezamenlijke Europese inspanning om het potentieel van grafeen te ontsluiten
Editie Best of 2016 Semiconductor technology & processing Gezamenlijke Europese inspanning om het potentieel van grafeen te ontsluiten Imec neemt deel aan het Graphene Flagship, een van de Europese Future
Nadere informatieVerbinden van wetenschap en samenleving. NWO-strategie
Verbinden van wetenschap en samenleving NWO-strategie 2019-2022 Verbinden van wetenschap en samenleving Dit strategisch plan beschrijft de koers van NWO voor de jaren 2019 tot en met 2022. NWO legt hierin
Nadere informatieNederlandse regering investeert in de NWA
Nederlandse regering investeert in de NWA 2018: 70 miljoen euro 2019: 108 miljoen euro 2020 en verder: 130 miljoen euro 80% / 20% fundamenteel / toegepast/praktijkgericht onderzoek NWA- programma kent
Nadere informatieNWA Route Jeugd in Ontwikkeling, Opvoeding en Onderwijs
NWA Route Jeugd in Ontwikkeling, Opvoeding en Onderwijs Het kind centraal! Vraagstelling Wat hebben kinderen en jongeren nodig aan opvoeding, onderwijs en begeleiding zodat zij nu en in de toekomst positief
Nadere informatieWegwijzer Horizon 2020
Wegwijzer Horizon 2020 1 Voorwoord Deze wegwijzer leidt u door Horizon 2020, hét programma van de Europese Commissie om onderzoek en innovatie (financieel) te ondersteunen. Het geeft een overzicht van
Nadere informatieLogistieke uitdagingen en kansen binnen Horizon 2020
Logistieke uitdagingen en kansen binnen Horizon 2020 Martin Bakker, november 2013 Samenvatting Het nieuwe kaderprogramma voor onderzoek & innovatie van de Europese Unie, Horizon 2020, geeft een breed scala
Nadere informatieDE INDUSTRIE: MOTOR VAN VERNIEUWING. Drie acties voor een nieuw Kabinet. Manifest 2017
DE INDUSTRIE: Drie acties voor een nieuw Kabinet MOTOR VAN Manifest 2017 VERNIEUWING Nederlandse industriële bedrijven behoren tot de top van de wereld. We zijn wereldmarktleider in chipmachines en medische
Nadere informatieAdministratie Diamant Politie
De resultaten van drie onderzoeksprojecten van het SOMA Dossier Administratie Diamant Politie We hebben de lezers steeds op de hoogte gehouden van de onderzoeks- projecten van het SOMA. We zijn dan ook
Nadere informatieInschrijvingsvereisten volgtijdelijkheid: Bachelor in de Toegepaste Taalkunde Geldig vanaf 2016-2017 onder voorbehoud van programmawijzigingen
Inschrijvingsvereisten volgtijdelijkheid: Bachelor in de Toegepaste Taalkunde Geldig vanaf 2016-2017 onder voorbehoud van programmawijzigingen Documentversie: 30/05/2016 Geldig vanaf 19/09/2016, onder
Nadere informatieDe definitieve opzet van Horizon 2020
De definitieve opzet van Horizon 2020 11 december 2013 Auteur: Martin Bakker (onder verantwoordelijkheid van Davy Pieters) INLEIDING Sinds 2 december 2013 is het wetgevingstraject van Horizon 2020 afgerond.
Nadere informatieToelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren
Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016-2017 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Toelichting op de NWO-bijdrage Topsectoren 2016-2017 1 Inleiding en werkwijze
Nadere informatieNederland: de Maritieme Wereldtop
1 Nederland: de Maritieme Wereldtop Veilig, duurzaam en economisch sterk Maritiem Cluster in de Topsector Water: Innovatiecontract en Topconsortium Kennis en Innovatie V2.0, Samenvatting, 23 december 2011
Nadere informatie3/12/13. Horizon 2020 Challenge 5: klimaat, milieu, resource efficiency en grondstoffen
3/12/13 Horizon 2020 Challenge 5: klimaat, milieu, resource efficiency en grondstoffen Mieke Houwen Horizon 2020 : klimaat, milieu, resource efficiency en grondstoffen Agenda n Horizon 2020 algemeen n
Nadere informatieStimulering Europees Onderzoek
Call for proposals Stimulering Europees Onderzoek 2015 Den Haag, juli 2015 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoud 1 Inleiding 1 1.1 Achtergrond 1 1.2 Beschikbaar budget 1 1.3 Geldigheidsduur
Nadere informatieSamenvatting project Blueprint - Toekomstbestendige vaardigheden voor de maritieme transportsector (Sector Skills Alliances for implementing a new
Samenvatting project Blueprint - Toekomstbestendige vaardigheden voor de maritieme transportsector (Sector Skills Alliances for implementing a new strategic approach ( Blueprint ) to sectoral cooperation
Nadere informatieStimulering Europees Onderzoek
Call for proposals Stimulering Europees Onderzoek 2016 Den Haag, oktober 2016 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoud 1 Inleiding 1 1.1 Achtergrond 1 1.2 Beschikbaar budget 1 1.3
Nadere informatieHET ZEVENDE KADERPROGRAMMA
Europees onderzoek in actie HET ZEVENDE KADERPROGRAMMA (FP7) Europees onderzoek voor het voetlicht brengen Een nieuwe standaard zetten in Europees onderzoek Het zevende kaderprogramma voor onderzoek en
Nadere informatieGravitatiegolven & Technology Transfer
Gravitatiegolven & Technology Transfer Nikhef onderzoekers spelen een leidende rol in het onderzoek naar gravitatiegolven. Deze minuscule rimpelingen in ruimte-tijd vereisen naast complexe data analyse
Nadere informatieModule/opleidingsonderdeel. /keuze. Module I: Thema's uit de humane wetenschappen, 12 studiepunten in totaal, eerste bachelor modeltraject
Inschrijvingsvereisten volgtijdelijkheid: Bachelor in de Toegepaste Taalkunde Geldig vanaf 2015-2016 onder voorbehoud van programmawijzigingen Documentversie: 18/06/2015. Geldig vanaf 14/09/2015, onder
Nadere informatieCultura Creative (RF) / Alamy Stock Photo
Cultura Creative (RF) / Alamy Stock Photo DE EUROPESE STRUCTUUR- EN INVESTERINGSFONDSEN (ESI-FONDSEN) EN HET EUROPEES FONDS VOOR STRATEGISCHE INVESTERINGEN (EFSI) HET VERZEKEREN VAN COÖRDINATIE, SYNERGIEËN
Nadere informatieEU-beleid en smart materials
IA Brussel Davy Pieters, meer informatie: www.ianetwerk.nl EU-beleid en smart materials Auteur: Matthijs van der Beek (stagiair), onder eindverantwoording van Davy Pieters (IA Brussel). Samenvatting Nederland
Nadere informatieBijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.
Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende
Nadere informatieDe dienst van de Europese Commissie voor wetenschap en kennis
De dienst van de Europese Commissie voor wetenschap en kennis Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek Joint Research Centre (JRC) e. r p. / r 65 % 80 % 60 % 20 % 73 % NL TSUNAMIS ALERT SYSTEM MUNICIPAL
Nadere informatieOperationeel Programma EFRO Noord-Nederland
Samenvatting Operationeel Programma EFRO Noord-Nederland 2014-2020 Inzet op innovatie en een koolstofarme economie In het Europa van 2020 wil Noord-Nederland zich ontwikkelen en profileren als een regio
Nadere informatieTNO-instrumentarium Creatieve Industrie
TNO-instrumentarium Creatieve Industrie Instrumenten TNO voor Innovatie Vraagarticulatie Kennisoverdracht Kennisontwikkeling Technologisch consult in samenwerking met Syntens Branche Innovatie Agenda Challenge
Nadere informatieHorizon 2020 Kansen voor Hogescholen
Horizon 2020 Kansen voor Hogescholen DG Onderzoek en Innovatie mei 2013 Inhoud presentatie Opzet toekomstig Europees R&I beleid Hoofdlijnen Horizon 2020 Waar staan we nu? Kansen voor hogescholen in Horizon
Nadere informatieMatchmaking Event Cyber Security Research 22 May 2012 Jan Piet Barthel
Matchmaking Event Cyber Security Research 22 May 2012 Jan Piet Barthel Uitvoering lange termijn onderzoek call for proposals cyber security research NWO 2012 Jan Piet Barthel (NWO) Programma coördinator
Nadere informatieVijf kansrijke gebieden
N AT I O N A A L PROGRAMMA LONGONDERZOEK Een Leven Lang Longen Vijf kansrijke gebieden 1 Miljoen Nederlanders heeft dagelijks last van een chronische longziekte. Dat kan zo niet langer! adembenemend...
Nadere informatieBijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.
Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende
Nadere informatieONTWERP VAN GEWIJZIGDE BEGROTING Nr. 2 BIJ DE ALGEMENE BEGROTING 2019
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 15.5.2019 COM(2019) 320 final ONTWERP VAN GEWIJZIGDE BEGROTING Nr. 2 BIJ DE ALGEMENE BEGROTING 2019 Meer middelen voor essentiële programma's voor het concurrentievermogen van
Nadere informatieSmart Industries, Smart Connections Leo Esselman, Financieel directeur NLR, Kernteamlid cluster maakindustrie Amsterdam Economic Board Innovatie
Smart Industries, Smart Connections Leo Esselman, Financieel directeur NLR, Kernteamlid cluster maakindustrie Amsterdam Economic Board Innovatie Ontketend - 10 sept 2015 Innovatie Ontketend: Smart Industries,
Nadere informatieWELKOM BIJ SURF MBO TREEDT TOE TOT SURF
WELKOM BIJ SURF MBO TREEDT TOE TOT SURF Paul Rullmann, vz SURF Barneveld, 18 september 2014 Grensverleggende ICT-innovaties In SURF werken hoger onderwijsen onderzoeksinstellingen samen aan de verbetering
Nadere informatieSamenvatting - Nederlands
Samenvatting - Nederlands Deze studie beschrijft aspecten van het Braziliaanse Kennis en Innovatiesysteem die van invloed zijn op de Nederlands-Braziliaanse samenwerking op het gebied van onderzoek, technologie
Nadere informatieDELPHI CONSORTIUM, een business model voor strategisch- fundamenteel wetenschappelijk onderzoek
CONSORTIUM, een business model voor strategisch- fundamenteel wetenschappelijk onderzoek Voor universiteiten zijn er een aantal interessante mogelijkheden om een prominente rol te spelen in het innovatieproces.
Nadere informatieEU subsidies voor KRW opgaven
EU subsidies voor KRW opgaven Themabijeenkomst op 26 november 2015 Govert Kamperman en Wimjan van der Heijden Waar staan we bij stil Kerndoelstellingen Europa Europa 2020-strategie EU subsidies, waar begint
Nadere informatieOPEN CALL residentie onderzoek & creatie kunst/wetenschap/technologie
OPEN CALL residentie onderzoek & creatie kunst/wetenschap/technologie IMPACT (International Meeting in Performing Arts and Creative Technologies) lanceert een open call. De geselecteerde projecten worden
Nadere informatieInnovatieplatform Twente S a m e n w e r k e n a a n i n n o v a t i e
Innovatieplatform Twente S a m e n w e r k e n a a n i n n o v a t i e Twente is een innovatieve regio die nationaal en internationaal sterk in opkomst is. Daarom is op initiatief van de provincie Overijssel
Nadere informatieRegionale financiering voor SMART CITIES in Brussel. Beata Bibrowska Senior Advisor- Dep Europa, OOI beleid en programma's- Innoviris
Regionale financiering voor SMART CITIES in Brussel Beata Bibrowska Senior Advisor- Dep Europa, OOI beleid en programma's- Innoviris Agenda JPI Urban Europe «SMART CITIES» in het EFRO in Brussel (in voorbereiding)
Nadere informatieSTRATAEGOS CONSULTING
STRATAEGOS CONSULTING EXECUTIE CONSULTING STRATAEGOS.COM WELKOM EXECUTIE CONSULTING WELKOM BIJ STRATAEGOS CONSULTING Strataegos Consulting is een strategie consultancy met speciale focus op strategie executie.
Nadere informatieBIJLAGE. Specifieke aanbevelingen over de acties onder contract van Euratom KP7 en het antwoord van de Commissie. bij de
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 19.1.2016 COM(2016) 5 final ANNEX 1 BIJLAGE Specifieke aanbevelingen over de acties onder contract van Euratom KP7 en het antwoord van de Commissie bij de MEDEDELING VAN DE
Nadere informatieThink Tank North Sea 2050 huishoudelijk reglement
Think Tank North Sea 2050 huishoudelijk reglement Context In het kader van de herziening van het marien ruimtelijk plan voor het Belgisch deel van de Noordzee (2020-2026) werd in 2016 een traject geïnitieerd
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA Den Haag
a 1 > Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag www.rijksoverheid.nl
Nadere informatieInnovatief project. Noosphere Education new innovative education Holographic Interface of the Brain
Innovatief project ontwikkelen van een wetenschappelijk onderbouwd, effectief en eenvoudig over te dragen programma voor het trainen van kinderen met Dyslexie Noosphere Education new innovative education
Nadere informatieExcellente partnerschappen binnen Europa: de KIC s
Excellente partnerschappen binnen Europa: de KIC s Martin Bakker, 18 februari 2014 Eind 2014 gaan twee nieuwe Europese samenwerkingsverbanden van start. Verspreid over Europa zullen universiteiten, kennisinstellingen,
Nadere informatieTegen de versnippering van Europees onderzoek
IP/03/1707 Brussel, 10 december 2003 Tegen de versnippering van Europees onderzoek Vandaag maakte de Commissie in Brussel de eerste resultaten van de nieuwe ERA-NET-regeling bekend. Dit programma kan op
Nadere informatieDe VLIZ onderzoeksagenda. Michiel Vandegehuchte, onderzoeksdirecteur
De VLIZ onderzoeksagenda Michiel Vandegehuchte, onderzoeksdirecteur Nieuwe rol VLIZ 1999-2017 - Faciliteren en ondersteunen onderzoek OOK: uitvoeren en initiëren onderzoek onderzoek in VLIZ Onderzoeksinfrastructu
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 33 891 Regels inzake de verzekering van zorg aan mensen die zijn aangewezen op langdurige zorg (Wet langdurige zorg) Nr. 144 AMENDEMENT VAN HET
Nadere informatieTweede Europese Forum over de cohesie Georganiseerd door de Europese Commissie
Mr Roger VAN BOXTEL, Minister of City Management and Integration, Netherlands Tweede Europese Forum over de cohesie Georganiseerd door de Europese Commissie 21-22 mei 2001 Enkel gesproken tekst geldt Tweede
Nadere informatieKansen voor groei. Nederland aan kop in luchten ruimtevaart
Kansen voor groei Nederland aan kop in luchten ruimtevaart Partners in groei Internationaal liggen er grote kansen voor groei van de Nederlandse lucht- en ruimtevaart; met positieve effecten voor werkgelegenheid,
Nadere informatieCommissie industrie, onderzoek en energie. van de Commissie industrie, onderzoek en energie
EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie industrie, onderzoek en energie 14.12.2010 2010/2211(INI) ONTWERPADVIES van de Commissie industrie, onderzoek en energie aan de Bijzondere Commissie beleidsuitdagingen
Nadere informatieVOORSTEL VAN DECREET. van de heer Norbert De Batselier TEKST AANGENOMEN DOOR DE PLENAIRE VERGADERING
Zitting 2005-2006 14 juni 2006 VOORSTEL VAN DECREET van de heer Norbert De Batselier houdende aanpassing van diverse decreten aan de nieuwe benaming van de wetgevende vergaderingen van de gemeenschappen
Nadere informatieCreëren van een innovatief Europa Verslag van de Onafhankelijke Expertengroep inzake O&O en innovatie, aangesteld na de top van Hampton Court
Creëren van een innovatief Europa Verslag van de Onafhankelijke Expertengroep inzake O&O en innovatie, aangesteld na de top van Hampton Court SAMENVATTING Januari 2006 Het volledige verslag is beschikbaar
Nadere informatie1 VERPAKKEN IN EEN CIRCULAIRE Copyright 2017 ECONOMIE KIDV door de VNV en het KIDV
1 VERPAKKEN IN EEN CIRCULAIRE Copyright 2017 ECONOMIE KIDV door de VNV en het KIDV 13 maart 2017 platform voor experts professionalisering van het verpakkingsvak profiel versterken binnen het bedrijfsleven
Nadere informatieWat kan het FWO voor mij doen?
Wat kan het FWO voor mij doen? Het FWO investeert in jong talent Beurzen voor jonge onderzoekers (Aspiranten) voor 2x2 jaar Bijzondere Doctoraatsbeurzen 1 jaar Klinische doctoraatsbeurzen 2 jaar halftijds
Nadere informatieOptimaliseren van Impact door
Optimaliseren van Impact door Alfa- en Gammawetenschappen Aantonen en stimuleren van Societal Impact in synergie met andere wetenschappen Wifi: CongresAlfaGamma Wachtwoord: Impact2016 Optimaliseren van
Nadere informatieEEN ANDERE KIJK OP GEZONDHEID
EEN ANDERE KIJK OP GEZONDHEID Biologische Heilmittel Heel GmbH, Baden-Baden, www.heel.de Healthcare designed by nature 53204 11/06 Di GEZONDHEID HERSTELLEN OP EEN ANDERE MANIER 2 Ontsteking Bloedsomloop
Nadere informatieCultuurgemeenschap van België» vervangen door de woorden «Vlaamse Gemeenschap». HOOFDSTUK V. - Wijzigingen aan het decreet van 21 december 1976
VLAAMSE OVERHEID 23 JUNI 2006. - Decreet houdende aanpassing van diverse decreten aan de nieuwe benaming van de wetgevende vergaderingen van de gemeenschappen en gewesten (1) Het Vlaams Parlement heeft
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2011 2012 21 501-30 Raad voor Concurrentievermogen Nr. 278 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN, LANDBOUW EN INNOVATIE Aan de Voorzitter van de Tweede
Nadere informatiePrijslijst schilderijen en beelden Pieter Paul van Genderen
2017 Prijslijst schilderijen en beelden Pieter Paul van Genderen Padje Productie 2017 Prijslijst schilderijen Pieter Paul van Genderen Nr. Doek Titel Prijs 001 Titel: Kruis VII 30 x 30 002 Titel: Kruis
Nadere informatieExtern standpunt. Workshop FOD Economie 22/5/13. Zakenrecht & zakelijke zekerheden 2011-12 1. Prof.Dr. R. Feltkamp
Extern standpunt Workshop FOD Economie 22/5/13 Prof. Dr. K. Byttebier Hoogleraar VUB (Vz. PREC) Advocaat (Everest) Prof. Dr. R. Feltkamp Docent VUB (PREC-BuCo) Advocaat (MODO) Zakenrecht & zakelijke zekerheden
Nadere informatieGERONTOLOOG WORDEN MASTER OF SCIENCE
GERONTOLOOG WORDEN MASTER OF SCIENCE Behaal een academisch diploma. Ontwikkel uw loopbaan als gerontoloog U bent nu net afgestudeerde bachelor of enige tijd werkzaam als zorgverstrekker in een ziekenhuis,
Nadere informatieRICHES Renewal, Innovation and Change: Heritage and European Society
This project has received funding from the European Union s Seventh Framework Programme for research, technological development and demonstration under grant agreement no 612789 RICHES Renewal, Innovation
Nadere informatieNATIONALE COALITIE DIGITALE DUURZAAMHEID BEGINSELVERKLARING. CONCEPT 4 juni 2007 DE UITDAGING
NATIONALE COALITIE DIGITALE DUURZAAMHEID BEGINSELVERKLARING CONCEPT 4 juni 2007 DE UITDAGING Versterking van de wetenschap en een betere benutting van de resultaten zijn een onmisbare basis, als Nederland
Nadere informatieSubsidievoorwaarden Maag Lever Darm Stichting. Zorgprojecten 2019 Leefstijl in de MDL-zorg
Subsidievoorwaarden Maag Lever Darm Stichting Zorgprojecten 2019 Leefstijl in de MDL-zorg Inhoudsopgave Doel... 3 Focus... 3 Wie kan subsidie aanvragen?... 4 Eisen waaraan de aanvraag dient te voldoen...
Nadere informatieRuimte voor de maatschappij van morgen BRAINPORT SMART VILLAGE
Ruimte voor de maatschappij van morgen BRAINPORT SMART VILLAGE Ruimte voor de maatschappij van morgen De maatschappij van morgen is fundamenteel anders dan die van gisteren. De wereld wordt kleiner door
Nadere informatieVoorwoord. Materieel strafrecht. Inleiding. 2 Bronnen van strafrecht 3 Voorwaarden voor strafbaarheid. De menselijke gedraging
Inhoud Voorwoord 9 Deel I Materieel strafrecht 11 1 Strafrecht 2 Bronnen van strafrecht 3 Voorwaarden voor strafbaarheid 13 13 14 18 I 4 5 II 6 7 8 9 10 11 De menselijke gedraging De gedraging Causaal
Nadere informatieTRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 2004 Nr. 59
13 (1947) Nr. 11 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2004 Nr. 59 A. TITEL Verdrag nopens de voorrechten en immuniteiten van de gespecialiseerde organisaties, met Aanhangsels; New
Nadere informatiewaarom? externe drivers Technologie Digitalisering Globalisering
waarom? externe drivers 1 Technologie Digitalisering Globalisering Wat zijn de dominante factoren die leren en werken veranderen in de 21ste eeuw? externe drivers Voortgaande digitalisering veroorzaakt
Nadere informatieTopsectoren. Hoe & Waarom
Topsectoren Hoe & Waarom 1 Index Waarom de topsectorenaanpak? 3 Wat is het internationale belang? 4 Hoe werken de topsectoren samen? 5 Wat is de rol voor het MKB in de topsectoren? 6 Wat is de rol van
Nadere informatieMedische technieken. Maar dat is toch niet nieuw? Wat is. gebruiken voor verbetering. Mensverbetering
A1 Van verandering van de natuur naar verandering van het lichaam Wat is mens? A2 Medische technieken A3 gebruiken voor Maar dat is toch niet nieuw? A4 Sinds mensenheugenis zijn wij bezig de wereld om
Nadere informatieOCMW van Sint-Joost-ten-Node ABN Bijlage I
Bijlage I Bijlage II Bijlage II bis Bijlage III Bijlage III bis Dotation communale modifiée dans le total des recettes d'exploitation exercice propre (en euros) Gewijzigde gemeentelijke dotatie in het
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2000 2001 27 414 Intrekking van de Wet tegemoetkoming studiekosten en vervanging door de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten (Wet tegemoetkoming
Nadere informatieAKKOORD TUSSEN DE REGERING VAN DE STAAT ISRAËL DE VLAAMSE REGERING INZAKE DE SAMENWERKING OP HET GEBIED VAN ONDERZOEK EN ONTWIKKELING IN DE INDUSTRIE
AKKOORD TUSSEN DE REGERING VAN DE STAAT ISRAËL EN DE VLAAMSE REGERING INZAKE DE SAMENWERKING OP HET GEBIED VAN ONDERZOEK EN ONTWIKKELING IN DE INDUSTRIE AKKOORD TUSSEN DE REGERING VAN DE STAAT ISRAËL EN
Nadere informatieOmvorming naar de masteropleidingen
Omvorming naar de masteropleidingen Herindiening van Masteropleiding Informatica - 120 studiepunten Juni 2004 I. Indiener 1. Faculteit / Gemeenschappelijke Raad - Onderwijscommissie WETENSCHAPPEN - Onderwijscommissie
Nadere informatieDOC en EZ-innovatiebeleid: dat moet (kunnen) passen. Luuk Klomp Plv directeur Innovatie en Kennis. 19 oktober 2016
DOC en EZ-innovatiebeleid: dat moet (kunnen) passen Luuk Klomp Plv directeur Innovatie en Kennis 19 oktober 2016 Beleidsthema s en doelen innovatie 1 Generiek spoor: ruimte voor ondernemers Doelen: NL
Nadere informatieAanvraag beoordeling macrodoelmatigheid International Bachelor of Bioscience. Leiden, 17 januari 2017
Aanvraag beoordeling macrodoelmatigheid International Bachelor of Bioscience Leiden, 17 januari 2017 Samenvatting aanvraag Algemeen Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing is): Naam instelling Contactpersoon/contactpersonen
Nadere informatieMasterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business
Masterclass Value of Information Waarde creëren voor de business Informatie en informatietechnologie maken het verschil bij de ontwikkeling van nieuwe business ideeën. Met informatie kunnen nieuwe innovatieve
Nadere informatieNuon Helianthos. Een doorbraak in zonne-energie.
Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. 2 Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. Nuon Helianthos 3 Een duurzame samenleving staat hoog op de politieke en maatschappelijke agenda. Een wezenlijke
Nadere informatieDE GOUDEN KIEM Prijs voor de beste chemische start-up 2014. Oproep voor het nomineren van kandidaten voor
1 Chemische Wetenschappen TKI Nieuwe Chemische Innovaties 14 NCI 45A Oproep voor nominaties Gouden KIEM-competitie versie 13-6-20 Oproep voor het nomineren van kandidaten voor DE GOUDEN KIEM Prijs voor
Nadere informatie100 MW GETIJDENENERGIE 100% VOORSPELBAAR 100% FLEXIBEL
TIDAL POWER 100 MW GETIJDENENERGIE 100% VOORSPELBAAR 100% FLEXIBEL In 2025 100.000 Zeeuwse huishoudens voorzien van duurzame electriciteit uit getijdenenergie met een totale CO2-reductie van 140.000 ton
Nadere informatie(Deel B: Energie-Sleutelacties 5 en 6) (1999/C 77/13)
bron : Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PB C 77 van 20/03/99 Eerste uitnodiging tot het indienen van voorstellen voor OTO-werkzaamheden in het kader van het specifiek programma voor onderzoek,
Nadere informatie[Typ hier] Structuurplan
[Typ hier] Structuurplan Inhoud Toelichting van het structuurplan... 3 FMP Shooting Club... 3 Niet leden:... 3 Try Outs:... 3 Bedrijven:... 3 Members... 4 Basic:... 4 Regular:... 4 Professional:... 4 Basic
Nadere informatiebron : Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PB C381 van 16/12/97
bron : Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PB C381 van 16/12/97 Uitnodiging tot het indienen van voorstellen voor OTO-werkzaamheden (geavanceerde opleidingscursussen) in het kader van het specifieke
Nadere informatieRichtlijn 2006/112/EG betreffende het gemeenschappelijke stelsel van belasting over de toegevoegde waarde / 19
INHOUD Richtlijn 2006/112/EG betreffende het gemeenschappelijke stelsel van belasting over de toegevoegde waarde / 19 Inleiding / 19 Titel I Voorwerp en toepassingsgebied / 30 Titel II Geografisch toepassingsgebied
Nadere informatieUitnodiging Werkconferentie Logistiek in een Circulaire Economie 31 oktober :00-17:30
Uitnodiging Werkconferentie Logistiek in een Circulaire Economie 31 oktober 2018 13:00-17:30 Beste genodigde, Een urgenter vraagstuk dan de toekomst van onze planeet is er niet. Daarom is er ook geen urgentere
Nadere informatiede vraag is niet of we de strijd tegen MS gaan winnen... maar wanneer
de vraag is niet of we de strijd tegen MS gaan winnen... maar wanneer belofte Onze belofte aan mensen met MS Al meer dan drie decennia neemt Biogen Idec het voortouw in de strijd tegen multiple sclerose.
Nadere informatieSubsidies in de regio
Subsidies in de regio Noord Nederland Subsidies in de regio -- Noord-Nederland Om bepaalde regio s binnen Nederland direct of indirect te versterken zijn er verschillende regionale, nationale en Europese
Nadere informatieBetter City, better life, less heritage.
BetterCity,betterlife,lessheritage. DezoektochtnaareenverdwenenSjanghai. MasterthesisArchitectuurgeschiedenis&Monumentenzorg JorisRoovers 3076253 Begeleider:WimDenslagen Tweedelezer:Marie ThérèsevanThoor
Nadere informatieKennisvalorisatie en Innovatief netwerken met Grote Bedrijven
Kennisvalorisatie en Innovatief netwerken met Grote Bedrijven Best Practices binnen de TU Delft: Ervaringen en Resultaten met Shell Gebaseerd op informatie van Marco Waas en het advies van IJsbrand Haagsma
Nadere informatieLeraar in onderzoek. Exacte Wetenschappen. Onderzoeksprogramma voor wis- en natuurkundedocenten
Exacte Wetenschappen Leraar in onderzoek Onderzoeksprogramma voor wis- en natuurkundedocenten Den Haag, mei 2010 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoud 1 Inleiding 3 2 Doel 4 3
Nadere informatieNieuwsbrief KP7, Horizon 2020 en Eureka maart 2013
Page 1 of 5 Schoten, Beppie van Van: Agentschap NL - EiOI Verzonden: donderdag 4 april 2013 16:24 Aan: Agentschap NL - EiOI Onderwerp: Nieuwsbrief KP7, Horizon 2020 en Eureka - maart 2013 maart 2013 Nieuwsbrief
Nadere informatieJapan zet collectief in op ipsstamcelonderzoek
Japan zet collectief in op ipsstamcelonderzoek Daan Archer - 19-1-2009 Samenvatting Professor Shinya Yamanaka van de universiteit van Kyoto heeft stamcellen gekweekt uit huidcellen zonder dat daarbij embryo
Nadere informatieSymposium Groene chemie in de delta
DPI Value Centre als onderdeel van TKI SPM en het valorisatienetwerk 2.0 Symposium Groene chemie in de delta A. Brouwer, 12 November 2012 TKI Smart Polymeric Materials Topresearch in polymeren 5-10 jaar
Nadere informatieKoppens en van De Ven benoemen drie fasen die van toepassing zijn voor een strategisch beleidsplan:
Er is een verschil tussen een strategisch beleidsplan dat gebruikt wordt om te communiceren en een strategisch beleidsplan dat een analyse maakt van de huidige en de toekomstige situatie van een onderwijsinstelling.
Nadere informatieAgendapunt 6: Op weg naar KP8
Agendapunt 6: Op weg naar KP8 Consultatie ten behoeve van de Nederlandse inzetbepaling Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap Waar staan we KP6 is afgerond (2002-2006) Document: Evaluatie achteraf
Nadere informatieJAARVERSLAG Brederodestraat VG Amsterdam Nederland. Rabobank: NL44RABO
JAARVERSLAG 2013 Brederodestraat 104 4 1054 VG Amsterdam Nederland www.stichtingopen.nl info@stichtingopen.nl Rabobank: NL44RABO0143176986 JAARVERSLAG STICHTING OPEN 2013 1 INHOUDSOPGAVE 1. VOORWOORD...
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 21 501-30 Raad voor Concurrentievermogen Nr. 306 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieEuropese subsidieprogramma's 2014-2020 Provincie West- Vlaanderen. Simon Vandecasteele Vlaams- Europees verbindingsagentschap
Europese subsidieprogramma's 2014-2020 Provincie West- Vlaanderen Simon Vandecasteele Vlaams- Europees verbindingsagentschap 1. EU- nieuwsmonitor 2. Bruggenbouwer 3. BelangenbeharDger 4. Loket Europese
Nadere informatie